•  tytuł VI k.c.

  Delikty

 - czyny niedozwolone-

•  tytuł VI k.c.

• art. 415-449

• wyrządzenie szkody  przez  czyn  niedozwolony  jest  samoistnym  źródłem stosunku zobowiązaniowego -->  odpowiedzialność  ex delicto (deliktowa)

• odrębny  od  odpowiedzialności  kontraktowej  reżim  odpowiedzialności

• odpowiedzialność pierwotna

• tradycja terminologiczna -->  

• delikt to działanie człowieka o charakterze zawinionym,

• przepisy art. 415 i n. k.c. przewidują  odpowiedzialność za czyny

niedozwolone (także za szkodę wyrządzoną bez winy człowieka, a 

nawet za zdarzenia nie będące wynikiem zachowania ludzkiego)

odpowiedzialność deliktowa

z którym przepis prawa wiąże 

z

powstanie odpowiedzialności

zdarzenie Związek  przyczynowo - 

skutkowy

szkoda

szkoda

• Wszelkie uszczerbki w dobrach lub interesach prawnie  chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swej woli

szkoda

majątkowa

Strata (damnum  emergens)

Utracone korzyści  (lucrum cessanns)

niemajątkowa

Krzywda 

(zadośćuczynienie)

Zasady odpowiedzialności

• 1. zasada winy

• 2. zasada ryzyka

• 3. zasada słuszności

• 4. zasada bezprawności

• 5. zasada odpowiedzialności absolutnej

Zasady odpowiedzialności -zasada winy-

•  - pojęcie winy nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę

• - normatywna koncepcja winy - osobie, która popełniła czyn powodujący  szkodę można postawić zarzut niewłaściwego postępowania --> 

zarzucalność postępowania

•  Wina -->możliwości postawienia zarzutu (ocena stanu psychicznego  sprawcy + istniejąca norma: 

• 1) bezprawności zachowania - złamanie reguł postępowania określonych  nie tylko przez normy prawne, ale też zasady współżycia społecznego.

•  2) zły zamiar (świadomość lub chęć wyrządzenia szkody) lub 

niedbalstwo (niedołożenie należytej staranności, jaka jest w danych  okolicznościach wymagana dla właściwego zachowania), 

• 3) poczytalność sprawcy 

• 4) ukończenia przez sprawcę trzynastego roku życia

Zasady odpowiedzialności -zasada ryzyka-

• - bardziej surowa od odpowiedzialności opartej na  zasadzie winy

• -podmiot,  który  ponosi  odpowiedzialność  na  zasadzie ryzyka jest zobowiązany do naprawnienia  szkody niezależnie od tego, czy to jego zawinione  zachowanie doprowadziło do jej powstania

• -  nie  ma  znaczenia,  czy  do  powstania  szkody  doszło w wyniku zachowania bezprawnego

• - okoliczności egzoneracyjne

Zasady odpowiedzialności -zasada słuszności-

•  "względy słuszności" - art. 417 

 KC

• "zasady współżycia społecznego" - art. 428,  431 § 2 KC

• niezdolność poszkodowanego do pracy/ jego  ciężkie położenie materialne (art. 417  2 KC) 

• porównanie stanu majątkowego (art. 428, 431 

§ 2 KC)

Zasady odpowiedzialności -zasada bezprawności-

• art. 417 KC i 417 

 KC -   odpowiedzialność za 

szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem 

działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu 

władzy publicznej

Zasady odpowiedzialności

-zasada odpowiedzialności absolutnej-

• obowiązek naprawienia szkody przez wskazany  przez ustawę podmiot pojawia się poprzez 

sam fakt powstania szkody (przy istnieniu  związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy  zdarzeniem wywołującym szkodę a szkodą)   nie ma znaczenia, czy podmiot zawinił, nie są  brane pod uwagę względy słuszności

• - art. 430, ustawa prawo łowieckie

systematyka

• 1) odpowiedzialność za czyny własne, (art. 415–416 KC oraz 422–426  KC), 

• 2) odpowiedzialność Skarbu Państwa, jednostek samorządu 

terytorialnego i innych osób prawnych za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej (art. 417–421 KC), 

