Prawo prasowe a ochrona dóbr osobistych osób publicznych w świetle orzecznictwa sądów powszechnych

Jarosław Szczechowicz

Prawo prasowe a ochrona dóbr

osobistych osób publicznych w

świetle orzecznictwa sądów

powszechnych

Studia Prawnoustrojowe nr 9, 291-308

2009

Ja rosław S zczechow icz

U n iw e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i

Prawo prasow e a ochrona dóbr osobistych

osób publicznych w św ietle orzecznictw a

sądów pow szechnych

P o w s z e c h n ie p rz y jm u je się, że r o lą p r a s y j e s t w y r a ż a n ie o p in ii, fo rm u ło ­ w a n ie i p r z e k a z y w a n ie id e i, k o n tr o la w ła d z p u b lic z n y c h . P r a s a m a o b o w ią ­ z e k p rz e k a z y w a ć w sp o só b o d p o w ie d z ia ln y in fo rm a c je i p o g lą d y o w s z y s tk ic h s p r a w a c h b u d z ą c y c h p u b lic z n e z a in te r e s o w a n ie . M e d ia o d g ry w a ją z a te m rolę p u b lic z n e g o o b s e r w a to r a . D o b itn y m p o d k r e ś le n ie m ic h d o n io słej ro li je s t p r z y p is y w a n e im w p a ń s tw a c h n a le ż ą c y c h do k r ę g u e u r o a tla n ty c k ie g o o k r e ­ ś le n ie „ c z w a rta w ła d z a ”. G w a r a n te m s p e łn ia n ia te j ro li p rz e z m e d ia j e s t m .in . z a s a d a w o ln o ści w y p o w ied z i, k t ó r a w e w s z y s tk ic h k r a ja c h n a le ż ą c y c h do n a s z e g o k r ę g u c y w iliz a c y jn eg o u z y s k a ła r a n g ę k o n s ty tu c y jn ą . W P o lsce z a s a d a t a w y ra ż o n a z o s ta ła w a r t. 54 K o n s ty tu c ji R P 1 i r o z w in ię ta w a r t. 1 u s ta w y P r a w o p ra s o w e 2 (d a le j: pr. p ra s .). Z g o d n ie z z a s a d a m i o k re ś lo n y m w K o n s ty tu c ji RP, j a k i w a r t. 10 E u ro p e js k ie j K o n w e n c ji o O c h ro n ie P r a w C z ło w ie k a 3 o ra z w o rz e c z n ic tw ie E u ro p e js k ie g o T r y b u n a łu P r a w C z ło w ie k a , z a d a n ie m p r a s y j e s t r o z p o w s z e c h n ia n ie in fo rm a c ji i fo rm u ło w a n ie o p in ii w sp o só b z g o d n y z je j o b o w ią z k a m i i o d p o w ie d z ia ln o śc ią . P ra w o p ra s o w e z je d n e j s tr o n y z a p e w n ia p r a s ie w o ln o ść w y p o w ie d z i i u r z e c z y w is tn ia n ie p r a ­ w a o b y w a te li do ic h rz e te ln e g o in fo rm o w a n ia , ja w n o ś c i ży cia p u b lic z n e g o o ra z k o n tr o li i k r y ty k i sp o łe c z n e j, a z d ru g ie j s tr o n y n a k ła d a n a p r a s ę obo­ w ią z k i, n p . r z e te ln e g o p r z e d s ta w ia n ia z ja w is k ( a r t. 6 u s t. 1), z o b o w iązu je d z ie n n ik a r z a do d z ia ła n ia z g o d n ie z e ty k ą z a w o d o w ą i z a s a d a m i w sp ó łż y c ia sp o łec zn eg o w g r a n ic a c h o k re ś lo n y c h g r a n ic a m i p r a w a ( a r t. 10 u s t. 1) o ra z

1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

2 Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. nr 5, poz. 24 z późn. zm.). 3 Konwencja z dnia 4 listopada 1950 r. o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r., nr 61, poz. 284 z późn. zm.).

do z a c h o w a n ia sz c z e g ó ln e j s t a r a n n o ś c i i r z e te ln o ś c i p r z y z b ie r a n iu i w y k o ­ r z y s t a n i u in f o r m a c ji p r a s o w y c h , z w ła s z c z a do s p r a w d z a n i a z g o d n o ś c i z p r a w d ą u z y s k a n y c h w ia d o m o ś c i lu b p o d a n ia ic h ź ró d ła o ra z c h r o n ie n ia d ó b r o so b isty c h .

J a w n o ś ć ży cia p u b lic z n e g o o ra z k o n tr o la i k r y ty k a s p o łe c z n a z o s ta ły u z n a n e z a je d n o z is to tn y c h u p r a w n ie ń p ra sy . Z a o p a trz o n e w t a k szero k o z a k re ś lo n e r a m y w o ln o ści m e d ia w k r a c z a ją w k a ż d y o b s z a r lu d z k ie j a k ty w ­ n o śc i. P r z e d m io te m k r y ty k i p ra s o w e j m o ż e b y ć ró w n ie ż fu n k c jo n o w a n ie w s p o łe c z e ń s tw ie je d n o s te k , w ty m osób p u b lic z n y c h . J e s t to s fe ra , w k tó re j sz c z e g ó ln ie ła tw o m o że dojść do k o n f lik tu p o m ię d z y z a s a d ą sw o b o d y w y r a ż a ­ n ia o p in ii a in n y m i w o ln o śc ia m i, ta k ż e u z n a w a n y m i za w a ż n e w e w sp ó łc z e ­ s n y m s p o łe c z e ń stw ie .

