LlIDWIK SA WIeKI
Stratygrafia wysokiego. tarasu erozyjno ' -akumulacyjnego . pra-Wislg .
. ID
Górze Puławskiej
TRESC: Wstęp· - _ qeomorfolDgia tarasu - Stratygrafia tarasu: południowa część . profilu; . środkowa część profilu; północna czę6ć profilu, -":. Interpretacja stratygrafii
tarasu - Literatu,ra cytowana
WSTĘP
Wysoki taras erozyjno;..akumulacYjny pra-Włsły (por. fig. 1), PQwy-
±ej. ,Góry 'PUławskiej (pow. Kożienic.e), .madla· zagadnien .. stratygrafii
i
chronologii plejstocenu niżowego oraz jego arclłęologii znaczenie "Wy;..jąt~owe, w dolnej bowiem. części tego tarasu ~aleziono złoże' wYrobów ,krzemiennych przemysłu środkowo-Qryrrlackiego (19). Fakt ten posłużył
z.a 'pocIStawę uznania materiału eratycznego, występująceg.o w stropie
lessu, który pokrywa poziom oryniacki,' za pozostałość moreny dennej zlo- dowacenia środkowo-polskiego, w związku .zaś z tym- uznania tego"zlo- dowacenia ża młodsze, odPówiadające Wiirmowi II.
O nie 'tylko
lokaJ.n~
znaczeniu dlazagadnień plejstoceńskich
profi-lu Góry Puławskiej świadczą wzmianki o nim w publikacjach obcych (11,12) oraZ fakt odwiedzeIiia tego profilu'przez prof. P. Woidstedta, który
°
to specjalIiie zabiegał. Wycieczka doszła do skutku pod.moim przewod,- nictwem w lecie 1934 r., przy sposobności Międzynarodowego Kongresu ' Geograficznego w Warszawie .. "Istnieje bogata literatura, . dotycząca tarasu Góry Puławskiej (5, 6,' 2, 11, 1, 8, 3, 4,'19, 9, 1, 20, 21, 10, 22; 14, 23, 16) 1. Zapoczątkował ją N. I.
Krisztafowicz publikując dziś jeszcze bardzo cenną rozprawę o plejsto- cenie okolic Puław (5), w której podał wyniki. swoicł,l szczegółowych ba-
dań stratygraficznych tego tarasu, na odcinku długości 710 m (fig; 2, K) . . W okreąie nliędzyWojennymtaras ten 'był ,przedmiotem badań J. ~am-
1 Pozycje bibllOgra1U podane tu są w układzie chronOlOgicznym.
392 LUDWIK SA WICKI
~~ WysokI tara,s
~ erozYjno-akumulac!Jjng . (
Fig. 1
Góra \Puławska - Plan sytuacyjny wyBOkiego ·tarasu akumulacyjnego
2km I
sonowicza W 1921 r. (17), S. Krukowskiego VI latach 1-924-1927 (8;"10), B. Halickiego w 1929 r. (1) i L. Sawickiego w latach ~929-1952 (20-23").
:Bogatą literaturę, dotyczącą zagadniema stratygrafii i ~·ek:u u.twor·ów bu- dujących taras Góry Puławskiej, powiększyła ostatnio (1953 r.) cenna pu- blikacja W. Pożaryskiego o ;,Plejstocenie. ~rzełomu Wisły przez WYżyny
STRATYGRAFIA TARASU GÓRY PUŁAWSKIEJ 393:
Południowe" (16). Zawiera ona r6wnież wyniki badań stratygraficznych,:
przeprowadzonych przez autora',w Górze 'Puławskiej w latach 1947-1950 oraz dokładną chronologię utworów występujących' w tarasie Góry Pu- ław$kiej, opartą na koncepcji 'sześciu ~=-TTTTTT' Tt:I2~:----;trT--'~~;;:<TI okresów zlodowaceń i pięciu' intergla-
cjałów.
W 1939 r. podjąłem systematyczne badania stratygraficzne tarasu Góry
Puławskiej z ramienia 'Państwowego
Instytutu Geologicznego. Były one pro- wadzone w związku z zamierzonym wy- konaniem szczegółowego zdjęcia geolo- gicznego i· stratygraficznego terenu ar-
. kusza Puławy, w .skali 1: 25.000 .. Wy-
konano wówczas
-w:
-.c,ęści południowejprofilu Kriszt8fowicza Ił' szurfów na przestrzeni 158 m (pierwszy w odleglo-
ści.74 m poniżej ujścia Wielkiego Wą
wozu
z
potokiem) oraz 3 wiercenia świdrem ręcznym (do głębok~ci 3 m) na dnie studzienek u podstawy szurfów
i 1 wiercenie do głębokości 10,5 m na 50oml:::! ::I:':::J'=:' ::I:':d, fl:===:ff::OD==:::l{km
tarasie naprzeciw szurfu 1 (fig. 2, SI-8, WI). Pracę przerwano 4 września wsku- tek działań wojennych. Pobrane wów- czas ijczne próbki utworów zaginęły
w drodze do Warszawy.
W 1949 r., wskutek odkrycia przez dra W. Pożaryskiego, prowadzącego
w
tym czasie badania geologiczne w Gó- rze Puławskiej, szczątk6w fauny' ssa- ków w pOziomie 'kultUrowym oryniac- kim, przeprowadziłem bad.ani~ straty- graficzne na odcinku długości 245m
powyżej ujścia wspom.ni8nego wąwozu
z potokiem. Wykonano 'wtedy 3 szurfy oraz 7 szybików na tarasie -
w
liniiprostej, naprzeciw szurfu II, na prze- strzeni80 m (:fig: 2, .sI-III, . szb). .
c:J1 ~2
_3
~:·;':;:::3«l8 5
~6 .~7m8~9
Fig. 2
Plan sytuacyjily zbadanej części pro- fllu Góry Puławskiej. Oznaczenia i zasl~ utworów podłoża wg W. Po-
żar'ysklego(1951 ;1'.)
1 czwartorzęd, 2, 3, 4 Oiligocen:
2 'Jn11'lld, 3 glina ze· twirern, 4 piaski, 5 kreda (dan) - 'geza, 6 8zb - szy- biki 1-8, S szurfy I, II, III z 1949 r.,
7 Wl - wiercenie na tarasie, SI-8 szurfy' wykonane w 1939 r., B K - odcinek tarasu objęty profilem N.
Krisztafowicza IZ 1896 r., 9 IX-XV szurfy wykonane w 1952 r.
