NR 4 LIPIEC-SIERPIEŃ R. 3 (85)
O R Ę D O W N IK
D I E C E Z J I
CHEŁMIŃSKIEJ
19 4 7
n a k ł a d e m k u r i i b i s k u p i e j
C H E Ł M I Ń S K I E J W P E L P L I N I E
A C T A .APOSTOLICAE SEDIS strona 11.7. Odpowiedź Stolicy Apostolskiej na prośbę. Diecezji o ogło
szenie Wniebowzięcia Najśw. M a ryi Panny dogmatem . 285 Z A R Z Ą D Z E N IA
118. Dekret w sprawie kom petencji Biskupich Sądów Duchownych 285 119. E C u ria Dioecesanea Gedanemsi . . . . . . 287 120. O dnow ienie ślu b o w a ć. Jasnogórskich . . . . . 287 121. Dekret w sprawie wyłączenia mieszkańców gromady Liznowo
z p a ra fii Chełmża wzgl. Dźwierzno .i1 p r yłączemia ich do obwodu duszpasterskiego Grzegorz k, Chełmży . . 288 122. D ekret w sp ra w ie w y ł leżenia grom ady R akow icę z paim fii'
T y m a w s k ie j i przyłączenia je j do p a ra f iii Piaseczno . . 290 123. D skręt w sprawie przeniesienia p a ra fii P elplińskiej do kościo
ła, katedraitoego w P elplinie . . . . . . . 290 124. Dekiriat w sprawie wyłączenia miejscowości Bukowina-Za-
chód z p a ra fii L a lko w y i przyłączenia je j do p a ra fii Osiek 291 125. ' D ekret w sprawie wyłączenia gromady Gośoioino z p a ra fii
Luzino oraz osiedli L e tn i £>wó;r f Zybertowo z p a ra fii W ej
herowo . . . . . . . . . . 292
126 Obowiązek kanonicznego badania narzeczonych) pirzed ślubem 293 127. Nowenna do błogosławionej B ronisław y . . . . 294
128. W sprawie ksiąg .liturgicznych . . . 295
129. Bractwo Najśw. Sakramentu . . . . . . . 296
130. W sprawie cattoedraticum, kolekt, .senniiinaristicum i składek na K om itet Odbudowy Seminarium Duchownego . . 2?6 131. M onografia o zamordowanych księżach . . . . 297
132. Zjazd XX Dziekanów . . . . . . . . 298
133. W .sprawie w a ka cji K u r ii B i s k u p i e j ...299 134. Opieka nad m in istran tam i . . . • . . . 299 135. W sprawie grobów żołnierzy włoskich . . . . . 299 136. Dotyczy abonamentu „Ateneum Kapłańskiego” . . . 299
137. Poszukiwanie zaginionych . . . . . • . 299
138. Oplata za „O rędow nik” n r 4/47 . . . . . . 300 K O M U N IK A T Y
.139. Z m iin y wśród duchowieństwa . . . . . . 301
140. W pisy do P ry w. G im nazjum ,i Liceum Stolicy Biskupiej w P elplinie („C ollegium Mairianum” ) . . . . . 302 141. K u rs Duszpasterski w L u b lin ie . . . . . . 303 142. „Męczeństwo Duchowieństwa Pomorskiego” . . . . 303
143. Zamiana kapy . . . . . . . . . 304
144. O kazyjna sprzedaż „Brew iarium ” 1 „Missale Romanum” . 304 SPRAW Y KATEC H ETYC ZN E
4. Program y nauki re łig ii na ro k szkolny 1947/48 . . . 305 5 Podręczniki — m od lite w niki —• czasopisma . . . . 306 6. W sprawie „Przeglądu Katechetycznego” . , . . . 307
(Ciąg dalszy na stronie 3 o k ła d k i) T R E Ś Ć N U M E R U
A*’ " V
ą*MBa| C" ___
o r ę i M w n i k
D I E C EZJI C H E Ł M I Ń S K I E J
ROK 3 (85) LIPIEC - SIERPIEŃ 1947 NUMER 4
117
ODPOWIEDŹ STOLICY APOSTOLSKIEJ NA PROŚBĘ DIECEZJI O OGŁOSZENIE W NIEBOW ZIĘCIA NAJŚW.
M A R Y I PA NN Y DOGMATEM
-s k g h e t e r i a d i s t a t o
DI SU A S A N T IT A D al V a t i c a n o , 17 A p rilis 1947
Secrctaria Status Sanctitatis Suae renuntiare properat ndteras, per quas postulatum est, ut Deiparae Virginis in cae
lum Assumptio catholicae fided dogma edicatur, Augusto Pon- Wiei rite pervenisse Eiusque mandato ad Supremam Sacram Congregationem S. O fficii transmissas esse. Gaudet’ demurn Apostolicam Benedictionem transmittere, qua Beatissimus Pa
ter obsequii pletio officio respondet.
TARDINI
z a r z ą d z e n i a
118 D E K R E T
W SPRAWIE KOMPETENCJI BISKUPICH SĄDÓW DUCHOW NYCH
Sj r erum temporumque discrimina ac praesertim gravis- sim'* p PirOP-ter rei vehlicularis difficultates, quibus Excellehtis- rrrny1 ■, ° ° n^ae ^ rd in â rii cum Apostólica Sede per litteras com- j>rovvfre prohibentur“ , Ss.mus Do-minus Noster PIUS divina Mentía Papa X II per decretum S. Congregationis pro ne-
285
gotiis ecclesiasticis extraordinariis 'de die 25 octobris 1946, N. 7800/46, subsignatis S. R. E. Cardinalibus speciales tribuiit faeultates in territorio polonico exercendas ac, solummodo prae- sentibus rerum adiunctis perdurantibus valituras.
Inter alia iisdem S. R. E. Cardinalibus ius delatum. est
„defere ridi trib u n a li ecclesiastico Gnesnensi vel Cracoviensi iudicium tertiae instantiae in causis iudicatis in prim a vel altera instantia a tribunalibus ecclesiasticis Reipublicae Poloniae, idque per designationem peragendam iuxta normas ab ipsis Eminentissimis Cardinalibus constituendas, ita tarnen, ut causae iudicatae in prim a vel altera instantia ab uno trib u n a li ne- queant in te rtia instantia ab eodern iu d ica ri ac firm o iure reccurendi ad Signaluram Apostolicam contra decisiones tribu, nolis tertiae instantiae ad norman Can. 1603 § 1. In singulis autem casibus expressa f ia t mentio Apostolicae concessionis.
Quam facultatem ad mentem Sanctae Sedis executioni mandantes communi sententia sequentes statuimus normas.
1) A.d Tribunal ecclesiasticum Gnesnen.se deferuntur in tertia instantia causae iudicatae in secunda instantia
a) a Tribunali Metropolitano Cracoviense, b) a Tribunali Metropolitano Leopoliense, c) a Tribunali Metropolitano Vilnense,
d) a Tribunali. Archiepiscopali Posnaniiense qua ^ Iudicio apellationis pro causis iudicatis in prima instantia a liib u n a li Cracoviense et Leopoliense,
e) ?. Tribunali ecclesiastico Vladislaviense qua Iudicio apellationis pro causis iudicatis in prima instantia a Tribunali Posnaniense.
2) Ad Tribunal Metropolitanum Cracoviense deferuntur in tertia instantia causae iudicatae in secunda instantia
a) a Tribunali Metropolitano Gnesnense, b) a Tribunali Metropolitano Varsaviense,
c) a Tribunali Archiepiscopali Posnaniense qua Iudicio appellationis pro causis iudicatis in prima instantia a Tribu
nali Varsaviense, .
d) a Tribunali ecclesiastico Culmense qua Iudicio appeia^
tionis pro causis iudicatis in prima instantia a T rib un a l Gnesnense.
8) Causae iudicatae in prima et secunda instantia ab un Tribunali nullo pacto possunt videri ab eodern Tribunali, m ter
tia . instantia.
4) Gnesnense et Cracoviense Tribunal tertiae instantiae calendis man anm currentis c o n s titu e n t et causas tractandas assument.
5) Omnes causae in tertia instantia collegialiter a tribus udicibus praeside O fficiali vel Yiceofficiali cognoscendae sunt salvo praescripto Can. .1576, § 1, 2°. ’
6) ' Si v e in admissione causarum in Tribunalibus tertiae nstantiae, sive -m earum sententiis expressa mentio fiat supra- aictae Apostolicae concessionis de die 25 octobris 1946.
7) Contra decissiones et sententias utriusque Tribunalis tertiae instantiae datur recursus ad Supremum Signaturae T ri
bunal ad normam Can. 1603 § 1.
Datum C r a c o v i a e, die 29 m artii a. D. 1947.
