Materiał zawiera 14 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 10 ćwiczeń, w tym 3 interaktywne.

(1)

Neoklasycyzm

Materiał składa się z sekcji: "Kult starożytności", "Świątynia Sybilli w Puławach", "Perseusz i Apollo",

"Powrót do mitologii", "Mecenat Stanisława Augusta", "Neoklasycyzm w Polsce", "Zadaniowo".

Materiał zawiera 14 ilustracji (fotograﬁi, obrazów, rysunków), 10 ćwiczeń, w tym 3 interaktywne.

Zawartość: współczesna fotograﬁa przedstawiająca Pałac Łazienkowski (pałac Na Wodzie) w Warszawie;

informacje o kształtowaniu się klasycyzmu; polecenie obejrzenia na stronie internetowej Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie ﬁlmu o Izabeli Lubomirskiej, miłośniczce mody i sztuki, polecenie poszukania w dowolnym źródle informacji na temat rokoka, a następnie zredagowania krótkiej notatki dotyczącej cech tego stylu, zwłaszcza w malarstwie.

Zawartość: obraz Anton Raphael Mengs, Portret Johanna Joachima Winckelmann; informacje o Johannie Joachimie Winckelmannie; Johann Joachim Winckelmann "Myśli o naśladowaniu greckich rzeźb

i malowideł"; polecenie związane z rozumieniem tekstu (załączono odpowiedź).

Zawartość: galeria fotograﬁi (dwie fotograﬁe Świątyni Sybilli w Puławach, Chrystian Piotr Aigner;

fotograﬁa

Świątyni Westy w Tivoli); informacje o Świątyni Sybilii (bryła budynku, przeznaczenie) i Izabeli Czartoryskiej; dwa polecenia otwarte (interpretacja dewizy umieszczonej nad wejściem do Świątyni Sybilli; wskazanie nawiązań do architektury antyku widocznych w bryle Świątyni Sybilli w Puławach.

Zawartość: galeria przedstawiająca rzeźbę "Perseusz" Antonio Canova (trzy ujęcia) oraz rzeźbę "Apollo belwederski"; opis rzeźby "Perseusz" i jej związek z rzeźbą "Apollo belwederski"; ćwiczenie interaktywne - wskazanie podobieństw i różnic między rzeźbami.

Zawartość: galeria dwóch obrazów inspirowanych mitologią (Edyp i sﬁnks, Jean-Auguste-Dominique Ingres; Jowisz i Thetis, Jean-Auguste-Dominique Ingres); Maria Rzepińska "Siedem wieków malarstwa europejskiego" (fragment o powyższych obrazach); dwa polecenia otwarte (streszczenie fragmentu mitu inspirującego malarza; wyjaśnienie, w jaki inny sposób – poza czerpaniem tematu z motywów

mitologicznych – Ingres nawiązuje do sztuki antyku); ćwiczenie interaktywne - dopisanie synonimów do podanych określeń.

Zawartość: obraz Marcello Bacciarelli, Portret Stanisława II Augusta Poniatowskiego w stroju

koronacyjnym; Janusz Kębłowski "Dzieje sztuki polskiej: panorama zjawisk od zarania do współczesności".

Informacje o artystach związanych z dworem królewskim: Marcello Bacciarellim, Józeﬁe Marii Grassim oraz Bernardo Bellotto, zwanym Canaletto.

Dwa polecenia otwarte: wyjaśnienie współczesnego i dawnego znaczenia określenia mecenas sztuki;

udowodnienie, że księżna Izabela Czartoryska była mecenasem sztuki w oświeceniu.

Ćwiczenie interaktywne - przypisywanie cech rokoko i neoklasycyzmu; ćwiczenie interaktywne słowa klucze.