Wobec włączenia do programu XXV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego (1952 r.), poświęconego zagadnieniom czwartorzędu w Pol ...
sce, przedstawienia w terenie wyników badań stratygraficznych wyso-
394 LUDWIK SA WIeKI
kfego tarasu· erozyjno-akumulacyjnego "Vi Górze Puławskiej (22),· wyko- nane zostały w lecie 1952 !t. na pm!dłuźeniu ttasy sżYbik6w 1-7 z 1949 r.
szybik 8 (fig .. 2, SIX-XV) oraz sztttfy IX-XV. Szurfami x-xv objęto pół
nocny odcinek długości 260 m - . ·do piei'Wsżych zabudowaiti wiejskich i ·styku z wałem ochronnym przeciwpowodziowym. Stanowi on bezpośred
nie przedłużenie od północy profilu QPublikową.nego przez Krisztafowi- cza. Łącznie
z
odcinkiem, objętym SŻUrfilIIll Z,:·III z 1949 r. i stanowiącym przedłużenie od potqdru,a profilu tegoż badacza, og6lna długość . cżęści . tarasu, na 'kt6rej pr~prowadziłem W' latadh 1939-1952 badaniastratygra-ficzne,wynosi 1.257m. . .
Notatki i szczeg6łov,ę profile polowę w skali 1 :.100 i 1: 50, z lat 1929, 1939, 1949.i ~952 oraz '·obficie pobrane próbki · utworów stanowią materiał, na którym opieram .podalUl nizej. charakterystYkę stratygrafii wysokiego tarasuerozyjno-akumu1acyjnegopra-Wisł:v :powyżej wsi- Góra
Puławska (w skrócie: tarasu Góry Puławskiej).
GEOMORFOLOGIA TARASU
Taras Góry Puławskiej wyścieła rozległe· stare . zakole pra-Wisły,
u którego podstawy (w linii prostej długości 6 km), w punktach styku
łuku zakola z .ooloceńską doliną Wisły, leżą wsie: Góra Puławska - na N, i Nasiłów - na S (fig. 1). Taras charakteryzuje się dość znacznym spadkiem powierzchni - ok. 3,5%0, zgodnym z kierunkiem Wisły. ·Wznie- sienie krawędzi taraSu na odcinku objętym szurfami I-III z 1949 r. oraz 1-8 z 1939 r. i IX-XV z 1952 r. wynosi w. części połu~iowej tego odcin- ka 130;39 m n.p.m., w części zaśp6łnocnej - 127 m n.p.m. (od 13;66 m do 10,27 ID nad O Wisły, które naprzeciw ujŚcia wąwozu z potokiem leży w poziomie 116,73 m n.p.m.). Wzniesienie powierzchni tarasu w głębi łuku wynosi o~. 132-137 in n.p.m.
Zakole jest wyerodowane, jak wykazały szYbiki 1-7, w siwaku nie- Odwapnionym. Powierzchnia siwaka na terenie .zakola przedstawia plat-
formę wysokiego tarasu erozyjnego, wzniesioną, na linii szybików, od 11,1 m (szybik 7) .do 10,2 m nad O Wisły (w szybiku 2, odległym od kra-
wędzi tarasu o ·14,35 m). Deniwelacja· wynosi 0,90 m i. daje spadek ku
Wiśle 13,5%0. Po~hylenie powierz~i topograficznej na trasie sZy'bików 1-7 jest niewsp6łmiernie większe, gdyż 'Przy deniwelacji 2,67 na przestrze- ni 80m wynosi 33%0.
Szurfy I-III, wykonane w 1949· r., dOwiodły, żew dolnej części zb~ . cza . ",..ysokiego tatiłs.U erozyjnego. istnieje wąska listwa el'ozyjna.siwaka w poziOMie 4;5-5,85 Dl nad·O Wisły. Jest ona pozostałością dolnego ta1"asu erozyjnego - brzeżną partią dna dolinypra-WisłY, wciętej w ·wysoki ta-
STRATYGRAFIA TĄRASU OORY PUŁAWSKIEJ
r!lS erozyjny. Na N od tego odcinka pozostałością dolnego tarasu ęrozyj
nego jest ,;garłb" siwaka, występujący na· przestrzeni 150 m w części środkowej profilu Krjgztafowicza (5). Powierzchnia "gafbu" zerodowana,
vi
części kulminacyjnej wznosi się ,na 5,1 m nad O Wisły·!. Zbocza północne i poAldniowe ,,garbu" oraZ występujące Vi jego części północnej zagłębienia erozyjne pokrywa "glina C-C" Krisztafowicza, która nie osią
ga jednak - co należy podkreślić -:.. kuhninacyjnego poziomu "garbuC/;
Brak jej również w szurfach I-III z 1949 r. oraz w szybikach - w stropie Wysokiego tarasu erozyjnego. Występowanie tego u~woru jest zatem ogra-. niczone do zagłębień erozyjnych, które rozcięły dolny" taras erozyjny.
w szczególności zaś ~ do głębokiego . i o znacznej szerokości wcięcia
w części południowej ptofilu Kr1sztafowicza. Wcięcie to niewątpliwie pre-
dysponowało powstanie rozległego wąwozu z sezonowym potokiem. Jest ono, podobnie jak. wąwóz, wynikiem erozji ·wstecznej wód spływaJących z pobliskich wzniesień siwaka, które okalają północne ramię łuku zakola . pra-Wisły (fig. 1).
Warun:ki występowania "gliny C-C" wskazują na
to;
że wcięciei rzeźba "garbu" powstały przed okresem akumulacji tej "gliny". ·Fakt pokryCia :powierzchni i· zlboczy ,,garbu" oraz
listwY
dolpego tarasu ero-.zyjnego (wszUrlach I-III z 1949 r.) przez glinę ilastą zwietrzelinową; bez- wapienną dowodzi· istnienia długiej przerwy czasowęj, Poprzedzającej
akumulaCJę ,,gliny C-C". " ' ..
. Zacytowane powyżej fakty pozWalają ustalić kolejność procesów
geomorf.ologiczriych w pradolinie W~ły na odcinku Góry Puławskiej.
Cennym ich uzupełnieniem jest stwierdzone przez Krisztafowicza i S. Kru- kowskiego (9) Występowanie
w
"glinie C-C" soczewek, zawierających szczątki kości, okruchy węgla i wyroby.krzemienne środkowo-oryniackieJraz stwierdzony przeze mnie fakt wtórności złoża materiałów eratycz-· n.ych, występujących na dolnym tarasie erozyjnym (w szurfach I-III i na
"garbie"). Fakty te reprezentują ważne daty, umożliWiające chronologicz-
ną interprętację stratygrafii wysokiego tarasu erozyjno~akumulacyjnego pra-Wisły
w
Gó:rze Puławskiej .. W," uzupełnieniu podanych tu faktów· uważani za niezbędne dodać,
że utwór lessowy, pokrywający ,;glinę C-C", oznaczony przez Krisżta:fo
·wicza literami "B-B", wYstępuje wyłącznie we wcięciu iN wysoki taras erozyjny. Jak wykazały szurfy I-III
z
1949 r., pokrywa on jedynie zbocze tego taTasu, 'brak go zaś nil tarasie.I SzW'f IX ulawnn wzniesienie "garbu" do 6 m nad O Wlisły ..