L - S- t AUGUSTUS CARD. BLOND
t ADAM CARD. SAPIEHA
11»
E CURIA DIOECESANEA GEDANENSI
Schnt Cerd? Th01^fA K o ł a k o w s k i e Societate Piarum ratnc i im VUl§0' ° 0 ' Pl^arzy)> a propriis superioribus decla-
s d e lm o u e n s c o n tra canonem 644 secundum canonem 2259 excommumcationem incurrit, ideoque ad sacra non cst admittendus.
120
ODNOWIENIE ŚLUBOWAN JASNOGÓRSKICH
Dnia 8 września minie rok od niezapomnianej chwili, kie-
r z 7 całym Episkopatem milion dwakroć stutysięczna
■ a pielgrzymów oddała Polskę Niepokalanemu Sercu Maryi.
Jak ^ rn^ram dotrzymania ślubowali jasnogórskich obejmuje społpna]W1^ ks2e uP°d°bnienie życia tak jednostek jak i całej
cznosci do żywota Bogarodzicy Dziewicy na ziemi.
\vie n iJCk° We doświadczenie Kościoła św. poucza nas, że odno- postanowień jest jednym z podstawowych warunków
287
ich wypełnienia. Stąd nieodzowna, byśmy w dniu 8 września tego roku sobie i parafianom naszym przypomnieli ten fakt na
prawdę wiekopomny i zachęcili ich do wielkodusznego wciele
nia w czyn Królestwa Maryi w sercach i życiu jednostek, ro
dzin, zawodów i społeczeństwa naszego.
W tym celu Księża Proboszczowie i Rządcy kościołów w y
głoszą na- nieszporach dnia 7 września okolicznościowe przemó
wienie, po nieszporach zaś wystawią Najświętszy Sakrament w monstrancji i po L ita nii Loretańskiej odmówią wspólnie z pa
rafianami akt oddania się Niepokalanemu Sercu Maryi. Dnia 8 września, po głównej Mszy św., odmówi celebrans ponownie powyższy akt oddania Polski Niepokalanemu Sercu Maryi.
Księża, którzy obsługują więcej świątyń, mogą w niedzielę po południu odnowić ślubowanie w jednym, w poniedziałek zaś w drugim kościele.
Analogiczne nabożeństwa odprawią Kapłani po sumie z okazji pierwszej rocznicy oddania parafii Niepokalanemu Sercu Maryi w dniu 6 lipca i diecezji w dniu 15 sierpnia.
W życiu' codziennym zaś niechaj Księża, w myśl bernar- dowego „De Maria nunąuam sartis“ , zachęcają parafian, zwła
szcza młodzież, do stałego naśladowania cnót Bogarodzicy Dzie
wicy, a rodziny do codziennego, pobożnego odmawiania ró
żańca,
P e l p l i n , dnia 2 czerwca 1947 roku.
f KAZIMIERZ JÓZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
121 D E K R E T
W SPRAWIE W Y ŁĄ C ZE N IA MIESZKAŃCÓW GROMADY LIZNOW O Z P A R A F II CHEŁMŻA WZGL. DŻWIERZNO I PR ZYŁĄ C ZEN IA IC II DO OBWODU DUSZPASTERSKIEGO
GRZEGORZ K. CH EŁM ŻY
Mieszkańcy gromady L i z n o w o należeli dotąd częściowo do parafii Chełmża, częściowo do parafii Dźwierzno. Ponieważ do ¡swych kościołów parafialnych mają 5—7 km drogi, do ko
ścioła zaś w Grzegorzu tylko 1—2 km, zrozumiałą jest rzeczą, ze wnieśli oni do K u rii Biskupiej o wydzielenie z parafii chełm- zynskiej wzgl. dzwierznieńskiej i przydzielenie ich do kościoła kuracjalnego w Grzegorzu.
Wysłuchawszy kogo w takich wypadkach wysłuchać na
leży uważam prośbę mieszkańców Liznowa za uzasadnioną 1 wyłączam z parafii chełmżyńskiej następujące realności: Ja- siemecka Aniela Liznowo tom I, karta 9; Klapp Franciszek, tom I, karta 9; Michalski. Władysław, tomy I i II, karty 8 i 4(h Chudziński Leon, tom I, karta 7; Stojałowski Feliks ' tom II Karta 47; Galczak Antoni, tom II, karta 39; Wiśniewski Fran- I?1? ,ITIVkar,ta 33 ’ Grono,wski Władysław, tom II, karta 48; Machalski Jozef, tom I. karty 2 i 3; Plaskiewicz Stanisław tomy I i I karty 44 i 4; Sołtys Józef, tom II, karta 9; Czernecki Sebastian, tom II, karta 8; Grąbkowski Ignacy, tom II, karta 7- Czapla Andrzej, tom II, karty 12 i 13; Gil Ludwik, tom II, kar- I.y 12 i 13; Sołtys Teodor, tom III, karta 14; Niziołek Włady
sław tom II. karta 6; Mysona Jan, tom II, karta 42; Czerwiński Wacław, tom II, karta 42; Maczuba Adam, tom II, karta 42- nnkowsKi Jan, tom II, karta 42; Figielska Maria, tom I I kar-
?Ta’ ,t0m H ’ karta 5; Rafika> tom n . ^ r t a 5; Sołtys akub tom II, karta 11; Michalski Anastazy, tomy I I I i II karty 19 i 41; Moryto Władysław, tom II, karta 3.
, • \ Parafii Dźwierzno wyłączam następujące realności: Rim- n Franciszek, Liznowo, tom 1, karta 23; Pokorska Władysła- a tom I, karta 25; Majchrzak Antoni, tom II, k a rta '24; Kycia u lian, tom I, karta 29; Maćkowski Mikołaj, tom I I karta" 45-
^acharek Jan, tom II, karta 35; Wilamowicz Franciszek tom II d f , 3 34; Krekora Michał, tom II, karta 46;*Kołpacki Franci- Szek, tom II, karta 36.
Wszystkie wyżej wymienione realności przyłączam do ob- w°du kuracji G r z e g o r z .
Dekret wchodzi w życie z dniem 1 maja 1947 r.
P e l p l i n , dnia 17 kwietnia 1947 roku.
t KAZIM IER / JOZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
289
122 D E K R E T
W SPRAWIE W Y ŁĄ C ZE N IA GROMADY RAKOWICE Z P A R A FII TYM A W SKIEJ I PR ZYŁĄCZENIA JEJ DO
P A R A FII PIASECZNO
Mieszkańcy wsi R a k o w i c e wnieśli do K u rii Biskupiej o wyłączenie ich z parafii' tymawskiej i przyłączenie do parafii Piaseczno, uzasadniając prośbę swoją tym, że do swego kościo
ła parafialnego mają 5,5 km drogi uciążliwej, zwłaszcza w po
rze wiosennej i, jesiennej, a do kościoła w Piasecznie 4 km do
brej szosy. Pragnąc im udogodnić wypełnianie obowiązków re
ligijnych, utrudnione obecnie dla braku osobnego duszpasterza w Tymawie, wydzielam niniejszym wieś Rakowice w obecnych granicach politycznych, po wysłuchaniu tych, których prawo kanoniczne wysłuchać zaleca, jeżeli chodzi o zmianę granic parafii, z parafii tymawskiej i wcielam do - parafii P i a s e c z n o .
Dekre,t wchodzi w życie z dniem 1 czerwca 1947 r.
P e l p l i n , dnia 22 maja 1947 roku.
t KAZIMIERZ. JOZEE KOWALSKI Biskup Chełmiński
123
• D E K R E T
W SPRAWIE PR ZEN IESIEN IA P A R A FII PELPLIŃSKIEJ DO KOŚCIOŁA KATEDRALNEGO W P E LPLIN IE Na mocy dekretu św. Kongregacji Soborów z dnia 3 maja § 1 1947 roku (N. 2790/47) przenoszę niniejszym siedzibę parafii pelplińskiej z dotychczasowego Kościoła parafialnego, zbyt szczupłego, by pomieścić chociaż część wiernych, do znacznie obszerniejszego Kościoła Katedralnego w Pelplinie.
§ 2
Proboszczem parafii ustanawiam na podstawie tegoż de
kretu św. Kongregacji Soborów Prześwie.tną Kapitułę Kate
dralną Pelplińską.
»
Beneficjum parafii w Pelplinie przechodzi pod zarząd no
wego Proboszcza czyli Kapituły Katedralnej Pelplińskiej.
§ 4
Kapituła Katedralna wybierze swego Delegata, który z ’jej ramienia będzie dawał instrukcje wikariuszowi aktualnemu (administratorowi) parafii, oraz pośredniczył we wszystkich sprawach związanych z duszpasterstwem parafialnym (Can.
415 C. J . C.).
§ 3
§ 5
Wikariusza aktualnego (administratora) mianować będzie Ksiądz Biskup Ordynariusz Chełmiński zgodnie z przepisami kanonu 471 C. J. C.