C e le m o p ra c o w a n ia j e s t p rz e d e w s z y s tk im p rz y b liż e n ie - n a p o d s ta w ie d o r o b k u o rz e c z n ic tw a s ą d ó w p o ls k ic h i d o k tr y n y - m o d e lu s t a r a n n o ś c i i rz e te ln o ś c i, ja k i w in ie n cech o w ać d z ie n n ik a r z a w to k u p rz y g o to w y w a n ia m a t e r i a ł u p ra so w e g o . U s ta le n ie b o w iem , czy d z ie n n ik a r z u d o w o d n ił, że jego z a c h o w a n ie o d p o w ia d a ło s ta n d a r d o m w y z n a c z o n y m p rz e z a r t. 12 u s t. 1 pr. p r a s ., po zw o li n a o cen ę, czy s k u te c z n ie z w o ln ił się od o d p o w ie d z ia ln o śc i cy­ w iln e j z a n a r u s z e n ie d ó b r o so b isty c h . N a p ła s z c z y ź n ie o c en y b e z p ra w n o ś c i o k re ś lo n y c h z a c h o w a ń d o ch o d z i do z d e rz e n ia o c h ro n y d ó b r o so b is ty c h z z a s a ­ d ą w o ln o ści w y r a ż a n ia o p in ii, w y ra ż o n ą p rz e z a r t. 10 K o n w e n c ji. W teg o ty p u s p r a w a c h m a m y w ię c b e z w ą tp ie n ia do c z y n ie n ia z k o n flik te m k o n s ty ­ tu c y jn y c h p r a w i w o ln o ści - z je d n e j s tr o n y p r a w e m do p ry w a tn o ś c i i o c h ro n y d o b reg o im ie n ia , z d ru g ie j z a ś z p r a w e m do w o ln o ści sło w a o ra z p ra w e m do in fo rm a c ji. D o s ą d u n a le ż y z a te m w y w a ż e n ie d w ó ch g o d n y c h o c h ro n y w a r to ­ ści, k tó r y m i s ą d o b ra o so b iste u p ra w n io n e g o o ra z in te r e s p u b lic z n y , ja k ie m u s łu ż y p u b lik a c ja w ś r o d k a c h sp o łec zn eg o p rz e k a z u .

P o jęcie osoby publicznej

W p o ls k im p ra w ie b r a k j e s t je d n o z n a c z n e j d e fin ic ji oso b y p u b lic z n e j. P ra w o a u to r s k ie 4 n ie z a w ie ra n o rm a ty w n e j d e fin ic ji oso b y p o w sz e c h n ie z n a ­ nej. A r ty k u ł 81 u s t. 2 p k t 1 w s k a z u je je d y n ie , że pojęcie to o b e jm u je osoby p e łn ią c e fu n k c je p u b lic z n e , p rz y k ła d o w o w y m ie n io n e w ty m p rz e p is ie (p o li­ ty c z n e , sp o łe c z n e , zaw odow e). W ję z y k u p o ls k im „ p u b lic z n y ” z n a c z y „ d o ty c z ą ­ cy o g ó łu lu d z i, s łu ż ą c y ogółow i, p rz e z n a c z o n y , d o s tę p n y d la w s z y s tk ic h , z w ią ­ z a n y z j a k i m ś u r z ę d e m , z j a k ą ś i n s t y t u c j ą , i tp .; o g ó ln y , p o w s z e c h n y , społeczny, n ie p r y w a tn y ”5. Z a k re s (d e n o ta c ja ) te g o p o ję c ia m o że b yć je d n a k

4 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r., nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

różny, co w y n ik a p rz e d e w s z y s tk im ze z n a c z e n ia p o ję c ia „ p u b lic z n o ść ” — l u ­ d zie z g ro m a d z e n i, p rz e b y w a ją c y w ja k im ś m ie jsc u , zw y k le w o k re ś lo n y m ce lu ; p e w n a zb io ro w o ść, ogół lu d z i; w id zo w ie, s łu c h a c z e , u c z estn icy . P r z y ­ m io tn ik „ p u b lic z n y ” j e s t z a te m w ielo zn aczn y . A r ty k u ł 14 u s t. 6 pr. p r a s . s ta n o w i, że n ie w olno b e z zgody o soby z a in te r e s o w a n e j p u b lik o w a ć in f o r m a ­ cji o ra z d a n y c h d o ty c z ą c y ch p ry w a tn e j s fe ry ży cia, c h y b a że w ią ż e się to b e z p o ś re d n io z d z ia ła ln o ś c ią p u b lic z n ą d a n e j osoby. W y stę p u ją c e w ty m p r z e ­ p is ie o k re ś le n ie „ d z ia ła ln o ść p u b lic z n a ” n ie m a d e fin ic ji u s ta w o w e j a n i te ż n ie w s k a z a n o p r z y k ła d ó w ta k ie j d z ia ła ln o ś c i. P r a w o p ra s o w e i p ra w o a u t o r ­ s k ie m a ją n a c e lu m .in . o c h ro n ę d ó b r o so b is ty c h cz ło w ie k a . W z w ią z k u z ty m o k r e ś le n ia - id e n ty c z n e lu b p o d o b n e - d o ty c z ą c e te j sfe ry u n o r m o w a ń p o w in ­ n y b yć je d n o lic ie in te r p r e to w a n e , je ż e li z k o n te k s tu n ie w y n ik a n ic in n e g o . W y k ła d n ia ję z y k o w a pojęć: „p o w sz e c h n ie z n a n y ”, „ p u b lic z n y ”, „ p u b lic z n o ść ”, „ fu n k c ja ” i „ d z ia ła ln o ś ć ” u p r a w n ia do w y p ro w a d z e n ia w n io s k u , że „osoba p u b lic z n a ” to o so b a, k tó r a w y k o n u je fu n k c je p u b lic z n e . O so b ą p u b lic z n ą j e s t z a ró w n o fu n k c jo n a riu s z p u b lic zn y , j a k te ż in n a o so b a, k tó r a p o p rz e z s w ą d z ia ła ln o ś ć zaw o d o w ą , g o sp o d a rc z ą , sp o łe c z n ą , p o lity c z n ą , k u l t u r a l n ą itp . sw o im i d z ia ła n ia m i w p ły w a n a fu n k c jo n o w a n ie s p o łe c z e ń s tw a . O sobę, k tó r a w p rz e s z ło ś c i p e łn iła fu n k c je p u b lic z n e i d z ia ła ła w s fe rz e p u b lic z n e j, m o ż n a p o tr a k to w a ć ja k o osobę p u b lic z n ą w m o m e n c ie , w k tó r y m ty c h fu n k c ji ju ż n ie w y k o n u je , je d y n ie w p r z y p a d k u p u b lik a c ji o z n a c z e n iu h is to ry c z n y m .