:tiODWIK SA'W'ICKI
STRATYGRAFIA- TARASU Południówa . częić pTofilu
Charakterystykę podłoża, które. tu· reprezentuje siwak, oraz pokry-
wających go utworów plejstoceńskich podaję w ujęciu syntetycznym, na podstawie całości wyników swoich dotydl.czasowych badań, stratygra- ficmych tarasu erozyjno-akumulacyjnego Góry Puławskiej. Ze W7€lędu na szczególne znaczenie stratygrafii tego tarasu dla zagadnienia wieku
zlodowacenia środkowo-polskięgo i prehi.$torii plejstoceńskiej . oraz ze
względu na zagadniepie geomorfologii wylotowej partii doliny PrZeło
m.owej Wisły, w materiałowej części tej !pracy podaję szczegółowy opis utworów odsłoniętych, przeze mnie w 18 szurfach i' 8 szybikach' oraZ od- wierconych na tarasie, w odległości 19.,5 m od szurfu 2 2J 1939 r .
. Dokbidną charakterystykę ~edy miejscowej wieku' dańskiego (si- waka) podali W. i K. Pcńaryscy (15, 13). Ograniczam się' przeto do opisu cech makroskopowych wtórnych, które, jak się wydaje, są zróżnicowane i wskazują, na różne warunki i rÓżną długość procesu wietrzenia stropo- wej partii siwaka w poziomach wysokiego tarasu erozyjnego i dolnego 'tarasu erozyjnego.
Siwak listwy dolnego tarasu erozyjnego, odsłonięty w szurfaclt I-III z 1949 r., w partii stropowej zwietrzały, jest to utwór marglisty, z głazi
kami wapiennymi, barwy ciemnozielonej, niżej ja.śniejs2!Y - barwy sza- rawej, o odcieniu zielonkawym. Pokrywa go warstewka grubości 6-10 cm zwietrzeliny ilastej, barwy ciemnej, oliwkowej. Na p.owierzchni znajdu- jemy gruby i drobny.maberiał eratyczny, wys.tępujący bądź luźno, bądź
w warstwie piasku gliniastego, żelazistego.
Na odcinku tarasu, objętym profilem Krisżtafowicza (tabL 1), po- wierzchnię i' zbocze południowe wyniosłego "gar,bu" two:rzyło grube ru- mowisko siwaka, przechodzące w zwietrzelinę ilastą, barwy ciemnozielo- nej, o odcieniu oliwkowym. Ani VI stropowym. r·umowisku siwaka, ani w pokrywającej go 'zwietrzelinie, jak również w zwietrzelinie odsłonię
tej w szurfaoh wyżej wymienionych, obecnolici materiału eratycznego nie stwierdziłem. N. I: Krisrztafowic~ .w swoim bardzo dokładnym opisie utworów, nie konstatuje również faktu występowania materiału eratycz- nego w rumowisku i zwietrzelinie tego "garbu". Stwierdza jedynie obec-
noŚĆ eratyków w warstwie wkładkowej "konglomeratu ułamków miej- scowego piaBQ;czystego marglu kredowego", która występowała w ,,'gli- nie C-C". Warstwa :tego konglomeratu (grubości 70 cm) odpowiada praw- dopodabnie stwierdzonemu przeze mnie utworowi piaszczysto-~linia8f;e
mu, ze znaczną domieszką glaukonitu, 'baTWY ciemnoszarej, który wystę
pował na południowym zboczu "garbu" siwaka, w stropie zwietrzeliny.
Zawierał on żwir, głaziki i brukowce; miejscami nagromadzenie materiału
S'I'RATYGRAFIA TARASU GORY PULA WSKIEJ 397
eratycznego było bardzo duże. W do~ej części mocza utwór ten, w po- staci spłyWów· deluWialnych· piaszczysto-gliniastych barwy· rdzawej, za-
wierającycll grudki zwietrzeliny, okruchy siwaka oraz różnej grubości materiał narzutowy, pokryw.ał powierzchnię zagłębienia wyerodowanego
w "glinie C-C" tworząc poziom graniczny z nadległym utworem lessowym warstwowanym (20).
Siwak ·tworzący powierzchnię· platformy wysokiego tarasu erozyj- nego (tabl. II, l-lb) bywa różny pod W7ględem stanu zachowania.
W.
szy- bikach 3-:-5 poziom stropowy siwaka, grubości 75 cm, przedstawia skałę gruzełkowato-mączystą, jasną, żółtawą, o wyglądzie lessu, z drobnymigłazikami wapiennymi; niZej siwak jest płytowaty, jasnoszary. Siwak
płytowaty występuje w szytbiku 7 bezpośrednio pod serią piasków rzecz- nych. W szybiku 2. partia stropowa siwaka, co najmniej do głębokości
1 m, przedstawia utwór bardzo zwięzły, dOść suchy, barwy szarawo-oliw- kowej, miejscami z drobnymi plamami barwy brunatnej i ż6łtaw(}-szara-:
wej ( o wyglądzie lessu). Sondaż wykonany na dnie szybiku przy ściance
wschodniej wykazał obecność klinowatego płatu siwaka barwy jasnosza- rej. W pn.-wschodnim węgle tegoż szybiku, na głębOkości 75 cm, znaj-
dowała się komora, prawdopodobnie pochodzenia kriogenicznego, wypeł
niona. różnoziarnistym piaskiem. żelazistym. brunatnawo-rdzawym.. Siwak odsłonięty w
tym
szybiku zawierał ponadto kilka ziarn żwiru i ~łazików, rozproszonych na różnych poziomach, oraz dwa brukowce i dość duży zwietrzały głaz granito-gnejsu (na głębokości. l m). PoWierzchnia tegogł~zu i brukowców skorodowana. Siwak: otaczający ten głaz był odwapnio- ny. Rówriież stropowe partie siwaka w szybikach 4 i 5 zawierały (do
głębokości 50 cm) północny materiał eratYczny: pojedyncze głazikU żwir ..
rozproszone na różnyoh pozi07nach. W szybiku 5 znaleziono jeden duży
brukowiec, zorientowany pionowo osią dłuższą. Powierzchnie tego bru- kowca oraz głazików były skorodowane.
