Z A P I S K I 181
A u to r p o słu g u je s ię r u m u ń sk im i w y d a w n ic tw a m i ź r ó d ło w y m i i o p ra co w a n ia m i; k o rzy sta ta k ż e w y r y w k o w o z fr a n c u sk ie j i a n g ie lsk ie j lite r a tu r y przed m iotu . P ra ca m a ch arak ter n a u k o w o -p o p u la r n y . N ie c o m ie jsc a za jm u ją w n ie j p olo nica, g łó w n ie z o k resu p o w sta n ia sty czn io w eg o .
A . S .
H en ry k M a r k i e w i c z , P o z y t y w i z m , In s ty tu t B a d a ń L itera c k ich P A N , P W N , W arszaw a 1978, s. 626.
K o le jn y to m „ H isto rii L ite r a tu r y P o lsk ie j”, p o m y śla n ej ja k o k o m p en d iu m d la słu ch a czy u n iw e r sy te c k ie j h isto r ii lite r a tu r y oraz ja k o k sią ż k a p om ocn icza d la jej w y k ła d o w c ó w , w y k ra cza poza k rą g za g a d n ień sy g n a liz o w a n y c h p rzez ty t u ł c a łe g o w y d a w n ic tw a . D o ty czy o n o k r e su , k tó rem u p o św ięco n o d o ty ch cza s n ie z b y t w ie le sy n te ty c z n y c h o p racow ań . A u to r o w i u d ało s ię o b ją ć ca ło ść z ja w is k lite r a c k ic h la t 1864— 1890; op rócz d o m in u ją ceg o p o z y ty w iz m u je s t t u w ię c m o w a o n u r c ie p o stro m a n ty czn y m i p o czą tk a ch m od ern izm u . Z a sto so w a n o u k ła d w e d łu g g a tu n k ó w lite r a c k ic h i p a ra litera ck ich . W jeg o ra m a ch o m a w ia s ię tw ó r c z o ść p o szczeg ó ln y ch p isa r z y w r a c a ją c n ie r a z k ilk a k r o tn ie do ty c h sa m y ch n a z w isk .
K sią żk a z a jm u je się n ie ty lk o lite r a tu r ą p ię k n ą s e n s u str ic to (n ie p o m ija ją c p rzy ty m u tw o r ó w n iż sz e g o lo tu , p rzezn a czo n y ch m . in. d la lu d u i dla m łod zieży) le c z ta k że p u b lic y sty k ą , p rozą d o k u m en ta ln ą , d z ia ła ln o śc ią p rzek ła d o w ą , k r y ty k ą i h isto rią lite r a tu r y i sztu k i. H . M a r k i e w i c z p rzed sta w ia te ż sk rótow o o sią g n ię c ia szereg u in n y c h d y sc y p lin h u m a n isty czn y ch , r o z w ija ją c y c h s ię n a zie m ia c h p o lsk ich w la ta c h sz e ś ć d z ie sią ty c h —o sie m d z ie sią ty c h X I X w ie k u , stą d te ż u stęp y o filo z o fii, h isto rio g ra fii i e tn o g r a fii. W za k o ń czen iu p isz e in te r e su ją c o o d zied zic
tw ie p o z y ty w iz m u w k u ltu rze p o lsk ie j.
C ałości d o p ełn ia ją ro zd zia ły w stę p n e , szk ico w o z a r y so w u ją c e p o d ło że sp o łecz
n o -p o lity c z n e , n a d b u d o w ę id eo lo g iczn ą oraz o g ó ln e w a r u n k i ro z w o ju litera tu r y ; n a k o ń cu zam ieszczon o k r ó tk ie n o ty b io g ra ficzn e a u to ró w w sp o m in a n y c h w te k ś c ie oraz rozb u d ow an e w sk a z ó w k i b ib lio g ra ficzn e.
A . S .