(2)

Neoklasycyzm

Pałac Łazienkowski (pałac Na Wodzie) w Warszawie, elewacja południowa

fot. Artur Malinowski, przebud. 1788–1793 wg projektu Dominika Merliniego, licencja: CC BY 2.0

Nowy styl wypływał z fascynacji antykiem. Jego ukształtowaniu w połowie XVIII wieku sprzyjały zarówno wielkie odkrycia archeologiczne w Rzymie, Pompejach i Herkulanum, jak i oświeceniowe idee

propagowane przez francuskich encyklopedystów, głoszących m.in. postulat moralnego i społecznego posłannictwa sztuki. Zbiegło się to z okresem głębokich przemian społecznych i politycznych

zapoczątkowanych przez Wielką Rewolucję Francuską. Upadek monarchii absolutnej i zmiana statusu władzy z „nadanej przez Boga” na rzecz obywatelskiej otworzyły epokę nowoczesności.

Już wiesz

1) Obejrzyj w internecie ﬁlm o Izabeli Lubomirskiej, miłośniczce mody i sztuki: link.

2) Poszukaj w dowolnym źródle informacji na temat rokoka, a następnie zredaguj krótką notatkę dotyczącą cech tego stylu, zwłaszcza w malarstwie.

Kult starożytności

(3)

Portret Johanna Joachima Winckelmanna

Anton Raphael Mengs, Portret Johanna Joachima Winckelmanna, ok. 1777, olej na płótnie, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, domena publiczna

Johann Joachim Winckelmann

1717–1768

(czyt.: johan joachim winkelman) – niemiecki badacz sztuki starożytnej, współtwórca i główny teoretyk neoklasycyzmu, bibliotekarz i kustosz zbiorów kardynałów rzymskich. Propagował wiedzę na temat zabytków odkrytych w Pompejach i Herkulanum. Autor pierwszego naukowego opracowania sztuki starożytnej, wydanego w 1764 roku Geschichte der Kunst des Alterthums. Miłośnik kultury greckiej, ojciec historii sztuki, który wprowadził pojęcie stylu oraz metodę i język opisu dzieła sztuki.

Ćwiczenie 1

Wymień postulaty Winckelmanna, które legły u podstaw XVIII‑wiecznego neoklasycyzmu.

Świątynia Sybilli w Puławach

Johann Joachim Winckelmann

Myśli o naśladowaniu greckich rzeźb i malowideł (1775)

Jedna jest tylko droga, która wzniesie nas na wyżyny wielkości, gdzie nikt nas naśladować nie zdoła – ta droga to naśladowanie starożytnych. O Homerze powiedział ktoś, iż każdy, kto nauczy się go rozumieć, będzie go podziwiał;

[prawda ta] dotyczy również dzieł sztuki starożytnej, szczególnie greckiej.

Trzeba zżyć się z nimi jak z przyjaciółmi, aby móc uznać, że Laokoon jest równie niepowtarzalny jak Homer. [...] Takimi oczami patrzyli na dzieła starożytnych Michał Anioł, Rafael, Poussin. Czerpali dobry smak z samego źródła, a Rafael nawet w jego ojczyźnie. Wiadomo [bowiem], że posyłał do Grecji młodych ludzi, by rysowali dla niego ruiny antyczne. [...] Im spokojniejsza jest postawa [całego]

ciała, tym lepiej nadaje się do wyrażania prawdziwego charakteru duszy. We wszystkich pozach, które odbiegają od stanu spoczynku, dusza nie znajduje się w stanie właściwym, ale w stanie napięcia i przymusu. Dusza poruszona

gwałtownym uczuciem jest łatwiejsza do pokazania i określenia, ale wielka i szlachetna jest [tylko] wtedy, gdy cechuje ją skupienie i spokój. [...] Szlachetna prostota i spokojna wielkość greckich posągów jest również cechą greckich pisarzy z najlepszego okresu, pism ze szkoły Sokratesa, i te właśnie znamiona stanowią o wielkości artysty [...]. Pędzel artysty powinien być nasycony

rozumem, jak ktoś powiedział o rylcu Arystotelesa: powinien dawać więcej do myślenia niż dać może to tylko, co uchwyci oko; artysta osiągnie ten cel, gdy nauczy się myśli swoje nie tyle skrywać w alegorii, ile je w nią oblekać.