W szybikach 2-5 strop siwaka tworzy zwietrzelinag1iniasto-ilasta, bezwapienna, zmiennej grubości - do 10 cm, barwy ciemnej, oliwko- wej. Pokrywa ją cienka, 5-7 cm grubości, "skorupa" różnoziarnistego
piaskowca orsztynowego, w którym. z rzadka znajdowały: się ziarna żwi
ru i drobne głaziki. W szy'bikacl:1 4 i 5 Iia powierzchni "skorupy" wystę
powały nielic~e głaziki i żwil'; w szybiku 3 drobny materiał eratyczny (w tym. kilka' małych brukowców) pokrywał dość gęsto "skorupę" tworząc prawdziwy ;,bi-uk". "Skorupa" piaskowca jest niewątpliwie chronologicz- nie związana
z·
po~ciełającą ją gliniasto-ilastą zwietrzeliną siwaka, z kt6- rątworzy odr~riy w stosu.nku do serii nadległej poziom stratygraficzny.'Szybiki· l i 5 (ścianka wschodn1a) i szurf II
z
1949 r. ujawriny dwawame
fakty: 10 istnienie· kTiageniĆz.i1ych zaburzeń zwietrzelinowej partii398 LUDWIK SA WlCKI
siwaka oraz 20 fakt, że zaburzenia te niewątpliwie zaszły po utworz~niu SIę ,poziomu zwietrzelinowego i pokrywającej go "skorupy" piaskowco- wej, żelazistej. Jak to nadto wykazały szybiki '1-5, procesem krioturbacji'
objęta została również dolna część nadległej serii piasków warstwo- wanych.
Szczególnie silnemu zaburzeniu uległy stropowe, zwietrzelinowe- partie siwaka w szybiku 1 i w szurfie II z 1949 r. - górna część zbo(:za wysokiego tarasu erozyjnego (tabl. II). W szybiku proces krioturbacji
spowodował powstanie dhigiej na 1,5 m i .cienkiej (do· 20 cm grubości) łuski zwietrzeliny wraz'
z
częścią pokrywającej ją "skorupy" piaskow- . cowej. W profilu szybiku występuje ona w położeniu niemal poziomym, wskutek czego ma wygląd warstwy wkładkowej. Analogiczne. złuskowanie ujawnił szybik 5{w ściance wschodniej). Wybrzuszona partia zwie- trzeliny, grubości (u !podstawy) 25 cm i wysokości 30 cm, uległa, praw- dopodobnie wskutek pęknięcia, rozdwojeniu i powstały dwie łuski, z kt6- rych jedna zajęła, czy tal; zachowała pierwotną pozycję pionową, dru- ga - poziomą. Na powierzchniach zewnętrznych tych łusek zachowała się "skorupa piaskowcowa", której !brak było na powierzchniach we- Wnętrznych, pochodzących z pęknięcia tego wysadu zwietrzeliny. Niemal
bezpośrednio nad dolną łuską znajdował się, w Plaskach nadległych, du':"
ży, nieregularny, . jakby pognieciony, prawdopodobnie luźny płat zwie;.·
trzeliny .. Poza tym profil ścianki wschodniej tego szybiku ujawnił, obok
łuski pionowej, O'becność klina - zapewne mrozowego. Klin ten, głębo
kości 55 cm (szerokość rozwarcia 15 cm),. był całkowicie wypełniony' ciemnoo-liwkową, ilastą, bezwapienną zwietrzeliną,. która normalnie po- krywa cienką warstewką powierzchnię siwaka, mającego w tym szybiku
barwę lessu ..
Najsilniejszemu zaburzeniu pąd wpływem kri~turbacji uległa górna
część zbocza wysokiego tarasu erozyjnego, odsłonięta w korytarzu szurfu II z 1949 r. Zaburzenie to ma charakter glacjo-tektoniczny; objęło ono- na przestrzeni 3 m stropową partię siwaka ·wraz z pokrywającym ją.
utworem o wyglądzie spiaszczonej gliny moreriowej. W profilu połud
niowej ścianki korytarza sżurfu przedstawia się ono jako wydłużony wy_o sad, o szerokiej podstawie, przechylony ku wschOdowi i zakończony łu-·
k~wato wygiętą "głową smoka", z dwiema długimi, ci~kimi, równolE;-
głymi, poziomymi wypustkami. Wschodnią, pionową śc~ankę -wysadu, wy-
sokości ok. 1,5 m, pokrywa utwór gliniasty brunatno-rdzawy, piaszczysto- żwirowy, zawierający mieJscami głaziki, który. w tej 'pozycji' nie mógł być osa.~zony .. Wskazuje na to również fakt stopniowego wzrostu spiasz- czenia lessu· przyległego do utworu. W szurfie less ten ma wygląd typo- wy: 'jest jasriy~ żółtawy, zawie.ra tylko nieznaczną domieszkę piasku.
STRATYGRAFIA TARASU GóRY PULA WSKlEJ 399 W kierunku ścianki wysadu przybiera stopniowo . zabarwienie ciemniej- . sze . - brązowe, staje się gliniasty, wzrasta domieszka piasku i żwiru.
Siwak wysadu jest harwy ciemnozielonej, ma Wygląd i konsystencję zwietrzeliny, zawiera liczne głaziki wapienne, przeważnie wYdłUżone, płytkowate, zorientowane zgodnie z kierunkiem wysadu. Powierzchnię
górną, podobnie jak w szybikaoh, pokrywa cienka warstewka zwietrze- liny gliniaSt~ilastej, Qezwapi~ej, .-ąarViy ciemnooliwkowej. Pionowa (wschodnia) i ścianka ·wysadu warstewki tej nie miała.· W utworze o
wY-
glądZie glinym<)renoweJ, ·źWirowo-głazikoW:Ym
t
brukowcami, pokry.wa-jącYm powierżc~nię górną wysadu, znajdowały się obtoczone płask;ury
siwaka. W an8J.ogicznym utworze, pokrywającym wschodnią ściankę wy- sadu, znajdowały się sporadycznie również otoczaki płaskurów wapien- nych oraz grudki i drobne nieregularne wkładki gliniasto-ilastej zwie-
trzęlhly. .
Z. zachodniej części korytarza, łączącego szurf II z szybildem 1, ze zwietrzeliny wysadu si~aka, pokrytej utworem o wyglądzie gliny spiasz- . czoneJ morenowej, z poziomu 1,40 m poniżej krawędzi l-go stopnia ·szur-·
fu,
pochodzi głazik ciemnoszarego, niemal czarnego, niikrokrystalicznego bazaltu (7 X 4,5 X 2,7 cm) z inkluzjami oliwinu. Głazik trójgraniasty sprawia. wrażenie wiatrowca; jego kanty są zaokrąglone, powierzchnie zaśdoskonale gładkie, ze Śladami korozji, pokryte ciemnoszarą patyna wiF'- trzeniową·
W skomplikowanej stratygrafii tarasu Góry Puławskiej ważne było · zagadnienie występującyCh w tym tarasie utworów lessowych. W pracy. o Górze Puławskiej, opublikowanej. w 1939 r. (20), podałem szczegółową charakterystykę tych utworów. Uzupełnlaj~ ją wyniki badań, jakie prze- prowadziłem w latach 1939, 1949 i ·1952, dzięki którym zagadnienie to obecnie uważać można za niemal ostateciliie wyjaśnione. Klucwwe w tym względzie znaczenie miały szurfy I::-III z 1949 r., które umożliwiły
wb.-
ściwą interpretację stratygrafii utwo.rów·l~owych, odsłOniętych przeze mnie W' 1939 r. w szurfach 1-8 południowej części odcinka taras.u obję- tego profilem Krisztafowicza. .
