Zabezpieczenia indywidualne i zbiorowe stanowiące barierę przed przepływem zagrożeń
ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ (ŚOI)
W sytuacjach, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich dostatecznie ograniczyć, należy zaopatrzyć pracowników w środki ochrony indywidualnej. Środki te powinny być traktowane jako ostatnie ogniwo ochronne.
Na pracodawcy zawsze spoczywają obowiązki związane ze stosowaniem środków ochrony indywidualnej i obejmują:
nieodpłatne dostarczanie ŚOI pracownikom,
właściwy dobór ŚOI stosownie do zagrożeń,
szkolenia i pokazy ich właściwego użytkowania,
zapewnienie miejsca ich przechowywania, czyszczenia, dezynfekcji i konserwacji Od zarania dziejów procesy pracy wiązały się z dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia pracujących. Kiedyś jednak sprawa bezpieczeństwa leżała tylko i wyłącznie w gestii samego pracującego; musiał być na tyle sprawny, sprytny i przewidujący, by sam unikać istniejących niebezpieczeństw, sam się przed nimi chronić. Życia ludzkiego nikt nie kalkulował jako kosztów danej inwestycji; było zbyt mało cenne, by porównywać je z „wielkim celem”, w imię którego powstawały katedry, pałace, zamki. Dlatego w cieniu murów wielu budowli spoczywają dziesiątki ich ofiar, tych którzy byli zbyt nieostrożni, lub po prostu nie mieli szczęścia. Dzisiaj w Europie, dla której ochrona życia i zdrowia człowieka jest jedną z wartości nadrzędnych, czyni się wiele, by wszelkimi sposobami minimalizować występujące w procesach pracy zagrożenia dla pracowników.
Skutecznym sposobem ograniczania niekorzystnego wpływu czynników środowiska pracy na pracownika jest stosowanie odpowiednich środków ochrony. Oczywiście w pierwszym rzędzie należy rozważyć, czy danej operacji, która niesie ze sobą ryzyko, nie można w ogóle wyłączyć z procesu pracy, albo chociaż usunąć z niej pracownika, tak by znalazł się poza miejscem niebezpiecznym – separacja. W gospodarce są jednak branże, w których nie da się do końca wyeliminować czynnika ludzkiego; można to uczynić jedynie częściowo, np.: w budownictwie, stosując przy wykonywaniu niebezpiecznych wykopów tylko sprzęt zmechanizowany. Jednak trudno sobie wyobrazić na dzisiejszym poziomie technicznym zautomatyzowaną pracę na rusztowaniach, prace wykończeniowe, układanie parkietu, czy wykonywanie zbrojeń bez fizycznego udziału pracownika; stąd nadal ochrona pracownika przed zagrożeniami , nie tylko w budownictwie, będzie opierać się na zbiorowych i
indywidualnych środkach ochrony. W ogromnej większości przypadków takie rozwiązania będą również relatywnie najtańsze.
Kwestie zaopatrzenia pracowników w środki ochrony przed zagrożeniami określa w naszym kraju szereg aktów prawnych – poza ogólnymi zasadami zawartymi w Kodeksie Pracy - także:
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami)[1],
Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. z 2005 r. Nr 259, poz.2173), wydane na podstawie ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz.2087)[2],
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z 2003 r. Nr 47, poz.401)[3],
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej[4],
które normuje kwestię środków ochrony indywidualnejw Polsce od 21 kwietnia 2018 r.
W myśl powyższych przepisów środki ochrony dzielimy na:
środki ochrony zbiorowej
środki ochrony indywidualnej (ŚOI).
Te pierwsze są przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym oczywiście także pojedynczych osób. (Będą one tematem osobnych zajęć).
ŚOI pod względem konstrukcji oraz ich ogólnego przeznaczenia dzielą się na dziewięć grup, tj.:
1. odzież ochronna, m.in. ochraniacze brzucha, klatki piersiowej, barku;
2. środki ochrony kończyn dolnych, m.in. ochraniacze stóp, obuwie ochronne, ochraniacze kolan;
3. środki ochrony kończyn górnych, m.in. ochraniacze łokci, dłoni;
4. środki ochrony głowy, m.in. hełmy;
5. środki ochrony twarzy i oczu, m.in. okulary ochronne;
6. środki ochrony słuchu, m.in. nauszniki, wkładki przeciwhałasowe;
7. środki ochrony układu oddechowego, m.in. maski przeciwpyłowe;
8. środki izolujące cały organizm, m.in. kombinezony gazoszczelne;
9. środki chroniące przed upadkiem z wysokości, m.in. kask, szelki, liny.