H en ry k S i e n k i e w i c z , L i s t y t. I, cz. 1: M a r ia n A l b i ń s k i — C y p r i a n G o d e b s k i, cz. 2: M ś c i s ł a w G o d l e w s k i — W ł a d y s ł a w J a b ło n o w s k i . W stęp i b io g ra m y a d r e sa tó w n a p is a ł J u lia n K r z y ż a n o w s k i , lis ty o p ra co w a ła i o p a trzy ła p rzy p isa m i M aria B o k s z c z a n i n , P IW , W ar
sza w a 1977, s. 473, 554.
Z n aw ca tw ó rczo ści i ż y c ia H e n r y k a S ie n k ie w ic z a , J u lia n K r z y ż a n o w s k i o b liczy ł szacu n k ow o, iż w cią g u ca łeg o ży c ia a u to r „ T ry lo g ii” n a p is a ł ok oło 15 ty s . listó w , z k tó ry ch z a ch o w a ło s ię z a le d w ie 3000 sk ie r o w a n y c h do 445 osób a n a d sy ła n y c h z ró żn y ch stron P o lsk i, E uropy i A m ery k i. O m a w ia n a praca sta n o w i p ierw szą część w ię k sz e g o p r z e d się w z ię c ia m a ją ceg o n a c e lu zb io ro w e i k ry ty c z n e w y d a n ie całej za ch o w a n ej k o r esp o n d en cji w ie lk ie g o pisarza. W ięk szo ść p u b lik o w a n y c h o b ecn ie lis tó w je s t d ru k o w a n a po raz p ierw szy . W n in ie js z y m w y d a w n ic tw ie zo sta ły zgrom ad zon e a lfa b e ty c z n ie w e d łu g n a z w isk a d r e sa tó w , w śr ó d k tó ry ch oprócz b liż sz e j i d a lszej ro d zin y o d n a jd u jem y ta k ż e d zien n ik a rzy , lite r a tó w , p r z e d sta w ic ie li n a u k i, a r ty s tó w , w y d a w c ó w itp . W to m ie p ie r w sz y m zn a la z ły s ię lis t y sk ie r o w a n e m .in. do W a cła w a A n czy ca , O sw ald a B a lzera , p a p ieża B en e d y k ta X V , K arola B en n i, J ó z e fa C h ełm o ń sk ieg o , Ig n a ceg o C h rza n o w sk ieg o , F ra n ciszk a
182
Z A P I S K IE jsm on d a, M ariana G a w a lew icz a , C yp rian a G od eb sk iego, M ścisła w a G o d lew sk ieg o (n a jliczn iejsz a gru p a, liczą ca 231 listó w ), F erd y n a n d a H o esick a i in . L isty te , ja k k ażd a k o resp o n d en cja w ie lk ie g o p isarza, są b ezcen n y m źró d łem b io g ra ficzn y m i k ry ty czn o lite ra ck im , o d b ija ją cy m ta k że różnorodne in ic ja ty w y sp o łeczn e m a ją ce n a c elu w w a ru n k a ch b rak u p a ń stw o w o śc i p o lsk iej, p o d trzy m a n ie b y tu n a ro d o w eg o , w k tó ry ch b ra ł czyn n y u d zia ł p ó źn iejszy la u rea t N ob la, lu b k tó ry m p a tro n o w a ł.
L isty zo sta ły op atrzon e n o ta m i b io g ra ficzn y m i a d resa tó w oraz sta ra n n y m i p rzy p isa m i rzeczo w y m i. N a k o ń cu to m u zostało u m ieszczo n e ch ro n o lo g iczn e z e s ta w ie n ie listó w .
A . B.
L i s t y J a n a S t a p i ń s k i e g o la t 1895— 1928, opr. J . A l b i n i J. R.
S z a f l i k , Z ak ład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ictw o , W ro
c ła w —W arszaw a—K ra k ó w — G d ań sk 1977, s. 176.