§ 6
, , .Zar?wno administrator parafii katedralnej (yicarius ac- tualis), jak i wikariusze pomocnicy spełniać będą służbę Bożą i funkcje parafialne tak w katedrze, jak w dotychczasowym Kościele parafialnym wedle prawnych przepisów, przyjętych zwyczajów i regulaminu przez Kapitułę Katedralną wydanego.
§ 7
1947 ro k i? SZy' dekret WCh° dzi W Życie 2 dniem 1 października Dan w P e l p l i n i e , dnia 31 maja 1947 roku.
y KAZIMIERZ JOZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
124 D E K R E T
y ’ SPRAW IE w y ł ą c z e n i a MIEJSCOWOŚCI BU KO W IN A- A C H ón z p a r a f i i l a l k o w y i PR ZYŁĄCZENIA JEJ DO
P A R A FII OSIEK
do . Mieszkańcy miejscowości B u k o w i n a - Z a c h ó d , mają swegokościoła parafialnego w Lalkowach około 12 km drogi
^ a ^ iiw e j, do kościoła parafialnego w Osieku zaś tylko 6 km.
dawr!a 02eds*wa niedzielne zwykli oni z tej przyczyny już o uczęszczać tylko do Osieka. Jako Pasterzowi diecezji
291
chełmińskiej chodzi mi wielce o to, aby w ierni spełniali su
miennie swoje obowiązki religijne, a z innej strony pewny je
stem, że będą to czynić tym chętniej, im bardziej ułatwi się im ich spełnianie.
Przeto po wysłuchaniu stron zainteresowanych, na więk
szą- chwałę Bożą i dla dobra dusz mej pieczy duszpasterskiej powierzonych, wydzielam niniejszym z parafii Lalkowy i w łą
czam do parafii O s i e k właścicieli nieruchomości Bukowina- Zachód zapisanych pod numerem katastralnym: 26—38 (Janic
k i Władysław), 54 (Kwaśniewska Benedykta), 37 (Cybula Jan),' 1Í3 (Szczepański Józef), 78—40 (Gajewski Alojzy), 69 (Braun Władysław), 95—94 (Zamorowski Józef), 5 (Pałubicki Kon
rad), 75 (Skibicki Gracjan), 86 (Janicki Bolesław), 132 (Kaszu- bbwski Konstantyn), 121 (Kaszubowskl Feliks), 18 (Piotrowska Józefa), 22 (Drost Maria), 19 (K reft Piotr), 21 (Fryckowski Damazy), 20 (Wollszlegier Bernard), 119 (Janicki Józef), 24 (Szmelter Melania), 72 (Zamorowska Ema), 122 (Szkoła Bu
kowiny), 4 (Ziółkowski Leon).
Dekret wchodzi w życie z dniem 1 czerwca 1947 r.
P e l p l i n , dnia 23 maja 1947 roku.
f KAZIM IER/ JOZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
125 D E K R E T
W SI RAW IE W Y ŁĄ C ZE N IA GROMADY GOŚCICINO Z P A R A F II LU ZIN O ORAZ O SIEDLI LE T N I DWÓR
I ZYBERTOWO Z P A R A FII WEJHEROWO
Gromada G o ś c i c i n o , pow. Morski, pod względem przy
należności kościelnej podzielona jest pomiędzy trzy parafie:
Luzino, Wejherowo i Góra. Ten stan pociąga za sobą pewne niedogodności, zwłaszcza gdy chodzi o organizowanie pracy w szkole i c- naukę przygotowawczą dzieci do sakramentów św.
Prócz tego wynosi droga do Luzina 7 km, do Wejherowa 6 km, droga zaś do kościoła w( Bolszewie (parafia Góra), gdzie ostat
nio utworzona została stacja duszpasterska, wynosi tylko 2 km- Dlatego też jest zrozumiałym, że mieszkańcy Gościcina i p°"
bliskich osiedli wnieśli o udogodnienie w wypełnianiu obo-
wiązków religijnych, wyrażając życzenie, aby gromada Gości- c:no całkowicie w swych obecnych granicach politycznych, na
leżała do parafii Góra, na terenie której położony jest kościół
w Bolszewie. ' •
Zbadawszy uzasadnienie wniosku i wysłuchawszy, kogo wysłuchać należy, wyłączam niniejszym:
a) z parafii Luzino następujące osiedla gromady Gościcino:
1) Gościcino — wieś, 2) Gościcino — fabryka, 3) Gościcino — chaty i szosa,
4) Gościcino — wybudowania na północ od szosy W ej
herowo—Lębork i wzdłuż toru kolejowego, z w yjąt
kiem Zielonego Dworu i posiadłości Jana Grotka, Głowienki i Wenty Apolonii.
b) Z parafii Wejherowo zaś wyłączam Letni Dwór i Zy- bertowo.
Wszystkie wyżej wymienione osiedla wcielam do parafii Gó r a , pow. Morski.
Dekret wchodzi w życie z dniem 1 czerwca 1947 r.
P e l p l i n , dnia 23 maja 1947 roku.
t KAZIMIERZ JÓZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
126
OBOWIĄZEK KANONICZNEGO BA D A N IA
* NARZECZONYCH PRZED ŚLUBEM
Troska o świętość, jedność i nieskazitelność sakramental
nego małżeństwa chrześcijańskiego stanowi w Kościele świę- ..Vm jeden z istotnych punktów zajęć hierarchii na wszystkich l eJ szczeblach.
Wobec znanego nam wszystkim rozprzężenia obyczajów
|v tej dziedzinie nie tylko Kodeks Prawa Kanonicznego, ale Sw. Kongregacja Sakramentów wydała instrukcje z dnia ,/teca 1921 i z dnia 29 czerwca 1941 r., w których znajduje się d »kształt przepisów dla duszpasterzy w materii małżeństwa Oscielnego obowiązujących.
p Episkopat Polski żajmował się na zasadzie powyższych aPieskich Dekretów, na sesji plenarnej w Częstochowie,
293
w dniu 9 września 1946 r., sprawą kanonicznego badania na
rzeczonych przed ślubem i uchwalił odpowiedni sposób postę
powania duszpasterzy (Instrukcja a kanonicznym badaniu na
rzeczonych przed ślubem, Olsztyn 1947. Nakładem Warmińskiej K u rii Diecezjalnej).
Niniejszym ogłaszam przepisy zawarte w wymienionej In strukcji za obowiązujące wszystkich duszpasterzy, mających prawo i obowiązek asystowania ślubom kościelnym na terenie diecezji chełmińskiej, od dnia 1 października 1947 roku.
Nadto podaję do wiadomości, że Episkopat Polski uzyskał za staraniem Jego Eminencji Księdza Kardynała Prymasa dwa Indulty Stolicy świętej: jeden łagodzący wymagania prawa powszechnego w sprawie zapowiedzi (Instrukcja, str. 30—31, przypisek), drugi dotyczący odnoszenia się do Ordynariusza w sprawie pozwolenia (N ihil obstat) na zawarcie ślubu kościel
nego /tamże, str. 32—33, przypisek).
Obowiązuję Księży Dziekanów do przedyskutowania całej Instrukcji z kapłanami kondekanalnymi na konferencjach de- kanalnych do dnia 15 września rb. Podkreślam nadto obowią
zek XX. Dziekanów rocznej wizytacji parafialnych książek i za
pisów w materii małżeństwa. Wreszcie oczekuję sprawozdania o dokonanym wprowadzeniu w życie „Instrukcji“ , z okazji rocznego, ogólnego referatu o stanie dekanatu w grudniu rb.
Księży Proboszczów i Administratorów zachęcam'do jak najdokładniejszego przestrzegania przepisów „In stru kcji“ , by się skutecznie mogli przyczynić do rychłego zażegnania wykro
czeń przeciw obyczajom i do obrony godności, świętości i nie
skazitelności sakramentalnego małżeństwa chrześcijańskiego, przez które Chrystus pragnie być przekazany przyszłym poko
leniom Kościoła św. i Narodu.
Dan w P e l p l i n i e , dnia 29 maja 1947 roku.
t KAZIMIERZ JÓZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
127
NOW ENNA DO BŁOGOSŁAWIONEJ BRONISŁAW Y W z w ią z k u ze s ta ra n ia m i o k a n o n iz a c ję bł. B r o n is ła w y w Rzymie, u rz ą d z a się te g o r o k u n o w e n n ę d o te jż e B ło g o 294
sławionej dla całej Polski i Polonii Amerykańskiej w intencji Ojczyzny 1. o poprawę duchową i materialną, 2. o szczęśliwy pokoj, o. o zapanowanie Królestwa Bożego na ziemi.
Zachęcam Przewielebne Duchowieństwo gorąco do odpra- menia publicznej nowenny do bł. Bronisławy w kościołach parafialnych i klasztornych w powyższych intencjach od 23_31 sierpnia br. włącznie i do nabożeństwa ku Jej czci o rychła
kanonizację. H
, . _^owenny i obrazy potrzebne do nabożeństwa dla tych ko- sciołow. które ich jeszcze nie mają, można sprowadzić z Klasz
toru Pan Norbertanek, Kraków, Kościuszki 88. Tamże jest do
t, u bycia „Miesiąc bł. Bronisławy“ (uroczysta nowenna ze śpie
waną litanią i czy tankami).