Szurf I z 1949 r. (tabl I, pl I-l i fig. 3) został wykonany w zboczu tarasu (128,28 m n.p.m. - 11,55 m nad O Wisły), powY'iej ujścia wą.wozu z potokiem, w odległości 26 m od krawędzi prawego b.rzegu tego wąwozu, u wylotu wykopu S. Krukowskiego z 1924 r. (9)~ SzUrf ten' ma znaczenie
wyjątkowe, ponieważ w poziomie gleby kopalnej utworu :piaszczysto-gli- niastego (fig. 3, w-wa 4a), podściełając~ less górny,
W :
Pożaryski zna-lazł tam (1949 r.) skupienie kości ssaków plejstoce6skich, należących przy- puszczalnie do inwentarza kUlturowego stanowiska ()1'yniackiego (14; .16).
W szurfie tym poczynając od spo~uJ występowały następujące utwory:
....
~
~ l:t§
j.;I
~
·SzurF I
---.J.~o,28m n.p.m
ŚCianka podłume pn .
Skala 1:~n
a
b·
Fig. 3
G6ra P.uławska - Szur( I Z 1949 r.
4 ścianka zachodnia, b ściallka !północna
Strlltygrafla: Jb siwak ze zwl~trzellnll gllnlasto-ilastll clemnoollwkowll w stropie; 8 utwór o ·wygllldzie spłaszczOnej gliny morenowej z głazikami I brukowcami w spodzie, 4 utwór piaszczysto-gliniasty zaburzony, z Interkalacjaml Zwietrzeliny siwaka, utworu o wygllldzie gliny morenowej, plasku gruboZiarnistego ż6ltawo-rdzawego: 4a gleba kopalna z okt:1lchaml I wkładkami okruchów wilgi a i pyłu ~glowego; poziom odkrytych przez W. Pożarysklego kości ssaków plejstocel\sklch, zwlllZanych prawdopodobnie ze stanowiskiem środkowo-oryniackim; 7 less młodszy g6rny z komo- rami w partii stropowej, wypełnionymi piaskiem żółtawym o koncentrycznym układzie; Sa pakiet zaburzonych· plasków żwirzastych z głazikami i brukowcami. gliniastych. barwy brunatno-rdzawej,. o wygllldzie splaszczonej gliny morenowej, grubo ukośnie uławiconych. bezwapiennych; po- wierzchnia myta, pokryta brukiem z głazików; pakiet podścieła ławica plasków o uwarstwieniu zaburzonym, barwy J.asnej, żółtawej; 8 piaski o uwarstwieniu zaburzonym i - Ba - spokoJnie, poziomo warstwowane. w stropie poziom. wegetaCYjny W; Bb piaski zwałowe; 10 gleba leśnA
wsp6łczesna
STRATYGRAFIA T.A:RAsU·GORY PUŁAWSKIEJ 40t
l. Siwak, do głębokości 40-50 cm 2IWietrzały, marelisty, z ostańcowymi głazi
kamI wapiennymi,·bardzo wllgotny, barwy szarawo-zielonkawej, niżej płytowatyr szarawy. W &'tropie cienka warstewka gliniasto-ilastej zwietrzeliny, barwy alemno- oliwkowej. Ods)xmięta w spodzie szurfu częś~ powierzchni siwaka (1,5 X 2,5 m) nie- równa, erozyjna, op&łda łagodnie ku ściance północnej szurfu i' dość stromo ku Wiśle - od 5,85 do 5,35 m :nad O Wały, na przestrzeni długości 2,5. m; powyiej .11,85 m przechodzi w strome z!bOct1J8 wysokiego tarasu erozyjnego.
2. ·Nieregularny,jakby pągniecian;y płat utworu <> wyglądzie spłaszczone,
gliny morenowej, barwy. brunatn.o-rdŻawej i szarawo-rdzawej, bezwapienny, skła
dał się głównie z drobnego materiału narzutowego: żwiru l głazików, w &pOdzie, z rzadka, brukowców. Jelrt 'On ml.iennej miąrż8zości: przy ściance południowej - dO' 25 cm; w pob'litu ścianki północnej wyklinowuje &ię i 'Vi stropie zwietrz.ellny -glinia-·
sto-ilastej występuje warstwa Z6łtego piat3ku r6!noziarnistego, który częściowo po- krywa utwór o wyglądzie spiaszczonej gllily morenowej. W spodzie tej warstwy pia- sku wyst~e równie! .qr.obny materiał narzutowy i brUlrowce. W ściance północnej.
szurfu, w poziomie 5 9f;opnia (6,10 m' nad O Wisły) znajdował sIę na powierzchni zwietrzeliny gliniasto-ilastej «(fig. 3, 'b) 'dużygłaz granitowy (37 X 40 cm).
3. Utwór piaszc~to-gUniagty bardzo .zwięzły, o wyglądzie silnie spiaszczone- go lessu zboc.2lowego; !bezwapienny, ' żółtawo-szarawy o odcieniu . brązawym~ Na
różnych poziomach, zwłaszcza w dolnej" części - interkalacje piasku rdzawego, wy-
pełniającegO rueregularne komory i kana~ o wy~ądzie kretowin.
Podstaw.owy:m składnikiem' tego utwOl"U jest piasek kwarcowy, który, jeślt wyłączymy BPOIradycznJe wyStępujący materiał gruby (żwir i głaziki), S'taoowi ok.
600/0, materiał zaś pyłowy (kwarcowy) - dlc. 400/0. Piasek głównie drobnoziarnisty ..
dominuje fraklcja 0,15-0,25 mm '0 zlarna~ kanclas~h; piasek grubszy, od 0,75 dO!
2 mm, stanowi ok. 9'10. PmewaZa w nim ikwarc szklisty i ziarna błyszczące. Piasell..
powyżej 0,4
mm
składa się rz; ziarn o cechaoh właticiwych plaskom wydmowym - przewainie kulistych i jajowatych, matowych. Dość dużą domieszkę stanowi glau-·konit (przewa'Ża glaukonit zw.ietrzały, 'brązowy i Złocisty); poza· tym spotykamy tu:
ułamki spikul g$>ek i sHnie zwietrzaiy drobny żwir siwakowy.