N a le ż y j e d n a k ro z ró ż n ia ć oso b y p e łn ią c e fu n k c je p u b lic z n e , k tó r e z u w a ­ gi n a c h a r a k t e r fu n k c ji p o d le g a ją k o n tr o li sp o łe c z n e j i ja w n o ś ć ic h ży c ia j e s t u z a s a d n io n a w a ż n y m i n te r e s e m sp o łe c z n y m , o ra z oso b y p o w sz e c h n ie z n a n e , w w y p a d k u k tó ry c h in te r e s sp o łe c z n y n ie w y m a g a t a k siln e j k o n tr o li sp o łe c z ­ n ej w y n ik a ją c e j m .in . z a r t. 1 pr. p ra s .

P o jęcie dóbr o sob istych

D o b ra o s o b is te p r z e d s ta w ia ją d la c z ło w ie k a w a rto ś c i n ie m a ją tk o w e . Ich p e łn e w y lic z e n ie n ie j e s t m o żliw e. J a k p o w sz e c h n ie w ia d o m o , p o lsk i k o d e k s cy w iln y 6 w a r t. 23 w y m ie n ia ty lk o p rz y k ła d o w o p o szc z e g ó ln e d o b ra o so b iste , z a lic z a ją c do n ic h w szczeg ó ln o ści: zd ro w ie , w olność, cześć, sw o b o d ę s u m ie ­ n ia , n a z w is k o lu b p s e u d o n im , w iz e ru n e k , ta je m n ic e k o re s p o n d e n c ji, n ie ty ­ k a ln o ś ć m ie s z k a n ia , tw ó rc z o ść n a u k o w ą , a r ty s ty c z n a , w y n a la z c z ą i r a c jo n a li­ z a to rs k ą .

P r z e d s ta w ic ie le n a u k i p r a w a s ą z g o d n i co do teg o , że śc isłej i w y c z e rp u ­ ją c e j d e fin ic ji ty c h d ó b r n ie d a się s fo rm u ło w a ć , g d y ż ic h k o n s tr u k c ja p r a w n a o d w o łu je się do w a rto ś c i m o ra ln y c h , k tó r e m o g ą b yć ró ż n e o c e n ia n e i u le g a ją

c ią g ły m z m ia n o m . Z a c h o d z i t u c h a r a k te r y s ty c z n e z ja w isk o p o le g a ją c e n a ty m , że p o d w p ły w e m o rz e c z n ic tw a i d o k tr y n y p r a w a l i s t a d ó b r o so b isty c h j e s t s ta le p o s z e rz a n a . I n te r e s u ją c y m p r z y k ła d e m m o że b yć w łą c z e n ie do u s ta w o w e g o k a ta lo g u c h ro n io n y c h d ó b r o so b is ty c h - w d ro d z e o rz e c z n ic tw a - p r a w a do o c h ro n y s fe ry ży cia p ry w a tn e g o . U jm o w a n e j e s t ono ja k o p ra w o do p r y w a tn o ś c i ży cia o so b iste g o , p ra w o do in ty m n o ś c i. P o w s z e c h n ie p o d k r e ­ ś la się , że z a k r e s y p o sz c z e g ó ln y c h d ó b r o so b is ty c h w z a je m n ie k rz y ż u ją się. W s k u te k te g o t e n s a m c z y n m oże sp o w o d o w ać n a r u s z e n ie d w ó ch lu b w ięcej d o b ó r o so b isty c h .

W ś w ie tle d o ty c h c z a so w y c h w yw o d ó w z a s a d n a j e s t te z a , że k a ta lo g d ó b r o so b isty c h j e s t o tw a rty . W obec te g o n a s u w a się k o n ie c z n o ść u s t a l e n i a p r z y ­ n a jm n ie j n a jw a ż n ie js z e g o d o b ra o so b iste g o , k tó r e k o r z y s ta ze w s p o m in a n e j ochrony. P a n u je z g o d a co do te g o , że do n a jw a ż n ie js z y c h w y m ie n io n y c h w a r t. 23 k.c. n a le ż y cześć ja k o w a rto ś ć w ła ś c iw a k a ż d e m u człow iekow i, a w a r t. 14 u s t. 6 p r. p r a s . p ra w o do o c h ro n y s fe ry ży cia p ry w a tn e g o . O c h ro ­ n a ty c h d ó b r o s o b is ty c h o b e jm u je p ro c e s p o d e jm o w a n ia w y siłk ó w w c e lu o s ią g n ię c ia ró w n o w a g i p o m ię d z y d w o m a k o n k u r u ją c y m i in te r e s a m i, a m i a ­ no w icie p o s z a n o w a n ie m d la lu d z k ie j osobow ości i je d n o c z e ś n ie z a g w a r a n to ­ w a n ie m w o ln o ści w y p o w ied zi. K o n flik t p o m ię d z y ty m i r y w a liz u ją c y m i ze s o b ą d o b ra m i j e s t sz c zeg ó ln ie w y r a z is ty w p r z y p a d k u d z ia ła ln o ś c i p rasy .