P e l p l i n , dnia 30 kwietnia 1947 roku.
t KAZIMIERZ JÓZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
128
W SPRAWIE KSIĄG LITU R G IC ZN YC H
Wskutek zamknięcia wielkiej liczby kościołów i rozgra- oienia własności kościelnej za czasów okupacji hitlerowskiej, książki liturgiczne, zwłaszcza mszały, uzupełniono spośród star szych wydań. Zdarza się tedy niejednokrotnie, że w takich
?oZ^ ach. nie ma formularzy Mszy św. nowo wprowadzonych:
Lordis Jesu („Cogitationes“ ), św. Jana Bosco, Christi Sum_
1 et Aeterni Sacerdotis, Commune Summorum Pontificum, mmaeulati Cordis B. M. V., Sancti Antonii Ecclesiae Doctoris.
F'or mu larze powyższe można nabyć w handlu, czy to sięgarni św. Wojciecha w Poznaniu, czy w Drukarni Die- ezjalnej we Włocławku i. Sandomierzu.
^ Księża Dziekani postarają się o uzupełnienie ksiąg litu r- r ównież w kaplicach zakonnic, a z okazji swego spra- horząd^' ;W ®rudniu zareferują o wykonaniu niniejszego roz-
P e l p l i n , dnia 2 maja 1947 roku.
f KAZIMIERZ JOZEF KOWALSKI Biskup Chełmiński
295
BRACTWO NAJŚW. SAKRAMENTU
Dekretem z dnia 23 lutego 1933 roku zarządził śp. X. Biskup Ordynariusz Okoniewski, aby we wszystkich parafiach i samo
dzielnych stacjach duszpasterskich założono w myśl can. 711, par. 2, B r a c t w o N a j ś w . S a k r a m e n t u , istniejące już od. roku 1888 na terenie naszej diecezji. Na wezwanie Arcypa- sterza powstały w krótkim czasie liczne placówki nowych ado
ratorów Najśw. Sakramentu, którzy równocześnie zaopatrywali ubogie kościoły bezpłatnie w przybory liturgiczne.
Długotrwała wojna i straszliwa okupacja sparaliżowały bujne ongiś życie religijne Bractwa.
Żyjemy już dwa lata po wojnie. Duszpasterstwo wraca powoli do norm dawniejszych. Biorąc to pod uwagę, zadekre
tował J. E. Najprzewielebniejszy X. Biskup Ordynariusz dnia 17 stycznia 1947 roku (cfr. „Orędownik Diecezji Chełmińskiej“ , nr 2, rok 1947, poz. 47), by we wszystkich parafiach, w których to pobożne stowarzyszenie istniało, powołano je do nowego i czynnego żywota.
Przystępując po_długoletniej przerwie do reaktywizacji Bractwa Najśw. Sakramentu prosimy Przew. XX. Dziekanów, aby na ręce niżej podpisanego X. Dyrektora podali do dnia 1 sierpnia rb., w jakich parafiach istniało już przed wojną po
wyższe bractwo i gdzie po wojnie zostało wskrzeszono do życia nowego.
X. LEON KOZŁOWSKI Dyrektor diecezjalny Bractwa Najśw. Sakramentu 129
130
W SPRAWIE CATHEDRATICUM, KOLEKT,
SEM INA RISTICU M I SKŁADEK NA K O M ITE T ODBUDOWY SE M IN A R IU M DUCHOWNEGO
Cathedraticum wynosi 10% od brutto-akcydensu, tj. od wszelkich pobranych kwot przy chrztach, ślubach i pogrzebach, oraz winno być odesłane do dnia 10-go każdego następnego mie
siąca na konto K apituły Chełmińskiej w P. K. O. Gdynia Nr XI-4247.
K o lP K ty z każdej pierwszej niedzieli miesiąca oraz inne ogłoszone w „Orędowniku“ wzgl. w „Ordo D ivin! O fficii“ jak np. w Wielki Piątek, w Wielką Sobotę, w święto Piotra i Paw
ia, lub podane do wiadomości Księżom Dziekanom na ostatnim
^jezdzie winny byc wpłacone na konto K u rii Biskupiej w P K ' ° wGdr a Nr X1‘ 4246 w terminie 15-dniowym po ich zebra
niu. Na to samo konto należy wysyłać wszelkie inne składki i opłaty, jak na „Caritas“ , Katolicki Uniwersytet Lubelski
“ a muznę Postną, za binacje, dyspensy, ryczałt pocztowy itp.
Seminaristicum obowiązuje od początku bieżącego roku P° 2 ~ złT^od1ilości Parafian.. Należy je wpłacać na konto Seminarium Duchownego w P. K. O. Gdynia N r XI-122 uotąd ledwie połowa parafii wywiązała się z tego obowiązku nałożonego przepisami prawa kanonicznego.
<3^ üdmientW sprawą jest odbudowa Seminarium Duchownego, powodowana nieszczęsnym pożarem w dniu 7/8 stycznia rb Powołany przez J. E. Księdza Biskupa Ordynariusza Komitet
^dbudowy Semmanum Duchownego otworzył własne konto na c w ? ' 5 dynia ? r X I~169' Szereg parafii ustosunkowało się
skutek odezwy Arcypasterza naszego bardzo pozytywnie do cel m L n m rfnn7 Sef S arium- tak np- kwiecie złożyło na ten ifzadcv ’“ Zł’ Now<t n- W - P°nad 50.000, - zł. Wielebni Prztz f U Zt ChC,ą- Wydatnie Przyczynić się do tej akcji na L SP? alnei zb\ ° rkl num nasze stanęło pod dachem.JmPrez.y, aby przed zimą Semi- Poszczególne wpłaty należy uskuteczniać na odnośne wy- c . wymienione konta, oraz każdorazowo dokładnie określić jaśnPrZeSy ’ aby uniknąć niepotrzebnej korespondencji wy-
131
m o n o g r a f i a o z a m o r d o w a n y c h k s i ę ż a c h
^ ostatnim „Elenchu“ podano spis księży naszej diecezji, i na slf°'r^nych- przez okupanta względnie zmarłych w czasie
°b fit ,utek w °Jny- Wielkość poniesionej ofiary, okupionej tak Szy m \ 1Wlą najlepszych kapłanów, należy uczcić obszerniej- zbiorou ‘sPomnieniem każdego z nich. Uzgodniono przygotować
?marłv f monografię, w której mieściłyby się krótkie biografie yc i ze szczególnym uwzględnieniem okoliczności uwięzie
297
nia, wywiezienia i męczeńskiej śmierci. Wszystkich kapłanów uprasza się o współpracę. Każdy, kto mógłby opracować bio
grafię, łub opisać bliższe szczegóły z martyrologii zmarłych konfratrów lub uzyskać od rodziny czy znajomych pewne dane,, zechce nadesłać zebrane materiały na ręce X. dra Antoniego Liedtkiego w Pelplinie, któremu powierzono redakcję zamie
rzonej monografii.
Przewielebni XX. Dziekani zechcą zorganizować tę akcję na terenie dekanatu,' zobowiązując ponadto każdego Rządcę pa
rafii, aby postarał się zebrać wśród parafian dokładne i wiaro- godne dane o kapłanach, działających przed wojną na terenie parafii, według następujących punktów:
1. Imię i nazwisko X. proboszcza, Imię i nazwisko X. wikarego, Imię i nazwisko X. katechety, Imię i nazwisko X. emeryta, itd.
2. Czy usunięty z placówki, kiedy i przez jaką władzę (po
licja, wojsko, „Selbstschutz“ itp.)?
3. Czy internowany, gdzie i jak długo?
4. Czy wywieziony, kiedy i dokąd?
5. W jakich przebywał obozach?
6. Gdzie zginął, kiedy i w jakich okolicznościach?
7. Urzędowa przyczyna śmierci: . . . .; rzeczywista: . . . . 8. Dokument śmierci, przysłany z obozu (może posiada go
rodzina lub ci, do których pisywał z obozu); ewentualnie w odpisie.
9. Do kogo pisywał z obozu?
10. Zebrać należy od parafian charakterystyczne szczegóły zwłaszcza z ostatnich chwil (zachowanie się przy wkrocze
niu wojsk niemieckich, w czasie aresztowania, wypowie
dzi itd.)
Termin wykonania do końca lip-ca br.
132
ZJAZD X X . DZIEKAN ÓW
W dniu 26/27 września br. po drugiej serii rekolekcji dla kapłanów, odbędzie się w Seminarium Duchownym Zjazd XX.