Utwór ten ku Iftropowi przybiera stopniowo ciemniejsze,. szarawe, ziemiste-, zabarwienie i przechodzi w brunatno-czarniawą glebę kopalną, grubości 30-35' cm.
W tym właśnie poziomie gleby znajdowały się kości ssaków, odkryte 'Przez dr&".
W. Pożaryskiego, który pozostawił je na lI)iejscu w celu ułatwienia mi badań szczeg6-.
łowych 8. Prócz kości gleba zawierała lutno występujące okruchy węgla oraz . sku- pienia i warstewki wkładkowe okruchów węgla i pyłu węglowego. Miąższość tego>
utworu, łącznie z glebą kopałną, wynosi 1,05 Dl.
Gleba za:w'Jera w dutej ilości materiał gruby, głównie eratyczny ~ żwir róż
nej erubości oraz głaŻiki (do 11 cm średnicy), przeważnie zwietrzałe, niektóre bar- dzo siln1e; poWierzchnie głazików skorodowane. Znależiskiem wyjątkowym jest.
płaskCHrOCZewkowaty, podkrążlmwy głazik: bfmlltu, niemal czarny, o jednolitej krypto krystalicznej masie, z ink1uzjaIDl intensywnie czarnej barwy. Materiał gruby' nieeratyczny liczny 1 r.nnego pochodzenia. Są to, między innym!: a) liczne drobne- ziarna żWiru oligoceński~ (w' tym rÓwnież "fasołka"); b) termiczny, Skorodowany- okruch krzemienia prawdopodobnie jurajskiego, z charaktery&tycżn,ą patyrią, któ- ra wskazuje na pochodzenie ze żwirów preglacjalnych; c) dwa dute otoczaki ciem-o nego krzemienia kredowego; d) dwa otoczaki wapienia - prawdopodobnie kredy-
turońskiej, odwapnione, pokryte żelazistą patyną; e) drobne ziarna żwiru wapien-
8 Niestety; zostały one wykopane przed moim przyjazdem na nrlejsce.
Acta Geologlca Polonica, vol. IV-26
402 LUDWIK SAWICKI
.nego ze szczątkami fauny, odwapniane; f) duży, ·silnie skorodowany okruch niere- gularnego nacieku typu dłialcedonowego, szczelinowego; .g) drobny, wydłużony, płaski otoczak piaskowca z' dużą zawartością mikli., przypuszczalnie kąrpacki ..
. Z poziomu gleby poChOdzi· kilka· zupełnie zwietrzałych OkruchóW hematytu, 'prawdopodQbnie świętokrl.ygkiego. Znalezisko to zasługuje na szczególną uwagę ze
wżględu na wielce prs-wdopodobny związek·1jych okruchów hematytu, jak również·
okruchów węgla i odkryty~ przez dra iPożary8kiego sżczątków kości, z zawartością
kulturową stanowiska paleolłtycznego, której występo"M!.Die w "glinie C-C" stwier-
dził Kriszta!fowiez.
Jak to widać na profilu północnej ścianki szurfu (fig. 3, b) utwór piaszczysto- gliniasty, wraz z podściełającymi. go utworami, uległ ilitensywnemu zaburzeniu mrozowemU. Zaburzenie to zaznaczyło się zondulowaniem i spękaniem powierzehn.i gleby oraz obecnością wysadów w postaci wydłużo.nych inkluzji utworów podście
łających - plaszczYS'to-żwirowyl:h i wyglądzie gliny morenowej, a nawet zwietrza- łego siwaka, zorientOwanych niemal Prostopadle do powierzchni podłoża.
4. Less
o
~glądzie typowym, w ParW stropowej .i w PQ-Ziomie środkowym warstwowany, bezwapienny. Less ten, w tym szurfie i w . innych, w rzeczywistości typowego ·lessu \9Ulbaeralnego nie reprezentuje. Jest 11;0 less wt6rny ("re-depoeited loess" geologów angielsk'iC'h), który reprezentuje, według wszelkiego pmwdopodo-bieńBtwa, denudacyjne deluwia zboczowe lesim pie'rwoflneg!>. Wsk~uje na tu jego odwapnienie oraz uwarS'twienie, bądź wyraźnie zaznaczające się, bądź występujące
w postaci kryptI:)sło1stości, poza tYm brak s·korupek ślimaków narmalniewystępu
jących w lessie sUbaeralnym. Główną masę "7"""" ok. 700/. - etanowi materiał peli- towy. iPiaSek (ok. 3(0/0) - jak w utworze podściełającym ~ przewatnie (w SOł/e) drdbnoiiamisty, poniżej 0,3 mm kanciasfiy; ziama od ok. 0,5 do 1,2 m~ . gru~ci.
obtoczone okruChy głównie granitu, sporadycznie ziarna twiru. Nieznaczna do- . mieszka glaukonitu. Miąiszość - ok. 1,25 m. .
Na różnych poziomach ZDjlj'dują się nieregularne soczewkowate komory (lo- dowe?), wypełnlone piaB'kieriJ. przeważnie gruboziarnistym, brllinatna.wo-rdzawym·
i jasnożółtym. Scianki komór- soczeW'kowa1(ych pokrywa zwięzła, piQSZIC"-Y'S'ta, te1az1-· sta skorupa;· wypełniający je piasek - w ukIadz1e koncentrvl'7.nvm.. Przy jednej z komór--głazik narzutowy.
5. Pakiet, o chm-akterze zsuwu i wyglądzie· spiaszczonej gliny. morenowej;
barwy brunatno-rdzaw.ej, przedstawia utwór iuntasty, piaszczysto-żw1rowy, z. gła
zikami ibtukowcami, o uwarstwieniu ukośnYm - ku zboczU, beżwapienny. Zrii1en- nej grubości, o powikłanym ułoteniu, w·profilu podłużnym szurfu ,(fig. ·S, a) ·WYŚcieła zagłębienie erozyjne
w
powierzchni lessu. . .6. Seria piaskaw. Dołem - piaski gr,jboz1arnJBte ze żwirem l. rzadkimi drOb-
nymi głazikami, o uwarstwieniu za.bun:onym, zapadającym w· giął> zbocza; ku gó- rze· przechodzą w piaskt-różnoziarniste,: poziomo drobnowarstwowane. 'l'a część serii reprezentuje akumulację rzeczną, $"kładającą ·się z c~stych, jasnYch żółtawych pia- sk6w ·bezwapiennych.
W
ich stropie występował wyraźnie zamaczający się poziom wegetacyjny ff1g. 3, W), grubośei 30-40 cm, który ścinał je ukośnie - w kierunku północnej ścianki szurfu. IPoziom 'ten zawierał liczne· okruchy węgla, poza tym, spo- . radycznie, znajckiwały się ziarna. żwiru . i drobne głaziki .