• 3) odpowiedzialność za czyny cudze (art. 429–430 KC), 

• 4) odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy (art. 431–434 KC),

•  5) odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody (art. 435–437 KC),

•  6) odpowiedzialność w związku ze szkodą poniesioną w cudzym i 

wspólnym interesie i w związku z zapobieżeniem szkodzie (art. 438–439  KC), 

•  7) odpowiedzialność za produkt niebezpieczny (art. 449¹–449¹⁰ KC)      

systematyka

• Zasada winy

a) Odpowiedzialność za własne czyny – 415 KC

b) Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru –  427 KC

c) Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie  danej czynności – 429 KC

d) Odpowiedzialność osób chowających lub posługujących  się zwierzętami - 431 § 1 KC

• Zasada ryzyka

• Zasada słuszności

systematyka

Zasada ryzyka

a) Odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wyrządzone przez  podwładnego – art. 430 KC ( uwaga! W doktrynie uznaje się  także, że jest to odpowiedzialności absolutna)

b) Odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie za szkody  spowodowane wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem  przedmiotu – 433 KC

c) Odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie za szkody  wyrządzone zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej  części – 434 KC

d) Odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo za szkody 

wyrządzone tym ruchem – 436 KC

systematyka

Zasada słuszności:

• odpowiedzialność Skarbu Państwa w razie  wyrządzenie szkody na osobie – art. 417 KC

• Odpowiedzialność małoletniego lub  niepoczytalnego – art. 428 KC

• Odpowiedzialność chowającego zwierzęta lub 

posłującego się nimi, odnosząca się do zasad 

współżycia społecznego – art. 431 § 2 KC

Odpowiedzialność  za czyny własne

- generalna reguła odpowiedzialności deliktowej-

• art. 415 KC 

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest  do jej naprawienia. 

• - odnosi się do wszelkich podmiotów prawa cywilnego,  także do osób prawnych (art. 416 KC - osoba prawna jest  obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej  organu.)

• - każdy zawiniony czyn człowieka - działanie, zaniechanie,  czynności czysto psychofizyczne, jak i konwencjonalne

• - bezprawność i wina

Odpowiedzialność  za czyny własne - bezprawność-

• niezgodność zachowania sprawcy z 

porządkiem prawnym - naruszenie zawartych 

w przepisach prawa nakazów i zakazów, jak i 

naruszenie zasad współżycia społecznego 

Odpowiedzialność  za czyny własne - bezprawność-

• wyłączenia bezprawności:

• 1. obrona konieczna

• 2. stan wyższej konieczności

• 3. dozwolona samopomoc

• 4.  zgoda poszkodowanego

• 5. wykonywanie własnych praw 

podmiotowych

Odpowiedzialność  za czyny własne - bezprawność-

• Wyłączenia bezprawności

• 1. obrona konieczna 

• Art. 423. Wyłączenie odpowiedzialności na  skutek działań w obronie koniecznej

• Kto działa w obronie koniecznej, odpierając 

bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek  dobro własne lub innej osoby, ten nie jest 

odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną 

napastnikowi.

Odpowiedzialność  za czyny własne - bezprawność-

• 2. stan wyższej konieczności

• art. 424 w zw. z art. 142

• Art. 424. Wyłączenie odpowiedzialności na skutek działań w stanie wyższej  konieczności

Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu 

odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej  rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli 

niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej  zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.

• Do uchylenia tej odpowiedzialności konieczne jest, by 

• - ten, kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu  odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od  tej rzeczy lub zwierzęcia,

• - niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec,

• -ratowane dobro było oczywiście ważniejsze niż dobro zagrożone (art. 142--> dobra  osobiste zawsze mają priorytet przed dobrami majątkowymi!)

Odpowiedzialność  za czyny własne - bezprawność-

• 3. dozwolona samopomoc

•- przewidziana jest w przypadkach w ustawie wyraźnie przewidzianych (art. 343 § 2, art. 

