Podstawy procesu karnego
Środki przymusu
Środki przymusu- czynności organów
postępowania mające na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania lub
wymuszenie spełnienia obowiązków
procesowych za pomocą przymusu lub groźby
jego zastosowania
Według k.p.k.- podział ustawowy
Zatrzymanie
Środki zapobiegawcze
Poszukiwanie oskarżonego i list gończy
List żelazny
Kary porządkowe
Zabezpieczenie majątkowe
Katalog środków przymusu
Podział doktrynalny (prof. Waltoś)
Zatrzymanie
Środki zapobiegawcze
Środki wymuszające spełnienie obowiązków procesowych
Środki wymuszające zachowanie porządku w czasie rozprawy
Zabezpieczenie majątkowe
Katalog środków przymusu
Zatrzymanie- krótkotrwałe pozbawienie
wolności osoby podejrzanej lub podejrzanego przez uprawniony organ postępowania, w
celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania lub przeprowadzenia
postępowania przyspieszonego.
Zatrzymanie
Zatrzymanie procesowe:
Ujęcie obywatelskie
Zatrzymanie właściwe
Zatrzymanie prokuratorskie
Zatrzymanie
Zatrzymanie pozaprocesowe (nie służy realizacji celów procesu):
Zatrzymanie penitencjarne (art. 15 ust. 1 pkt. 2a ustawy o Policji) – jeżeli osoba pozbawiona wolności, która za zezwoleniem organu opuściła areszt śledczy lub zakład karny i w wyznaczonym terminie do niego nie powróciła
Zatrzymanie porządkowe (art. 15 ust. 1 pkt. 3 ustawy o Policji) - zatrzymanie osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia;
zatrzymanie administracyjne (art. 40 ust. 1 i 3 ustawy z 26
października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi) – dot. osób w stanie nietrzeźwości, które swoim
zachowaniem daje powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażających życiu lub zdrowiu innych osób; mogą zostać doprowadzone np. do izby wytrzeźwień aż do wytrzeźwienia, nie dłużej jednak niż 24 godziny,
Zatrzymanie
Ujęcie obywatelskie jest możliwe, gdy fakt popełnienia przestępstwa lub jego usiłowania jest oczywisty.
Art. 243 k.p.k.
Ujęcie polega na schwytaniu sprawcy na gorącym uczynku przestępstwa lub w
pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa.
Zatrzymanie procesowe
Prawo ujęcia przysługuje pod warunkiem, że zachodzi przesłanka:
istnienia obawy ukrycia się tej osoby,
braku możliwości ustalenia jej tożsamości.
Osobę ujętą należy niezwłocznie
przekazać Policji. Niezwłocznie, czyli tak szybko jak to jest możliwe w odniesieniu do okoliczności konkretnej sprawy.
Zatrzymanie procesowe
Ujęcie stanowi formę pozbawienia wolności innej osoby.
Nie jest to zachowanie bezprawne, ponieważ ten kto ujmuje sprawcę działa w ramach
ustawowego uprawnienia.
Uprawnionym do ujęcia jest każda osoba
fizyczna, bez względu na obywatelstwo, wiek, stosunek do sprawcy.
Przetrzymywanie osoby zatrzymanej dłużej, niż jest to niezbędne do przekazania policji, może stanowić przestępstwo pozbawienia wolności, o którym mowa w art. 189 k.k.
Zatrzymanie procesowe
Zatrzymanie właściwe- art. 244 k.p.k.,
Jego celem jest zabezpieczenie prawidłowego toku procesu albo
przeprowadzenie postępowania w trybie przyspieszonym; lub zastosowanie środka zapobiegawczego; lub przymusowe
doprowadzenie osoby podejrzanej lub oskarżonego do organu procesowego.
Zatrzymanie procesowe
Zatrzymanie policyjne jest dopuszczalne w razie wystąpienia następujących przesłanek:
Uzasadnionego przypuszczenia, że zatrzymany popełnił przestępstwo;
Obawy ucieczki lub ukrycia się osoby podejrzanej albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też braku możliwości ustalenia jej tożsamości;
Istnienia przesłanek do przeprowadzenia przeciwko osobie podejrzanej postępowania w trybie
przyspieszonym.
Zatrzymanie procesowe
Art. 244 § 1 i 1a k.p.k.- zatrzymanie fakultatywne („policja ma prawo
zatrzymać”).