Sfera życia p ryw atnego

O c h ro n a s fe ry ży c ia p ry w a tn e g o b y ła p o c z ą tk o w o r e a liz o w a n a w d ro d z e o rz e c z n ic tw a ja k o n a r u s z e n ie in n y c h d ó b r o s o b is ty c h (czci, w iz e ru n k u ) . O k a ­ zało się j e d n a k , że j e s t to n ie w y s ta rc z a ją c e . P rz y k ła d e m w k ro c z e n ia w sferę ży c ia p ry w a tn e g o j e s t u ja w n ie n ie szczeg ó łó w (c h o ciażb y p ra w d z iw y c h ) z ż y ­ cia o so b iste g o , ro d z in n e g o czy in ty m n e g o . W d o k try n ie u w a ż a się, że pojęcie o c h ro n y ż y cia p ry w a tn e g o o b e jm u je d w ie o d rę b n e sfery:

a) p ra w o do in ty m n o ś c i, b) p ra w o do p ry w a tn o ś c i.

W w y ro k u z d n ia 2 4 m a ja 1999 r .7, S ą d N a jw y ż sz y w s k a z a ł, że do p r y ­ w a tn e j sfe ry z a lic z a się z d a r z e n ia i o k o liczn o ści z z a k r e s u ży cia o so b iste g o i ro d z in n e g o . P r a w id ło w a w y k ła d n ia te g o p o ję c ia w y m a g a u w z g lę d n ie n ia k o n k r e tn y c h o k o licz n o śc i c h a r a k te ry z u ją c y c h o k r e ś lo n ą s y tu a c ję . W obec tego p rz e z p ra w o do in ty m n o ś c i ro z u m ie się p ra w o do z a c h o w a n ia w ta je m n ic y fa k tó w d o ty c z ą c y ch je d n o s tk i i je j p rz e ż y ć , k tó r e w z a s a d z ie n ie s ą p rz e z n ią u ja w n ia n e n a w e t o so b o m n a jb liż s z y m . S fe ra t a j e s t ca łk o w ic ie c h ro n io n a p rz e d d o s tę p e m do n ie j osób trz e c ic h . N a le ż y z a te m p rz y ją ć , że w z a s a d z ie

ż a d n a o k o licz n o ść n ie u s p r a w ie d liw ia u ja w n ie n ia fa k tó w z ży cia in ty m n e g o je d n o s tk i. O c h ro n a p r a w n a w ty m z a k r e s ie p o w in n a b y ć sz c z e g ó ln ie i n t e n ­

sy w n a . T y m s a m y m u ja w n ia n ie in ty m n y c h o k o liczn o ści j e s t n ie d o p u s z c z a ln e t a k ż e w s to s u n k u do osób, k tó ry c h d z ia ła ln o ś ć b u d z i p o w sz e c h n e z a in te re s o - w a n ie 8. P r a s a i in n e ś ro d k i m a so w e g o p r z e k a z u n ie p o w in n y s z u k a ć ta n ie j s e n s a c ji, u ja w n ia ją c p ik a n tn e szczeg ó ły (p ra w d z iw e czy zm y ślo n e ) z ży cia z n a n y c h a k to r ó w itp . Z godzić się n a le ż y z te z ą , iż w te j sfe rz e m u s z ą m ieć z a s to s o w a n ie s u ro w e k r y te r ia , c h y b a że z a in te r e s o w a n a o so b a s a m a u ja w n ia szczeg ó ły ze sw ego ży c ia in ty m n e g o (co n ie j e s t z ja w is k ie m w y ją tk o w y m ). P o d k re ś lić n ależy , że u s ta w o d a w c a z a lic z y ł p ra w o do p ry w a tn o ś c i do d ó b r o so b is ty c h w a r t. 14 u s t. 6 pr. p r a s ., k tó r y s ta n o w i, że n ie w olno b e z zgody oso b y z a in te r e s o w a n e j p u b lik o w a ć in fo rm a c ji o ra z d a n y c h d o ty c z ą c y c h p r y ­ w a tn e j s fe ry ży cia , c h y b a że w y m a g a te g o o b ro n a sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o i n t e r e s u lu b w ią ż e się to b e z p o ś re d n io z d z ia ła ln o ś c ią p u b lic z n ą d a n e j osoby. Z p r z e p is u p o w y ższeg o w y n ik a b e z w z g lę d n y z a k a z p u b lik o w a n ia ta k ic h i n ­ fo rm a c ji, je ż e li n ie z o s ta ła u d z ie lo n a z g o d a oso b y z a in te r e s o w a n e j. P rz e p is j e s t j a s n y i n ie n a s u w a w ą tp liw o ś c i co do g r a n ic z a k a z u . D o p u sz c z a p u b lik o ­