Dziekanów. Polecałoby się, aby wszyscy XX. Dziekani wzięli udział w rekolekcjach. Udział w zjeździe jest obowiązkowy, w razie przeszkody należy wyznaczyć zastępcę.
W SPRAWIE W AKACJI K U R II BISKUPIEJ
Jak corocznie, trwają i w roku bieżącym wakacje K u rii Biskupiej od 15 lipce do 31 sierpnia. W czasie tym załatwia się tylko sprawy opatrzone nagłówkiem „Sprawa wakacyjna“ .
133
134
OPIEKA NAD M IN IS T R A N T A M I
Wszystkim Rządcom kościołów kładziemy na serce, aby szczególną troskliwością otaczali ministrantów. Polecamy go
rąco zakładanie kół ministrantów. Baczną uwagę należy zwra
cać na to, by ministranci umieli ministranturę i godnie spełniali swoje obowiązki przy ołtarzu.
135
W SPRAWIE GROBÓW ŻO ŁN IER ZY W ŁOSKICH Delegatura Włoskiego Czerwonego Krzyża, Warszawa, owogrodzka 49, prosi Wiel. Rządców parafii, by zgłaszali pod wskazanym adresem groby żołnierzy włoskich, znajdujące się na cmentarzu wzgl. w obrębie parafii.
136
d o t y c z y a b o n a m e n t u z a „a t e n e u m k a p ł a ń s k i e“ , Redakcja „Ateneum Kapłańskiego“ we Włocławku prosi za Pośrednictwem K u rii Biskupiej Wiel. Księży, zalegających opłatą za abonament, o natychmiastowe wyrównanie za
ległości.
ul.
137
PO SZUKIW AN IE ZA G IN IO N YC H
Klementyna Kamińska i Teodora Rezmerowa ze Skórcza, arogardzka 32, zwracają się za pośrednictwem K u rii Bis-
299
kupiej do Wiel. Rządców parafii, by byli im pomocni w odszu
kaniu męża wzgl, syna:
1) Jan Kamiński, ur. 24. 4. 1910; ostatnia wiadomość od niego z wojską pochodzi z 21. 1. 1945 roku.
2) Brunon Rezmer, ur. 6. 8. 1915, był przed wojną studen
tem teologii na 5 kursie. Ostatnia wiadomość z wojska pochodzi z dnia 27. 3. 1945 roku.
Prosimy, aby XX. Rządcy parafii przy pomocy ogłoszenia z ambony starali się dopomóc obu niewiastom. Wiadomości pro
simy przesłać pod wskazanym adresem.
138
OPŁATA ZA , ORĘDOW NIK“ NR 4/47
Opłata za niniejszy numer 4/47 „Orędownika“ wynosi 150 zł (sto pięćdziesiąt złotych) za jeden egzemplarz. Poszczególne Biura Parafialne oraz pozostali P. T. Odbiorcy z diecezji cheł
mińskiej zechcą powyższą sumę przesłać niezwłocznie na konto PKO nr VI-6M Bydgoszcz p. n. „ U r z ą d P a r a f i a l n y r z y m . - k a t o l . p o d w e z w . N. M a r y i P. w T o r u n i u“ . Równocześnie uprasza się o wyrównanie zaległości za nu
mery poprzednie.
CN7 CO
K O M U N IK A T Y
139
Z M IA N Y WŚRÓD DUCHOWIEŃSTWA 1. N o m i n a c j e
a) J. Ś. Ojciec święty Pius X II zamianował:
rektora Seminarium Duchownego X. Józefa G r o c h o c k i e - go kanonikiem gremialnym K apituły Katedralnej Cheł
mińskiej.
b) J. E. X. Biskup Ordynariusz zamianował:
1 X. proboszcza Józefa L e d ó c h o w s k i e g o w Radosz
kach, radcą duchownym ad honores.
2. X. administratora Tadeusza B r o n i s z e w s k i e g o w Łą- żynie dziekanem dekanatu bierzgłowskiego.
3. X. administratora Ignacego S t r y s z k a w Kartuzach dziekanem, dekanatu kartuskiego.
1.
2.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
1.
2.
3.
2. Z m i a n y o s o b o w e : a) Administratorami zostali zamianowani:
X. Edmund E n g l e r z Kurzętnika w Skarszewach, X Stanisław G r o n o w s k i w Chmielnie,
X. Szymon J a n o w s k i (z diec. Łuckiej) w Niedźwiedziu i Dębowej Łące,
X. Franciszek K r a j e w s k i z Brodnicy w Tereszewie i Cichem,
X. Franciszek L ą d o w i c z ze Świętego w Dziemianach, X. Florian N i e m i r o (z diec. Wileńskiej) w Koszelewach, X. Franciszek W a g n e r z Jeżewa w Laskowicach,
X. Franciszek W o j n o w s k i z Koszelew w Błędowie i Turznicy.
►
b) Oddano w komendę:
X- Władysławowi A s z k l a r o w i w Rumianie — Rybno, X. Aleksandrowi K ł u c k o w i w Łasinie — Święte,
X. Alfonsowi M e c h l i n o w i w- Nowymmieście — K u rzętnik i Gwiździny.
c) Wikariuszami zostali zamianowani:
X- Gracjan B i e l i ń s k i z Nowego w Grudziądzu, par. św.
Mikołaja,
X. Jan C i b u r a z Gdyni w Jeżewie,
X. Wincenty K u j a w s k i z Grudziądza w Nowem,
301
4. X. Jan N o w i c k i w Gdyni-Chylonii,
5. X. Józef W r ó b e l z Grudziądza w Sierakowicach.
d) przeznaczono neoprezbiterów jako wikariuszów:
1. X. Klemensa B a u m g a r t a do Grudziądza, par. św. M i
kołaja,
2. X. Konrada L u b i ń s k i e g o do Nowego Miasta, 3. X.' Stefana M a l i n o w s k i e g o do Brodnicy, 4. X. Wacława M a r k o w s k i e g o do Żukowa, 5. X. Brunona P e l l o w s k i e g o do Gniewu, 6. X. Stefana S ł o m i o n a do Wąbrzeźna.
e) Na podstawie pracy pt. „K ultura materialna Borów Tu
cholskich“ uzyskał X. mgr Bernard S y c h t a z Kooborowa na Uniwersytecie Poznańskim, stopień doktora filozofii summa cum laude.
* *
* Z m a r l i
1. X. Antoni D y 1 e w s k i, proboszcz w Chmielnie, dnia 20 czerwca 1947, w wieku lat 81, kapłaństwa 56.
2. X. .Jan M i c k h o l z , delegat biskupi, dziekan kartuski i proboszcz w Linii, dnia 16 maj!a 1947, w wieku lat 46, kar.
płaństwa 22.
R. I. P.
140
W PISY DO PRYWATNEGO G IM N A ZJU M I LICEUM STOLICY BISKUPIEJ W PE LPLIN IE
(DAW N. „COLLEGIUM M A R IA N U M “)
Pryw. Gimnazjum i Liceum Stolicy Biskupiej z prawami szkół państwowych w Pelplinie przyjmuje na rok szkolny 1947/8 uczniów do klas I (dawna II), I I (dawna III) , III (dawna IV ) gimnazjum i do I liceum, poza tym do I I I semestralnej
(dawna IV).
Przy gimnazjum zorganizowany jest również internat dla uczniów.
Wpisy odbędą się w dniach od 26 do 30 łipca oraz po wakacjach od 1 do 3 września br.
KURS DUSZPASTERSKI W L U B LIN IE
W czasie od dnia 26 sierpnia do dnia 28 sierpnia br. odbę- czie się w Lublinie k u r s d u s z p a s t e r s k i z następującym programem wykładów:
1. Humanizm — jego pojęcia i typy.
2. Współczesne pozachrześcijańskie koncepcje i prądy huma
nistyczne.
Złudzenia humanizmu pozachrześcijańskiego.
Humanizm .chrześcijański — osoba, jej natura, prawa i obowiązki.
Ideały humanizmu chrześcijańskiego w encyklice ,Corpus Christi Mysticum“ .
Humanizm chrześcijański w duszpasterstwie parafialnym.
Humanizm chrześcijański w duszpasterstwie szkolnym.
Ferma humanizmu chrześcijańskiego: a) w jednostce, b) w rodzime w małżeństwie, c) w narodzie — państwie.
Ośrodki kształtowania humanizmu chrześcijańskiego.
Problemy humanizmu w życiu społeczno-gospodarczym.
Wykłady- odbywać się będą w gmachu Katolickiego Uni
wersytetu Lubelskiego. Kwatery dla księży przyjezdnych bę
dą zapewnione. Księża, chcący wziąć udział w kursie' zechcą
^głosie się pod adresem: Komitet Kursu Duszpasterskiego Lu- ohn, Katolicki Uniwersytet Lubelski.