“

(4)

Świątynia Sybilli w Puławach jest kopią słynnej świątyni Westy w Tivoli z I w. p.n.e. (siedziby wyroczni Świątynia Sybilli w Puławach

Chrys an Piotr Aigner, Lukke (fot.), 1798–1801, licencja: CC BY 3.0

Świątynia Sybilli w Puławach

Chrys an Piotr Aigner, Krzysztof Kosowski (fot.), 1798–1801, licencja: CC BY 3.0

Świątynia Westy w Tivoli

Carole Raddato, I w. p.n.e., licencja: CC BY-SA 2.0

 



 



(5)

Sybilli Tyburtyńskiej, która miała przepowiedzieć cesarzowi Oktawianowi Augustowi narodziny Jezusa).

Budowlę puławską zaprojektował Chrystian Piotr Aigner – jeden z najwybitniejszych architektów polskich doby oświecenia. Centralną, dwukondygnacyjną świątynię okala 18 kolumn dźwigających belkowanie z rzeźbionym fryzem ozdobionym girlandami owoców i bukranionami (motyw dekoracyjny w kształcie czaszki byka). Nakryta jest ona kopułą ze szklanym świetlikiem. Budowlę usytuowano w malowniczym parku na zboczu skarpy wiślanej. Jej fundatorka - księżna Izabela Czartoryska - od początku

przeznaczyła ją na muzeum‑mauzoleum, w którym umieściła swoje zbiory sztuki i cenne pamiątki narodowe, związane z wydarzeniami historyczni ważnymi dla Rzeczypospolitej. Nad wejściem do reprezentacyjnej sali górnej znalazła się słynna maksyma: PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚCI. Na ścianach pomieszczenia zawieszono m.in. zbroje rycerskie, tarcze, miecze, pastorały biskupie, buławy hetmańskie i sztandary. Mieściła się w nim także szkatuła zawierająca klejnoty koronne, kamee, miniaturowe

portrety, fragmenty szat i inne obiekty pochodzące z trumien królewskich. W krypcie znajduje się obelisk z 1813 roku ku czci księcia Józefa Poniatowskiego.

Ćwiczenie 2.1

Omów nawiązania do architektury antyku widoczne w bryle Świątyni Sybilli w Puławach.

Ćwiczenie 2.2

Wyjaśnij, jak rozumiesz dewizę umieszczoną nad wejściem do Świątyni Sybilli w Puławach.

Perseusz i Apollo

Perseusz

Antonio Canova, Perseusz, 1800–1801, marmur, Muzea Watykańskie (Muzeum Pio-Clemen no), Rzym, domena publiczna

(6)

Perseusz (ilustracje 1–3) triumfalnie unosi odciętą głowę gorgony Meduzy oplecioną wijącymi się wężami.

Perseusz

Antonio Canova, Perseusz, 1800–1801, marmur, Muzea Watykańskie (Muzeum Pio-Clemen no), Rzym, licencja: CC BY 3.0

Perseusz

Antonio Canova, Perseusz, 1800–1801, marmur, Muzea Watykańskie (Muzeum Pio-Clemen no), Rzym, licencja: CC BY 2.5

Apollo belwederski

Apollo belwederski, rzymska kopia brązowego posągu z ok. 330–320 p.n.e., Muzea Watykańskie (Muzeum Pio-Clemen no), Rzym, domena publiczna

 



 



(7)