Ponadto do ŚOI zalicza się również:
10. zespoły składające się z kilku urządzeń lub rodzajów wyposażenia, które zostały ze sobą połączone w celu ochrony człowieka przed jednym lub wieloma jednocześnie występującymi zagrożeniami;
11. urządzenia lub wyposażenie ochronne, połączone z nieochronnym środkiem wyposażenia indywidualnego noszonym lub też trzymanym przez osobę w celu wykonania określonych czynności;
12. wymienne składniki środków ochrony indywidualnej, które są istotne dla ich właściwego funkcjonowania, używane wyłącznie do takich środków.
Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się natomiast:
mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika;
środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, policję i inne służby utrzymania porządku publicznego;
wyposażenia stosowanego przez służby ratownicze;
środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym;
wyposażenia sportowego;
środków służących do samoobrony lub do odstraszania;
przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.
ŚOI są zatem wszelkie urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń (czynnikami niebezpiecznymi lub szkodliwymi), które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub
bezpieczeństwo pracy wraz z wszelkimi akcesoriami i dodatkami do tego przeznaczonymi.
Dobrym przykładem mogą tu być szelki wraz z liną i hamulcem chroniące przed upadkiem z wysokości, hełmy ochronne, ochronniki słuchu, okulary ochronne. Należy przyjąć zasadę, że ŚOI powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć lub ograniczyć zagrożeń
za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy. Zważyć należy, że przepisy szczególne mogą czasem wymagać przy pracach szczególnie niebezpiecznych łączenia zbiorowych i indywidualnych środków ochrony.
Przed decyzją, w jakie indywidualne środki ochrony wyposażyć pracowników, pracodawca musi więc ustalić, czy występujących zagrożeń nie można zneutralizować np.: przez
automatyzację lub zbiorowe środki ochrony. Następnie winien dokonać oceny właściwości, jakie muszą posiadać środki ochrony indywidualnej, aby skutecznie chroniły przed
występującymi zagrożeniami. Tu duże znaczenie będzie miała wykonana uprzednio przez pracodawcę ocena ryzyka zawodowego uzupełniona o zmiany wynikające z lokalnego środowiska pracy związanego z realizacją zadania u danego kontrahenta. Wybierając poszczególne rodzaje środków ochrony przedsiębiorca powinien również korzystać z tabel znajdujących się w załączniku nr 2 do Rozporządzenia [1]. Tam wymienione są zagrożenia i poszczególne prace oraz przyporządkowane im konkretne rodzaje środków ochronnych które należy stosować. W końcu, przed samym zakupem przedsiębiorca powinien sprawdzić, czy wybrany przez niego dany środek ochrony indywidualnej jest oznakowany znakiem „CE”.
Zaznaczyć należy, że w przypadku środków chroniących przed upadkiem z wysokości oraz przed zagrożeniami elektrycznymi obok oznakowania „CE” umieszcza się dodatkowo numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej, która oceniła system kontroli produkowanych środków[2].
Brak takiego oznaczenia formalnie dyskwalifikuje dany środek ochrony indywidualnej – pracodawca nie może nakazać pracownikom stosowania takiego środka. Nie wnikając szerzej w problematykę procedur oceny zgodności, jakim poddawane są środki ochrony
indywidualnej, znak „CE” poza nielicznymi wyjątkami muszą posiadać prawie wszystkie środki ochrony indywidualnej – wyjątkiem są tu środki powszechnego użytku, które chronią przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, wilgocią, wodą lub ciepłem.
Dodać należy, iż obecnie środki ochrony zbiorowej w Polsce nie mają jednolitego unormowania w zakresie procedury badania zgodności tych środków z wymaganiami zasadniczymi czy normami zharmonizowanymi; nie ma zatem spójnych zasad i wymogów dotyczących wydawania odpowiednich deklaracji czy certyfikatów. Zgodnie z
harmonogramem Rozporządzenia [4] wszystkie wyroby wprowadzone do obrotu po 21 kwietnia 2019 r. muszą pozostawać w zgodności z nowymi przepisami. Oznacza to, że producenci ŚOI musieli uzyskać certyfikaty badania typu UE do 21 kwietnia 2019 r.