w a n ie in fo rm a c ji w y łą c z n ie z z a k r e s u d z ia ła ln o ś c i p u b lic z n e j d a n e j osoby. M n ie j ry g o ry s ty c z n ie j e s t c h ro n io n e p ra w o do p ry w a tn o ś c i ży cia o s o b is te ­ go i n ie j e s t ju ż t a k b e z w z g lę d n ie , j a k p ra w o do in ty m n o ś c i, ty m n ie m n ie j m u s z ą w y s tą p ić z a s a d n e p o w o d y z e z w a la ją c e n a n a r u s z e n ie te j sfery. U w a ż a się, że p e łn ie n ie p rz e z je d n o s tk ę p u b lic z n e j ro li, n p . p o lity k a , sp o rto w c a , g w ia z d y film o w ej, u s p r a w ie d liw ia s z e rs z e z a in te r e s o w a n ie je j ży ciem p r y ­ w a tn y m n iż „z w y c z ajn y c h ” osób. Osoby, k tó r e p o d e jm u ją d z ia ła ln o ś ć p u b lic z ­ n ą , m u s z ą się w z n a c z n ie w ię k s z y m s to p n iu n iż oso b y p r y w a tn e liczyć się z ty m , że r a m y z a in te r e s o w a n ia i d o s tę p n e j k r y ty k i s ą s z e rs z e , a ic h z a c h o ­ w a n ia b ę d ą o c e n ia n e i k o m e n to w a n e . N ie m o że b yć je d n a k ta k , że u ja w n ia ­ n ie ży cia p ry w a tn e g o d a n e j oso b y m a słu ż y ć je d y n ie celo m k o m e rc y jn y m . N ie o z n a c z a to ta k ż e p o z b a w ie n ia osób p u b lic z n y c h p r a w a do ży cia p ry w a tn e g o i o c h ro n y d ó b r o so b isty c h .

N a s z c z e g ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je p o g lą d w y ra ż o n y p rz e z S ą d N a jw y ż sz y w w y ro k u z d n ia 18 s ty c z n ia 19 8 4 r.9, w k tó r y m w s k a z a ł, że k a ta lo g d ó b r o so b is ty c h o b e jm u je ta k ż e d o b ra o s o b is te z w ią z a n e ze s f e r ą ży cia p r y w a tn e ­ go, ro d z in n e g o , in ty m n o ś c i i o c h r o n a w ty m z a k r e s ie o d n o s i się do w y p a d ­ k ó w u j a w n i a n i a fa k tó w z ż y c ia o s o b is te g o i ro d z in n e g o , n a d u ż y w a n ia u z y ­ s k a n y c h in f o rm a c ji, z b ie r a n ia w d ro d z e p r y w a tn y c h w y w ia d ó w in fo rm a c ji i o c e n ze s fe ry in ty m n o ś c i, a b y j e p u b lik o w a ć lu b w in n y sp o só b ro z g ła s z a ć . D ą ż e n ie p r a s y do o s ią g n ię c ia z a m ie r z e ń m o r a liz a to r s k ic h p o w in n o m ie ć

8 Tak. np. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 marca 1986 r., I CR 4/86, OSPiKA 1987, nr 4, poz. 86.

sw o je g r a n ic e w w a r to ś c ia c h n a d r z ę d n y c h z w ią z a n y c h z j e d n o s t k ą lu d z k ą . J a k s łu s z n ie p o d k r e ś lił S ą d N a jw y ż sz y , n ik o g o n ie w o ln o p r z e d s ta w ia ć w fa łs z y w y m ś w ie tle . T a o s t a t n i a u w a g a S ą d u n ie w y m a g a d o d a tk o w e g o k o m e n ta r z a . W s k a z a ć n a le ż y t a k ż e n a s ta n o w is k o z a w a r te w w y ro k u z d n ia 6 g r u d n ia 1990 r .10 S ą d N a jw y ż s z y w u z a s a d n ie n iu o rz e c z e n ia w y ja ś n ił, że b e z p ra w n e j e s t ro z p o w s z e c h n ia n ie p rz e z d z ie n n ik a r z a w ś r o d k a c h m a so w e g o p r z e k a z u b e z zgody oso b y z a in te r e s o w a n e j in fo rm a c ji i d a n y c h d o ty c z ą c y c h s fe ry jej ży cia p ry w a tn e g o w y łą c z n ie z p o w o ła n ie m się n a p ra w o p r z e d s ta w ia n ia i k r y ty k i w s z e lk ic h z ja w isk , re a liz o w a n e w w a r u n k a c h sw o b o d n eg o d o b o ru t e m a t u i o p ra c o w a n ia m a t e r i a ł u p ra so w e g o .

R e a s u m u ją c , in g e re n c ja w s fe rę p ry w a tn o ś c i m u s i re a liz o w a ć k o n k r e tn y w d a n e j s y tu a c ji in te r e s społeczny, co o z n a c z a , że w a g a in fo rm a c ji z c h ro n io ­ n eg o o b s z a ru , a m a ją c e j z w ią z e k z d z ia ła ln o ś c ią p u b lic z n ą , m u s i b yć n a ty le is to tn a , a b y u s p r a w ie d liw ia ła je j u p u b lic z n ia n ie . N a s tę p u je z a te m o c e n a i n ­ te r e s u p u b lic z n e g o p rz e ja w ia ją c e g o się w k o n tro ln e j fu n k c ji p ra sy , u ja w n ia ­ n ia n ie p ra w id ło w o ś c i s p ra w o w a n ia m a n d a t u p u b lic z n e g o z in te r e s e m je d ­ n o s tk i w n ie u ja w n ia n iu p e w n y c h in fo rm a c ji, p o n ie w a ż n a le ż ą do c h ro n io n e g o o b s z a r u p r a w o so b isty c h . Im g łę b s z a j e s t t a in g e re n c ja , s ię g a ją c a w y ją tk o w o n a w e t do o b s z a r u in ty m n o ś c i, ty m b a r d z ie j w a ż k ie m u s z ą być a r g u m e n ty n a rz e c z p r z e d s ta w ie n ia ta k ic h in fo rm a c ji p u b lic z n o śc i. P o d s ta w ą ro z g ra n ic z e ­ n ia s fe ry in ty m n o ś c i od s fe ry p ry w a tn o ś c i j e s t in te n s y w n o ś ć ochrony. S fe ra in ty m n o ś c i z a s łu g u je z a w sz e n a p e łn ą o c h ro n ę i n ie m a m o żliw o ści w y łą c z e ­ n ia b e z p ra w n o ś c i te g o ty p u n a r u s z e ń ; d o ty czy to ta k ż e in g e re n c ji w życie in ty m n e tzw . osób p u b lic z n y c h . W k ro c z e n ie m w tę s fe rę b ę d z ie ju ż m o m e n t z a p o z n a w a n ia się z p e w n y m i f a k ta m i i p rz e ż y c ia m i u k r y w a n y m i p rz e z je d ­ n o s tk ę , n a w e t je ś li o so b a z a p o z n a ją c a się z n im i n ie z a m ie r z a ic h ro z p o ­ w sz e c h n ia ć . S fe r a p ry w a tn o ś c i j e s t n a to m ia s t s f e r ą o w ię k sz e j d o stę p n o śc i i ja k o t a k a j e s t s z e r s z a od s fe ry in ty m n o ś c i. N a r u s z e n ie s ta n o w i w ty m p r z y p a d k u d o p ie ro ro z p o w s z e c h n ia n ie u z y s k a n y c h in fo rm a c ji, z w y ją tk ie m n a t u r a l n i e w y łą c z e n ia b e z p ra w n o ś c i w s k a z a n y c h a r t. 14 u s t. 6 pr. p r a s . P u ­ b lik o w a n ie in fo rm a c ji i d a n y c h n a t e n t e m a t j e s t d o zw o lo n e, je ż e li się w ią ż e „b e z p o śre d n io z d z ia ła ln o ś c ią p u b lic z n ą d a n e j oso b y ”.