Górnąezęiić serU, miąższości 0,85-1,05 m., tworzą piaski zwałowe, prawdo ..
pOdobnie wydmowe {poz. 8 b), średni-oziarniste, w ·pooiomie stropowym intensywnie rdzawe, ku dołowi pI"ZY'bierające zabarWienie Młta.we. Pokrywa je warStwa gleby współCzesnej leśnej (w-wa 10), nadbudowana .deluwiami glebowymi.
STRATYGRAFIA TĄRASU GóRY PUŁAWSKIEJ 403
Szurf II z 1949 r. (tabl. I i II, fig. 4).· - W szurfie tym, odległym.
od pOprzedniego o 68,3 m w kierunku południowym, powierzchnia -listwy wyerodowanego w siwaku dolnego tarasu jest wzniesIona na. 4,52 m. nad O Wisły. Charakter i stopień zwietnenia siwaka - jak w szurfie poprzed- nim. Pokrywa go l>ezpośrednio:
. 1. Utwórpiaszczysto-glinłasty .o wyglądzie lessu, identycmy·z występującym
w spodzie szurfu poprzedniego: baroz() zwięzły, bezwapienny, w stanie suchym,
górą - barwy sepiowej o odcieniu Ibrązowym, dołem - ciemniejszej, szaro-ł>rązo
wej. Uwarstwienia nie ujawnia, jego powierzchnia .opada zgodnie z podłożem ku
. Wiśie (pod kątem 10"). W poziomie spągowym, prócz znacznej domies~ materiału
zwietrzelinowego, zawiera drobne okruchy odwapnionego siwa.ka. Zawartość piasku w tym utWorze wynosi 67°/,. Ku górze utwór ten przechodzi smugowo w glebę kopal- ną, a na grimicy z nią jest Wyraźnie warstwowany: Warstewki z materiałem gle- bowym na przemian z jaskrawo-rdzawym.i .. Jest to poziom bogały w drObne i więk
sze okruchy węgla, występujące pojedynczo i ~ skupieniach w postaci wal'sł.ewek
wkładkowych. .
Piasek dolnejpai."tU tego utworu składa się w połowie z frakcji ppniżej 0,4 mm; nieznaczną . domieszkę' stanowią Ziarna grubości 0,75-1,2 mm (ok.. 10% ).
Urlział pias'ku skaleniowego bardzo nieznaczny; piasek kwarcowy stanowi ok. 700/0,
przeważa kwarc przezroczysty. Ziarna ok. 0,4 mm i powyżej, dobrze obtoczone, du-
żo kulistych i jajowatych, większość ma powierzchnie ma-
towe, nieliczne - ibłyszcżące. Dość liczne blaszki m'llsko- .
S zurF II
witu i biOtytu. Bardzo .liczne ziarna glaukonitu (przeważ-
nie zielonego), aiczne ułamki spJ.lkU[ gąbek.
. Piasek górnej partii tego utworu składa się w 600/0 z fral!:cji poniżej 0,4
mm;
przewaiają w niej ziarI)'ll kan- Ciaste i błyszczące. Ziarna I?k. 0,4 mm, przeważnie dobrze obtoczone, niereguIarnie jajowate i kullste, matowe.Grub- sze frakcje charakteryzuje wy.bitna przewaga ziam pra-widłowo kulistych i form pochodnych o· powierzchniach mato:wYch. .Ziarna piasku skaleniówego nieliczne, Bi~ają
2 mm średnicy. Dość duża domieszka elaukonitu, nielicz- ne ułamki spiku!, bardzo nieliczne 'blaszki biotytu.
Fig. 4
. Góra Puławska -.:.... Profil ściaDki zachodniej szudu II z 1949 r . .
Stratygrafia: lb siwak ze zwietrzeliną gliniasto-ilastą
w stropie; 4 utwór piaszczysto-gliniasty, w spodzie głazi
ki i brukowce; 4a gleba k;opalna zawierająca okruchy i warstewki .~a, prawdopodobnie z ognisk stanowis-ka
środkowo-oryniac!k.iego; 7 łess młodszY. garny, z pozioma- . mi wegetacyjnymi Wj w partii stropowej spiaszczo- ny, zwięzły, o '\1\7Yg1ądzieutworu piaszczy8to-gliniastego (w-wa 4); 3a pakiet piasków i glin o wyglądzie moreno- wym, z gł~kam1 i brukGwcami, zaburzony; 7i1
deluwia
,gliniasto-lessowe, pokryte gliną o Wyglądzie morenowYm
i piaskami o zmiennym uwarstwieni"
404 LUDWliK SA WIeKI
2. Glelba kopalna (w-wa 48) jest utwarem częściowo deluwialnym, piaszczy- stymr bardzo .zwięzłym, w szurfie - barwy :n.lemał czarnej, w stanie S'Ilchym - bardzo ciemnej, szarej, z jaśniejszymi żółtymi, cieniutkimi smuZkami gliniastym!.
Głównymi jej składnik'anii są: materiał pyłowy,. który staDowi 54°/., i piasek - 46% ,
w którym frakcie drobnoziamiste. (poniżej M mm) i średnioziarniste (0,4-0,75 mm)
występują w jednQkow,ych ilościach i łącznie stanowill ok. 80'/. pia9ku. Piasek gru- boz1arnis'ty (średniej grubości 0,75-1,5 mm) zawiera znaczną domieszkę piaS'ku ska- leniowego i drdbnych Obtoczonych okruchów skał krystalicznych. We wszy8tldch . frakcjaCh dominuje pła!IŚ kwarcowY o(kwaTC przezroczysty). Piasęk średnicy po- niżej 0,4 mm jest os'trokanclasty, szklisty: ok. 0,4 . mm i powyżej - ziarna prze-
ważnie kuliste i ks21taółtów poohodDJ"C'h, matowe. Nieliczne blas7Jki biotytu, znaczna
. domieszka glaukonitu (przew~e. zwietrzałego), nieliczne ułamki spikul, spora-
dycznie drobne o'kruchy węgla.
Gleba oraz podściełający ją utwór gliniasfu zawierają w duiej ilości materiał
eratyczny: przeważnie gła:ziki różnycll skał krystalicznych, miejscami małe brukow- ce. Występują· na różnych poziomach pojedynczo, dość licznie w spągu utworu gli- niastego - na powierzchni zwietrzeliny siwaka. Są w różnym stopniu zwietrzałe,
l1czne - bardzo mocno; powierr.chn1e skorodowane lub ze śladami korozji. Gleba i podściełającY ją utwór gliniasty zawierają również materiał gruby nieerałyczny:
żwir Oligoceński. ~ preglaejal1:lY (w Vm dwa d~ duże okruchy menilitu), dwa otoczaki piaskowców, przypuszczalnie karpackich, oraz trzynaście kanciastych oto- cza·ków kredy białej, prawdop«;)dobnie turońskiej.