za stroną slideplayer.pl
Niektóre definicje za [4]:
środki ochrony indywidualnej – wszystkie wyroby zaprojektowane i wyprodukowane do noszenia lub trzymania przez osobę w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń dla zdrowia lub bezpieczeństwa tej osoby; ŚOI są także wymienialne elementy składowe środków mające zasadnicze znaczenie dla ich funkcji ochronnej, jak również systemy przyłączy do środków, które nie są noszone ani trzymane przez osobę, są zaprojektowane do łączenia tych środków z urządzeniem zewnętrznym lub ze stabilnym punktem kotwiczącym, nie są przeznaczone do trwałego przymocowania i nie wymagają przeprowadzenia prac montażowych przed użyciem;
udostępnianie środków ochrony indywidualnej na rynku – każde dostarczenie środków ochrony indywidualnej w celu dystrybucji lub użytkowania na rynku unijnym w ramach działalności komercyjnej, odpłatnie lub nieodpłatnie;
unijne prawodawstwo harmonizacyjne – każdy akt prawny Unii harmonizujący warunki obrotu produktami;
wprowadzanie środków ochrony indywidualnej do obrotu – pierwsze udostępnienie środków ochrony indywidualnej na rynku unijnym.
[2]Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. Nr 259, poz. 2173)
§ 43. 1. Producent umieszcza oznakowanie CE na środkach ochrony indywidualnej, które spełniają zasadnicze wymagania określone w rozporządzeniu oraz zostały poddane
procedurom oceny zgodności.
Pamiętamy, że za całokształt stanu bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie odpowiada pracodawca. Do jego obowiązków będzie należeć zatem:
dobór i wyposażenie pracownika w środki ochrony indywidualnej według przyjętej w firmie Tabeli przydziału i zaewidencjonowanie tego faktu.
utrzymanie właściwości ochronnych i użytkowych środków ochrony indywidualnej i zbiorowej,
określenie warunków stosowania środków ochrony indywidualnej – w większych przedsiębiorstwach informacja taka powinna zostać sformalizowana i znaleźć się obowiązkowo w regulaminie pracy lub załączniku do takiego regulaminu,
poinformowanie pracujących o sposobach korzystania ze środków ochrony i zagrożeniach, przed którymi one chronią,
zapewnienie zrozumiałej dla pracowników instrukcji ich używania, a w razie oporu intelektualnego praktycznego instruktażu z pokazem włącznie.
Częściowa odpowiedzialność spoczywa na osobach kierujących pracownikami, które zgodnie z przepisami muszą zadbać o sprawność i stosowanie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Sami pracownicy również są zobowiązani „stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej”.
Odpowiednie zabezpieczenie pracujących w ŚOI jest obowiązkiem pracodawcy również w przypadku zatrudniania osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym także osób prowadzących indywidualną działalność gospodarczą. Powstaje więc sytuacja analogiczna do relacji pracodawca – pracownik. Zlecający pracę musi „postarać się”, by osoby fizyczne wykonujące na jego rzecz usługę chroniły swoje zdrowie i życie.
Oczywiście w przypadku pracowników sprzęt ochrony indywidualnej dobiera sam pracodawca i to on następnie wyposaża w niego pracownika. Sprzęt ten stanowi zawsze własność pracodawcy. W przypadku osób fizycznych wykonujących jedynie usługi na rzecz przedsiębiorcy (umowa zlecenia, umowa o dzieło lub roboty budowlane) indywidualne środki ochrony mogą być zapewnione przez zleceniodawcę, ale mogą również być samodzielnie dobrane i zakupione przez wykonującego pracę na zlecenie. Ważne jest to, by w procesie wykonywania obowiązków pracowniczych, było bezpiecznie, higienicznie i bez wypadków;
nie ma znaczenia prawnego czy przedsiębiorca organizujący pracę uzyska ten efekt angażując własne środki finansowe, czy w inny sposób wymusi stosowanie właściwych zabezpieczeń.
W tym miejscu nasuwa się godne uwagi stwierdzenie, że wymagania dotyczące stosowania ŚOI nie są wymysłem mającym uprzykrzyć życie którejkolwiek ze stron procesu pracy.
Mimo, że czasem wydają się niepotrzebne, niewygodne i zbędne, są w istocie swoistą polisą na życie dla pracownika. Wypadki zdarzały się w historii, zdarzają się obecnie i z pewnością będą się pojawiać w przyszłości. Nie da się ich wyeliminować całkowicie, można jednak zmniejszyć prawdopodobieństwo ich wystąpienia lub chociażby zminimalizować ich niekorzystne skutki dla zdrowia.
ŚOI są niezbędnym elementem wyposażania każdego pracownika, którego wykonywana praca wiąże się z zagrożeniem życia lub zdrowia. Mają na celu ochronę przed wszelkimi zagrożeniami, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo pracownika. W związku z
ryzykiem, jakie niesie za sobą nieprzestrzeganie przepisów BHP, zarówno każdy pracodawca, jak i pracownik powinien dokładnie zapoznać się przepisami dotyczącymi środków ochrony indywidualnej.