141
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
142
„MĘCZEŃSTWO DUCHOW IEŃSTW A POMORSKIEGO“
Jako osobna broszura ukazało się szczegółowe nekrologicz- pu '•baw ienie strat wojennych wśród duchowieństwa Diecezji ełminskiej pt. „M ę c z e ń s t w o d u c h o w i e ń s t w a po- k ° * s k i e g o 1939—1945“ . Broszura, starannie wydana na oktaa feWn^ m PaP*erzei w Pięknej szacie graficznej (kolorowa terad^ a’ stron.64), stanowi trwałą pamiątkę dla każdego zabi
e g a n e g o życiem Kościoła polskiego na Pomorzu, a szcze- i e f rodzin i przyjaciół tych, których tragicznej śmierci Pom sw'ac*ecl'wem- Na ogół nawet społeczeństwo polskie na ściół°rZU n*e orientuj e w wysokości1 strat, jakie poniósł Ko
na ziemi pomorskiej. Wymieniona broszura porusza każ-
303
dego wymową grozy cyfr zamordowanych i zamęczonych ka
płanów. Stąd poleca się Wielebnemu Duchowieństwu jak naj
większe jej rozpowszechnienie. •
Cena egzemplarza 70 złotych. Pojedyncze egzemplarze wysyła się po wpłaceniu sumy 75 złotych na konto PKO nr V I- 614 Bydgoszcz p. n. „Urząd Parafialny rzym.-katol. pod wezw.
N. M aryi P. w Toruniu“ .
143
Z A M IA N A KA PY
Kościół parafialny w Wałdowie utracił na skutek działań wojennych prawie wszystkie paramenta i bieliznę kościelną.
Odczuwa się brak kapy czarnej. X. Kazimierz Litewski, admi
nistrator tamtejszej parafii, jest gotów za kapę czarną oddać kapę białą. Zainteresowani Księża, którzy pragnęli by zamianę uskutecznić, mogą zwrócić się pod wskazanym adresem: X. ad
ministrator Kazimierz Litewski, Wałdowo k. Sępólna.
144
OKAZYJNA SPRZEDAŻ „BR EVIA RIUM ROM ANUM “ I ,MISS ALE RO M ANUM “
W Wydawnictwie „Caritas“ — Toruń (ul. Łazienna 18) można okazyjnie nabyć nast. księgi liturgiczne nie używane:
1. „Breviarium Romanum“ , 4 tomy, format 12", w oprawie kozłowej., z brzegami złoconymi, wydanie z 1943 roku, łącznie z Proprium Culmense.
2. „Missale Romanum“ , format mała 4-a, w oprawie pół- skórkowej (czarnej), z brzegami czerwonymi, wydanie z roku 1938. Proprium Poloniae osobno.
3. „Missale Defunctorum“ w opr. Gottwalda, format folio, w oprawie płóciennej, z brzegami czerwonymi.
S P R A W Y K A T E C H E T Y C Z N E
KOMUNIKATY DIECEZJALNEGO KOLA XX. PREFEKTÓW
K O M U N IK A T 4
PROGRAMY N A U K I R E L IG II NA ROK SZKOLNY 1947/48 Na podstawie opinii poszczególnych Kół diecezjalnych uchwaliła Konferencja XX. Wizytatorów nauki religii z dnia 3 czerwca br. w Warszawie przedłożyć Komisji Szkolnej Epis
kopatu do zatwierdzenia projekt n a u k i r e l i g i i w s z k o ł a c h p o w s z e c h n y c h opracowany przez Koło krakow
skie (14 głosów przeciw 8 przy 1 wstrzymującym się). Koło diecezji chełmińskiej i gdańskiej wypowiedziało się za projek- lem poznańskm, ogłoszonym w - „Przeglądzie Katechetycznym“
nr 5/47.
Projekt przyjęty został ogłoszony jako osobna broszura w „Orędowniku“ nr 2/47; dodatkowe egzemplarze można jesz- cze otrzymać w kancelarii parafii N. M aryi P. w Toruniu w ce
nie 20,— zł (PKO nr VI-614 Bydgoszcz).
W s z k o ł a c h ś r e d n i c h o g ó l n o k s z t a ł c ą c y c h 'Amna nauka odbywać się w oparciu o programy dotychczaso
we według nast. planu:
l 1/? roku — historia Kościoła powszechnego, Vź roku — zagadnienia współczesne Kościoła, 1 rok — dogmatyka,
1 rok — etyka.
Na wypadek trzyletniego ustroju szkół średnich ogólno
kształcących należy naukę historii Kościoła ograniczyć do 1 r '>ku.
Dla s z k ó ł z a w o d o w y c h opracowanie programów bę_
le opierać się na nast. wytycznych: nauka na stopniu niż-
‘ / ym odbywać się będzie według programów dotychczaso
305
wych, nauka na stopniu wyższym według programów dla szkół średnich ogólnokształcących. Objętość programów zależna bę
dzie od ilości godzin tygodniowych (2 wzgl. 1). Nauka etyki winna uwzględniać w szczególności etykę zawodową.
W l i c e a c h p e d a g o g i c z n y c h przyjęto za podsta
wę opracowania programów nast. wytyczne:
semestr 1 — historia katechetyki (w oparciu o historię Ko
ścioła),
„ I I — metodyka nauki religii,
„ I I I — nauka B ib lii wraz z praktycznymi lekcjami,
„ IV — nauka litu rg ik i wraz z praktycznymi lekcjami, I kl. liceum — dogmatyka wraz z praktycznymi lekcjami, II kl. liceum — etyka wraz z praktycznymi lekcjami.
Szczegółowe programy zostaną opublikowane po zatwier
dzeniu przez Komisję Episkopatu.
K O M U N IK A T 5
PODR ĘC ZNIKI — M O D L IT E W N IK I — CZASOPISMA W wyniku Konferencji Delegatów Kół Diecezjalnych z dn.
4 lipca br. we Wrocławiu podaje się do wiadomości nast. komu
nikaty:
Sprawa p o d r ę c z n i k ó w s z k o l n y c h nadal jeszcze nie wyjaśniona. Na najbliższy rok szkolny zaleca się w miarę możności korzystanie z nast. wydawnictw:
Kalinowski-Rychlicki — Dogmatyka katolicka (książka pomocnicza; ukaże się wkrótce w Krakowie),
Rudlof — Mała dogmatyka dla świeckich (Wyd. XX. Je
zuitów) .
Umiński — Historia Kościoła, tom I (wyd. Księgarnia Naukowa Szczęsny i Ska, Toruń).
Wydawnictwo innych podręczników chwilowo zawieszo
ne, np. Berek — Historia Kościoła, Winkowski — Etyka. — W niektórych ośrodkach opracowuje się notatki z wykładów (X, dr Śpikowski — Poznań, Strzelecka 8; X. pref. Kalinow
ski —. Łódź, Rzgowska 86).
Jako pomocniczy podręcznik dla nauczycieli szkół pow
szechnych wydaje Instytut Katolicki we Wrocławiu (ul. An
drzeja Struga 11) gotowe opracowania katechez dla wszyst
kich klas,
Na konkurs opracowań m o d l i t e w n i k a d l a m ł o d z i e ż y wpłynęła tylko praca O. Stanisława Wójcika C. SS.
ił.; termin wydania nie ustalony. Przedłożno do zatwierdzenia skrócone opracowanie „Mszału“ X. Tomanka. — Dla dzieci młodszych ukaże się wkrótce modlitewnik X. St. B ajki T. J.
w Wydawnictwie XX. Jezuitów w Warszawie.
Nie przewiduje się w najbliższym czasie wydawnictwa specjalnego c z a s o p i s m a dla młodzieży szkolnej. Jako za
stępcze pisemka zaleca się:
1. „Nasza Droga“ (organ sodalicyjny) — Katowice, Ple
biscytowa 49;
2. „Cześć M aryi“ — Kraków, Kanonicza 5;
3. „Msza święta“ — Poznań, Lubrańskiego 1;
4. „Rycerz Niepokalanej“ — Niepokalanów k. Socha
czewa ;
5. „Kółko Różańcowe“ wydanie M (męskie) — Warsza
wa, Sierakowskiego 6;
6. „M ały Gość“ (dodatek „Gościa Niedzielnego“ — Ka
towice;
7. „M ały Tygodnik“ (dodatek „Tygodnika Katolickiego“
— Gorzów);
3. „Promyk Boży“ (dodatek „Ładu Bożego“ — Włocła
wek). _ Poza tym: wydawnictwo „Biblioteka Eucharystycz
na“ (kilka tomików, Wyd. XX. Jezuitów, Warszawa).
W lokalnym zakresie zaleca się opracowanie przy udziale młodzieży „Gazetki szkolnej“ .
K O M U N IK A T 6
W SPRAWIE „PRZEGLĄDU KATECHETYCZNEGO“
Wznowione po wojnie wydawnictwo „Przeglądu Kateche
tycznego“ napotyka na zasadniczą trudność: b r a k w s p ó ł - P r a c o w n i k ó w poza ścisłym komitetem redakcyjnym.