Art. 244 § 1b k.p.k.- zatrzymanie obligatoryjne
Osoby wspólnie zamieszkujące- takie, które mieszkają z nim w jednym
mieszkaniu, niezależnie od liczby
pomieszczeń oraz od tego, czy stanowią jedną rodzinę czy więcej rodzin.
Zatrzymanie procesowe
Natychmiast po zatrzymaniu organ, który tego dokonał obowiązany jest do poinformowania zatrzymanego o:
przyczynach zatrzymania i przysługujących mu prawach, w tym o prawie do
skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego,
prawie do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli zatrzymany nie włada w
wystarczającym stopniu językiem polskim,
Zatrzymanie procesowe
prawie do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia,
prawie do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania,
prawie do niezwłocznego nawiązania w
dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także do bezpośredniej z nimi rozmowy,
prawie do zażalenia na zatrzymanie.
Zatrzymanie procesowe
Pouczenie o obowiązku natychmiastowego zwolnienia, gdy ustaną przyczyny
zatrzymania, a także, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania, osoba podejrzana nie
zostanie przekazana do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego
aresztowania, a także, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania jej do dyspozycji sądu nie
doręczono jej postanowienia o zastosowaniu wobec niej tymczasowego aresztowania albo na polecenie sądu lub prokuratora (art. 248 k.p.k.)
Zatrzymanie procesowe
Art. 244 § 2 k.p.k.→ obowiązkiem organu, który dokonał zatrzymania jest wysłuchanie zatrzymanej osoby podejrzanej. Ma ono na celu umożliwienie zatrzymanemu
wskazania okoliczności, które mogą przemawiać za jego zwolnieniem.
Art. 244 § 3 k.p.k.→ protokół
Zatrzymanie procesowe
Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w
dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę.
W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny.
Zatrzymanie procesowe
Na żądanie zatrzymanego Policja lub inny organ
dokonujący zatrzymania obowiązany jest bezzwłocznie zawiadomić o zatrzymaniu osobę najbliższą dla zatrzymanego, przy czym może to być osoba
wskazana przez zatrzymanego.
Może także żądać, aby o zatrzymaniu zawiadomiono pracodawcę, szkołę lub uczelnię, natomiast
zatrzymany żołnierz – jego dowódcę, a w wypadku, gdy zatrzymanym jest przedsiębiorca lub niebędący
pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy – zarządzającego
przedsiębiorstwem.
Zatrzymanie procesowe
Na zatrzymanie przysługuje zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, w którym może domagać się zbadania zasadności,
legalności oraz prawidłowości zatrzymania.
Zatrzymanie procesowe
Art. 247 k.p.k.- zatrzymanie prokuratorskie
Jest to środek celowy polegający na przymusowym doprowadzeniu osoby
podejrzanej lub podejrzanego do wykonania ściśle określonych czynności procesowych.
Zatrzymanie procesowe
Środki zapobiegawcze to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego dla
zabezpieczenia prawidłowego toku
postępowania lub wyjątkowo także w celu
zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa.
Należy pamiętać, że środki zapobiegawcze stosuje się wyłącznie względem
podejrzanego lub oskarżonego!
Środki zapobiegawcze
Środki zapobiegawcze
IZOLACYJNE NIEIZOLACYJNE
tymczasowe aresztowanie
poręczenie
dozór policji
dozór warunkowy policji
nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym
zawieszenie w
wykonywaniu czynności służbowych lub
wykonywaniu zawodu lub ubiegania się o
zamówienia publiczne
zakaz opuszczania kraju
Stosowanie środków zapobiegawczych musi być
uzasadnione koniecznością procesową oraz stosowane wyłącznie wtedy, gdy wystąpią ich ustawowe przesłanki.
Niedopuszczalne jest stosowanie tzw. aresztu wydobywczego, gdyż nie jest on stosowany dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego, a jedynie dla wymuszenia złożenia przez
podejrzanego określonych wyjaśnień oraz dla osiągnięcia partykularnych celów, niezgodnych z ustawą.
Środki zapobiegawcze stosuje się nie dla wygody
organów postępowania, zatem nie dla sprawniejszego przeprowadzenia czynności procesowych.
Środki zapobiegawcze
Środki zapobiegawcze są czynnościami celowymi. Mogą być dokonane wyłącznie dla realizacji celów określonych w ustawie.
Niedopuszczalne jest stosowanie środków zapobiegawczych dla realizacji innych
celów.
Środki zapobiegawcze
Stosownie do art. 249§1k.p.k., środki zapobiegawcze mogą być stosowane wyłącznie dla realizacji dwóch celów.
1.
zabezpieczenia prawidłowego toku
postępowania karnego (cel zasadniczy),
2.
zapobiegnięcia popełnieniu przez
oskarżonego (podejrzanego) nowego,
ciężkiego przestępstwa (cel akcesoryjny).
Środki zapobiegawcze
Środki zapobiegawcze spełniają dwie funkcje:
Zasadniczą (funkcje procesowe)- środki
zapobiegawcze zabezpieczają (chronią) postępowanie karne przed bezprawnym jego utrudnianiem (funkcja zabezpieczająca), a zarazem uniemożliwiają
bezprawny wpływ na prawidłowy tok postępowania (funkcja prewencyjna).
Akcesoryjną (funkcje pozaprocesowe) - funkcja ochronna, mająca na celu zapobiegnięcie
popełnieniu przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa.
Środki zapobiegawcze
Organy uprawnione do stosowania środków zapobiegawczych:
Sąd
Prokurator
Ale UWAGA: Organem uprawnionym do
stosowania tymczasowego aresztowania jest wyłącznie sąd → art. 250 § 1 k.p.k.
Środki zapobiegawcze
Sąd jest funkcjonalnie właściwy do stosowania każdego
środka zapobiegawczego na każdym etapie postępowania karnego, aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary.
Prokurator jest właściwy do stosowania środków
zapobiegawczych innych niż tymczasowe aresztowanie jedynie w postępowaniu przygotowawczym.
W postępowaniu przygotowawczym tymczasowe aresztowanie stosuje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się
postępowanie, a w wypadkach niecierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy; stosuje je na wniosek prokuratora.
Po wniesieniu aktu oskarżenia, tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy (art. 250§2 k.p.k.).
Środki zapobiegawcze
Przesłanki stosowania środków zapobiegawczych:
przesłanka ogólna→ duże
prawdopodobieństwo popełnienia czynu (art.
249 k.p.k.)
przesłanka szczególna- art. 258 k.p.k.
(obawa)
Aby móc zastosować środek zapobiegawczy musi zostać spełniona przesłanka ogólna+ jedna z
przesłanek szczególnych.
Środki zapobiegawcze
art. 257 § 1 k.p.k.→ tymczasowe
aresztowanie powinno być stosowane w ostateczności, jako ultima ratio, gdy za pomocą innych środków zapobiegawczych nie będzie możliwie zabezpieczenie
prawidłowego toku postępowania.
tzw. dyrektywa minimalizacji
Środki zapobiegawcze
Art. 252 k.p.k.- zażalenie na zastosowanie środka zapobiegawczego
Art. 253 § 1 i 2 k.p.k.- dyrektywa
adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej oskarżonego
Art. 254 k.p.k.- wniosek oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego
Środki zapobiegawcze
Tymczasowe aresztowanie to
prowizoryczne pozbawienie wolności oskarżonego, celem zabezpieczenia
warunków prawidłowego toku postępowania.
Środki zapobiegawcze
art. 259 k.p.k.- zakazy stosowania tymczasowego aresztowania
ultima ratio tymczasowego aresztowania
art. 260 § 1 k.p.k.- możliwość wykonywania tymczasowego aresztowania w
odpowiednim zakładzie leczniczym ze względu na stan zdrowia oskarżonego
Środki zapobiegawcze
Obowiązki sądu w przypadku zastosowania tymczasowego aresztowania - art. 261 i 262 KPK:
obligatoryjnie sąd musi bezzwłocznie zawiadomić: .
osobę najbliższą dla oskarżonego lub osobę przez niego wskazaną, pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza - jego dowódcę, a w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego
przedsiębiorcy, na jego wniosek - zarządzającego przedsiębiorstwem,
sąd opiekuńczy, jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia opieki nad dziećmi aresztowanego, organ opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował;
Sąd obowiązany jest przedsięwziąć czynności niezbędne do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego. O poczynionych wystąpieniach i wydanych zarządzeniach należy powiadomić
tymczasowo aresztowanego.
Środki zapobiegawcze
czas stosowania tymczasowego aresztowania- art.
263 k.p.k.
podstawowy termin- nie dłuższy niż 3 miesiące
każde postanowienie o zastosowaniu
tymczasowego aresztowania musi wskazywać czas jego trwania i jego termin końcowy (dokładna data)
art. 265 k.p.k.- okres tymczasowego
aresztowania liczy się od dnia zatrzymania!
Środki zapobiegawcze
Poręczenie:
poręczenie majątkowe
poręczenie społeczne
poręczenie osoby godnej zaufania
Poręczenie majątkowe polega na zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania przez zapewnienie udziału oskarżonego w procesie za pomocą wartości
majątkowych złożonych przez oskarżonego lub inną osobę oraz groźby ich przepadku w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego albo utrudniania postępowania w inny
sposób.
art. 266 k.p.k.
Środki zapobiegawcze
Poręczenie społeczne polega na zapewnieniu
przez jeden z podmiotów, wskazanych w art. 271§1 KPK, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał
postępowania.
Poręczenie osoby godnej zaufania, zwane poręczeniem indywidualnym, osobistym lub
honorowym polega na zagwarantowaniu swoim autorytetem, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania (art. 272 KPK).
Środki zapobiegawcze
Dozór:
zwykły- polega na ograniczeniu wolności osobistej
oskarżonego, jego wolności komunikowania się i wolności poruszania się, w sposób określony w postanowieniu
wydanym organ, np. obowiązek zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu
warunkowy- polega na opuszczeniu w wyznaczonym terminie przez oskarżonego lokalu zajmowanego
wspólnie z pokrzywdzonym oraz określenia miejsca swojego pobytu, dzięki czemu można odstąpić od tymczasowego aresztowania; stosuje się zamiast tymczasowego aresztowania
Środki zapobiegawcze
Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a k.p.k.)
stosowany jest w celu zapobiegnięcia
popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie z nim zamieszkującej.
spełnia funkcję ochronną, gdyż jego celem nie jest zabezpieczenie prawidłowego toku
postępowania.
Środki zapobiegawcze
zawieszenie w wykonywaniu czynności służbowych lub wykonywaniu zawodu lub ubiegania się o zamówienia
publiczne
zakaz opuszczania kraju (może być
połączony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu, lub zakazem wydania takiego dokumentu
Środki zapobiegawcze
art. 278 k.p.k.- jeżeli miejsce pobytu
oskarżonego lub osoby podejrzanej nie jest znane, zarządza się jego poszukiwanie;
Wydanie postanowienia o poszukiwaniu oskarżonego listem gończym wymaga łącznego spełnienia dwóch przesłanek:
1. tymczasowego aresztowania osoby ściganej lub skazanie jej prawomocnym wyrokiem,
2. ukrywania się oskarżonego lub skazanego (art.
279§1 KPK).
Poszukiwanie oskarżonego i list
gończy
List żelazny stanowi swoistą umowę zawartą
pomiędzy właściwym miejscowo sądem okręgowym a oskarżonym przebywającym za granicą, że stawi się on do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie, w zamian za co będzie odpowiadać z wolnej stopy.
art. 281 k.p.k.
List żelazny
Kary porządkowe występują w postaci:
kary pieniężnej w wysokości do 3.000 zł,
zatrzymania i przymusowego doprowadzenia świadka,
aresztowania na czas nieprzekraczający 30 dni,
wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej żołnierza w czynnej służbie,
obciążenia kosztami postępowania
spowodowanymi niewykonaniem obowiązków wymienionych w art. 285§1 i 1a KPK lub art.
287§1 KPK.
Kary porządkowe
Przewodniczący może wydalić na pewien czas oskarżonego z sali rozpraw, jeżeli
wcześniejsze upomnienie było nieskuteczne (art. 375 § 1k.p.k.)
Środki wymuszające zachowanie
porządku w czasie rozprawy
w razie naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi
państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie – ukarać winnego karą porządkową grzywny w wysokości do 10.000 zł. lub karą pozbawienia wolności do 14 dni (art. 49 ust. 1 USPU),
wydalić z sali rozpraw osobę biorąca udział w sprawie, gdy mimo uprzedzenia o skutkach prawnych jej nieobecności przy czynnościach sądowych nadal zachowuje się
niewłaściwie (art. 48 ust. 2 USPU),
wydalić z sali publiczność z powodu jej niewłaściwego zachowania (art. 48 ust. 3 USOU).