Grozę tego aktu łagodzi wyszukana forma posągu – miękko wymodelowane marmurowe ciało herosa oraz dekoracyjność detali, np. kaskada opadającej materii szat czy partia włosów. Autor rzeźby był wybitnym kontynuatorem sztuki klasycznej. W epoce, w której tworzył, był nazywany nowożytnym Fidiaszem, a ze względu na monumentalność i wzniosłość dzieł – także drugim Michałem Aniołem. Dzięki licznym szkicom, glinianym i gipsowym modelom w ostatecznej wersji marmurowej Canova osiągał idealne proporcje form, wyważoną ekspresję oraz niezrównaną gładkość powierzchni, które zawsze szlifował własnoręcznie. Perseusz był wzorowany na słynnym posągu Apolla Belwederskiego (ilustracja 4), ale nie stanowi jego kopii. Ten wzór formalnej doskonałości posłużył artyście do stworzenia własnego, równie doskonałego, przedstawienia. O mistrzostwie Canovy w interpretacji wzorów antycznych dobitnie świadczy jedna z najsłynniejszych rzeźb w polskich kolekcjach – posąg młodziutkiego Henryka Lubomirskiego jako Amora z Muzeum – Zamku w Łańcucie.

Ćwiczenie 3

Porównaj Perseusza Antonia Canovy z posągiem Apolla belwederskiego. Jakie dostrzegasz podobieństwa i różnice?

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Powrót do mitologii

Edyp i sﬁnks

Jean-Auguste-Dominique Ingres, Edyp i sﬁnks, 1808, olej na płótnie (wersja z 1864), Walters Art Museum, Bal more, domena publiczna

 



 



(8)

Ćwiczenie 4.1

Przypomnij sobie mit o Edypie. Który fragment mitu stał się inspiracją dla malarza? Napisz jego streszczenie, w którym użyjesz 80 słów.

Ćwiczenie 4.2

Wyjaśnij, w jaki inny sposób – poza czerpaniem tematu z motywów mitologicznych – Ingres nawiązuje do sztuki antyku.

Jowisz i The s

Jean-Auguste-Dominique Ingres, Jowisz i The s, 1811, olej na płótnie, Musée Granet, Aix-en-Provence, domena publiczna

Maria Rzepińska

Siedem wieków malarstwa europejskiego

Od pierwszych do ostatnich obrazów zawsze ta sama niepokalana czystość konturu, niezachwiana harmonia układu, powściągliwa, chłodna wytworność, gładkie jak emalia położenie farby. Efekty ekspresyjno‑nastrojowe cienia, efekty różnorodności faktury, komplikacje gry barwnej – nie odgrywają roli w tym malarstwie. Kolor jest traktowany lokalnie i ściśle w granicach formy [...]. Ingres nie unika mitologii. Jest człowiekiem XIX wieku i mity nie są już dla niego czymś tak bliskim i swojskim jak dla artystów renesansu, ale są jeszcze źródłem poezji plastycznej, pretekstem do konstrukcji formalnych, do doskonałych linii aktów, linii tak wyszukanych i samowystarczalnych w swej urodzie, że odbiega ona często od form rzeczywistych, przyrodniczych. [...] Ingres studiował rysunki na wazach greckich, kamee, malarstwo pompejańskie. Operowanie czystym

frontalizmem i czystym proﬁlem (Edyp i sﬁnks, 1808, Jowisz i Thetis, 1811) jest rezultatem tych studiów. Głowa Jowisza jest wzorowana na Zeusie z Orticoli, poza Thetis jest transpozycją sylwetki błagalnicy z Villa dei Misteri. Wyobraźnia Ingresa obraca się w świecie Grecji, nie Rzymu, ale nie był on pedantem

w wyszukiwaniu źródeł plastycznej inspiracji; brał to, co mu odpowiadało...

“

(9)

Ćwiczenie 4.3

Do sformułowań użytych w tekście - „niepokalana czystość konturu”, „niezachwiana harmonia układu”,

„powściągliwa, chłodna wytworność”, „gładkie jak emalia położenie farby” - dopisz ich synonimiczne określenia.