432)

•Art. 432. Prawo zatrzymania cudzego zwierzęcia - samopomoc

§ 1. Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli  zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.

§ 2. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla  zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania  zwierzęcia.

• 4. zgoda poszkodowanego

•-w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi dobrami  (kompetencja do udzielenia zgody)

• 5. wykonywanie własnych praw podmiotowych

•- przykład: właściciel gruntu nie może powołać się na szkodę, która wynika z faktu, że  użytkownik jego gruntu pozbawia go korzyści, które właściciel sam mógłby osiągnąć,  osobiście gospodarząc na oddanym w użytkowanie gruncie. 

Odpowiedzialność za własne czyny

• - wina- pojęcie nie jest zdefiniowane w  ustawie

• - normatywna koncepcja winy - wina to 

naganna decyzja człowieka, odnosząca się do  dokonanego przez niego bezprawnie czynu

• - winę ponosić może jedynie człowiek

działający z odpowiednim rozeznaniem - 

poczytalny i dojrzały psychicznie

Odpowiedzialność za własne czyny -wina-

• Art. 425. Skutki niepoczytalności

§ 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie 

wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie  woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.

§ 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek  użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten  obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia  został wywołany bez jego winy.

• Art. 426. Odpowiedzialność małoletniego do lat trzynastu

odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.

Odpowiedzialność za własne czyny

• - współsprawstwo i współodpowiedzialność-

• Art. 441. Solidarność bierna za szkodę i roszczenia regresowe

§ 1. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem  niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

§ 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę  naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od 

okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się  do powstania szkody.

§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma  zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy.

• Art. 422. Podmioty odpowiedzialne za szkodę

Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.

• 1. nakłonienie do wyrządzenia szkody (podżeganie)

• 2. udzielenie pomocy w udzieleniu szkody (pomocnictwo)

• 3. świadome skorzystanie z wyrządzonej drugiemu szkody

odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy  wykonywaniu władzy publicznej

• - imperium a dominium

•  Art. 417. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej

§ 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy  wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka  samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie 

porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną  odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka  samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.

• - niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej,  które powoduje wyrządzenie szkody

• odpowiedzialność tę ponoszą:

• -Skarb Państwa, JST, inne osoby wykonujące władze publiczną z mocy prawa

• - osoby prawne (w tym - JST), którym wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej  zlecono na podstawie  porozumienia

odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez wydanie lub  niewydanie faktu normatywnego, wydanie prawomocnego 

orzeczenia lub ostatecznej decyzji

•  Art. 417^1. Szkoda wynikająca z aktu normatywnego, prawomocnego orzeczenia lub  ostatecznej decyzji

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia  można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z  Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym

postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi  się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane  na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową 

międzynarodową lub ustawą.

§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we

właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że  przepisy odrębne stanowią inaczej.

§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego

obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu  stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

• -prejudykat

Szkoda wynikająca ze zgodnego z prawem  wykonywania władzy publicznej

•  Art. 417

.

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy  publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, 

poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego  jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za  doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza 

niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie  położenie materialne, wskazują, że wymagają tego 

względy słuszności.

• - dotyczy jedynie przypadków szkody na osobie

• Art. 421. Wyłączenie stosowania przepisów ustawy  na rzecz uregulowań przepisów szczególnych

Przepisów art. 417 (odpowiedzialność za szkodę 

wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej),  art. 417

 (szkoda wynikająca z aktu normatywnego,  prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji) i  art. 417

 (szkoda wynikająca ze zgodnego z prawem  wykonywania władzy publicznej) nie stosuje się,

jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy

wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana

w przepisach szczególnych.

Odpowiedzialność sprawującego nadzór

• Art. 427. Odpowiedzialność osoby sprawującej nadzór -  wina w nadzorze

Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru  nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego  lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest  do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że  uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby 

powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis  ten stosuje się również do osób wykonywających bez 

obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad 

osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub 

cielesnego winy poczytać nie można.

