1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
Ul. Relacja 3 . /l ~ A
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora___
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. --- III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945
III./5. Inne .TT*
IV. Korespondencja
II. Materiały uzupełniające relację I c M s / ( - / ? ,
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
9
M a t e r i a ł y z archiwum E l ż b i e t y Z a w a c k i e j .
Elżbiety Z&wacĄiej oz...W j l L - R e l a c j i o p o l e g ł e j Genowefie J a w o r s k i e j . ż o ł n i e r z u AK '
duła wpływu
' ' jJ
.wu.
z I n o w r o c ła w ia .
I . In f orm acja z r e l a c j i H .G i e łw a n o v .s k ie j Drygasowej z In o w r o c ł a w i a / n r 23 P o m ./
,/,’Było t o 1 9 4 2 r . Zaczęła'In werbować d z i e w c z ę t a , a l e j e d n o c z e ś n i e
V 11 wpadliSc S t r z e l c z y n i , k t ó r a b y ł e z na :i w k o n t a k c i e , Genowefy Ja^fco^s- k i e j , oraz k i l k ® / d z i e w c z ą t . J e d n o g ł o ś n i e d o d a ł y , że p r z e r a b i a ł y samoobronę na wypadek n a l o t ó w . Po p ó ł roku d z i e w c z ę t a w yp us zcz on o.
Kinga Po la k i Genowefa Jaworska z o s t a ł y wykończone .
I I . I n f o r m a c j a z r e l a c j i J . S a d o w s k i e j - K u r e k z I n o w r o c ła w ia / n r 205 Po1?
si"2i^iiMxŁgtia:xpHi3carsxs::łiiia;-..xSKia:ii±atKxs;xxxjEEZ!3:fijacd5cł:s:3nGsixatfe:xjaa36
n izis± j
./.‘N i e z a l e ż n i e od pracy w PZP-AK p o d ję ł y ś m y / t z n . J . S a d o w s k a i j e j s i o s t r a - B Z / , j a k o c z ł o n k i n i e d z i a ł a l n o ś ć - w n i e l e g a l n y m Kole PCK, k t ó r e p o w s t a ł o z r a m ie n ia k i e r o w n i c t w a AK w marcu 1 9 4 2 r . / d z i a ł
^ s a n i t a r n y TSK obwodu Inowrocław - E . Z , / . Na c z e l e t e j o r g a n i z a c j i s t a n ł a n a u c z y c i e l k a Genowefa J a w o r s k a , c z ł o n e k A K . , na p o c z ą t k u d z i a ł a l n o ś ć FGK o g r a n i c z a ł a s i ę do m i s j i c h a r y t a t y w n e j ; n i e s i e n i e pomocy jeńcom wojennym, więźniom i i c h rodzinom; s z c z e g ó l n y t r o s k a o t o c z y ł y ś m y obóz p r z e j ś c i o w y na B ł o n i a c h w I n o w r o c ł a w i u , ^ r z e s y ł a -
<Koło j ą c l e k a r s t w a , o d z i e ż , ży wno ść, koce i t d . Z p o c z ą t k i e m sroku 194J"?
PCK z o r g a n i z o w a ł o kurs dla s a n i t a r i u s z e ^ . . . . P i e r w s z ą grupą k i e - ' rowała Genowe2a J a w o r s k a , drugą Eugenia J a s i ń s k a . . . . D z i a ł a l n o ś ć
Toła PCK z o s t a ł a przerwana 7 , I I I . 1 9 4 4 r . z powodu a r e s z t o w a n i a j e g o e z ł o n k ^ t . , , "» ✓
gru dn iu 1943 r . z o s t a ł a a r e s z t o w a n a Genowefa Ja w or sk a, w c z a s i e ś l e d z t w a b yła p o t w o r n ie b i t a . B r o n ią c s i ę p r z e d d a ls z y m i zezna - niami / k t ó r e w i ą z a ł y s i ę z wsypa AK w In o w r o c ł a w iu w p a ź d z i e r n i k u 1 9 4 3 r . - 3 Z / i ch c ą c ukryć t a j n i k i o r g a n i z a c j i AK, z a c z ę ł a synuloWyć u t r a t ę mowy, b e z w ła d rąk i n ó g , co n i e p r z e s z k o d z i ł o h i t l e r o w c o m kontynuować ś l e d z t w o aż do dnia 2 2 . V I . 1 9 4 4 r . W dniu tym z o s t a ł a wywi eziona p r z e z Gestapo poza m i a s t o i tam r o z s t r z e l a n o l L
I I I . TYypis z b r o s z u r y J . A l e k s a n d r o w i c z a ,"50 l a t d z i a ł a l n o ś c i PCK w I n o w r o c ła w iu " , Inowrocław 1 9 6 9 r . , s t r o n a 3 3 - 9 5 , -t am że f o t o r r a f i a :
D z i ę k i s t a r a n i o m grupy młodych k o b i e t p o w s t a ł o n i e l e g a l n e Koło PCK P o l s k i e g o Czerwonego Krzyża . Na c z e l e t e j o r g a n i z a c j i sterta młoda n a u c z y c i e l k a Genowefa Jaworska , z k t ó r ą w sp ó łp r a c o w a ł dr I z y d o r S o b e c k i . Odwiedzał on chorych i b e z i n t e r e s o w n i e u d z i e l a ł
nomocy,4
z a p i s u j ą c na zwykłych k a r t k a c h p o t r z e b n e l e k a r s t w a , k t ó r e h on oro w a l i i na k t ó r e s p r z e d a w a l i l e k a r s t w a P o la c y z a t r u d n i e n i w p r z e j ę t y c h p r z e z Niemców a p t e k a c h . Koło z b i e r a ł o t e ż ś r o d k i p i e n i ę ż n e , l e k a r s t w a , o d z i e ż i żywnoś ć, k t ó r ą r o z d z i e l a n ^ K n a s t ę p n i e dla j e r - ców, w ięźn iów i i c h r o d z i n p o l s k i c h p o t r z e b u j ą c y c h pomocy, w 1^434, 'Koło z o r g a n i z o w a ł o kurs dla s a n i t a r i u s z e k . S z k o l e n i e prowadzono
w dwóch grupach : w m i e s z k a n i u r o d z i n y Pankau przy u l . N o w o t k i
obok n arożnego domu przy u l , N o w o t k i i u l . Dworcowej , w któryijzfeiie^ci s i ę o b e c n i e r e s t a u r a c j a "Metalowiec" i w m i e s z k a n i u r o d z i n y J aw ors
k i c h przy u l.P a n n y l a r i i 17 / d z i s i e j s z e j u l . F e l i k s a D z ie r ż y ń s k i e g o
g o / . ^ ,
Jedną grupą k i e r o w a ł a JSugenia J a s i ń ska z zawodu p i e l ę g n i a r k a , a drugą Genowefy Ja worsk a, Dru
innymi Henryka Borszewska i Ja n in a Sadowska, n i e t y l k o zajmowała s i e s z k o l e n i e m sa ni tar nym , a l e dodatkowo p r o w a d z ił a n i e l e g a l n i e n a u c z a n i e d z i e c i p o l s k i c h . Fachowych wskazówek w n a u c z a n i u ^ u d z i e - l a l i im między innymi mgr B r o n i s ł a w Sadowski i mgr Zenon Kopeć, k t ó r z y t e ż p r o w a d z i l i n i e l e g a l n e n a u c z a n i e d z i e c i p o l s k i c h .