Cześć

F o r m u łu ją c z a s a d y d o ty czące o c h ro n y d ó b r o so b isty c h , o p e ru je m y p o ję ­ c ia m i n ie o s try m i, k tó r y c h d e fin ic ja j e s t n ie je d n o z n a c z n a , z w ła sz c z a w ję z y k u p o to c z n y m . T e rm in y : cześć, d o b re im ię , d o b ra s ła w a , r e p u ta c ja , h o n o r,

n o ść o s o b is ta itp . s ą c z a s e m u ż y w a n e z a m ie n n e , c h o ciaż n ie m a m y t u odczy ­ n ie n ia z s y n o n im a m i.

W j u d y k a tu r z e p rz y jm u je się , że cześć c z ło w ie k a p r z e ja w ia się w dw óch a s p e k ta c h . O d ró ż n ia się cześć „ z e w n ę tr z n ą ” - o k r e ś la n ą n a jc z ę śc ie j ja k o d o ­ b r e im ię i „ w e w n ę tr z n ą ” - z n a jd u ją c ą w y ra z p r z e d e w s z y s tk im w g o d n o ści o s o b is te j11. Z k o le i w w y ro k u z d n ia 29 p a ź d z ie r n ik a 1971 r .12 S ą d N a jw y ż sz y w s k a z a ł, że cześć, d o b re im ię , d o b ra s ła w a c z ło w ie k a s ą p o ję c ia m i o b e jm u ją ­ c y m i w s z y s tk ie d z ie d z in y je g o ży c ia o so b iste g o , zaw o d o w eg o i sp o łeczn eg o . N a r u s z e n ie czci m oże w ię c n a s tą p ić z a ró w n o p rz e z p o m ó w ie n ie o u je m n e p o s tę p o w a n ie w ży c iu o s o b is ty m i ro d z in n y m , j a k i p rz e z z a rz u c e n ie n ie w ła ­ ściw ego p o s tę p o w a n ia w ży c iu zaw o d o w y m , n a r u s z a ją c e d o b re im ię d a n e j o so b y i m o g ące n a r a z ić j ą n a u t r a t ę z a u f a n ia p o trz e b n e g o do w y k o n y w a n ia z a w o d u lu b in n e j d z ia ła ln o ś c i. O so b a , k tó re j cześć z o s ta ła n a r u s z o n a c u d z y m d z ia ła n ie m , m o ż e ż ą d a ć o c h ro n y p rz e d s ą d e m , c h y b a że to d z ia ła n ie n ie j e s t b e z p ra w n e ( a r t. 2 4 § 1 k.c.). C ię ż a r w y k a z a n ia , że z a c h o d z iła je d n a z o k o licz­ n o śc i w y łą c z a ją c y c h b e z p ra w n o ś ć d z ia ła n ia sp o cz y w a n a sp raw cy . D z ia ła n ie w r a m a c h p o r z ą d k u p ra w n e g o n ie m oże b yć u z n a n e z a b e z p ra w n e . A rty k u ł 2 4 § 1 k.c. c h ro n i z a te m ty lk o p r z e d b e z p ra w n y m n a r u s z e n ie m lu b z a g ro ż e ­ n ie m d ó b r o so b isty c h i n ie w y m a g a , a b y n a r u s z e n ie by ło z a w in io n e . W in a j e s t n ie z b ę d n a je d y n ie w r a z ie z a s ą d z e n ia z a d o ś ć u c z y n ie n ia ( a r t. 4 4 8 k.c.). W m y ś l p o w o ła n e g o w yżej p r z e p is u d o m n ie m y w a się b e z p ra w n o ś ć c z y n u n a r u s z a ją c e g o d o b ro o so b iste . T a k w ięc c ię ż a r d o w o d u j e s t k o r z y s tn y d la p o k rz y w d z o n e g o , p o n ie w a ż n ie o n p o n o si ry z y k o e w e n tu a ln e g o n ie w y ja ś n ie - n i a o k o lic zn o ści z w ią z a n y c h z n a r u s z e n ie m d o b ra o so b iste g o 13.