»Przegląd Katechetyczny“ powinien w założeniu być nie tyle P-smem dla XX. Prefektów, ile pismem samych XX. Prefek- Stąd redakcja zwróciła się w czasie konferencji delega- tv i, We .Wrocławiu z usilną prośbą o współpracę wszystkich ych, których stać na jakiś pozytywny wkład w utrzymywaniu tów.
tów
P>sma na żywotnym poziomie. Przy większej ilości współpra-
p , < --- , / * * £■' X 1 Ł , J V V i y j IU Ł 1 V -J i k / C / A k / A u
mków wartość pisma się zwiększy i korzyść wzajemna się
wzmoże. Uprasza się zatem o przesyłanie pod adresem redak
cji ,.Przeglądu“ opracowań i materiałów iub kierowanie tychże za pośrednictwem Koła Diecezjalnego (Toruń, ul. P.
Maryi 2 — X. pref. Z. Kowalski).
Do owocnego korzystania z „Przeglądu“ oraz pozytywnej i skutecznej k ry ty k i powinny się przyczynić możliwie wspólne omówienia numerów pisma na zebraniach kół okręgów i kół miejscowych. Redakcja prosi o nadsyłanie życzliwych i kon
struktywnych uwag i przyczynków, oraz o utrzymywanie z nią kontaktu.
Równocześnie uprasza się zalegających z o p ł a t ą , a b o n a m e n t u , by jak najprędzej i punktualnie opłacali swoje należności. Wydawnictwo „Rodziny Polskiej“ nie zaprzestaje wydawania numerów pomimo stałego deficytu.
K O M U N IK A T 7
KURS KATECHETYCZNY
Kurs katechetyczny dla wszystkich Sióstr, które mają ukończone liceum, rozpoczyna się z dniem 16 sierpnia rb.
w Gimnazjum św. Jacka w Katowicach i trwać będzie najwy
żej 4 tygodnie. — Kurs jest bezpłatny i upoważnia do naucza
nia religii w szkole powszechnej jako nauczyciel kontraktowy.
Dla osób, które ten kurs ukończą, utworzony zostanie z począt
kiem października Państwowy Kurs Nauczycielski, który po
trwa jeden semestr, po ukończeniu którego zyska się pełne kwalifikacje nauczycielskie.
K O M U N IK A T 8
SEMESTRALNE KURSY D LA DOROSŁYCH
Semestralne kursy gimnazjalne i licealne dla dorosłych rozpoczynają się z początkiem roku szkolnego, tzn. z dniem 1 września 1947 w Gimnazjum św. Jacka w Katowicach. K u r
sy trwają 3 lata, po upływie których składa się maturę. Kurs jest płatny. — Siostry, które ukończone mają gimnazjum, po
winny zgłosić się na semestralny kurs licealny, który trwa rok, po czym składają maturę.
R O Z P R A W Y I P R Z Y C Z Y N K I
X F. 1’ E LF L IŃ S K I
X. F R A N C I S Z E K S A W I C K I JAKO TEORETYK POZNANIA
RZECZ N A P IS A N A X O KAZJI 70 ROCZNICY URODZIN W IE L K I KIM) P K L P L IŃ S K I EGO M Y Ś L IC IE L A I UCZONEGO
, VVojna oraz związane z nią wielkie wydarzenia i nieszczę
ścia przeszkodziły temu, by świat naukowy i diecezja chełmiń
ska zajęły się rocznicami ważnymi w życiu czcigodnego i ko
chanego profesora Seminarium Duchownego w Pelplinie, X.
prałata i kanonika dra Franciszka Sawickiego. 60-lecie urodzin minęło nie spostrzeżone przez ogół, boć w owym czasie X. Pra
łat był kandydatem na biskupstwo gdańskie, co stanowiło gazetach ówczesnych i czasopismach okazję raczej do dy
skusji natury politycznej, a nie nadawało się na cichy obchód Pamiątkowy. 65-łecie urodzin ‘przypadło na czas wojny, kiedy ginęło tylu ludzi, że n ikt nie miał ochoty wspominać o urodzi
nach. 40-lecie zaś profesury, Wielkanoc 1943 roku, kiedy indziej może uroczyście obchodzone wśród grona przynajmniej ucz- niów i kolegów, zastało filozofa pelplińskiego na trudnej pla- cowce duszpasterskiej: jako wojennego administratora parafii Pclplińskiej wśród nauczania dziatwy, odwiedzania chorych 1 chowania umarłych, a uczniowie jego i koledzy byli rozpro- s-'eni po wszystkich niemal częściach świata, w obozach, przy vvojsku, na wygnaniu — w każdym razie daleko od Pelplina i swego Nauczyciela...
Niech więc przynajmniej jubileusz tegoroczny — 70-lecie godzin X. Sawickiego, który ujrzał światło dzienne dnia 13 JPca 1877 roku w Godziszewie, pow. tczewski — będzie okazją poświęcenia kilku słów pewnemu wycinkowi pracy nauko- , Fj męża, który był nauczycielem i wychowawcą nas wszyst- sie ~~ * którego osobistość stała się nam przez lata stykania,
“ 2 nim godną pamięci, rozpamiętywania i umiłowania.
309
I. D A W N IE J S Z E C H A R A K T E R Y S T Y K I X . S A W IC K IE G O Kilkakrotnie już pisano o życiu i dziełach X. profesora Sa
wickiego. W ielki historyk Pomorza i diecezji chełmińskiej, X.
Alfons M a ń k o w s k i , w swej historii prałatów i kanoników katedralnych chełmińskich *) zestawia głównie zewnętrzne fakty życia czcigodnego naszego Jubilata, ważne dla Pomo
rzan, a więc studia i w alki wewnętrzne w Pelplinie i w Chełm
nie. X. O so w i e k i 2), dawniejszy kleryk pelpliński, wspomi
na o nim jako o kapłanie, nauczycielu i przodującej osobisto
ści, podkreślając jego znaczenie dla filozofii życia. Flamandzki artykuł Fr. de H o v r e‘go pt. „Prof Dr Fr. Sawicky, Wijsgeer en Paedagoog“ 3) podziwia przede wszystkim znaczenie peda
gogiczne X. Sawickiego i jego zdolności pisarskie, kiedy zazna
cza, że . . de naam van Prof. Sawicky bekend ais een groot werke-r, een fiin k schrijver en vornaam geleerde uit de mo
dernę kathołieke wijsgeerige en paedagogische beweging“ . Sławne wydawnictwo niemieckie M e r n e r a w Lipsku w i
działo w X. Sawickim głównie myśliciela religijnego i czoło
wego katolickiego filozofa religii, skoro z niewieloma innym' teologami katolickimi poprosiło go o umieszczenie swej auto
biografii w zbiorze życiorysów ważnych dla religioznawstwa4 5 * *).
Encyklopedie H e r d e r o w s k i e r>) mówią o X. Sawickim głównie jako o apologecie, — a rozprawka X. Franciszka M a n t h e y‘a z okazji urodzin X. Sawickiego w 1938 roku 8) za
stanawiała się nad jego stanowiskiem wobec i wśród ruchu ka
tolickiej młodzieży. Poświęcony pelplińskiemu uczonemu arty
4) „P ra ła c i i k a n o n icy k a te d ra ln i chełm ińscy“ . R oczniki Tow.
Nauk. Toruń, tom 34, 1927, str. 363 n
*1 „K s Fr. S a w ic k i ja k o filo z o f życia“ , Pro Christo, 1926, str.
519—527.
®) „Vlam acih O povekundig T iljd s c h rift“,, 1926, etr. 622 nn. Por.
też na str. 622: „ B i j hehoort n ie t to t de v o re p ro n k e lijk a 'vomchersna- tu re n als W illm a n n , Raeurnker, H e rtlin g , G rabm ann en Ehrte, noch tot de roi groote vakgeleerden als L in d w o rs k y , Frohes, W asm ann e. a. m aar to t dio hoo-gst verdiene te lijk e geestelijke leiders die in vo e lin g staan m et de nooden van hun t ijd en va n h u n v o lk en die, u it de hoogere weireld der gedachten en der wetenschap, m et onver- po-oeden iever arheiden en wroeten om de k a th o lie k e waarh-eid aß geheel onder de hooger o n tw ik k e ld e n hoog te houden in de harten te V enstovigen“ .
4) „D ie R eligionsw issenschaft In Selbstdarstellungen“ , tom III*
5) „D e r Grosse H e rd e r“ i „H erders Z e itle x ik o n “ s. v. „S a w ic k i“ -
«) „Professor D r F ranz Saw icki. 1877 — 13. J u li — 1938“ , o d b it
ka z katol, gazetki niedzielnej „S tim m e der H e im a t“ , Tczew.
kuł pewnego katolickiego tygodnika gdańskiego z okazji jego urodzin 1937 roku 7) mówił o nim jako o „filozofie Wschodu“
chociaż nie ma właściwie u X. Sawickiego żadnych śladów myślenia wschodniego; artykuł ten mógł w określeniu „wsehod- nim mieć na myśli raczej tylko fakt, że znany prałat pomor
ski jest największym myślicielem wschodniej połaci Europy środkowej.