K ierowniczka n i e l e g a l n e g o Koła P o l s k i e o Krzyża / c z y - j a k j ą t y t u ł o w a ł y w s p ó ł t o w a r z y s z k i - komendantka/ Genowefa Jaworska po - c h o d z i ł f z r o d z i n y r o b o t n i c z e j , J e l o j c i e c F r a n c i s z e k Ja w orsk i pracow ał w Zakładach Sodowych i d z i s i a j ja k o emeryt mi esz ka w I n o w r o c ła w iu , a matka Mariay z domu M ichals ka,z ajr aowała s i ę p r a c ą domową i wychowaniem d z i e c i ,
Genowefa Jaworska u r o d z i ł a s i ę 2 9 . grudnia 1 9 1 4 r . , Po u k oń cze
n i u 7 l a t u c z ę s z c z a ł a do s z k o ł y ć w i c z e ń przy Żeńskim Seminarium N a u c z y c i e l s k i m w I n o w r o c ł a w i u , w którym p ó ź n i e j /w 1 9 3 3 r . / z d o b y ł a maturę i k w a l i f i k a c j e n a u c z y c i e l k i . Pracy je dna k w c h a r a k t e r z e n a u c z y c i e l k i z powodu b e z r o b o c i a n i e mogła otrzymać i p r z e z c a ł y rok pracowała b e z p ł a t n i e w miejscowym s t a r o s t w i e p o w ia to w y m ,g d z ie - obiecywano j e j p ł a t n ą p o sa d ę b i u r a l i s t k i , a l e i do t e g o n i e d o s z ł o N a s t ę p n i e Genowefa Jaworska pracowała w c h a r a k t e r z e n a u c z y c i e l k i w prywatnym domu w T r z c i a n a e h k o ł o C h o j n i c . N i e s t e t y i ta praca t r w a ła t y l k o j e d e n rok.Nową p r a c ę Genowefa Jaworska z n a l a z ł a s o b i e w H r u b i e s z o w ie , w w oje wództw ie l u b e l s k i m , w ta m te js z y m pułk u ułanów w c h a r a k t e r z e e pracow nic y ś w i e t l i c y w o j s k o w e j . P r a c u j ą c w ś w i e t l i cy u c z y ł a n i e p i ś m i e n n y c h ż o ł n i e r z y c z y t a n i a , p i s a n i a i umiłowania k r a j u o j c z y s t e g o . P ó ź n i e j j edna k z powodu t ę s k n o t y za r o d z i n ą i swoim miastem zrezy g n o w a ł a z t e j p r a c y , w 1938 r.Genowefa Jaworska znawu p r a c u j e w c h a r a k t e r z e n a u c z y c i e l k i domowej w B y d gosz czy
ga g r u p a , do k t ó r e j n a l e ż a ł y n i ę d z y
5
3
w r o d z i n i e p o l s k i e g o adwokata, a w 1 9 3 9 r . / d o wybuchu w o j n y / w B i b l i o t e c e M i e j s k i e j w B y d g o s z c z y .
W c z a s i e o k u p a c j i od 1940r.Genowefa Jaworska z a t r u d n i o n a b y ła w u r z ę d z i e gminnym I n o w r o c ła w - ' s c h ó d ,z p o c z ą t k u w I n o w r o c ł a w i u , a p ó ź n i e j w p o b l i s k i m J a c e w i e . J e d n o c z e ś n i e Genowefa Jaworska prowa
d z i ł a n i e l e g a l n e n a u c z a n i e d z i e c i p o l s k i c h w prywatnych domach,i w ł ą c z y ł a s i ę w n u r t p o l s k i e g o ruchu oporu p r z e c i w okupantom h i t l e rowskim. Z o r gan izow ała ona n i e t y l k o n i e l e g a l n e k o ł o P o l s k i e g o Cz er wonego Krz yż a, a l e utrzymywała k o n t a k t y z n i e l e g a l n y m i o r g a n i z a cjam i p o l s k i m i d z i a ł a j ą c y m i w In o w r o c ła w i u i na t e r e n i e G en er a l n ej Guberni. P r z e d s t a w i c i e l e t y c h o r g a n i z a c j i c z ę s t o o d w i e d z a l i j ą w m i e s z k a n i u ro dzi ców przy u l. P a n n y M a r i i 1 7. P r a c u j ą c w U r z ą d z i e gminnym Genowefa Jaworska m i a ł a d o s t ę p do drukowanych n i e m i e c k i c h f or m u larz y na dokumenty o s o b i s t e i p r z e p u s t k i , t a k zwane " P a s s i e r - s c h e i n y " , k t ó r e prz ek a zy w a ł a n i e l e g a l n y m p o l s k i m o r g a n iz a c j o m i Żydom. S ł u ż y ł y one do s p o r z ą d z a n i a f a ł s z y w y c h dokumentów i p r z e p u s t e k ludziom poszukiwanym p r z e z p o l i c j ę h i t l e r o w s k ą . D z i a ł a l n o ś ć ta t r w a ł a p r z e z d ł u ż s z y c z a s . . / r e s z c i e p o l i c j a j e d n a k t r a f i ł a na j e j ś l a d y i 6 grudnia 1943r.Genowefa Jaworska z o s t a ł a a r e s z to w a n a w m i e j s c u pracy w J a c e w i e i u w i ę z io n a w o b o z i e na B ł o n i a c h w I n o w r o c ł a w i u . N a t y c h m i a s t p o l i c j a n i e m ie c k a p r z e p r o w a d z i ł a s z c z e ; ól&rą r e w i z j ę w m i e s z k a n i u , l e c z n i e z n a l a z ł a dowodów o b c i ą ż a j ą c y c h , c h o c i a ż f o r m u la r z e " P a s s i e r s c h e i n ó w " b y ł y schpwane za p ie c e m p r z e z matkę Genowefy J a w o r s k i e j , k t ó r ą t e ż a r e s z t o w a n o i osadzono w o b o z i e na B ł o n i a c h .