Omówienie wybranych
ŚOISprzęt do ochrony układu oddechowego
Sprzęt filtrujący to podstawowe zabezpieczenie układu oddechowego przed pyłami, gazami i aerozolami. Sprzęt ten może występować w wersji bez dodatkowego wspomagania przepływu powietrza, w postaci filtrów i półmasek filtrujących, a także w wersji ze wspomaganiem lub wymuszonym przepływem powietrza przez układ filtrów. Najważniejszym elementem tego sprzętu zapewniającym oczyszczanie powietrza z wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, w tym aerozoli, jest włóknina filtracyjna o odpowiedniej charakterystyce.
Dobór sprzętu ochrony układu oddechowego należy rozpocząć od rozpoznania zagrożeń.
Jednakże wobec braku udokumentowanych wartości NDS nie jest możliwe stosowanie standardowej procedury doboru sprzętu filtrującego, polegającej na doborze klasy ochronnej do krotności przekroczenia dopuszczalnej wartości stężenia aerozolu. Z tego powodu
opracowano wytyczne doboru klasy ochronnej filtrów i półmasek filtrujących stosowanych do ochrony przed aerozolem w zależności od wielkości cząstek i grupy ryzyka zawodowego.
za stroną slideplayer.pl
W tym miejscu kilka definicji przypominających:
Aerozole - układy wielofazowe składające się z powietrza lub innych gazów, w których są rozproszone (zawieszone) cząstki ciał stałych i/lub cieczy.
Pyły - cząstki ciał stałych zawieszone w gazach, zwłaszcza w powietrzu, powstające głównie w procesach mechanicznej obróbki ciał stałych.
Pył całkowity - zbiór wszystkich cząstek w określonej objętości powietrza.
Pył respirabilny - udział masowy cząstek frakcji wdychanych, docierających aż do bezrzęstkowych dróg oddechowych.
Włókna respirabilne - włókna o długości powyżej 5 mikronów, o maksymalnej średnicy poniżej 3 mikronów i o stosunku długości do średnicy wynoszącym 3: 1.
Dymy - cząstki ciał stałych zawieszone w gazach, a zwłaszcza w powietrzu, powstające w procesach termicznych lub chemicznych.
Mgły - cząstki substancji ciekłych rozproszone (zawieszone) w gazach, a zwłaszcza w powietrzu. Powstają przez mechaniczne rozpylanie cieczy, kondensację par lub w reakcjach chemicznych.
Podstawowe zasady doboru filtrującego sprzętu ochrony układu oddechowego Niezależnie od typów i rozwiązań konstrukcyjnych filtrującego sprzętu ochrony układu oddechowego jednakowy jest ich sposób klasyfikacji. Wyróżnione są trzy klasy ochronne różniące się zdolnością zatrzymania aerozolu w materiale filtracyjnym: P1; P2 i P3.
klasa P1 - zdolność filtracyjna mała (80%) klasa P2 - zdolność filtracyjna średnia (94 %) klasa P3 - zdolność filtracyjna duża (97 %).
Klasy sprzętu filtrującego:
1) klasa P1
przeznaczony do ochrony układu oddechowego przed pyłami, z wyłączeniem pyłów azbestu, o ile stężenie cząstek fazy rozproszonej aerozolu nie przekroczy wartości 4 x NDS,
2) klasa P2
stosowany do ochrony układu oddechowego przed pyłami, dymami i mgłami, o ile stężenie cząstek fazy rozproszonej aerozolu nie przekracza 9 x NDS,
3) klasa P3
przeznaczony do ochrony układu oddechowego przed pyłami, dymami i mgłami, o ile stężenie cząstek fazy rozproszonej aerozolu nie przekracza 20 x NDS.
Części maseczki filtrującej 1- część twarzowa
2- zawór
3- uszczelka nosowa 4 - nagłowie
Półmaska filtrująca P2 z zaworem
Zastosowanie: Średnio toksyczne cząstki stałe, pyły azbestu, miedzi, baru, tytanu, wanadu, chromu, manganu, pyły drewna twardego, pył węglowy zawierający wolną krzemionkę powyżej 10%, przemysł górniczy, chemiczny, hutniczy (wersja z zaworem wydechowym), przy obróbce drewna twardego.
Służy: Do ochrony dróg oddechowych przed pyłami, aerozolami cząstek stałych i aerozolami ciekłymi do 9 x NDS.