Odpowiedzialność sprawującego nadzór

• Culpa in custodiendo

• Na zasadzie art. 427 KC odpowiedzialność odszkodowawczą ponosi  osoba sprawująca nadzór, jeśli:

 1) szkoda wyrządzona została przez osobę, której z powodu wieku albo  stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można,

 2) szkoda wyrządzona została przez zachowanie o charakterze bezprawnym,

 3) istniał obowiązek sprawowania nadzoru nad sprawcą szkody, 

wynikający z ustawy, umowy lub faktycznego sprawowania stałej pieczy, 4) osobie zobowiązanej do sprawowania nadzoru postawić można zarzut winy,

5) zachodzi związek przyczynowy między nienależytym sprawowaniem  nadzoru a wyrządzeniem szkody

Odpowiedzialność sprawującego nadzór

• Art. 428. Odpowiedzialność małoletniego lub 

niepoczytalnego w braku zobowiązanych do nadzoru

Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub  cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest 

osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich  uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać

całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od

samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z

porównania stanu majątkowego poszkodowanego i

sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia

społecznego.

odpowiedzialność za czyny cudze 

• Art. 429. Odpowiedzialność za osoby, którym powierzono wykonanie czynności - wina w  wyborze

Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę 

wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

• - dotyczy sytuacji, w której ktoś powierza innemu podmiotowi samodzielne wykonanie  danej czynności

• powierzenie czynności nastąpić może na podstawie dowolnego stosunku prawnego (np. 

umowa o pracę, umowa zlecenia itp.), a nawet tylko w ramach relacji czysto faktycznych  (np. rodzinnych)

• Powierzenie nie musi mieć stałego charakteru i może być jednorazowe, - 

odpowiedzialność oparta na zasadzie winy - winy w wyborze (culpa in eligendo)

• - zakresem art. 429 objęte są jedynie przypadki wyrządzenia szkód przy wykonywaniu  powierzonej czynności, a nie - jedynie przy okazji

• Okoliczności egzoneracyjne

odpowiedzialność za czyny cudze

• Art. 430. Odpowiedzialność zwierzchnika za podwładnego

Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy 

wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować  się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej  osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.

• Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego przypisana jest  jego zwierzchnikowi - zakłada się, iż skoro ktoś powierza wykonanie czynności  drugiemu i zachowuje możliwość kierowania jego zachowaniem, powinien  przyjąć na siebie obowiązek naprawienia szkody przez osobę taką zawinioną. 

• Zwierzchnik odpowiada na zasadzie ryzyka i inaczej niż w przypadku  art. 429  KC nie zwolni go od odpowiedzialności wykazanie braku winy w wyborze,

•  jedyną okolicznością egzoneracyjną jest tylko brak winy osoby, której powierzył  wykonanie czynności.

odpowiedzialność za czyny cudze

• Odpowiedzialność przewidzianą przez art. 429 KC  należy odróżnić od tej z art. 430 KC

• osoba, której powierzono wykonanie czynności, musi  działać samodzielnie i nie może podlegać

kierownictwu powierzającego, czyli nie może być jego  podwładnym,

• zwierzchnik odpowiada za szkody wyrządzone przez 

podwładnego na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie

winy w wyborze, ponieważ wykonujący czynność ma 

obowiązek stosować się do jego wskazówek

odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy 

• Art. 431. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta

§ 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do 

naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.

§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była  odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, 

poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia  szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego  poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia  społecznego.

--> nie dotyczy zwierząt dzikich, żyjących w stanie wolnym- zastosowanie  znajdą między innymi ustawia Prawo łowieckie, ustawa o ochronie przyrody

odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy

• Art. 433. Odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie za  wylanie, wyrzucenie lub spadnięcie przedmiotu

Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub 

spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest  odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą

zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.  okoliczności

egzoneracyjne

odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy

• Art. 434. Odpowiedzialność posiadacza  budowli za jej zawalenie się

Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się  budowli lub oderwanie się jej części 

odpowiedzialny jest samoistny posiadacz

budowli, chyba że zawalenie się budowli lub

oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku

utrzymania budowli w należytym stanie, ani z

wady w budowie.

odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody

• Art. 435. Odpowiedzialność osób prowadzących przedsiębiorstwo  - zasada ryzyka

§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, 

elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za  szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch  przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw  lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo 

posługujących się takimi środkami.

odpowiedzialność związana z użyciem sił  przyrody

• Art. 436. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu - zasada ryzyka

§ 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również  samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w 

posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.

§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za  pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia  poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych ( art. 415) Również tylko na 

zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności.

Art. 336 [Posiadanie samoistne i zależne] Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto  nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie  włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z 

którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody

• Art. 437. Zakaz wyłączenia odpowiedzialności z  góry

Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry 

odpowiedzialności określonej w dwóch artykułach  poprzedzających dotyczy odpowiedzialności 

osób prowadzących przedsiębiorstwo i 

odpowiedzialność posiadacza pojazdu 

zapobieganie szkodzie

• Roszczenie prewencyjne

• Art. 439. Zapobieżenie szkodzie w stanie bezpośredniego  zagrożenia

Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w 

szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem  kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo 

nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego  urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać,  ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do 

odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie 

potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie.

naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym

• naprawienie szkody majątkowej na osobie

• uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia  bezpośrednio poszkodowany może żądać  naprawienia szkody, obejmującej wynikłe z tego koszty

•  Art. 444. Uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia - szkoda na osobie

§ 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje  wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do 

naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli  poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego  zawodu.

§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo  jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on  żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może  być przyznana renta tymczasowa.

• Art. 447. Przesłanki kapitalizacji renty

Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany  stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego  zawodu.

Zadośćuczynienie za krzywdę

•  Art. 445. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę

§ 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym  (czyli uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia) 

sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę  tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku 

pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą  podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do 

poddania się czynowi nierządnemu.

§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na 

spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo 

gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

• Art. 448. Zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie  dobra osobistego

W razie naruszenia dobra osobistego sąd może 

przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone,  odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia 

pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie  zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany  przez niego cel społeczny, niezależnie od innych 

środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. 

Przepis art. 445 , § 3 stosuje się. Roszczenie o  zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców 

poszkodowanego jedynie wówczas, gdy powództwo o 

nie zostało wytoczone za życia poszkodowanego

Szkody prenatalne

• Art. 446

. Roszczenie o szkody prenatalne

Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód  doznanych przed urodzeniem.

• Komentowany przepis reguluje kwestię odpowiedzialności za tzw. 

szkody prenatalne, czyli doznane przed urodzeniem się dziecka

• Orzeczenie TK z 28.5.1996 r. (K 26/96, OTK 1997, Nr 2, poz. 19)   możliwe jest wystąpienie z roszczeniami odszkodowawczymi 

także przeciwko matce

• Odpowiedzialność za szkody prenatalne może być oparta na wszelkich podstawach odpowiedzialności za czyny 

niedozwolone, tzn. na zasadzie winy, ryzyka i słuszności.

roszczenia osób pośrednio poszkodowanych

• Art. 446. Odpowiedzialność za szkody majątkowe wynikające ze śmierci poszkodowanego

§ 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać  inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania,  jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Zbieg roszczeń

Art. 443

Okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego  szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub 

nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio 

zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba że z  treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co  innego.

• Zbieg roszczeń odszkodowawczych ex delicto i ex

contractu

Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody

 Art. 442¹

§ 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega 

przedawnieniu  z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się  albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć  lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

§ 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody  ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez  względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do  jej naprawienia.

§ 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się  wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o  szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

§ 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może  skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

Kazus 1

 Karol zamierzał sprzedać nieruchomość. Zamówił u 

Mariusza stosowną ekspertyzę, według której wartość tej  nieruchomości wynosiła 500.000 zł. Ekspertyza była jednak  wykonana wyjątkowo niestarannie, albowiem nie 

uwzględniła istotnego spadku cen w tej okolicy, stanu  nieruchomości oraz stanu budynku. Nieruchomość za tę  cenę zdecydował się kupić Piotr, ufając w rzetelność pracy  Mariusza. Po pewnym czasie Piotr chciał sprzedać tę 

nieruchomość. Po rzetelnej wycenie okazało się, że jej nie 

przekracza 200.000 zł. Piotr dochodzi teraz naprawienia 

szkody od Mariusza. Czy zasadnie? 

Kazus 2

Pafnucy J. jest studentem drugiego roku prawa na WPAiE na UWr. Pafnucy 

pochodzi z Pomorza, dlatego zdecydował się na najem mieszkania we Wrocławiu. 

Pewnego dnia Pafnucego odwiedziła mama, Pelagia J. Uznała ona, że mieszkanie,  w którym mieszka jej syn, jest wyjątkowo ponure, i że przydałaby się tam 

„kobieca ręka”. Pelagia postawiła więc na parapecie jednego z okien parę 

doniczek z kwiatami. Kilka dni potem Pafnucy wietrzył mieszkanie, kiedy nagły  podmuch wiatru strącił doniczkę na zaparkowany pod budynkiem samochód  Arnolda S. Zdenerwowany Arnold domaga się od Pafnucego naprawienia szkody,  jednak Pafnucy twierdzi, że po pierwsze, to nie on jest odpowiedzialny – kwiaty  bowiem na parapecie postawiła  jego matka, a pod drugie – nawet jeśli to on  umieściłby doniczki na oknie, podmuch wiatru nie był jego winą.

- Czy Pafnucy ma rację?

- Jaka zasada odpowiedzialności ma zastosowanie w opisanym wyżej stanie  faktycznym?

Kazus 3

Janusz B. zlecił rozbiórkę budynku nie 

wyspecjalizowanej firmie, lecz grupie bezrobotnych  wykonujących doraźne zlecenia. Nieostrożność 

jednego z wykonawców spowodowała szkodę 

właściciela posesji sąsiadującej z terenem rozbiórki. 

• Kto odpowiada za szkodę? 

•  Jaka zasada odpowiedzialności ma zastosowanie 

w opisanym wyżej stanie faktycznym?

Kazus 4

Wskutek zawalenia się hali budowli, w której  odbywały się targi, szereg osób poniosło 

obrażenia. Przyczyną zawalenia była wada 

konstrukcyjna hali. Właścicielem hali jest spółka  z o.o., która nabyła ją 10 lat temu od inwestora.

- Na kim ciąży obowiązek naprawienia szkód? 

Kazus 5

Bazyli G. jest zarządcą nieruchomości należącej do wspólnoty mieszkaniowej 

„Beton”. Mieszkańcy zwrócili mu uwagę, że chyba trzeba zatrudnić kogoś do  naprawy kaloryfera na korytarzu czwartego piętra, ponieważ ten przestał grzać.  

Bazyli postanowił zatrudnić do tej pracy swojego kolegę – Hermana G.,  wykonującego zwód fryzjera, który był samozwańczą złotą rączką. Herman  naprawił kaloryfer tak nieumiejętnie, że zalane zostało jedno z mieszkań piętro  niżej. Dodatkowo, podczas naprawy kaloryfera, Herman zauważył, że drzwi do  jednego z mieszkań są uchylone, wszedł więc do środka. Znalazł tam złotą 

biżuterię, którą ukradł. Nagrał to stojący na stole komputer, w którym  pracowała kamera.

- Kto odpowiada za zalanie mieszkania? A za kradzież biżuterii?

- Jakie zasady odpowiedzialności znajda tu zastosowanie?

- Co powinien był zrobić Bazyli G., by zabezpieczyć się przed ponoszeniem  odpowiedzialności w podanym wyżej stanie faktycznym?