W c z a s i e ś l e d z t w a Genowefa Jaworska b y ła poddawana c i ę ż k i m to rtu ro m i n i e r a z t r a c i ł a p r z y t o m n o ś ć . B r o n ią c s i ę p r z e d d a l s z y m i badaniami z a c z ę ł a symulować u t r a t ę mowy i b ezw ład nóg i r ą k . 0 symu
nr’ 0 l a c j i t e j w i e d z i a ł y t y l k o w s p ó ł w i ę ź n i a r k i , z któr ym i p o r o z » » w i a ł a s i ę w nocy p o d c z a s n ś e o b e c n o e c i d o z o r c z y n - w s a l a c h obozowych.
Jednakże badania b y ł y kontynuowane aż do 22 czerwca 1 9 4 4 r . W dniu tym Genowefa Jaworska z o s t a ł a załadowana na samochód,wywiezion a za m i a s t o i z a s t r z e l o n a .
W m i ę d z y c z a s i e , 7 marca 1 9 4 4 r . z o s t a ł y a r e s z t o w a n e i osa dzone w o b o z i e na B ł o n i a c h w s p ó ł p r a c o w n i c z k i Genowefy J a w o r s k i e j , c z ł o n k i n i e n i e l e g a l n e g o Koła PCI w I n o w r o c ł a w i u : Danuta Bąkowska, Henryfe
.ruj ba i i* x liHie.uir-iyiiiaiy one wyroicj. s t a l u j ą c e na o s a d z e n i e w o o o - z i e do 7 . I X . 1 9 4 4 r .
6
7
8
9
G e n o w e f a J aw or s k a
u r .29.12.1914r. - u c z ę s zc z ał a do szkoły ć wi c a e ń przy Ż t^ s k i m
S e m i n a r i u m Nauczycielskim. w I no w r o c ł a w i u. W 1933r. u z ys k a ł a m a tu rę i zdobyła k w al i f i k a c j e nauczycielfci.Jednak z p ow o d u b e z r o b o c i a nie mogła u z y s k a ć p r a c y ,p r a c o w a ł a wi ę c bezpła t n i e w starostwie p o w i a towym gdzie' o b i e c y w a n o pracę płatnej b i u r a l i s t k i ,do tego j e d n a k nie doszło.Pot,am p ra co w a ł a jako n a u c z y c i e l k a w p r y w a t n y m domu w T r z c i a - nacłi k . Ch o jn ic - jo d en rok.
P o t s m p rz en i o s ł a się do H r u b i e s z o w a w w o j .l u be ls ki m pra c u j ą c
\ t świetlicy w o j skowej w char a k t e r z e n a u c z y c i e l k i ucząc n i e p i ś m i e n ye h żołnierzy z a s a d ysntskiaj pisowni.
W 1 93 ir .w ra c a do B y d g o s z c z y i pracuje jako n a u c z y c i e l k a d om ow a w rod z i n i e a d wo k a t a a w 1939r. pracuje w B ib li o t e c e M i e j s k i e j w Bydg.
W czasie okupacji od "194-Or.pracuje w u rzędzie g m i n n y m I n ow ro cł aw Wsch.
prowadząc jednocześnie n i e l e g al ni e n a u c z a n i e - w ł ą c z y ł a sie
do pracy w r uc hu oporu w s p ó ł o r g a n i z u j ą c P C K u t r z y mu ją c k on ta k t y z p o dobny i o r ga ni z a c j a m i w G G , p r z e d s t .tej o rg an iz ac ji o dw ie dz al i ją c z ęs to
w domu przy u l. P. Ma ri i 17 - z u rz ęd u gminy u d aw ał o jej się o r g a n i zo wa ć
' «
dla celów k o n s p i r a c y j n y c h przepu-stki k tóre p omagały w ucżczce Ż y d o m i in tymi p o s z u k i w a n y m o s obom przez K i s m c ó w e
D ł usższy czas p r o w a d z i ł a tą d z i a ł a l n o ś ć która w k o ń c u zos t a ł a odkryta - ® dniu 6 . 1 2 . 4 3 r . z o s t a ł a a r e s z t o w a n a i o s ad z o n a w obozie na B ł o n i a c h w I n o w r o c ł a w i u . R e w i z j a nie o d n a lazła o wych " p a s s i e r s c h e i n ó w ” które były schowa le za p ie ce m przez m at kę G en ow e f y - k tó ra też została
a re s z t o w a n a i os a d z o n a w obozie.
W c z a s i e * ś l e d z t w a G . J a w o r s k a była p o d d a w a n a c i ę ż k i m torut u r o m . Aby u ni kn ąć d a l s z y c h p r z e s ł u c h a ń , s y m u l o w a ł a u t r a t ę mowy i b e z w ł a d nóg.
N o c ą skrycie pod c z a s n i e o b e c n o ś c i d o z o r c z y ń p ro wa d zi ła ć w i cz e n i a r u c h o w e . M i m o t o ,b a d a o ją do 22.6.4+r. w dniu t y m z o st a ł a zabrana do s a m o c h o d u w y w i e z i o n a za m i a s t o sk ą d już nie w r ó c i ł a nigdy.
1
źr ó d ł o . , ^ pęg- w I n o w r o c ł a w i u - a u t . J . A l e k s a n d r o w i c z
19 69 r .
(8>
10
J 3 w o r s k ^ Genowefa^ /1914 - 1944 / , os łonkini s zt a b u Ob
wodu I n o w r a c ł a w A rm ii Krajowej.
Genowefa Jaworska u r o d z i ł a s i ę 2 9 ,gru d n ia w Inowrocławiu jako córka r o b o t n i k a z.akł3Qow SodowychVFranciszka Ja w orsk iego i je g o żony M ar ii z domu K i.chalsk a.U k o ń czy ł a w 1923 r . Ż e ń s k i e Seminarium N a u c z y c i e l s k i e ' w I n o w r o c ł a w i u , g d z i e n a l e ż a ł a do o c h o t n i c z e g o Huf
ca PIJ' / O r g a n i z a c j i P r z y s p o s o b i e n i a Wojskowego K o b i e t / . Z powodu b e z r o b o c i a wśród n a u c z y c i e l i nie m ogła otrzymać pracy w swoim za
w o d z ie . Przez pewien c z a s u d z i e l a ł a pr yw at nie l e k c j i f na s t ę p n i e w poborowych-
c i ą g u jedn ego roku u c z y ł a a n a lf a b e t ó w w ś w i e t l i c y P o l s k i e g o B i a ł e -
« go Krzyża w Hr ubie sz owa a od r . 1 9 3 9 do wybuchu wojny pracowała w M i e j s k i e j B i b l i o t e c e w B y d g o s z c z y .B y ł a c z ł o n k i n i ą Związku S t r z e l e c k i e g o ,
v c z a s i e o k u p a c j i m i e s z k a ł a z r o d z ic a m i w Inowrocławiu przy u l . P a n ny Mat i i 1 7 .Od 1910 r . b y ł a z a t r u d n i o n a jako pomoc zbiorowa w u r z ę d z i e gminnym Inowrocław=Wschód a p ó ź n i e j w p o b l i s k i m J a c e w i e .
Jaworska w ł ą c z y ł a s i ę od początku o k u p a c j i do samopomocy s p o ł e c z n e j /
d z i a ł a j ą c e j wówczas s a m o r z u t n i e f w s p ó ł d z i a ł a ł a w zb iórk ach p i e n i ę d z y
l e k a r s t w ,o d z i e ż y i żywności dla je ń c ó w ,w ię ź n i ó w i i c h r o d z i n . S z c z e g ó l n ą o p i e k ą biji o b j ę t y p o b l i s k i obóz p r z e j ś c i o w y I n o w r o c ła w - B ło n i e oraz grupy więźniów p o l s k i c h , żydowskich i a n g i e l s k i c h p racu ją cych wróżnych punktach m i a s t a i o k o l i c y , J a w o r s k a u c z e s t n i c z y ł a wtajnym nauczaniu' d z i e c i , z r a z u prowadzonym sam orzutnie a od r , 1 9 4 2 ujętym w formy zorganizowane p r z e z Biuro Zachodnie przy D e l e g a t u r z e Rządu R.P , na Kraj w Warszawie / S . S e r w a ń s k i , Wielk opolska w c i e n i u swa
st yk i , Warszawa, 1 9 7 0 , s . 3 5 9 /
Do k o n s p i r a c j i wprowadziła Jaworską w 1942 r . j e j k o le ż a n k a Helena Grochowska z d.Krzymińska i odtąd s t a ł a s i ę ż o ł n i e r z e m Armii Kra- -
jo w e j Obwodu•Inowrocław.
D z i e j e ZV»Z - AK Obwodu Inowrocław,okres owo będącego nawe<*t s i e d z i -
11
j o
zbadane a ź r ó d ła fra gm en ta ry czne i c z ę s t o s p rzeczn e.W a rto p odją ć f s ń p r ó b , oparciu o bi/i ani a własne a u t o r k i / w p e w n e j m ie r z e z w ią z a n e j
tle«V,iadoii!0?że do połowy 1943 r . wch od z i ł \fl nowro eław razem z i n s p e k to ra te m Włocławek i Toruń w s k ł a d Podokręgu^Ku jawy"* Okręgu Pomorze Z»VZ - AK. Akowcy s z c z e b l a dowódczego i n s p e k t o r a t u Inowrocław i Wło
cławek pr ze w a ż n i e z g i n ę l i , i n n i ze względu na o b o w ią z u ją c ą t a j e m n i c ę k o n s p i r a c y j n ą z n a l i t y l k o p o s z c z e g ó l n e f a k t y .
D z i a ł a l n o ś ć samej J a w o r s k i e j wią że s i ę z wojskową s ł u ż b ą k o b i e t /w s k r ó c i e WSK/ i n s p e k t o r a t u w łocław sk ie go .K om ór ki Y.SF b y ł y tworzone w s z t a b a c h terenowych od początku 1942 r . O r g a n i z a t o r k ą s ł u ż b y k o b i i t
\ J
na t e r e n i e Włocławka b y ł a j e g o mieszkanka,mgr Maria Nowicka /r,a r~
b i o l o g i i
l e n a / , p r z e d w o j e n n a nauczycielkaVLiceum im.Królowej J a d w ig i w Toru
niu , i n s t r u k t o r k a Pv,K % s t o p n iu p r z e w o d n i c z k i #Na p o l e c e n i e Mar ii Wit- t e k , p r z 4 v o j e n n e j Komendantki N a c z e l n e j PIK a w c z a s i e o k u p a c j i S z e f a
J
Vi/SK w Komendzie Głównej Z7Z - AK, Nowicka p o d j ę ł a o r g a n iz o w a n ie ko
mórki w ł o c ł a w s k i e j WSK, ob ejm uj ąc ej d z i a ł y : a a ń i t a r n y , ł ą c z n o ś c i , wywiadu ,gospodarczo-kwatermist-rzow.ski oraa o p i e k i nad j e ń c a m i , w i ę źniami i ic h r o d z in a m i . P ó ź n ą w io sn ą 1942 r.Nowicka n ą w ią z a ła kon
t a k t z b . i n s t r u k t o r k a m i PYK w I n o w r o c ła w iu s H a l i n ą G i e łw a n o w s k ą ,J a n i n ą Ryenłowską oraz H e l e n ą b r o c h o w s k ą , k o l e ż a n k ą J a w o r s k i e j .
\/
. Jak t o s i ę wówczas c z ę s t o z d a r z a ł o , Nowicka b y ł a r ó w n i e ż , i to j u ż od wiosny 1941 r , , związana z komórką wywiadowczą Komendy Głównej w Warszawie, ^ ^ ie d z it t ą w Poznaniu a d z i a ł a j ą c ą w środowisku b , i n s t r u k t o r e k PYsK.7. związku z tym Nowicka z l e c a ł a zwerbowanym k o l e -
W 1942 r . p r z y s ł a ł a jako swego ł ą c z n i k a c z ło n k a komórki p o z n a ń s k i e j V k p t . R y s z a r d a m i . / Z o ś k a / . T e n dok ona ł aktu z a p r z y s i ę ż e n i a n ajp ierw
/ / ^
Gieł w a n o w s k ie j i R y c h ł « w s k i e j , potem t a k ż e G r o c h o w s k i e j .N i e wiadoao
Helena Grochowska,otrzymawszy odpowiednie i n s t r u k c j e od N o w i c k i e j , razem z Jaworską z o r g a n i z o w a ł y z e s p ó ł s a n i t a r n y w o p a r c i u o grupę
żankom i n i e ż fzadania wywiadowcze komórki poznańskiej-
12
m ł o d z i e ż y , z b i e r a j ą c e j s i ę w domu s i ó s t r Ewy i Anny Pankau.Do z e s -
K-^c f~vv/W «va^c*,—^
połu t e g o w e s z ł o k i l k a n a ś c i e młodych kobiet^JJsród n ie b co n a jm n iej
y j\ £MsL-
X 'b \ Łv iuź p o p rz ed nio zaangażowanh*lw d z i a ł a l n o ś c i A Kjfiffłanowicie- iiĄ^XaL^vuL Ru/t-tao , ft
siostry J a n in a i Jadwiga Sadowskie 1 Maria Kopećf^Zespół używał kryptonimu PCK,kontynuował pracę po c z ę ś c i poprzednio in ćy w id u -
a l n i e p o d j ę t ą g r o m a d z i ł l e k i i s p r z ę t s a n i t a r n y « 0 ć wiospy 1 9 4 3 r . r o z p o c z ę t o s z k o l e n i e s a n i t a r n e c z ł o n k i ń ze s p o ł u , p o czym m i a ły od- b \ ć p r z e s z k o l e n i e w o jskow e*Szkole ni e s a n i t a r n e odbywało' s i ę w ą
1/ y
g r u p a c h ,k t ó r y m i k i e r o w a ł y Jaworska i Grochowska,a z a j ę c i a fachowe p r o w a d z ił a p i e l ę g n i a r k ą E ugenia J a s i ń s k a . i l e k a r z ^ Izyd or S o b e c k i , _
f A * i ^ ^ X
1 Rny ZTriSt-rrr, d e-rirteÓT^rgo- opróeg-^Jgwjrskie j —i Groch owakiej n~:loaały ,P ^„ i p rT*,TvTnP axvska. o rg a n i z owa Ł pomoc w i ę -
ź n i om Y^s i 2 ma P s n ch na temat funkcjonowanie z e s p o ł u łączno,:-o-l , w i a —
\7 ^ "
domo j e d n a k , ż e Nowicka p r z e s ł a ł a do R y c h ło w s k ie j insU ukcj ę d o t y c z ą c ą s z k o l e n i a , k o n s p i r a c y j n e g o ł ą c z n i c z e k .Y, d z i a l e wywiadu b y ł y czynne Giełwanowśka,Rychłowska i Grochowska.Okresowo punktxse p o c z - towy t e g o d z i a ł u m i e ś c i ł s i ę .wyprścowni naprawy f u t e r f g d z i e z a -
( / i r
t r u d n i o n a b y ł a Ferdynanda Jackowska / W e r a / .
N i e z a l e ż n i e od i g i a ł a l n o ś c i w ramach V,SK,sporo j e z ł o n k iń b y ł o z a - '
^pewnego p r o f e s o r a zr-Eoznania i 64®- wspomnianego wyżej k p t t - Z o -
a*vw<jl^ ł* Zi, /W ś k ^ y B r a ł k t
l&ŚZZ&r..-'! ^
pracy zawodowej d o s t ę p do fo r m u la r z y i p i e c z ą t e k Z n a j d u j ą c y c h s i ę v^-Ujp-g-^c io g m i n n y m ,k o r z y s t a ł ^ z n ich i za opa try wał^ p o t r z e bu jąc ych w ni^ernieckie dokumenty i p r z e p u s t k i .
Dnia J majay&est-ała aresztowana we Włocławku p r z e z ' p o z n a ń s k i e Gestapo Maria N o w i c k a . Ł ą c z n i l j k p t . Ł . - ź t ś k a , a r e s z t o w a n y w kwie
t n i u 1 ^ | roku podobno w K r ó le wcu,p odał prawdopodobnie w ś l e d z t w i e nazwiska i adresy n i e k t ó r y c h c z ł o n k i ń komórki poznań-
13
sk i e j / j e s i e n i ą roku z j a w i ł s i ę ponownie w Inowrocławiu (bę.- dąc f a k t y c z n i e więźniem^tam p r z e z d z i e s i ę ć dni b y ł w k o n t a k c i e
z Jaworską i Grochowską,które d a r z y ł y go z a u f a n i e m .Z n i k ł w pr zed e
/w ^ j JS7 ^
\ / d z i e ń a r e s z t o w a ń , k £ ó r e w * m i ^ / £ 6 ^ . 4 3 r . - 0 b j e ł y ( szt,ab inowro€ n-
/*» ^ ( y FsrtH^LU-K. 2, t<0tj *£y lZ£Ul^« n /wzurfc -/
„/ ' c ł a w ś k i . R o l a fl Zośki " w ty ch a r e s z to w a n ia c h ’ j e s t n i e j a s n a . N i e
fkbti^LJT. K»f-
Wuj* ar esz to w ano wówczas żadnej z c z t e r e c h znanych mu p o p rzednio ko- h i e t . Z dwiema,Giełwanowską i Bychłowską n i e m i a ł o s t a t n i o kon%
t a k t u , J a w o r s k ą n a t o m i a s t i Grochowską Gestapo p o z o s t a w i ł o na se 'w * , • - , $7 w o l n o ś c i , b y ć może d l a o b s e r w a c j i . / P o z o s t a j e t o jednak w s f e r z e (/
)(i ^ l domniemań \
• ‘ \ - ^
Jaworska b y ł a już* wówczas o d p o w ie d z ia l n ą c z ł o n k i n i ą s z t a b u in o w r o c ł a w s k ie g o n i e t y l k o w z a k r e s i e WS^miała t e ż k o n t a k t y z ko
mendą i n s p e k t o r a t u wxa^ławs ki e g o . Komend ant t e g o in s p e k t o r a t u ^ m j r .
V / - ■ , «T</Tład7ia jowa j
tTan Krysiak / &e.Janusz / m i e s z k a j ą c w BroniewiS'* dość c z ę s t o p r z e - byw ał w Inowrocławiu.W dniu 6 . X I I . 104oroku Jaworska z o s t a ł a a r e -6
/
sztowana,w gru d n iu również Jan K r y s ia k , p o k t o r e g o w y j e c h a ła ei<i—
pa in o w r o c ła w s k i e g o Gestapo dó Broniewa,Osadzono i c h w o b o z i e w - d ł u g o t r w a ł e g o
B ł o n i u , g d z i e pod eza sY sl ed ztw a potraktowano i c h o k r u t n i e
7 marca 1944roku z o s t a ł o aresztowanych k i l k a n a ś c i ..c z ł o n k i ń zeh- '\'^'
V
p o łu s a n i t a r n e g o , k t ó r e jednak - odpowiednio po in str uo w an e po$
----z~I— pr z e dni o - p r z y z n a ł y , s i ę j e d y n i e do p r z y n a le ż n o ś c i / £ ą e k o m e g ode
* pi K /M^| e* ^ ^ ^ u \ <^tA /*v*^\ Mą, j^a bJu
k* f > PCK,nie u j a w n ia j ą c p r z y n a l e ż n o ś c i do AK^ZHstały p rzeważn ie ska - Jy ' Zane na obóz k o n c e n t r a c y j n y a jedna z n ic h , Kinga Polak zmarła
obtuióuĄ.
Mt
t ę mowy oraz bezwład nóg i rąk,"Vito> ^ nocy^cozm aw iała z z a u f a - nymi .w sp ó łw ię ź n ia r k a m i. U d a ło j e j s i ę w y s ł a ć ,f g ry p s ”, ż ę Gro
c h o w s k ie j g r o z i a r e s z t o w a n i e i t a z d o ł a ł a u u i e c ukrywszy si dóo
CUYiifc*
końca wojny we Włocławku.Dni a 2 2 . VI. 3L044r. Jaworską wywieziono
T " 1 t3ffi Z° ^ , ł Ł Z ? Ł2 S t r Z e l a n a *M a t k a jej M aria J aw o r s k a z r ^ ____ -
™ * s * * n ^ M t e n c l i 0 E , 'S 7 4 4 r.
14
Mb
Jaworska b y ła śmiałym,oddanym spraw ie ż o łn ie r z e m k o n s p i r a c j i . C h a ra k tery zu je j ą m. in„ f a k t / podany p r z e z Grochowską / , ż e mi
mo in o w ro cła w sk ich aresztow ań w p a ź d z ie r n ik u y 4 3 r . z trudem ud^ło s i f j ą odw ieźć od zamiaru natychm iastow ego kontynuowania
„ •
pracy V.SK,m.in.od d z i a ł a l n o ś c i w z e s p o l e sa n ita rn y m . j E l ż b i e t a Zawacka
L i t e r a t u r a —A lek san d row icz o , ,5 0 l a t d z i a ł a l n o ś c i PCK w Inowro
c ła w iu , Inow rocław ,1969
- u a t e r p ia ły do Słow nika B io g r a f i c z n e g o U c z e s t n ic z e k V»alk o- n i e p o d l e g ł o ś ć P o lsk i,W a r sz a w a , 1978
- R e l a c j e w z b io r a c h a u t o r k i :H .G iełw a n o w sk iej ,J .R y c h - ł o w s k i e j , H, Gro ch o w sk iej,IT ,K u lcza k , J . i J . Sadowskich t»i M .M arszałkow skiej,
15
4ć+S- ć j, ^ tV»J^V S
J a w o r s k a Genowefa, ps "G e n i a " (1914 - 1944), c zł o n k i n i s z t a b u O b w o d u AK Inowrocław.
U r o d z i ł a s i ę £9 XII 1914 r. w I n o w r o c ł a w i u J a k o c ó r k a r o b o t n i k a Z a k ł a d ó w S o d o w y c h S o l v a y F r a n c i s z k a J a w o r s k i e g o i je g o z o n y Marii z d o m u M i c h a l s k i e j . W 1933 r. u k o ń c z y ł a Ż e ń s k i e S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i e w Inowrocławiu, t a m n a l e ż a ł a d o o c h o t n i c z e g o H u f c a S z k o l n e g o PWK. N i e o t r z y m a w s z y p r a c y z a w o d o w e j z p o w o d u b e z r o b o c i a w ś r ó d n a u c z y c i e l i z a j m o w a ł a s i ę u d z i e l a n i e m p r y w a t n y c h lekcji, p r z e z rok u c z y ł a p o b o r o w y c h a n a l f a b e t ó w w ś w i e t l i c y P o l s k i e g o B i a ł e g o K r z y ż a w H r u b i e s z o w i e a od 1939 r.
do w y b u c h u w o j n y p r a c o w a ł a w B i b l i o t e c e M i e j s k i e j w B y d g o s z c z y . B y ł a i n s t r u k t o r k ą Z w i ą z k u S t r z e l e c k i e g o .
W c z a s i e o k u p a c j i m i e s z k a ł a z r o d z i c a m i w I n o w r o c ł a w i u p r z y ul.
P a n n y M a r i i 17. O d 194o r. d a t u j ą się jej k o n t a k t y z k o n s p i r a c j ą . od k i e d y b y ł a z a t r u d n i o n a j a k o p o m o c b i u r o w a w U r z ę d z i e G m i n n y m I n o w r o c ł a w - Wschód, a p o t e m w p o b l i s k i m Jacewie. J a w o r s k a w ł ą c z y ł a s i ę od p o c z ą t k u okupa c j i do s a m o r z u t n e j s a m o p o m o c y s p o ł e c z n e j u c z e s t n i c z ą c w z b i ó r k a c h
r
pie n i ę d z y , lekarstw, o d z i e ż y i ż y w n o ś c i d l a jeńców, w i ę ź b n i ó w i ich rodzin, s z c z e g ó l n i e d l a u w i ę z i o n y c h w' n a j t r u d n i e j s z y c h w a r u n k a c h w o b o z i e p r z e j ś c i o w y m w I n o w r o c ł a w i u - Błoniu, a t a kże d l a g r u p w i ę ź n i ó w p o l s k i c h , ż y d o w s k i c h i a n g i e l s k i c h p r a c u j ą c y c h w r ó ż n y c h p u n k t a c h m i a s t a i okolicy. J a w o r s k a u czestni c z y ł a też w t a j n y m n a u c z a n i u , p o c z ą t k o w o s a m o t r z u t n i e p o t e m w z o r g a n i z o w a n y m p r z e z B i u r o Z a c h o d n i e p r z y D e l e g a t u r z e
R z ą d u n a K r a j w W a r s z a w i e . l
D o Armii K r a j o w e j w p r o w a d z i ł a J a w o r s k ą jej k o l e ż a n k a szkolna, i n s t r u k t o r k a P W K H e l e n a G r o c h o w s k a z d. K r z y m i ń s k a , n a l e ż ą c a p r a w d o p o d o b n i e d o t w o r z ą c e j s i ę siatki k o n t a k t ó w s z e f a łączności
•
K o m e n d y O k r ę g u P o m o r s k i e g o AK, Gu&ldWcj O l s z e w s k i e g o , ps
"Gracjan*, a d l a k o n t a k t ó w i n o w r o c ł a w s k i c h " Z o ś k a ” . ( I n o w r o c ł a w w r a z z O b w o d e m S z u b i n s t a n o w i ł w ó w c z a s o d r ę b n y i n s p e k t o r a t K u j a w s k i e g o P o d o k r ę g u Z W Z - A K , b ę d ą c ś c i ś l e j p o w i ą z a n y ż I n s p e k t o r a t e m W ł o c ł a w e k , o b e j m u j ą c y m o b w o d y w ł o c ł a w s k i i
^ 7 *
A b
16
n i e s z a w s k i (te d w a i n s p e k t o r a t y d z i a ł a ł y w n i e c o o d m i e n n y c h w a r u n k a c h admini straćji h i t l e r o w s k i e j K r a j u W a r t y - W a r t h e g a u . p o d c z a s g dy w s z y s t k i e inne i n s p e k t o r a t y p o m o r s k i e n a l e ż a ł y do G a u G d a ń s k - P r u s y Z a c h o dn i e ) . S ł u ż b a J a w o r s k i e j w i ą ż e s i ę z d z i a ł a l n o ś c i ą R e f e r a t u W S K insp. W ł o c ł a w e k , k t ó r e g o k i e r o w n i c z k ą b y ł a ---M a r i a N o w i c k a ps "Marlena". Nowicka, iritruktorka P W K o w y s o k i m s t o p n i u p r z e w o d n i c z k i , b y ł a p r z e w i d z i a n a p r z e z S z e f a W S K K G Z W Z - AK (Marię W i t t e k ó w n ę , p r z e d w o j e n n ą K o m e n d a t k ę N a c z e l n ą O r g a n i z a c j i PWK) n a s z e f a W S K O k r ę g u P o m o r z e - po a r e s z t o w a n i u w lipcu 1942 r. H a l i n y S t r z e l e c k i e j , k t ó r a z a c z ę ł a p e ł n i ć tę f u n k c j ę w t o r u ń s k i m s z t a b i e Okręgu. N o w i c k a p o d j ę ł a o r g a n izow a n i e k o m ó r e k w ł o c ł a w s k i c h W S K już w i o s n ą 194 E r. , t w o r z ą c s e k c j ę san i t a r n ą , łączności, wywiadu, g o s p o d a r c z o - k w a t e r m i s t r z o w s k ą ora z opieki n a d u w i ę z i o n y m i . W k r ó t c e też n a w i ą z a ł a k o n t a k t z byłymi i n s t r u k t o r k a m i pow.
i n o w r o c ł a w s k i e g o , H a l i n ą G i e I w a n o w s k ą , J a n iną R y c h ł o w s k ą i H e l e n ą G r o c h o w s k ą , k o l e ż a n k ą J a w o r s k i e j . W s z y s t k i e o n e z a a n g a ż o w a ł y s i ę w o r g a n i z o w a n i e s t r u k t u r W S K w r a m a c h O b w o d u Inowrocław. H e l e n a G r o c h o w s k a razarri z J a w o r s k ą , m a j ą c ą w t e d g już także inne p o w i ą z a n i a z s z t a b e m I n s p e k t o r a t u Inowrocław, o t r z y m a w s z y o d p o w i e d n i e i n s t r u k c j e od N o w i c k i e j , z o r g a n i z o w a ł y k i l k u n a s t o o s o b o w y zespół, z b i e r a j ą c y s i ę m. in. w d o m u s i ó s t r E w y i A n n y Parikau. O o z e s p o ł u w e s z ł o także k i l k a m ł o d y c h kobiet, już w c z e ś n i e j p o w i ą z a n y c h w d z i a ł a l n o ś ć AK, s i o s t r y z a s t ę p c y k o m e n d a n t a Obwodu, B r o n i s ł a w a S a d o w s k i e g o ps .., J a n i n a i J a d w i g a S a d o w s k i e , M a r i a Kopeć, S t e f a n i a R u t k o w s k a i A n n a Pankau. Z e s p ó ł u ż y w a ł k r y p t o n i m u "PCK", g r o m a d ź ił leki i s p r z ę t san i t a r n y , o p i e k o w a ł się w i ę ź n i a m i o b o z u B łonie. O d w i o s n y 1943
t
r. r o z p o c z ę t o s z k o l e n i e s a n i t a r n e c z ł o n k i ń z e s p o ł u w d w ó c h g rupach, k i e r o w a n y c h p r z e z J a w o r s k ą (w jej w ł a s n y m m i e s z k a n i u ) i p r z e z G r o c h o w s k ą ; z a j ę c i a f a c h o w e p r o w a d z i ł a p i e l ę g n i a r k a E u g e n i a J a s ińska i lekarz Izydor Sobecki, p o n i c h m i a ł o o d b y ć s i ę s z k o l e n i e wojskowe. Inny zespół, d o k t ó r e g o o p r ó c z J a w o r s k i e j i G r o c h o w s k i e j n a l e ż a ł y J a n i n a S a d o w s k a i S t e f a n i a
-i -
17
R u t k o w s k a , o r g a n i z o w a ł p o m o c w i ę ź niom. N i e m a d a n y c h na t e m a t
•Funkcjonowania z e s p o ł u łączności, w i a d o m o jednak, że N o i c k a p r z e s ł a ł a do R y c h ł o w s k i e j i n s t r u k c j ę d o t y c z ą c ą s z k o l e n i a konspi r a c y j n e g o łączniczek. W d z i a l e w y w i a d u b y ł y c z y n n e G i e ł w a n o w s k a , R y c h ł o w s k a i G r o c h ow s k a . O k r e s o w o p u n k t p o c z t o w y t eg o d z i a ł u m i e ś c i ł sie w s k l e p i e - p r a c o w n i n a p r a w y f u t e r p r z y ul. K r ó l o w e j Jadwigi, g d z i e z a t r u d n i o n a b y ł a F e r d y n a n d a J a c k o w s k a "Wera". N i e z a l e ż n i e o d d z i a ł a l n o ś c i W S K s p o r o c z ł o n k i ń b y ł o z a a n g a ż o w a n y c h w t a j n y m n a u c z a n i u , m.in. J a w o rska, H a l i n a Giełwariowska i J a n i n a S a d o w s k a . J a w o r s k a w y s z u k i w a ł a r ó w n i e ż k w a t e r y d l a o s ó b u k r y w a j ą c y c h się, m. i. d l a p e w n e g o p r o f e s o r a z P o z n a n i a i d l a p r z y j e ż d ż a j ą c e g o k u r i e r a O d d z i a ł u ii K G AK. B r a ł a też u d z i a ł w s p ó l n i e z R u t k o w s k ą w t.zw. legali z a c j i ; m i a n o w i c i e , m a j ą c w s w o j e j p r a c y z a w o d o w e j d o s t ę p do f o r m u l a r z y i p i e c z ą t e k z n a j d u j ą c y c h s i ę w u r z ę d z i e gminnym, k o r z y s t a ł y z n i c h i z a o p a t r y w a ł y p o t r z e b u j ą c y c h w n i e m i e c k i e d o k u m e n t , w p r z e p u s t k i
i tp.
N o w i c k a b y ł a r ó w n i e ż - p o z a p r a c ą w W S K - związ a n a , i to już od w i o s n y 1941 r . , z e k s t e r y t o r i a 1n ą k o m ó r k ą w y w i a d o w c z ą K o m e n d y
\
G ł ó w n e j w W a r s z a w i e , m a j ą c ą s i e d z i b ę w P o z n a n i u , a d z i a ł a j ą c ą w
«
ś r o d o w i s k u b y ł y c h i n s t r u k t o r e k PWK, m. in. z --- H a l i n ą K u l c z a k ó w n ą z Gdańska, m i e s z k a j ą c ą w R a w i c z u i E l ż b i e t ą Zawa c k ą , k u r i e r k ą z W a r s z a w y . W z w i ą z k u z t y m N o w i c k a z l e c a ł a z w e r b o w a n y m k o l e ż a n k o m i n o w r o c ł a w s k i m , G i e ł w a n o w s k i e j i R y c h ł o w s k i e j r ó w n i e ż z a d a n i a w y w i a d o w c z e kom ó r k i p o z n a ń s k i e j
( k r ó t k o p r z e d a r e s z t o w a ń i e m N o w i c k i e j R y c h ł o w s k a z a w i o z ł a d o n i e j p l a n l o t n i s k a w Inow r o c ł a w i u ) . W 1 9 4£ r. p r z y s ł a ł a N o w i c k a j a k o s w e g o ł ą c z n i k a k u r i e r a k omórki p o z n a ń s k i e j z r a m i e n i a O d d z i a ł u II, kpt. R y s z a r d a L a m a s z e w s k i e g o ps " Stefan*. T e n z a p r z y s i ą g ł G i e ł w a n o w s k ą i R y c h ł o w s k ą , b y ć m o ż e t a k ż e J a w o rską, z k t ó r ą był w k o n t a k c i e .
D n i a 3. m a j a 1943 r. z o s t a ł a p r z e z p o z n a ń s k i e g e s t a p o a r e s z t o w a n a we W ł o c ł a w k u Nowi c k a . L a s m a s z e w s k i , a r e s z t o w a n y w k w i e t n i u tr. w K r ó l e w c u p o d a ł p r a w d o p o d o b n i e w ś l e d z t w i e a d r e s y
\
~ V -
18
n i e k t ó r y c h c z ł o n k i ń komórki p o z n a ń s k i e j . Jesi en ią 1943 r. , b ę d ą c f a k t y c z n i e w i ę ź n i e m z j a w i ł s i ę p o n o w n i e w I n o w r o c ł a w i u i był w k o n t a k c i e z J a w o rską, a l e z n i k ł w p r z e d d z i e ń 1 i c z n y c h a r e s z t o w a ń , o b e j m u j ą c y ć h w i e l u c z ł o n k ó w PAP, c z ł o n k ó w s z t a b u O b w o d u Inowrocław, o r a z w ł a ś n i e p r z y b y ł e g o t a m tej n o c y n o w e g o i n s p e k t o r a I n s p e k t o r a t u Inowrocław, H e n r y k a K o p c z y ń s k i e g o
"Tomasza". W I n o w r o c ł a w i u p r z e b y w a ł w ó w c z a s r ó w n i e ż s z e f łączności O k r ę g u P o m o r z e G u s t a w O l s z e w s k i ps "Gracjan", a l e
i
z d o ł a ł u n i k n ą ć a r e s z t o w a n i a . J a w o r s k a b y ł a w ó w c z a s o d p o w i e d z i a l n ą c z ł o n k i n i ą s z t a b u Obwodu,, n i e t y l k o w z a k r e s i e WSK, m i a ł a też k o n t a k t y z s z t a b e m I n s p e k t o r a t u Inowrocaw, k t ó r y m był p r z y p u s z c z a l n i e j e s c z e i m j r J a n K r y s i a k , m i e s z k a j ą c y w
B r o n iewie p o d R a d z i e j o w y m . a l e d o ś ć c z ę s t o p r z e b y w a j ą c y w I nowrocławiu. M i m o z a g r o ż e ń d a l s z y c h o d w a ż n ą J a w o r s w k ą ledwo z d o ł a ł y p o w s t r z y m a ć w s p ó ł p r a c o w n i c e o d k o n t y n u o w a n i a
t
d z i a ł a l n o ś c i . W d n i u 6 g r u d n i a 1 9 4 3 r. i o n a z o s t a ł a w J a c z e w i e a r e s z t o w a n a , w g r u d n i u też z o s t a ł a r e s z t o w a n y Krys i a k . O s a d z o n o ich w o b o z i e w Błoniu, p o d d a j ą c d ł u g o t r w a ł e m u o k r u t n e m u śledztwu. W d n i u 7 XII z o s t a ł y a r e s z t o w a n y c h k i l k a n a ś c i e
i
c z ł o n k i ń z e s p o ł u s a n i t a r n e g o , p r z y z n a ł y s i ę j e d y n i e do p r z y n a l e ż n o ś ć i do P C K i z o s t a ł y s k a z a n e n a p o b y t w o b o z i e k o n c e n t r a c y j n y m . J a w o r s k a p o d d a n a s z c z e g ó l n i e o s t r e m u ś l e d z t w u u m i e j ę t n i e s y m u l o w a ł a u t r a t ę m o w y i b e z w ł a d u kończyn. Z d o ł a ł a u p r z e d z i ć G r o c h o w s k ą , że grozi jej a r e s z t o w a n i e i ta ocalała.
D n i a EE VI 194 4 r. J a w o r s k ą w y w i e z i o n o do p o b l i s k i e g o lasu i tam r o z s t r z e l a n o . M a t k a jej M a r i a J a w o r s k a w y w i e z i o n a do R a v e n s b r u c h z m a r ł a t a m 10 XI 1944 r.
L i c e u m G a s t r o n o m i c z n e w I n o w r o c ł a w i u n a d a n o imię G e n o w e f y J awo r s k i e j .
\
A P AK, T. G i e ł w a n o w s k a H. , G r o c h o w s k a H. ,Ku 1 c z a k H. , M a r s z a ł k o w s k a M. , R y c h ł o w s k a J, S a d o w s k a J.J. ,
A l e k s a n d r o w i c z J. 50 lat d z i a ł a l n o ś c i P C K w Inowrocławiu, I n o w r o c ł a w 19G9; S e r w a ń s k i E. W i e l k o p o l s k a w c i e n i u swastyki,
/ , <-
C- <>(, *2-w otcd lU u * * £
! 19
20
GENOWEFA JAW ORSKA (1914— 1944),
członkini sztabu Obwodu Ino
wrocław Armii Krajowej
(Genowefa Jaw o rsk a urodziła się 29 gru d n ia w Inow rocław iu jako córka robo tnik a Z akładów Sodow ych Solvay F ranciszka J a w orskiego i jego żony M arii z dom u M ichalskiej. U kończyła w 1933 r. Żeńskie S em inariu m N auczycielskie w Inow rocław iu, gdzie należała do ochotniczego hu fca O rganizacji P rzysposobie
nia W ojskow ego K obiet (PW K). Z pow odu bezrobocia w śród nauczycieli nie m ogła otrzym ać p rac y w swoim zawodzie. Przez pew ien czas udzielała p ry w a tn ie lekcji, n astęp nie w ciągu jed n e
go rok u uczyła p oborow ych-anałfabetów w św ietlicy Polskiego Białego K rzyża w H rubieszow ie, a od 1939 r. do w yb uch u w ojny pracow ała w B ibliotece M iejskiej w Bydgoszczy. Była członkinią Zw iązku Strzeleckiego.
W czasie okupacji m ieszkała z rodzicam i w Inow rocław iu przy ul. P arm y M arii 17. Od 1940 r. była z a tru d n io n a jako pomoc biurow a w urzędzie gm innym Inow rocław -W schód, a później w pobliskim Jacew ie. Ja w o rsk a w łączyła się od początku okupacji do sam opom ocy społecznej d ziałającej w ów czas sam orzutnie, w spółdziałała w zbiórkach pieniędzy, lek a rstw , odzieży i żyw ności dla jeńców , w ięźniów i ich rodzin. Szczególną opieką był
21
!["Biblioteka Załuskich w Warszawie", Ignacy Baranowski, Warszawa 1912 : [recenzja]]()