• Nie Znaleziono Wyników

Teoria grafów i jej zastosowania.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Teoria grafów i jej zastosowania."

Copied!
126
0
0

Pełen tekst

(1)

Teoria grafów i jej zastosowania.

1 / 126

(2)

Mosty królewieckie

W Królewcu, na rzece Pregole znajduj¡ si¦ dwie wyspy poª¡czone ze sob¡, a tak»e z brzegami za pomoc¡ siedmiu mostów, tak jak pokazuje rysunek

Czy mo»liwe jest, aby wyruszy¢ z dowolnej cz¦±ci l¡dowej miasta przej±¢ przez ka»dy z mostów dokªadnie jeden raz i powróci¢ do punktu wyj±ciowego (bez przepªywania przez rzek¦)?

2 / 126

(3)

Mosty królewieckie

W Królewcu, na rzece Pregole znajduj¡ si¦ dwie wyspy poª¡czone ze sob¡, a tak»e z brzegami za pomoc¡ siedmiu mostów, tak jak pokazuje rysunek

Czy mo»liwe jest, aby wyruszy¢ z dowolnej cz¦±ci l¡dowej miasta przej±¢ przez ka»dy z mostów dokªadnie jeden raz i powróci¢ do punktu wyj±ciowego (bez przepªywania przez rzek¦)?

3 / 126

(4)

Mosty królewieckie

W Królewcu, na rzece Pregole znajduj¡ si¦ dwie wyspy poª¡czone ze sob¡, a tak»e z brzegami za pomoc¡ siedmiu mostów, tak jak pokazuje rysunek

Czy mo»liwe jest, aby wyruszy¢ z dowolnej cz¦±ci l¡dowej miasta przej±¢ przez ka»dy z mostów dokªadnie jeden raz i powróci¢ do punktu wyj±ciowego (bez przepªywania przez rzek¦)?

4 / 126

(5)

Mosty królewieckie

Leonhard Euler (ur. 15 kwietnia 1707 r. w Bazylei - Szwajcaria, zm. 18 wrze±nia 1783 r. w Petersburgu - Rosja) - szwajcarski matematyk, zyk i astronom, jeden z twórców nowoczesnej matematyki.

5 / 126

(6)

Mosty królewieckie

→ →

6 / 126

(7)

Mosty królewieckie

7 / 126

(8)

Mosty królewieckie

8 / 126

(9)

Mosty królewieckie

→ →

9 / 126

(10)

Mosty królewieckie

→ →

10 / 126

(11)

Podstawowe denicje

Denicja

Grafem nazywamy zbiór wierzchoªków poª¡czonych kraw¦dziami. Ka»da kraw¦d¹ ma dwa ko«ce, które s¡ wierzchoªkami w grae.

11 / 126

(12)

Podstawowe denicje

Denicja

Grafem nazywamy zbiór wierzchoªków poª¡czonych kraw¦dziami. Ka»da kraw¦d¹ ma dwa ko«ce, które s¡ wierzchoªkami w grae.

12 / 126

(13)

Podstawowe denicje

Denicja

Grafem nazywamy zbiór wierzchoªków poª¡czonych kraw¦dziami. Ka»da kraw¦d¹ ma dwa ko«ce, które s¡ wierzchoªkami w grae.

13 / 126

(14)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¡ w grae nazywamy taki ci¡g kraw¦dzi, »e ko«cem dowolnej kraw¦dzi tego ci¡gu (oczywi±cie oprócz ostatniej) jest pocz¡tek nast¦pnej kraw¦dzi.

14 / 126

(15)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¡ w grae nazywamy taki ci¡g kraw¦dzi, »e ko«cem dowolnej kraw¦dzi tego ci¡gu (oczywi±cie oprócz ostatniej) jest pocz¡tek nast¦pnej kraw¦dzi.

15 / 126

(16)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¡ w grae nazywamy taki ci¡g kraw¦dzi, »e ko«cem dowolnej kraw¦dzi tego ci¡gu (oczywi±cie oprócz ostatniej) jest pocz¡tek nast¦pnej kraw¦dzi.

16 / 126

(17)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¡ w grae nazywamy taki ci¡g kraw¦dzi, »e ko«cem dowolnej kraw¦dzi tego ci¡gu (oczywi±cie oprócz ostatniej) jest pocz¡tek nast¦pnej kraw¦dzi.