3. Less poni2ej partU S'tropowej,o wyglądzIe "ty-powego lessu subaeralnego,
wyraźnego. uwarstwienia nie ujawnia, jesl jasny, barwy sepiowo-żółtawej, bezwa- pienny. iPartie środkowa i do1lna !Pl'zedstawiają poziomy zwartej i długotrwałej 'we- getacji (fig. 4, W): ~órny - grubości 1 m, dolny - 0,50 m. Less tych poziomów jest upstrzony nieregularnymi; pionowymi plamkami 'barwy popielll'tej, ochrowatej i ja- skrawordzawej, których powstanie jest związane z obecnością klanalików po . korzeniach. Dolny poziom wegetacyjny wyróżnia ' s.i~ na ogół ciemniejszym - popielatawo-szarawym za.b1U'Wieiuem, jak gd)"by zawierałoomieszk~ materiału po-
chodzącego. z gleby podściełającej. Od poziomu wegetacyjnego górnego wyróżnia si~
ponadto gru'bo-łu$kowatą ukośnie budową, zaznaczającą się szero~ó rozwartymi
łukami -brunatnych smug.
Less wYstępujący między obu poziomami wegetacyjnymi, górą nieco ciemniej- szy - szarawo-oż6łtawY, ku ciołowi p~iera jaskrawe, żółtawo-ochrowate zabar- wienie. Na granicy z nadległym poziomem wegetacyjnym - soczewkowata warstew- ka wkładkowa piasku. Strop tego .lessu. rozcięty jest trzema nieregularnymi klinami, z których najgł~ (0,65 m) wcina się w podściełający dolny poziom wegetacyjny ..
Ku stropowi less przechodzi wepoBtrzezen1e w utwór piaszc7.ysto-gl1niasty o wyglądzie łeMu; !bardm zwięzły, bezwapienny, barwy szaraWO-żółta'livej o odcie- niu brązowym. Drobne i większe płafIY tego utworu, mające wygląd. porWaków, wy- stępują w nadległym o ~ układzie pakiecie piaskó.w i spiatzczonych glin morenoWych z materiałem eratycznym. Utwór ten ma charakter identyczny z pod-
ści~a1ącym less u.,tworem piaszczysto-gliniastym (w-wa 4) oraz z pokrywającym
wspomniany pakiet piasków i glin utworem, reprezentującym deluwia lessowo-gli- waste (w-wa 7;r). Piasek stanowi ok. 301/. składu tego utworu. Piasek przeważnie
kwaroowy (851/.), drobnoziam.isf;y (poniiej 0,4 mm), kanciasty, szlklisfIY; zia·rna grub- sze kuliste i jajowate, matowe. Dość znaczna domieszka glaukonitu (niemal wyłącz
nie ziarna cIemne). W partii stropowe~. IIN\-m.w.""'ie, znajdUją się ziarna żwiru skał
STRATYGRAFIA TARASU GÓRY PUŁAWSKIEJ 405
krystalicznych,
pom
tym - drobne okrudb.y węgla. W poziomie tym i niżej występuj" komory soczewkowate i nieregularnie wydłużone (niektóre z rozwidleniami), wypełnione ,rómoziarnistym piaskiem gliniastym żelazistym ze Zw'irem.
4. NierówIią powierzchnię lessu pokrywa metrowej Dilil~ci pakiet róż
nych utworów o s'kompllk.owanym układzie (poziom 3a). Są to: weregulame i zmien- nej miąższości wkłady spiaszczonej gliny morenowej, bezwapiennej, barwy ciePl- nej czerw.onawo-brunatnej, zawierającej żwir, drobne głaziki i brukowce; .wkłady
niereguIame i soczewkowate gliniastego, twir.owatego piasku żelazistego i żółtawe
go oraz utworu glln1asto-Iessowego, zawierającego żwir i rzadkie drobne głaziki.
Pakiet tych utworów, ł"cznie z pokrywając" wysad siwaka i występując,,' w stropie
warstwą deluwiów lessowo-gliniastych (w-wa 7a) - spiaszczoną glin" morenową, według wszelkiego prawdopodobieństwa stanowi jeden poziom stratygraficzny, pod-
ściełaj"cy serię piaSków pokrywoOwych taraSu.
Jak to przedstalw.fa profil porudniowej śoianki ko·rytarza tego szurfu (tabl. II, SIl), utwór o wyglądzie gliny morenowej, pokrywający górną powierzchni~ wysadu siwaka, jest rozdzielony na dwa poziomy - górny i 'dolny, soczewką piasku o zabu- rz.onym prze1)iegu, jaJmy sprasowan,,; piasek rómoziarnisty, C2;Ysty, jasny, żółtawo
rdżawy • .o dI'(llbnym ukośnym (w gł"b tarasu) uwarstwieniu. Poziom górny pn:echo- dz1 w utwór nadległy, reprezen1luj"cy deluwia lessowo-gliniaste (w-wa 7a). Próbka utworu o wyglądzie gliny morenowej, pobrana ze śCianki zachodniej szurfu, wy-
kazała, że zawiera on ok. 45% piasku. Piasek przewamie ~owy, szklisty, drob- noziarnisty - poniżej 0,4 mm, ostrokanciasty; piasek o ziarnie grubszym' stanowi
nieznaczną domieszkę (ok. 3%), przeważają w nim ziarna kuliste i jajowate, mato- . we. Duży umiał drubnych i grubych, .obtoczonych i ostrokanCiastych okruehów skał
krystalicznych, silnie zwietrzałych; nieliczne łuski i blaszki biotytu. Liczne ziarna glaukonitu, ciemne i ibladozieO.one, kHka ułamków epikul gąbek.
Fig. 5
Góra Puławska - Szurf II z 1949 r. Odłupek o wyglądzie intencjonaln.yin, z utw~ru o charakterze spiaszczonej gliny morenowej (w-wa ,3)
Z ławicy dolnej utworu' o wygJ.l}dzie s1J.nie spias7JCzonej gliny morenowej, po- krywającej górną .powierzchnię wysadu siwaka, z poziomu 1~ m poniżej kraw-:- dzi I-go stopnia szutftI, póchodzi atypowy odłupek krzemienia świeciechowskiego (8) o wyglądzie intencjonalnym - paleolitycznego .odłupka degrossissażowego (fig. 5).
Powierzdb.nię górną pokrywa cienka gruzełkowata ko~a barwy szara'\\"E!j. Powierzch- nia odbicia (dolna) oraz powierzchnie negatywów na stronie górnej intensywnie eoUczn.ie wyświecone f pokryte brunatnawą patyną. Podstawa gruba, szeroka, prZed-