W o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o d o m in u je s ta n o w is k o , iż n ie p r a w d z i­ w ość g o d ząceg o w cześć z a r z u t u ro d z i o d p o w ie d z ia ln o ść p rz e w id z ia n ą w a r t. 2 4 k .c., n ie z a le ż n ie od w s z y s tk ic h in n y c h o k o liczn o ści, w sz c z e g ó ln o ści od teg o , czy d z ie n n ik a r z d o p e łn ił o b o w iązk ó w s ta r a n n o ś c i i r z e te ln o ś c i w y n ik a ­ ją c y c h z a r t. 12 u s t. 1 p k t 1 pr. p r a s .14 W o rz e c z n ic tw ie p o ja w ia ły się je d n a k w y ro k i t r a k t u j ą c e o d p o w ie d z ia ln o ść d z ie n n ik a r s k ą b a rd z ie j lib e r a ln ie , w k tó ­ ry c h S ą d N a jw y ż sz y d o p u s z c z a ł w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i d z ie n n ik a r z a z a n a r u s z e n ie czci w p u b lik a c ji p ra s o w e j, m im o n ie p ra w d z iw o ś c i z a r z u t u 15. P r z e d s ta w ia ją c a r g u m e n ty n a rz e c z s ta n o w is k a u z a le ż n ia ją c e g o m o ż li­ w ość w y łą c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o śc i d z ie n n ik a r z a z a n a r u s z e n ie czci od w y k a ­ z a n ia p ra w d z iw o ś c i z a r z u tu , n ie z a le ż n ie od e w e n tu a ln y c h d a ls z y c h p r z e s ła ­ 11 Tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 maja 1971 r., III PZP 33/70, OSNCP 1971, nr 11, poz. 188.

12 II CR 455/71, OSNCP 1972, nr 4, poz. 77.

13 Z. Radwański, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2003, s. 167.

14 Np. wyroki z dnia 20 listopada 2002 r., II CKN 1033/00, „Izba Cywilna” 2003, nr 7-8, s. 41 i z dnia 7 listopada 2002 r., II CKN 1293/00, OSNC 2004, nr 2, poz. 27.

15 Np. wyroki z dnia 5 marca 2002 r., I CKN 535/00 (niepubl.) i z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 463/01, OSP 2004, nr 4, poz. 22.

n e k w y łą c z e n ia , w s k a z a ć n a le ż y , że p o s ta w ie n ie k o m u ś z n ie s ła w ia ją c e g o z a ­ r z u t u j e s t z a w sz e d z ia ła n ie m s p rz e c z n y m z z a s a d a m i w sp ó łż y c ia s p o łe c z n e ­ go, a ty m s a m y m b e z p ra w n y m , i k w a lifik a c ji te j n ie m o że z m ie n ić a n i d o b ra w ia r a a u to r a , a n i d o p e łn ie n ie w y m o g ó w s ta r a n n o ś c i d z ie n n ik a r s k ie j, b o w ie m s ą to o k o liczn o ści w y łą c z a ją c e ty lk o je g o w in ę , o b o ję tn ą d la z a s to s o w a n ia a r t. 2 4 § 1 k.c. P r z e s ła n k a b e z p ra w n o ś c i p r z e w id z ia n a w a r t. 2 4 § 1 k.c. m a c h a r a k t e r s a m o is tn y i o b ie k ty w n y , co w y k lu c z a u z n a n ie d o b re j w ia r y s p r a w ­ cy n a r u s z e n i a z a o k o lic zn o ść p o z b a w ia ją c ą je g o z a c h o w a n ie c ech y b e z p r a w ­ no ści, a p o n a d to , że z d o m n ie m a n ia b e z p ra w n o ś c i p rz y ję te g o w ty m a r ty k u le w y n ik a d la d z ie n n ik a r z a ry z y k o p o n ie s ie n ia k o n s e k w e n c ji w s y tu a c ji, g d y d o m n ie m a n ia te g o n ie u d a m u się o b alić. Z w rócić u w a g ę tr z e b a ta k ż e i n a to, że e ty c z n e i h u m a n i t a r n e a s p e k ty p o ło ż e n ia osoby, k tó re j p o s ta w io n o n ie ­ p ra w d z iw y z n ie s ła w ia ją c y z a r z u t, w y k lu c z a ją p o z o s ta w ie n ie je j b ez ja k ie jk o l­ w ie k s a ty s fa k c ji. P r z y ta c z a ją c a r g u m e n ty p o w o ły w a n e n a rz e c z s ta n o w is k a p o s tu lu ją c e g o w y łą c z e n ie ro s z c z e ń w y n ik a ją c y c h z a r t. 2 4 § 1 k.c. w s y tu a c ji, w k tó re j - m im o d o p e łn ie n ia p rz e z d z ie n n ik a r z a w s z y s tk ic h o b o w iązk ó w - z a r z u t p o c z y n io n y w w y p o w ie d z i p ra s o w e j o k a z a ł się n ie p ra w d z iw y , s tw ie r d z ić m o ż ­ n a , że k r y t e r i a w y n ik a ją c e z a r t. 12 u s t. 1 pr. p r a s . u z a s a d n ia ją te z ę , iż z a c h o w a n ie p rz e z d z ie n n ik a r z a w y m a g a n e j s ta r a n n o ś c i o d p o w ia d a d z ia ła n iu z g o d n e m u z p r a w e m , p r z y czy m o zg o d n o ści te j z a ś w ia d c z a ju ż s a m o ty lk o d ą ż e n ie do u s t a l e n i a p ra w d y . O d p o w ie d z ia ln o ść d z ie n n ik a r z y z a n a r u s z e n ie d ó b r o so b is ty c h d o z n a je is to tn e j m o d y fik a c ji w p o r ó w n a n iu z z a s a d a m i d o ty ­ c z ą c y m i in n y c h osób, a le w y m a g a n ie , że b y r z e te ln e in fo rm o w a n ie o z n a c z ało b e z w z g lę d n e p r z e s tr z e g a n ie p rz e z d z ie n n ik a r z y p ra w d z iw e g o p r z e d s ta w ia n ia z ja w is k p ro w a d z iło b y do is to tn e g o o g r a n ic z e n ia m o żliw o ści w y p e łn ia n ia z a ­ d a ń sto ją c y c h p rz e d p r a s ą w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c z e ń stw ie . P r z y b r a k u u s ta w o w e g o u n o r m o w a n ia o k o liczn o ści w y łą c z a ją c y c h b e z ­ p ra w n o ś ć n a r u s z e n i a d o b r a o so b iste g o w o rz e c z n ic tw ie z r e g u ły p rz y jm u je się ja k o p o d s ta w ę w y łą c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o śc i d z ia ła n ie w o b ro n ie u z a s a d ­ n io n e g o i n t e r e s u o ra z d z ia ła n ie w r a m a c h p o r z ą d k u p ra w n e g o . O c e n a w y p o ­ w ie d z i p ra s o w e j z p u n k t u w id z e n ia k r y te r iu m zg o d n o ści z p r a w d ą d o ty czy ty lk o w y p o w ie d z i o c h a r a k te r z e o p iso w y m (d o ty c z ą c y ch fa k tó w , a n ie ocen). R o z s trz y g n ię c ie k w e s tii w p ły w u n ie z g o d n o śc i z p r a w d ą z a r z u t u z a w a rte g o w p u b lik a c ji p ra s o w e j n a o d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln ą d z ie n n ik a r z a z a le ż y w d u ż e j m ie rz e od z a k w a lifik o w a n ia k r y te r iu m s ta r a n n o ś c i i r z e te ln o ś c i p o ­ s tę p o w a n ia d z ie n n ik a r z a ja k o d e c y d u ją c eg o b ą d ź o je g o b e z p ra w n o ś c i, b ą d ź o m o ż liw o ści p r z y p is a n ia a u to r o w i p u b lik a c ji w iny.