P u b lik a cja za w ie r a 134 lis ty (ze 181 za ch o w a n y ch w zb iorach r ę k o p iśm ie n n y c h a rch iw ó w , b ib lio te k i m u zeów ) Ja n a S ta p iń sk ie g o z ok resu , w k tó ry m o d g ry w a ł on po w a żn ą ro lę w ru ch u lu d o w y m . L isty te u d ostęp n ion o w p e łn y m w y b o rze, bez sk ró tó w . Z rezy g n o w a n o ty lk o z ty c h , k tóre m ia ły w y ra źn y ch a ra k ter p ism u rzę
d o w y ch i p o ch o d ziły z la t p rezesu ry S ta p iń sk ieg o w P S L i o k resu red a g o w a n ia
„P rzy ja ciela L u d u ”. W śród p u b lik o w a n y c h po r a z p ierw szy lis tó w zn a jd u ją się m .in. a d reso w a n e do B o le sła w a W ysłou ch a, K arola L e w a k o w sk ie g o , M ich ała B o - b rzy ń sk ieg o , K o n sta n teg o L a sk o w sk ieg o , W ła d y sła w a O rkana, J a k u b a B o jk i, S ta n is ła w a S zczep a ń sk ieg o . W ięk szość d o ty czy sp r a w p u b liczn y ch i poszerza w ie d z ę o n a jn o w szej h isto rii P o lsk i, zw ła szcza d zieja ch ru ch u lu d o w eg o .
W e w stę p ie a u to rzy p r z e d sta w ili o b szern y ży cio r y s Ja n a S ta p iń sk ie g o , ze zw ró cen iem u w a g i n a jeg o d z ia ła ln o ść p o lity czn ą . C enne są k o m en ta rze do p o sz c z e g ó ln y c h listó w , w k tó ry ch p o m ieszczo n o o b ja śn ien ia fa k tó w i w y d a rzeń m a ją c y c h b ezp o śred n i zw ią zek z d zia ła ln o ścią S ta p iń sk ieg o .
W. W.
J an P r z e w ł o c k i , S t o s u n e k m o c a r s t w z a c h o d n i c h d o p r o b l e m ó w G ó rn e g o Ś l ą s k a w la t a c h 1918— 1939, P W N , W arszaw a— K ra k ó w 1978, s. 254.
P o ło ż e n ie m ięd zy n a ro d o w e i p o lity k a zagran iczna P o lsk i w o k resie m ię d z y w o je n n y m n a le ż ą do te m a tó w n a jle p ie j o p ra co w a n y ch w h isto rio g ra fii. P r e z e n to w a n a rozp raw a je s t cen n y m u z u p e łn ie n ie m tej w ie d z y . P r z e d sta w ia dość w ą sk i, a le bardzo is to tn y ele m e n t sto su n k ó w m ięd zy n a ro d o w y ch . G órn y Ś lą s k ze w z g lę d u n a sw e zn a czen ie gosp od arcze, p o lity c z n e i stra teg iczn e p rzez zn a czn ą część m ię d z y w o jen n eg o d w u d ziesto lecia zn a jd o w a ł się w cen tru m u w a g i n ie ty lk o p o lity k ó w p o ls k ic h i n iem ieck ich , a le r ó w n ież fr a n cu sk ich , a n g ie lsk ic h i, ch o cia ż w m n ie j
sz y m sto p n iu , w ło sk ic h . Sam a w y k o rzy sta n a w m o n o g ra fii litera tu r a lic z y k ilk a se t p o zy cji k sią ż k o w y c h i a r ty k u ło w y c h . A u to r się g n ą ł ta k że do p ra sy p o lsk ie j, n ie m ie c k ie j, a n g ie lsk ie j, fra n cu sk iej i w ło sk ie j, a ta k że poza a r c h iw a m i p o lsk im i p rzep ro w a d ził k w e r e n d y w A r c h iw u m M SZ w P a ry żu i A r c h iw u m M SZ w P rad ze.
P raca p osiad a u k ład ch ro n o lo g iczn y . W sie d m iu ro zd zia ła ch o m a w ia k o lejn o sta n o w isk o m o ca rstw za ch o d n ich w fib ec sp oru o G órny Ś lą sk w la ta c h 1918— 1939.
P o o stry ch k o n flik ta c h n a te m a t p rzy n a leżn o ści p a ń stw o w ej te j d z ie ln ic y , u w ie ń