17 / 126

(18)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¡ w grae nazywamy taki ci¡g kraw¦dzi, »e ko«cem dowolnej kraw¦dzi tego ci¡gu (oczywi±cie oprócz ostatniej) jest pocz¡tek nast¦pnej kraw¦dzi.

18 / 126

(19)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¡ w grae nazywamy taki ci¡g kraw¦dzi, »e ko«cem dowolnej kraw¦dzi tego ci¡gu (oczywi±cie oprócz ostatniej) jest pocz¡tek nast¦pnej kraw¦dzi.

19 / 126

(20)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, w której »adna kraw¦d¹ si¦ nie powtarza nazywamy drog¡ prost¡.

20 / 126

(21)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, w której »adna kraw¦d¹ si¦ nie powtarza nazywamy drog¡ prost¡.

21 / 126

(22)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

22 / 126

(23)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

23 / 126

(24)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

24 / 126

(25)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

25 / 126

(26)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

26 / 126

(27)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

27 / 126

(28)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

28 / 126

(29)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

29 / 126

(30)

Podstawowe denicje

Denicja

Drog¦, która zaczyna si¦ i ko«czy w tym samym wierzchoªku nazywamy drog¡

zamkni¦t¡.

30 / 126

(31)

Podstawowe denicje

Denicja

Stopniem wierzchoªka nazywamy ilo±¢ kraw¦dzi wychodz¡cych z tego wierzchoªka.

31 / 126

(32)

Podstawowe denicje

Denicja

Stopniem wierzchoªka nazywamy ilo±¢ kraw¦dzi wychodz¡cych z tego wierzchoªka.

32 / 126

(33)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

33 / 126

(34)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

34 / 126

(35)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

35 / 126

(36)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

36 / 126

(37)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

37 / 126

(38)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

38 / 126

(39)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

39 / 126

(40)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

40 / 126

(41)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

41 / 126

(42)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

42 / 126

(43)

Cykl Eulera

Denicja

Cyklem Eulera nazywamy tak¡ zamkni¦t¡ drog¦ prost¡, która przechodzi przez wszystkie kraw¦dzie grafu (oczywi±cie przez ka»d¡ tylko jeden raz).

43 / 126

(44)

Cykl Eulera

Twierdzenie (Euler, 1736)

W grae istnieje cykl Eulera wtedy i tylko wtedy, gdy ka»dy wierzchoªek tego grafu ma stopie« parzysty, tzn. gdy w ka»dym wierzchoªku tego grafu spotyka si¦ parzysta liczba kraw¦dzi.

44 / 126

(45)

Cykl Eulera

Twierdzenie (Euler, 1736)

W grae istnieje cykl Eulera wtedy i tylko wtedy, gdy ka»dy wierzchoªek tego grafu ma stopie« parzysty, tzn. gdy w ka»dym wierzchoªku tego grafu spotyka si¦ parzysta liczba kraw¦dzi.

45 / 126

(46)

Mosty królewieckie

46 / 126

(47)

Problem chi«skiego listonosza

Problem ten zostaª postawiony pierwszy raz w 1962 roku przez matematyka chi«ski Mei-Ku Kwan.

Wiadomo, »e listonosz dor¦czaj¡c poczt¦ musi przej±¢ przez wszystkie ulice danego rejonu i powróci¢ na poczt¦.

Jak zaplanowa¢ drog¦ listonosza, aby odwiedziª on wszystkie ulice i jednocze±nie pokonaª jak najkrótsz¡ drog¦?

47 / 126

(48)

Problem chi«skiego listonosza

Problem ten zostaª postawiony pierwszy raz w 1962 roku przez matematyka chi«ski Mei-Ku Kwan.

Wiadomo, »e listonosz dor¦czaj¡c poczt¦ musi przej±¢ przez wszystkie ulice danego rejonu i powróci¢ na poczt¦.

Jak zaplanowa¢ drog¦ listonosza, aby odwiedziª on wszystkie ulice i jednocze±nie pokonaª jak najkrótsz¡ drog¦?

48 / 126

(49)

Problem chi«skiego listonosza

Problem ten zostaª postawiony pierwszy raz w 1962 roku przez matematyka chi«ski Mei-Ku Kwan.

Wiadomo, »e listonosz dor¦czaj¡c poczt¦ musi przej±¢ przez wszystkie ulice danego rejonu i powróci¢ na poczt¦.

Jak zaplanowa¢ drog¦ listonosza, aby odwiedziª on wszystkie ulice i jednocze±nie pokonaª jak najkrótsz¡ drog¦?

49 / 126

(50)

Kolorowanie kraw¦dzi

Denicja

Niech dany b¦dzie graf G. Pokolorowaniem wªa±ciwym kraw¦dzi grafu G nazywamy takie pomalowanie wszystkich kraw¦dzi grafu, »e s¡siednie kraw¦dzie maj¡ ró»ne barwy.

50 / 126

(51)

Kolorowanie kraw¦dzi

Denicja

Niech dany b¦dzie graf G. Pokolorowaniem wªa±ciwym kraw¦dzi grafu G nazywamy takie pomalowanie wszystkich kraw¦dzi grafu, »e s¡siednie kraw¦dzie maj¡ ró»ne barwy.

51 / 126

(52)

Kolorowanie kraw¦dzi

Powy»sza denicja nasuwa pytanie: jaka jest najmniejsza liczba barw potrzebna do pokolorowania wªa±ciwego danego grafu?

Denicja

Najmniejsz¡ liczb¦ barw potrzebna do pokolorowania wªa±ciwego kraw¦dzi grafu G nazywamy indeksem chromatycznym grafu G i oznaczamy symbolem ¯χ(G).

52 / 126

(53)

Kolorowanie kraw¦dzi

Powy»sza denicja nasuwa pytanie: jaka jest najmniejsza liczba barw potrzebna do pokolorowania wªa±ciwego danego grafu?

Denicja

Najmniejsz¡ liczb¦ barw potrzebna do pokolorowania wªa±ciwego kraw¦dzi grafu G nazywamy indeksem chromatycznym grafu G i oznaczamy symbolem ¯χ(G).

53 / 126

(54)

Kolorowanie kraw¦dzi

Jest rzecz¡ oczywist¡, »e je±li najwi¦kszy stopie« wierzchoªka grafu G jest równy d, to ¯χ(G) ≥ d.

54 / 126

(55)

Kolorowanie kraw¦dzi

Jest rzecz¡ oczywist¡, »e je±li najwi¦kszy stopie« wierzchoªka grafu G jest równy d, to ¯χ(G) ≥ d.

55 / 126

(56)

Kolorowanie kraw¦dzi

Twierdzenie

Je»eli graf G ma nieparzyst¡ liczb¦ wierzchoªków i ka»dy wierzchoªek ma stopie«

d > 0, to ¯χ(G) > d.

56 / 126

(57)

Kolorowanie kraw¦dzi

Denicja

Graf prosty w którym ka»da para wierzchoªków jest poª¡czona kraw¦dzi¡ nazywamy grafem peªnym. Graf peªny o n wierzchoªkach oznaczamy symbolem Kn.

Na rysunku widzimy grafy peªne o jednym, dwóch, trzech, czterech i pi¦ciu wierzchoªkach.

57 / 126

(58)

Kolorowanie kraw¦dzi

Denicja

Graf prosty w którym ka»da para wierzchoªków jest poª¡czona kraw¦dzi¡ nazywamy grafem peªnym. Graf peªny o n wierzchoªkach oznaczamy symbolem Kn.

Na rysunku widzimy grafy peªne o jednym, dwóch, trzech, czterech i pi¦ciu wierzchoªkach.

58 / 126

(59)

Kolorowanie kraw¦dzi

Denicja

Graf prosty w którym ka»da para wierzchoªków jest poª¡czona kraw¦dzi¡ nazywamy grafem peªnym. Graf peªny o n wierzchoªkach oznaczamy symbolem Kn.

Na rysunku widzimy grafy peªne o jednym, dwóch, trzech, czterech i pi¦ciu wierzchoªkach.

59 / 126

(60)

Kolorowanie kraw¦dzi

Twierdzenie

Indeks chromatyczny grafu peªnego Kn wynosi:

¯ χ(Kn) =

(n − 1 je»eli n parzyste n je»eli n nieparzyste

¯

χ(K4) =3 χ(¯ K5) =5 χ(¯ K7) =7

60 / 126

(61)

Kolorowanie kraw¦dzi

Twierdzenie

Indeks chromatyczny grafu peªnego Kn wynosi:

¯ χ(Kn) =

(n − 1 je»eli n parzyste n je»eli n nieparzyste

¯

χ(K4) =3 χ(¯ K5) =5 χ(¯ K7) =7

61 / 126

(62)

Kolorowanie kraw¦dzi

Pewien serwis techniczny posiada cztery ró»ne pojazdy specjalistyczne {1, 2, 3, 4}

oraz cztery ró»ne ekipy specjalistów {a, b, c, d}.

Serwis otrzymaª do wykonania siedem ró»nych napraw w ró»nych miejscowo±ciach. Ka»da naprawa wymaga odpowiedniej ekipy i odpowiedniego pojazdu, co

przedstawia graf G na rysunku

Zakªadamy, »e jedna ekipa, u»ywaj¡c jednego pojazdu, mo»e jednego dnia wykona¢ dokªadne jedn¡ napraw¦.

Nale»y opracowa¢ taki plan realizacji napraw w poszczególnych dniach, aby wszystkie naprawy ª¡cznie trwaªy jak najmniejsz¡ liczb¦ dni.

62 / 126

(63)

Kolorowanie kraw¦dzi

Pewien serwis techniczny posiada cztery ró»ne pojazdy specjalistyczne {1, 2, 3, 4}

oraz cztery ró»ne ekipy specjalistów {a, b, c, d}.

Serwis otrzymaª do wykonania siedem ró»nych napraw w ró»nych miejscowo±ciach.

Ka»da naprawa wymaga odpowiedniej ekipy i odpowiedniego pojazdu, co przedstawia graf G na rysunku

Zakªadamy, »e jedna ekipa, u»ywaj¡c jednego pojazdu, mo»e jednego dnia wykona¢ dokªadne jedn¡ napraw¦.

Nale»y opracowa¢ taki plan realizacji napraw w poszczególnych dniach, aby wszystkie naprawy ª¡cznie trwaªy jak najmniejsz¡ liczb¦ dni.

63 / 126

(64)

Kolorowanie kraw¦dzi

Pewien serwis techniczny posiada cztery ró»ne pojazdy specjalistyczne {1, 2, 3, 4}

oraz cztery ró»ne ekipy specjalistów {a, b, c, d}.

Serwis otrzymaª do wykonania siedem ró»nych napraw w ró»nych miejscowo±ciach.

Ka»da naprawa wymaga odpowiedniej ekipy i odpowiedniego pojazdu, co przedstawia graf G na rysunku

Zakªadamy, »e jedna ekipa, u»ywaj¡c jednego pojazdu, mo»e jednego dnia wykona¢ dokªadne jedn¡ napraw¦.

Nale»y opracowa¢ taki plan realizacji napraw w poszczególnych dniach, aby wszystkie naprawy ª¡cznie trwaªy jak najmniejsz¡ liczb¦ dni.

64 / 126

(65)

Kolorowanie kraw¦dzi

Pewien serwis techniczny posiada cztery ró»ne pojazdy specjalistyczne {1, 2, 3, 4}

oraz cztery ró»ne ekipy specjalistów {a, b, c, d}.

Serwis otrzymaª do wykonania siedem ró»nych napraw w ró»nych miejscowo±ciach.

Ka»da naprawa wymaga odpowiedniej ekipy i odpowiedniego pojazdu, co przedstawia graf G na rysunku

Zakªadamy, »e jedna ekipa, u»ywaj¡c jednego pojazdu, mo»e jednego dnia wykona¢ dokªadne jedn¡ napraw¦.

Nale»y opracowa¢ taki plan realizacji napraw w poszczególnych dniach, aby wszystkie naprawy ª¡cznie trwaªy jak najmniejsz¡ liczb¦ dni.

65 / 126

(66)

Kolorowanie kraw¦dzi

Pewien serwis techniczny posiada cztery ró»ne pojazdy specjalistyczne {1, 2, 3, 4}

oraz cztery ró»ne ekipy specjalistów {a, b, c, d}.

Serwis otrzymaª do wykonania siedem ró»nych napraw w ró»nych miejscowo±ciach.

Ka»da naprawa wymaga odpowiedniej ekipy i odpowiedniego pojazdu, co przedstawia graf G na rysunku

Zakªadamy, »e jedna ekipa, u»ywaj¡c jednego pojazdu, mo»e jednego dnia wykona¢

dokªadne jedn¡ napraw¦.

Nale»y opracowa¢ taki plan realizacji napraw w poszczególnych dniach, aby wszystkie naprawy ª¡cznie trwaªy jak najmniejsz¡ liczb¦ dni.

66 / 126

(67)

Kolorowanie kraw¦dzi

Pewien serwis techniczny posiada cztery ró»ne pojazdy specjalistyczne {1, 2, 3, 4}

oraz cztery ró»ne ekipy specjalistów {a, b, c, d}.

Serwis otrzymaª do wykonania siedem ró»nych napraw w ró»nych miejscowo±ciach.

Ka»da naprawa wymaga odpowiedniej ekipy i odpowiedniego pojazdu, co przedstawia graf G na rysunku

Zakªadamy, »e jedna ekipa, u»ywaj¡c jednego pojazdu, mo»e jednego dnia wykona¢

dokªadne jedn¡ napraw¦.

Nale»y opracowa¢ taki plan realizacji napraw w poszczególnych dniach, aby wszystkie naprawy ª¡cznie trwaªy jak najmniejsz¡ liczb¦ dni.

67 / 126

(68)

Kolorowanie kraw¦dzi

Jedno, ale nie jedyne, z mo»liwych rozwi¡za« jest pokazane na rysunku

wg którego naprawy oznaczone kolorem czerwonym b¦d¡ realizowane pierwszego dnia, drugiego dnia naprawy oznaczone kolorem niebieskim, a trzeciego - naprawa oznaczona kolorem niebieskim.

Indeks chromatyczny dla powy»szego grafu wynosi ¯χ(G) = 3, a zatem zgodnie z zaªo»eniami nie ma mo»liwo±ci zrealizowania caªego zamówienia w czasie krótszym ni» trzy dni.

68 / 126

(69)

Kolorowanie kraw¦dzi

Jedno, ale nie jedyne, z mo»liwych rozwi¡za« jest pokazane na rysunku

wg którego naprawy oznaczone kolorem czerwonym b¦d¡ realizowane pierwszego dnia, drugiego dnia naprawy oznaczone kolorem niebieskim, a trzeciego - naprawa oznaczona kolorem niebieskim.

Indeks chromatyczny dla powy»szego grafu wynosi ¯χ(G) = 3, a zatem zgodnie z zaªo»eniami nie ma mo»liwo±ci zrealizowania caªego zamówienia w czasie krótszym ni» trzy dni.

69 / 126

(70)

Kolorowanie kraw¦dzi

Jedno, ale nie jedyne, z mo»liwych rozwi¡za« jest pokazane na rysunku

wg którego naprawy oznaczone kolorem czerwonym b¦d¡ realizowane pierwszego dnia, drugiego dnia naprawy oznaczone kolorem niebieskim, a trzeciego - naprawa oznaczona kolorem niebieskim.

Indeks chromatyczny dla powy»szego grafu wynosi ¯χ(G) = 3, a zatem zgodnie z zaªo»eniami nie ma mo»liwo±ci zrealizowania caªego zamówienia w czasie krótszym ni» trzy dni.

70 / 126

(71)

Kolorowanie kraw¦dzi

Inne rozwi¡zanie przedstawione jest na rysunku:

71 / 126

(72)

Kolorowanie kraw¦dzi

Inne rozwi¡zanie przedstawione jest na rysunku:

72 / 126

(73)

Kolorowanie map

Denicja

Graf G nazywamy grafem planarnym wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje taka geometryczna reprezentacja tego grafu, na której dowolne dwie kraw¦dzie mog¡

mie¢ co najwy»ej jeden punkt wspólny, b¦d¡cy wierzchoªkiem przylegªym do z tych kraw¦dziami.

73 / 126

(74)

Kolorowanie map

Denicja

Graf G nazywamy grafem planarnym wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje taka geometryczna reprezentacja tego grafu, na której dowolne dwie kraw¦dzie mog¡

mie¢ co najwy»ej jeden punkt wspólny, b¦d¡cy wierzchoªkiem przylegªym do z tych kraw¦dziami.

74 / 126

(75)

Kolorowanie map

75 / 126

(76)

Kolorowanie map

76 / 126

(77)

Kolorowanie map

Denicja

Mówimy, »e regiony grafu planarnego s¡ pokolorowane wªa±ciwie, je±li ka»de dwa regiony s¡siednie nie maj¡ tej samej barwy.

Mapa jest to reprezentacja ka»da kraw¦d¹ jest cz¦±ci¡ granicy dwóch ró»nych regionów.

W ten sposób kolorowanie mapy jest równowa»ne z kolorowaniem regionów grafu przypisanego tej mapie.

77 / 126

(78)

Kolorowanie map

Denicja

Mówimy, »e regiony grafu planarnego s¡ pokolorowane wªa±ciwie, je±li ka»de dwa regiony s¡siednie nie maj¡ tej samej barwy.

Mapa jest to reprezentacja ka»da kraw¦d¹ jest cz¦±ci¡ granicy dwóch ró»nych regionów.

W ten sposób kolorowanie mapy jest równowa»ne z kolorowaniem regionów grafu przypisanego tej mapie.

78 / 126

(79)

Kolorowanie map

Denicja

Mówimy, »e regiony grafu planarnego s¡ pokolorowane wªa±ciwie, je±li ka»de dwa regiony s¡siednie nie maj¡ tej samej barwy.

Mapa jest to reprezentacja ka»da kraw¦d¹ jest cz¦±ci¡ granicy dwóch ró»nych regionów.

W ten sposób kolorowanie mapy jest równowa»ne z kolorowaniem regionów grafu przypisanego tej mapie.

79 / 126

(80)

Kolorowanie map

Denicja

Mówimy, »e regiony grafu planarnego s¡ pokolorowane wªa±ciwie, je±li ka»de dwa regiony s¡siednie nie maj¡ tej samej barwy.

Mapa jest to reprezentacja ka»da kraw¦d¹ jest cz¦±ci¡ granicy dwóch ró»nych regionów.

W ten sposób kolorowanie mapy jest równowa»ne z kolorowaniem regionów grafu przypisanego tej mapie.

80 / 126

(81)

Kolorowanie map

Denicja

Mówimy, »e regiony grafu planarnego s¡ pokolorowane wªa±ciwie, je±li ka»de dwa regiony s¡siednie nie maj¡ tej samej barwy.

Mapa jest to reprezentacja ka»da kraw¦d¹ jest cz¦±ci¡ granicy dwóch ró»nych regionów.

W ten sposób kolorowanie mapy jest równowa»ne z kolorowaniem regionów grafu przypisanego tej mapie.

81 / 126

(82)

Kolorowanie map

Twierdzenie

Map¦ mo»na pokolorowa¢ dwoma kolorami wtedy i tylko wtedy, gdy ka»dy jej wierzchoªek jest stopnia parzystego.

82 / 126

(83)

Kolorowanie map

Twierdzenie

Map¦ mo»na pokolorowa¢ dwoma kolorami wtedy i tylko wtedy, gdy ka»dy jej wierzchoªek jest stopnia parzystego.

83 / 126

(84)

Kolorowanie map

Twierdzenie

Map¦ mo»na pokolorowa¢ dwoma kolorami wtedy i tylko wtedy, gdy ka»dy jej wierzchoªek jest stopnia parzystego.

84 / 126

(85)

Kolorowanie map

85 / 126

(86)

Kolorowanie map

86 / 126

(87)

Kolorowanie map

Twierdzenie (O czterech kolorach, 1976)

Ka»da mapa mo»e by¢ pokolorowana wªa±ciwie co najwy»ej czterema kolorami.

87 / 126

(88)

Kolorowanie map

88 / 126

(89)

Kolorowanie map

89 / 126

(90)

Problem komiwoja»era

Denicja

Cyklem Hamiltona nazywamy tak¡ drog¦ zamkni¦t¡, która przechodzi przechodzi przez wszystkie wierzchoªki grafu, przy czym przez ka»dy wierzchoªek oprócz pierwszego i ostatniego dokªadnie jeden raz.

90 / 126

(91)

Problem komiwoja»era

Denicja

Cyklem Hamiltona nazywamy tak¡ drog¦ zamkni¦t¡, która przechodzi przechodzi przez wszystkie wierzchoªki grafu, przy czym przez ka»dy wierzchoªek oprócz pierwszego i ostatniego dokªadnie jeden raz.

91 / 126

(92)

Problem komiwoja»era

Denicja

Cyklem Hamiltona nazywamy tak¡ drog¦ zamkni¦t¡, która przechodzi przechodzi przez wszystkie wierzchoªki grafu, przy czym przez ka»dy wierzchoªek oprócz pierwszego i ostatniego dokªadnie jeden raz.

92 / 126

(93)

Problem komiwoja»era

Denicja

Cyklem Hamiltona nazywamy tak¡ drog¦ zamkni¦t¡, która przechodzi przechodzi przez wszystkie wierzchoªki grafu, przy czym przez ka»dy wierzchoªek oprócz pierwszego i ostatniego dokªadnie jeden raz.

93 / 126

(94)

Problem komiwoja»era

Denicja

Cyklem Hamiltona nazywamy tak¡ drog¦ zamkni¦t¡, która przechodzi przechodzi przez wszystkie wierzchoªki grafu, przy czym przez ka»dy wierzchoªek oprócz pierwszego i ostatniego dokªadnie jeden raz.

94 / 126

(95)

Problem komiwoja»era

Denicja

Cyklem Hamiltona nazywamy tak¡ drog¦ zamkni¦t¡, która przechodzi przechodzi przez wszystkie wierzchoªki grafu, przy czym przez ka»dy wierzchoªek oprócz pierwszego i ostatniego dokªadnie jeden raz.

95 / 126

(96)

Problem komiwoja»era

Problem podania warunku koniecznego i dostatecznego na to, aby graf spójny G miaª cykl Hamiltona postawiª po raz pierwszy matematyk irlandzki sir William Hamilton (1805-1865) w 1859 roku.

Dotychczas podano wiele warunków dostatecznych w grae spójnym, ale do dzi± nie s¡ znane warunki konieczne pozwalaj¡ce stwierdzi¢ w przypadku ogólnym, »e dany spójny graf G ma cykl Hamiltona.

Twierdzenie

Graf peªny, posiadaj¡cy przynajmniej 3 wierzchoªki posiada cykl Hamiltona.

96 / 126

(97)

Problem komiwoja»era

Problem podania warunku koniecznego i dostatecznego na to, aby graf spójny G miaª cykl Hamiltona postawiª po raz pierwszy matematyk irlandzki sir William Hamilton (1805-1865) w 1859 roku.

Dotychczas podano wiele warunków dostatecznych w grae spójnym, ale do dzi± nie s¡ znane warunki konieczne pozwalaj¡ce stwierdzi¢ w przypadku ogólnym, »e dany spójny graf G ma cykl Hamiltona.

Twierdzenie

Graf peªny, posiadaj¡cy przynajmniej 3 wierzchoªki posiada cykl Hamiltona.

97 / 126

(98)

Problem komiwoja»era

Problem podania warunku koniecznego i dostatecznego na to, aby graf spójny G miaª cykl Hamiltona postawiª po raz pierwszy matematyk irlandzki sir William Hamilton (1805-1865) w 1859 roku.

Dotychczas podano wiele warunków dostatecznych w grae spójnym, ale do dzi± nie s¡ znane warunki konieczne pozwalaj¡ce stwierdzi¢ w przypadku ogólnym, »e dany spójny graf G ma cykl Hamiltona.

Twierdzenie

Graf peªny, posiadaj¡cy przynajmniej 3 wierzchoªki posiada cykl Hamiltona.

98 / 126

(99)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów? Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)! cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

99 / 126

(100)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡.

Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów? Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)! cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

100 / 126

(101)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów? Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)! cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

101 / 126

(102)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów?

Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)! cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

102 / 126

(103)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów?

Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)!

cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

103 / 126

(104)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów?

Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)!

cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

104 / 126

(105)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów?

Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)!

cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s

dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

105 / 126

(106)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów?

Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)!

cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

106 / 126

(107)

Problem komiwoja»era

Komiwoja»er w czasie podró»y musi odwiedzi¢ pewn¡ ilo±¢ miast. Odlegªo±ci mi¦dzy tymi miastami s¡ dane.

Zakªadamy tu, »e ilo±¢ miast jest wi¦ksza ni» 3 oraz, »e dowolne dwa miasta s¡ ze sob¡ poª¡czone drog¡. Wówczas istnieje dla grafu opisuj¡cego problem komiwoja»era istnieje cykl Hamiltona.

Powstaje pytanie: W jakiej kolejno±ci powinien on odwiedzi¢ wszystkie te miasta dokªadnie jeden raz i powróci¢ do domu, przebywaj¡c najmniejsz¡ liczb¦ kilometrów?

Teoretycznie problem komiwoja»era mo»na rozwi¡za¢ poprzez wyznaczenie 12(n − 1)!

cykli Hamiltona i wybranie tego, który ma najmniejsz¡ sum¦ wag. Okazuje si¦, »e metoda ta jest bardzo nieefektywna.

Bowiem,je±li dysponujemy komputerem sprawdzaj¡cym milion permutacji na sekund¦, to:

dla n = 10 ilo±¢ cykli wynosi (10−1)!2 =181440, czas oblicze« wynosi ok. 0.18s dla n = 20 ilo±¢ cykli wynosi (20−1)!2 =60822550204416000 - czas oblicze« wynosi ok. 2 tys. lat.

Problem komiwoja»era jest NP-zupeªny.

107 / 126

(108)

Problem komiwoja»era

Rozwa»my sie¢ dróg pomi¦dzy pi¦cioma miastami jak na rysunku:

108 / 126

(109)

Problem komiwoja»era

Rozwa»my sie¢ dróg pomi¦dzy pi¦cioma miastami jak na rysunku:

109 / 126

(110)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 20

110 / 126

(111)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 50

111 / 126

(112)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 125

112 / 126

(113)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 150

113 / 126

(114)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 180

114 / 126

(115)

Problem komiwoja»era

115 / 126

(116)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 20

116 / 126

(117)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 35

117 / 126

(118)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 60

118 / 126

(119)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 100

119 / 126

(120)

Problem komiwoja»era

Dªugo±¢ drogi: 120

120 / 126

(121)

Problem komiwoja»era

W roku 1954 George Dantzig, Ray Fulkerson i Selmer Johnson opublikowali rozwi¡zania problemu komiwoja»era dla 49 miast USA.

121 / 126

(122)

Problem komiwoja»era

W roku 1954 George Dantzig, Ray Fulkerson i Selmer Johnson opublikowali rozwi¡zania problemu komiwoja»era dla 49 miast USA.

122 / 126

(123)

Problem komiwoja»era

W 1998 opublikowano rozwi¡zanie obejmuj¡ce 13549 miast USA..

123 / 126

(124)

Problem komiwoja»era

W 1998 opublikowano rozwi¡zanie obejmuj¡ce 13549 miast USA..

124 / 126

(125)

™ródªa plików gracznych

http://pl.wikipedia.org/

http://turnbull.mcs.st-and.ac.uk/

http://gtresearchnews.gatech.edu/

125 / 126

(126)

Dzi¦kuj¦ za uwag¦!!!

126 / 126

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jezeli w grae G (spójnym) istnieje zamkni¦ta droga prosta zawieraj¡ca wszystkie kraw¦dzie grafu, to tak¡ drog¦ nazywamy cyklem Eulera, a graf - grafem eulerowskim albo grafem

Grafem (grafem prostym, grafem niezorientowanym) nazywamy par¸e (V, E) gdzie V jest pewnym zbiorem zwanym zbiorem wierzcho lk´ow, natomiast E jest zbiorem pewnych par

Prosz¦ spodziewa¢ si¦ równie» innych zada« o podobnym stopniu

skojarzenie o minimalnej (maksymalnej) wadze – szukamy w obciążonym grafie takiego skojarzenia, aby suma wag jego krawędzi była możliwie najmniejsza (największa)..

Ka»da dziewczyna chce wyj±¢ za m¡», przy czym ka»da z nich godzi si¦ po±lubi¢ tylko pewnych chªopców spo±ród wszystkich.. Chªopcy natomiast nie maj¡ nic

jest większy od obecnego koloru c(u) nie koliduje z kolorami wierzchołków ze stosu jeżeli uda się pokolorować, to:. sprawdzamy, czy pokolorowano już wszystkie wierzchołki

Dzi¦ki temu, »e w ka»dym kroku algorytmu doª¡czamy nowy wierzchoªek do istniej¡cego poddrzewa, nigdy nie spowoduje to powstania cyklu, a wszystkich iteracji b¦dzie n −

Powstaje podgraf H, który ma mniej krawędzi niż graf G (może nie być spójny), ale nadal każdy wierzchołek ma w nim stopień parzysty (po usunięciu cyklu C stopień zmniejsza