Niniejsza zaś praca niechaj będzie poświęcona pracom no- etyeznym X. Sawickiego, boć w teorii poznania naszym zda- mem tkwią główne jego usiłowania myślowe i zasługi. Zagad
nienia noetyczne traktował zawsze ze szczególnym zamiłowa
niem i poświęceniem umysłowym i do zagadnień teorii pozna
nia wracał ustawicznie wtedy jeszcze, kiedy już nie chciał za
bierać głosu w sprawach apologetycznych, i kiedy na polu me
tafizyki doszedł do sokratesowego przekonania, że po całym zyciu studiów filozoficznych o Bogu jedyną rzeczą, którą wie
my, jest to, że nic nie wiemy. Ale zresztą — i to'przekonanie lest pewną prawdą z zakresu noetyki. Wiemy zaś też, że w szufladzie jego biurka leży manuskrypt, mający nam ogłosić Jakby ostatnią mądrość pelplińskiego myśliciela; także ten rę
kopis, poświęcony poznawaniu irracjonalnemu, omawia prze
cież pewne zagadnienie z teorii poznania.
II. NOETYKA W PRELEKCJACH X. SAWICKIEGO X. Sawicki wykładał od 1903 do 1930 roku teorię poznania corocznie po wyczerpaniu krótkiego kursu logiki. Wykładał zawsze jej całość, choć nieraz w skondensowanym ujęciu. Trzy
mał się na ogół podręcznika, używanego przez dłuższy czas
^ Pelplinie, Hagemann-Dyroffa '). Uzupełniał wszelako tezy ,arysu swoimi uwagami lub zastępował je, np. w kwestii praw-
wywodami ze swego dzieła „Die Wahrheit des Christen- tums“ 2).
• Teoria poznania czyli n o e t y k a była dlań nauką o celu możliwościach, środkach i granicach poznania ludzkiego. Jej Łgddnienia dzieliły się według niego na trzy wielkie kręgi ba-
K«h
V
t y t u ł gazety tej m ó g ł m n ie j więcej brzm ieć; „Ueber den W o.1 der Zoil,“ lub podobnie.
M 1 »Logik 111,(1 Nootik ‘‘. F re fb u rg i. B r. 1868 (dużo w ydań). X. Sa- l ’0)iu ip V ykkulat ao°ty k ę po logice, a n it przed nią, .jak to D y ro ff pro-
•i w ty m podręczniku od w yd a n ia 11/12 począwszy (1924).
> .»Die W a h rh e rt de« C hristoa tu m su, Paderborn 1921.
311
dań: 1) na kwestie prawdy, i fałszu, 2) na zagadnienie pewno
ści i wątpliwości, 3) na badanie źródeł i granic poznania.
E r a w d a — to zgodność poznania naszego z rzeczywistością:
prawda „obiektywna“ , to wedle określenia 'scholastyków — zgodność rzeczy z ideami Bożymi, prawda zaś „subiektywna“ , to zgodność ich z rozumem ludzkim,. Odnośnie tej zgodności z ro
zumem ludzkim trzeba odróżnić przedmiot materialny i for
malny poznania: pierwszy to przedmiot w całej swojej rzeczy
wistości, drugi to przedmiot, o ile bywa poznawany z pewnej tylko strony, pod pewnym kątem widzenia.
Lecz powstaje teraz ciekawe, acz trudne zagadnienie: jak może podmiot jakiś zgadzać się z jakimś przedmiotem? Prze
cież tak skrajne między nim i zachodzą różnice!... Jak podmiot w ogóle może zbliżyć się do jakiegoś przedmiotu? Przecież ni
gdy nie może on wyjść poza siebie ani przedmiot nie może wchodzić do podmiotu... — Dotykał w tym związku X. Sawicki zagadnienia idealizmu i pragmatyzmu: i d e a l i z m usiłuje zrobić z przedmiotu wytwór podmiotu, — p r a g m a t y z m zaś w najrozmaitszych swych postaciach rezygnuje z prawdy przedmiotowej, biorąc za sprawdzian prawdziwości praktycz- ność naszych poznań, ich użyteczność dla życia.
Z zagadnieniem pragmatyzmu łączyła się następnie w pla
nie prelekcji X. Sawickiego kwestia, czy p r a w d a jest a b s o l u t n a czy względna, przy czym za bezwzględnością prawdy przemawiały stałość praw myślenia oraz niezmienność istoty ludzkiej jako takiej. Chętnie jednak, uznawał X. Sawic
ki. konieczność historycznego ujmowania prawd, opartych na doświadczeniu, i potrzebę zbadania podstaw naszego poznania, tak często na,s zawodzącego.
Przeciwieństwem prawdy jest f a ł s z , polegający albo na nielogicznym myśleniu albo na niezgodności poznania ze swoim przedmiotem; wówczas mówimy o błędach formalnych i ma
terialnych. Fałsz może też być albo „ngmov ipetióoę“ albo błę
dem pochodnym, wynikającym z błędnych przesłanek, może być teoretycznym lub praktycznym-, zawinionym lub niezawi
nionym.
Następnym kręgiem badań epistemologicznych, to kwestia p e w n o ś c i i wątpliwości. Pewność — jest to wedle określe
nia X. Sawickiego silna, wykluczająca wszelką wątpliwość i. wszelką obawę błędu zgoda rozumu na jakąś prawdę rzeczy
wistą albo przyjętą za rzeczywistą. Na ogół ludzie w naiwnym swym myśleniu mają przekonanie, że poznają prawdziwie.
Jizeba jednak zastanawiać się nad tą naiwną pewnością, aby z niej uczynić pewność zreflektowaną, naukową.
Jakie są powody, że jesteśmy pewni jakichś prawd? Fi- ozofowie Jacobi, Fries i Schleiermacher twierdzili, że podstawą pewności naszej jest uczucie, zwłaszcza w dziedzinie metafi
zycznej i religijnej; tradycjonalizm upatrywał podstawę tę w autorytecie, ontologiści zaś w bezpośrednim oglądaniu' Bo- gav inni w konieczności myślenia, że jest tak. właśnie, a nie inaczej. X. Sawickiemu jak i całej tradycji scholastycznej ra
cie takie,, raczej subiektywne, nie wystarczały: dla niego pod
stawą pewności była o c z y w i s t o ś ć danej prawdy czyli jej ewidencja.
Oczywistość ta jest albo wewnętrzna, jeżeli z poznania sa
mej rzeczy jasna jest prawdziwość sądów o niej wygłaszanych
~ albo zewnętrzna, jeżeli za prawdziwością przemawiają jakieś 'acje zewnętrzne, choć brak nam wglądu w rzecz samą." Oczy
wistość wewnętrzna może być albo bezpośrednia, jeżeli natych
miast po wglądnięciu w rzecz jesteśmy przekonani o cdnej prawdzie, — albo pośrednia, jeżeli dochodzimy do swego prze
gnania dopiero po jakimś wnioskowaniu. Pewność zawiera w sobie pewien moment negatywny — wykluczanie wątpliwo- sci, oraz moment pozytywny czyli stopień, siłę przekonania odnośnie danej prawdy. Stosownie do tego mówił pelpliński rołesor o p e w n o ś c i m e t a f i z y c z n e j czyli matema- ycznej, jeżeli sąd sprzeczny z daną prawdą zawiera w sobie wewnętrzną sprzeczność, — f i z y c z n e j , jeżeli zdanie nie
zgodne z naszym wykracza przeciwko prawom przyrody, — oraz m o r a l n e j jeżeli sąd sprzeczny z przyjętym przez nas Ue zgadza się ze zwyczajami istot moralnych. Ostatni rodzaj Pewności zachodzi zwłaszcza w historii.
Jeko n o r m y p e w n o ś c i przytaczał X. Sawicki:
r - 1; kryterium samowiedzy, wedle którego wszystkie stany -aszej świadomości jako takie są niewątpliwe i gwarantują
111 zarazem istnienie własnej jaźni;
2. kryterium poznania zmysłowego, wedle którego trzeba do<!u '■ łTlOW,aó za niewątpliwe to, czego nam zmysły zewnętrzne ZnS.ar<\zyć mogą, o ile są w stanie normalnym, o ile przedmioty lec w odpowiedniej odległości i o ile sami nie śnimy,
z ^Postrzegamy z uwagą;
Praw ) kryterium poznania rozumowego zaś powiada nam, że to w C ^ anaktyczne, zdobyte przez rozłożenie terminu podmio- e§°, są bezpośrednio oczywiste, podczas gdy pośrednio oczy
313