Mecenat Stanisława Augusta

Janusz Kębłowski

Dzieje sztuki polskiej:

panorama zjawisk od zarania do współczesności

Stanisław August Poniatowski, ostatni król Polski, był bez wątpienia

najwybitniejszym mecenasem sztuki w dziejach królestwa – nie tylko dzięki liczbie i rozmiarom fundowanych dzieł; pod tym względem znalazłby godnych konkurentów. Decydujące znaczenie miało wysunięcie szeroko rozumianej działalności kulturalnej na plan pierwszy wszelkich poczynań monarchy, niespotykana dotychczas

jej rozległość. [...] W dziedzinie sztuk plastycznych interesowały go wszystkie rodzaje twórczości, zajmowała jej organizacja, zabiegi o wykształcenie młodych (m.in. system zagranicznych stypendiów), pogłębianie wiedzy już

doświadczonych twórców oraz jej modyﬁkowanie – zgodnie z aktualnymi trendami artystycznymi [...]. Mecenat Stanisława Augusta miał charakter zorganizowany, także administracyjnie: np. funkcje pierwszego malarza i – po Auguście Moszyńskim – „dyrektora” budowli królewskich połączył Marceli Bacciarelli. Zamierzenia kulturalne króla były szerokie; obejmowały utworzenie muzeum narodowego i nowoczesnego oraz akademii sztuk pięknych [...].

Charakter sztuki stanisławowskiej łączył się z powszechną wówczas ideologią klasycyzmu – z przekonaniem o pięknie proporcji i miary, właściwym naturze rzeczy, przez to stałym i niezmiennym, wymagającym rozumu, wiedzy

i wykształcenia, respektowania właściwych reguł, ujmujących to co naturalne i proporcjonalne.

“

Portret Stanisława II Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym

Marcello Bacciarelli, Portret Stanisława II Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym, 1764, olej na płótnie, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna

(10)

Widok Warszawy od strony Pragi

Bernardo Bello o, zw. Canale o, Widok Warszawy od strony Pragi, 1770, olej na płótnie, 172,5 x 261 cm, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna

Nadwornym malarzem Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego doradcą artystycznym (osobą w randze ministra kultury) był włoski malarz Marcello Bacciarelli. Jego dziełem są plafony i dekoracje malarskie Zamku Królewskiego w Warszawie, a także liczne portrety króla i jego rodziny oraz przedstawicieli polskiej arystokracji. Dla dworu pracowali również Józef Maria Grassi (1757–1838) – malarz austriacki, twórca m.in. wizerunków księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki – oraz Bernardo Bellotto, zwany Canalettem młodszym: włoski weducista, autor widoków i panoram Warszawy. W zakresie architektury mecenat królewski skupił się na trzech ważnych obiektach: przebudowie i modernizacji Zamku Królewskiego i Zamku Ujazdowskiego oraz pałacu Na Wodzie w Łazienkach.

Pałac Łazienkowski (pałac Na Wodzie), elewacja południowa

Lvova Anastasiya, przebud. 1788–1793 wg projektu Dominika Merliniego, licencja: CC BY-SA 3.0

Ćwiczenie 5.1

Wyjaśnij współczesne i dawne znaczenie określenia mecenas sztuki. W odpowiedzi scharakteryzuj wybrane rzeczywiste postaci.

Ćwiczenie 5.2

Udowodnij, że Izabela Czartoryska była mecenasem sztuki w oświeceniu.

(11)

Neoklasycyzm w Polsce

Galeria I

Galeria II

Zadaniowo

Ćwiczenie 6

Wykorzystując informacje z ﬁlmu Dobra i zła Izabela, notatki zrobione w domu i dzieła Ingres'a zaprezentowane na lekcji, przyporządkuj cechy do określonego stylu w sztuce.

kolor lokalny, podporządkowany formie, chłodna wytworność form, wzniosłe tematy z mitologii,

powściągliwość, wyraﬁnowanie, duża rola rysunku, prosta i czytelna kompozycja, pastelowe barwy, ﬁnezja, lekkość i wdzięk, tematy zabaw towarzyskich (<i>fêtes galantes</i>), zmysłowość i erotyzm, bogactwo dekoracji

ROKOKO

NEOKLASYCYZM

(12)