Środki ochrony głowy, m.in. hełmy
Do każdego hełmu ochronnego powinna być przymocowana etykieta zawierająca niżej wymienione informacje (w języku kraju, w którym hełm jest sprzedawany):
w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony hełm powinien pasować albo być dopasowany do rozmiaru głowy użytkownika;
hełm tak wykonano, aby pochłaniał energię uderzenia, ulegając częściowemu zniszczeniu lub uszkodzeniu skorupy lub więźby, często niezauważalnemu, hełm który został poddany uderzeniu powinien być wymieniony;
ostrzeżenie użytkowników przed niebezpieczeństwem modyfikowania lub usuwania oryginalnych części składowych hełmu lub ich zastępowania częściami innymi niż zalecane przez producenta, hełm nie powinien być dostosowany, w celu
instalowania wyposażenia dodatkowego, w inny sposób niż zalecany przez producenta;
nie należy stosować do hełmu farb, rozpuszczalników, klejów i samoprzylepnych etykiet, z wyjątkiem zalecanych przez producenta.
Każdy hełm ochronny (spełniający wymagania normy EN 379:1995) powinien mieć odlane lub wytłoczone znakowanie zawierające następujące informacje:
numer normy (EN 379);
nazwę lub znak identyfikacyjny producenta;
rok i kwartał produkcji;
typ hełmu (według określenia wytwórcy), powinien być naniesiony zarówno na skorupie, jak i na więźbie;
rozmiar lub zakres rozmiarów, powinien być naniesiony zarówno na skorupie, jak i na więźbie;
Każdy hełm powinien mieć odlane lub wytłoczone znakowanie lub trwałą samoprzylepną etykietę stwierdzającą spełnienie dodatkowych wymagań,
Budowa hełmu ochronnego
1 - skorupa, 2 - daszek, 3 - więźba, 4 - potnik, 5 - pasek podbródkowy, 6 - zaczep pasa więźby
Jako uzupełnienie wiadomości załączam jeszcze fragmenty załącznika do Rozporządzenia [1]
Dziękuję !
W celu pogłębienia wiedzy o ŚOI polecam prezentację ze strony:
https://slideplayer.pl/slide/8834561/ środki ochrony indywidualnej
http://www.ekonomik.rzeszow.pl/materia%C5%82y/Tomek/Materia%C5%82y%20%C5%BAr%C3%B3 d%C5%82owe/%C5%9Brodki+ochrony+indywidualnej+i+zbiorowej.pdf
https://www.youtube.com/watch?v=44mfCKPedks środki ochrony ind i zb https://docplayer.pl/20957866-Temat-srodki-ochrony-indywidualnej.html Życzę zdrowia
Kazimierz Podsiadło
ZAGROŻENIA, PRZY KTÓRYCH WYMAGANE JEST STOSOWANIE ŚOI wg [1]
RODZAJE PRAC, PRZY KTÓRYCH WYMAGANE JEST STOSOWANIE ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ wg [1]
2 Środki ochrony głowy
Prace narażające pracowników na urazy głowy, w tym w szczególności:
1) hełmy ochronne
a) prace budowlane, zwłaszcza na rusztowaniach i w ich sąsiedztwie, przy wznoszeniu i demontażu szalowania, przy rozbiórkach obiektów budowlanych, prace montażowe i instalacyjne,
b) prace na mostach, konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach, stalowych konstrukcjach hydraulicznych, wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, dużych zbiornikach i rurociągach, stacjach energetycznych, prace remontowo- montażowe przy kotłach i ich instalacjach,
c) prace ziemne i skalne, prace w wykopach, rowach, szybach i tunelach,
d) prace w podziemnych wyrobiskach, kopalniach
odkrywkowych, przy wydobywaniu węgla i innych surowców mineralnych,
e) prace z materiałami wybuchowymi,
f) prace przy wielkich piecach, w zakładach przeróbki rud, kuźniach i odlewniach metali,
g) prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i przenośników,
h) prace przy piecach przemysłowych, i) prace w stoczniach okrętowych, j) prace manewrowe na kolei.
6 Środki ochrony układu
oddechowego
Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym w szczególności:
a) prace w zbiornikach, w ograniczonym obszarze i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,
b) prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu,
c) prace w sąsiedztwie otworów spustowych wielkich pieców, gdzie mogą występować opary metali ciężkich, d) prace w sąsiedztwie konwerterów gazowych
i przewodów gazowych wielkich pieców,
e) prace przy wykładaniu pieców i kadzi, gdzie może występować zapylenie,
f) prace w chłodniach, gdzie istnieje niebezpieczeństwo wycieku czynnika chłodniczego,
g) prace w szybach, kanałach ściekowych i innych obiektach podziemnych połączonych kanałami, h) prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych
