GLOSY
Dariusz Drajewicz
Glosa do uchwały S
ą
du Najwy
Ŝ
szego z dnia
19 stycznia 2012 r., sygn. I KZP 18/11
1Streszczenie
Przedmiotem glosy jest zagadnienie surowości kary jako przesłanki sto-sowania tymczasowego aresztowania. Autor aprobuje stanowisko Sądu NajwyŜszego i wskazuje, Ŝe wynika ono z poprawnych i zgodnych wnio-sków, jakie moŜna wyprowadzić z wykładni historycznej, doktrynalnej, opera-tywnej i komparatystycznej. Do takiego poglądu prowadzi takŜe zastosowa-nie reguły zakazu interpretacji per non est.
Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w art. 258 § 2 k.p.k., przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 k.p.k. i przy braku przesłanek negatywnych okreś lo-nych w art. 259 § 1 i 2 k.p.k., stanowią samodzielne przesłanki szcze-gólne stosowania tego środka zapobiegawczego.
1. Glosowana uchwała wymaga zaaprobowania. Surowość kary, jako
samodzielna podstawa stosowania tymczasowego aresztowania, nie stano-wi instytucji nowej. Występowała w poprzednich rozwiązaniach ustawowych. Tytułem ilustracji, stosowany na terenie byłej Galicji austriacki
Strafprozes-sordnung z 1873 r.2 (aŜ do czasu wprowadzenia Kodeksu postępowania
karnego z dnia 19 marca 1928 r.3) w § 175 przewidywał zastosowanie
1 OSNKW 2012, nr 1, poz. 1, Biul. SN 2012, nr 1, poz. 12, LEX nr 1102081.
2 W. Ćw i k, (w:) W. Ćw i k, T. O p a s, Prawo sądowe w Polsce do 1939 r. Zarys wykładu,
Rze-szów 1999, s. 117 i 118.
3
tu w przypadku zarzutu popełnienia zbrodni, za którą według ustawy orzec naleŜało karę śmierci lub najmniej dziesięcioletniego więzienia4. Kodeks
po-stępowania karnego z 1969 r. w pierwotnym brzmieniu wymieniał, obok obawy
ukrywania się i matactwa, jako samodzielną przesłankę tymczasowego aresz-towania powrót do przestępstwa i zbrodnię5. Zgodnie z art. 217 § 3 k.p.k. z 1969 r., w przypadku skazania oskarŜonego na karę pozbawienia wolności powyŜej 2 lat za przestępstwo popełnione z winy umyślnej lub powyŜej 3 lat za przestępstwo popełnione z winy nieumyślnej, sąd pierwszej instancji stosował tymczasowe aresztowanie. Następnie, znowelizowany w dniu 4 sierpnia 1996 r.6 art. 217 § 2 k.p.k. z 1969 r. stanowił, Ŝe jeŜeli oskarŜonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub umyślnego występku zagroŜonego karą pozba-wienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niŜszą niŜ
3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpie-czenia prawidłowego toku postępowania mogła być uzasadniona groŜącą
oskarŜonemu surową karą. Treść tego przepisu nieznacznie odbiega od obecnego brzmienia. Słuszność poglądu, zakładającego samodzielność prze-słanki z art. 258 § 2 k.p.k. w stosowaniu tymczasowego aresztowania, wynika z kontekstu historycznego instytucji surowości kary. Skoro w przeszłości su-rowość kary stanowiła samoistną przesłankę uzasadniająca stosowanie tym-czasowego aresztowania, to równieŜ tak powinno być obecnie.
2. Za moŜliwością zastosowania tymczasowego aresztowania na pod-stawie art. 258 § 2 k.p.k., niezaleŜnie od innych przesłanek szczególnych, wypowiadają się przedstawiciele doktryny (W. Grzeszczyk7, T. Grzegor-czyk8, J. Izydorczyk9, K. Marszał10, A. Murzynowski11, L. K.
4
P. S t e b e l s k i, Komentarz do austryackiego postępowania karnego, Lwów 1901, s. 274 i 276.
5
J. B e d n a r z a k, (w:) J. B a f i a, J. B e d n a r z a k, M. F l e m m i n g, S. K a l i n o w s k i, H. K e m p i s t y, M. S i e w i e r s k i, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 1971, s. 262.
6 Artykuł 217 k.p.k. z 1969 r. został zmieniony przez art. 1 pkt 18 ustawy z dnia 29 czerwca
1995 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy o ustroju sądów wojsko-wych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawy o postępowaniu w sprawach nielet-nich (Dz. U. Nr 89, poz. 443).
7
W. G r z e s z c z y k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2005, s. 232.
8
T. G r z e g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Ko-mentarz, Warszawa 2008, s. 574.
9
J. I z y d o r c z y k, Stosowanie tymczasowego aresztowania w polskim postępowaniu kar-nym, Kraków 2002, s. 127 i nast.
10 K. M a r s z a ł, Proces karny, Warszawa 1998, s. 288. 11
ki12, J. Skorupka13, R. A. Stefański14, J. Tylman15, P. Hofmański, E. Sadzik i K. Zgryzek16). Odmienny stanowisko zajął S. Waltoś. Stwierdził, Ŝe zarzut popełnienia przestępstwa (o jakim mowa w art. 258 § 2 k.p.k. – przypis auto-ra) lub skazanie przez sąd pierwszej instancji (na karę nie niŜszą niŜ 3 lata – przypis autora) nie są samodzielnymi podstawami tymczasowego areszto-wania. Zdaniem S. Waltosia, moŜna uzasadniać tymi faktami tymczasowe aresztowanie, ale nie wolno nigdy stosować tymczasowego aresztowania tylko z powodu zaistnienia choćby jednego z tym faktów17. Prezentowany pogląd jest odosobniony (dissensus doctorum) i nie rodzi tak istotnego wpływu na interpretacje przepisów, jak stanowisko zgodne w nauce
(com-munis opinio doctorum)18. Opowiedzieć się naleŜy za poglądem przewaŜają -cym, nakazującym uznanie przesłanki z art. 258 § 2 k.p.k. jako samodzielnej podstawy tymczasowego aresztowania.
3. W orzecznictwie Sądu NajwyŜszego takŜe dopuszcza się zastosowa-nie tymczasowego aresztowania na podstawie art. 258 § 2 k.p.k. Sąd Naj-wyŜszy wprost stwierdził, Ŝe zagroŜenie surową karą moŜe stanowić samo-istną przesłankę stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego –
tym-czasowego aresztowania19. Jednoznaczne stanowisko w tym przedmiocie
zajęły takŜe sądy apelacyjne. Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, Ŝe moŜ -liwość zagroŜenia surową karą, o jakiej mowa w przepisie art. 258 § 2 k.p.k., stanowi przesłankę, która moŜe stanowić samodzielnie szczególną
podsta-wę tymczasowego aresztowania, dla zabezpieczenia prawidłowego toku
po-stępowania20. Sąd Apelacyjny w Szczecinie podniósł, Ŝe przesłanka
12
L. K. P a p r z y c k i, (w:) J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, M. P ł a c h t a, Kodeks postę -powania karnego. Komentarz, t. I, Kraków 2003, s. 636.
13 J. S k o r u p k a, Stosowanie i przedłuŜanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu
przygotowawczym, Prok. i Pr. 2006, nr 12, s. 62–64; t e nŜe, Konstytucyjny i konwencyjny standard tymczasowego aresztowania, PiP 2007, nr 7, s. 112–115.
14
R. A. S t e f ańs k i, (w:) Z. G o s t yńs k i, R. A. S t e f ańs k i, S. Z a b ł o c k i (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2003, s. 102 i nast.
15
J. T y l m a n, (w:) T. G r z e g o r c z y k., J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2007, s. 562.
16
P. H o f m ańs k i (red.), E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komen-tarz, t. I, Warszawa 2011, s. 1444 i nast.
17 S. W a l t oś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 430. 18
R. A. S t e f ańs k i, Wykładnia przepisów prawa karnego, (w:) T. B o j a r s k i (red. tomu), A. M a r e k (red. nacz. systemu), System prawa karnego. Źródła prawa karnego, t. II, War-szawa 2011, s. 496.
19
Postanowienia Sądu NajwyŜszego z dnia 26 kwietnia 2006 r., sygn. WZ 14/06, OSNwSK 2006, nr 1, poz. 912, LEX nr 332311 oraz podobnie z dnia 18 sierpnia 1999 r., sygn. III KZ 112/99, LEX nr 63585.
20
z art. 258 § 2 k.p.k. jest samodzielną i wystarczającą podstawą stosowania
najsurowszego środka zapobiegawczego, zasadnie argumentując, Ŝe gdyby
było inaczej, to przy załoŜeniu racjonalności ustawodawcy zbędne byłoby w ogóle tworzenie przepisu art. 258 § 2 k.p.k., gdyŜ zupełnie wystarczający byłby przepis art. 249 k.p.k.21. Sąd Apelacyjny w Krakowie równieŜ uznał, Ŝe art. 258 § 2 k.p.k. stanowi samodzielną i wystarczającą podstawę stosowa-nia izolacyjnego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresz-towania22. Zdaniem tego sądu, nie pozostaje w sprzeczności z Konwencją
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności stosowanie tymczaso-wego aresztowania wyłącznie z powodu zagroŜenia surową karą23. Wniosek o uznaniu podstawy określonej w art. 258 § 2 k.p.k., jako samodzielnej prze-słanki szczególnej stosowania tymczasowego aresztowania, moŜna wypro-wadzić takŜe z szeregu innych orzeczeń zarówno Sądu NajwyŜszego24, jak i sądów apelacyjnych25. Zatem, w orzecznictwie panuje pełna zgodność co
21
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 grudnia 2005 r., sygn. II AKz 341/05, OSA 2006, nr 10, poz. 58, KZS 2006, nr 11, poz. 77, LEX nr 197729.
22 Postanowienia S
ądu Apelacyjnego w Krakowie: z dnia 12 grudnia 2007 r., sygn. II AKz 648/07, KZS 2008, nr 2, poz. 42, Prok. i Pr. 2008, dodatek „Orzecznictwo”, nr 7–8, poz. 50, LEX nr 377547; z dnia 4 lutego 2010 r., sygn. II AKz 32/10, KZS 2010, nr 3, poz. 42, LEX nr 584381 oraz z dnia 22 marca 2010 r., sygn. II AKz 106/10, LEX nr 610322.
23
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 sierpnia 2002 r., sygn. II AKz 340/02, KZS 2002, nr 9, poz. 17, LEX nr 74908.
24 Postanowienia Sądu NajwyŜszego: z dnia 17 września 1999 r., sygn. II KZ 86/99, LEX
nr 63528; z dnia 15 lipca 2003 r., sygn. WZ 30/03, OSNwSK 2003, nr 1, poz. 1557, LEX nr 184937; z dnia 3 kwietnia 2007 r., sygn. WZ 11/07, OSNKW 2007, nr 6, poz. 52, Prok. i Pr. 2007, dodatek „Orzecznictwo”, nr 11, poz. 8, Biul. SN 2007, nr 6, poz. 24, LEX nr 271047; z dnia 9 sierpnia 2007 r., sygn. WZ 29/07, OSNwSK 2007, nr 1, poz. 1809, LEX nr 475399; z dnia 12 marca 2009 r., sygn. WZ 15/09, OSNKW 2009, nr 7, poz. 52, Biul. SN 2009, nr 6, poz. 24, LEX nr 503668.
25
do poglądu, Ŝe art. 258 § 2 k.p.k. moŜe stanowić samoistną przesłankę do zastosowania tymczasowego aresztowania. Wykładnia dokonana przez
wy-Ŝej powołane sądy ma charakter konkretny (a nie abstrakcyjny) i zasadniczo nie jest wiąŜąca, jednakŜe funkcjonuje sui generis domniemanie prawidło-wości wykładni, gdy sądy reprezentują zgodny pogląd26.
4. Twierdzenie Rzecznika Praw Obywatelskich, Ŝe „przesłanki z art. 258
§ 2 k.p.k. nie stanowią samodzielnych i wystarczających podstaw do
zasto-sowania (przedłuŜenia stosowania) tymczasowego aresztowania”, pozostaje
w sprzeczności z poglądami dominującymi zarówno w piśmiennictwie, jak
teŜ w orzecznictwie. Powszechny punkt widzenia w danej sprawie
prezento-wany w doktrynie oraz zgodny pogląd sądów wskazuje na prawidłowość wy-kładni – odpowiednio doktrynalnej oraz operatywnej27.
5. Stanowisko Sądu NajwyŜszego wyraŜone w glosowanej tezie
uzasad-nione takŜe jest wynikami wykładni komparatystycznej. Ta reguła interpreta-cyjna polega na porównaniu danej instytucji z analogicznymi unormowaniami w innych systemach prawnych i zmierza do harmonizacji prawa28.
Odwoła-nie się do wykładni porównawczej jest uzasadnione miejscem, jakie zajmuje
polskie postępowanie karne w systemie prawa europejskiego. Działalność
międzynarodowych trybunałów, w tym Europejskiego Trybunału Praw
Czło-wieka, tendencje integracyjne w Europie, a co zatem idzie międzynarodowa
unifikacja prawa, sprawiają, Ŝe odwołanie się do obcego ustawodawstwa
moŜe przybrać istotne znaczenie w zakresie wykładni przepisów prawa
kra-jowego29. ZagroŜenie surową karą jako przesłankę tymczasowego areszto-wania spotyka się w krajach Europy Zachodniej (Austria, Anglia, Belgia, Da-nia, Grecja, HiszpaDa-nia, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwecja)30. Analo-giczne unormowania istniejące w innych systemach pozwalają na uznanie trafności tezy, Ŝe art. 258 § 2 k.p.k. wprowadza surowość kary jako samo-dzielnie funkcjonującą przesłankę szczególną tymczasowego aresztowania. 6. Sąd NajwyŜszy słusznie odwołał się do zakazu wykładni per non est. Stosownie do tej reguły nie wolno interpretować przepisów tak, by pewne ich
II AKz 708/11, LEX nr 1102946, KZS 2012, nr 1, poz. 73; Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 5 stycznia 2012 r., sygn. II AKz 13/12, LEX nr 1108802.
26
L. M o r a w s k i, Zasady wykładni prawa, Toruń 2006, s. 42–44.
27
TamŜe, s. 44 i 48.
28 R. A. S t e f a
ńs k i, Wykładnia przepisów…, s. 504 i 505.
29 D. D r a j e w i c z, Glosa do postanowienia SN z dnia 29 lipca 2009 r., sygn. I KZP 11/09,
OSP 2010, nr 10, poz. K 100, s. 703.
30
fragmenty okazały się zbędne31. KaŜde słowo uŜyte przez prawodawcę ma znaczenie. Stąd nie moŜna przyjąć takiej wykładni danego przepisu, w ś wie-tle której jakaś jego część byłaby bezprzedmiotowa i pozbawiona sensu32. Odmówienie danemu przepisowi znaczenia byłoby równoznaczne z uzna-niem go za zbędny, co zgodnie z kanonami tej dyrektywy interpretacyjnej jest niedopuszczalne33. W świetle zasady zakazu wykładni per non est ist-nienie art. 258 § 2 k.p.k. nie miałoby sensu, jeśli nie mógłby ten przepis
sta-nowić samoistnej podstawy do zastosowania tymczasowego aresztowania.
7. Przegląd wyŜej zaprezentowanych metod wykładni uzasadnia trafność
stanowiska Sądu NajwyŜszego wyraŜonego w glosowanej tezie.
Commentary to the Supreme Court resolution of
19 January 2012, file ref. no. I KZP 18/11
Abstract
This commentary addresses the harshness of punishment as a criterion for using remand in custody. The commentator approves the view of the Su-preme Court and points to it being the results of correct and coherent con-clusions drawable from the historical, doctrinal, operative, and comparative interpretation. The view is also supported by the principle prohibiting the per non est interpretation.
31 L. M o r a w s k i, Zasady…, s. 106.
32 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 31 grudnia 2003 r.) w Warszawie z dnia
30 października 2003 r., sygn. III SA 2290/02, M. Podat. 2003, nr 12, poz. 3, LEX nr 81592.
33