N a le ż y p o d k re ś lić , że w o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o w y s tę p u je ro z ­ b ie ż n o ść p o g lą d ó w o d n o sz ą c y c h się do z n a c z e n ia w y k a z a n ia p ra w d z iw o śc i n a r u s z a ją c e g o d o b r a o so b iste z a r z u t u p o sta w io n e g o w p u b lik a c ji p ra so w e j. N a jk ró c e j rz e c z u jm u ją c , ro z b ie ż n o ść d o ty czy teg o , czy n ie w y k a z a n ie p r a w ­

d ziw o ści z a r z u t u je d n o z n a c z n ie p r z e s ą d z a o b e z p ra w n o ś c i n a r u s z e n ia o ra z o d p o w ie d z ia ln o ś c i a u t o r a p u b lik a c ji n a p o d s ta w ie a r t . 2 4 § 1 k .c ., czy te ż p r z y s p e łn ie n iu o k r e ś lo n y c h p r z e s ła n e k m o ż liw e j e s t w y łą c z e n ie b e z p r a w ­ n o śc i, a ty m s a m y m w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i p rz e w id z ia n e j w ty m p r z e ­ pisie . S ta n o w is k o , że d la u c h y le n ia o d p o w ie d z ia ln o śc i za n a r u s z e n ie d ó b r o so ­ b is ty c h k o n ie c z n e j e s t w y k a z a n ie p ra w d z iw o ś c i z a r z u tu , z o sta ło w p ro s t w y ­ ra ż o n e w w y ro k a c h z d n ia 22 g r u d n ia 1997 r .16 i z d n ia 23 c z e rw c a 2 0 0 4 r .17 S ą d N a jw y ż s z y s tw ie rd z ił, że a b y s k u te c z n ie p o w o łać się n a p r z e s ła n k ę w y łą ­ c z a ją c ą b e z p ra w n o ś ć , p o le g a ją c ą n a d z ia ła n iu w o b ro n ie sp o łe c z n ie u z a s a d ­ n io n e g o i n te r e s u , tr z e b a n ie z a le ż n ie od in n y c h o k o liczn o ści w y k a z a ć p r a w ­ d z iw o ś ć t w i e r d z e ń d o ty c z ą c y c h o soby, w k t ó r e j s f e r ę d ó b r o s o b is ty c h w k ro czo n o o ra z że d o m n ie m a n ie z a r t. 2 4 k.c. m o że b yć o b a lo n e p rz e z w y k a ­ z a n ie d z ia ła n ia w r a m a c h d ozw olonego p o r z ą d k u p ra w n e g o , co p r z y n a r u s z e ­ n i u d o b ra o so b iste g o p u b lik a c ją p r a s o w ą w y m a g a w y k a z a n ia p ra w d z iw o ś c i z a m ie sz c z o n e j w y p o w ie d z i o f a k ta c h , a ta k ż e d z ia ła n ia w o b ro n ie u z a s a d n io ­ n e g o i n t e r e s u sp o łeczn eg o . R o z b u d o w a n ą i w p e łn i z b ie ż n ą a r g u m e n ta c ję n a rz e c z o m a w ia n e g o s ta n o w is k a m o ż n a z n a le ź ć w w y r o k a c h S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 10 w r z e ­ ś n ia 1999 r .18 i z d n ia 7 lis to p a d a 2 0 0 2 r .19 Z w ra c a ją c u w a g ę n a w y n ik a ją c e z a r t. 2 4 § 1 k.c. d o m n ie m a n ie b e z p ra w n o ś c i o ra z p o d k r e ś la ją c , że n a g ru n c ie k o d e k s u cy w iln e g o p rz y jm u je się o b ie k ty w n e k r y t e r i a b e z p ra w n o ś c i, S ą d N a jw y ż s z y s tw ie r d z ił, iż p o s ta w ie n ie k o m u ś z a r z u t u n ie p ra w d z iw e g o , n a r u ­ sz a ją c e g o jego cześć je s t z a w sz e d z ia ła n ie m sp rz e c z n y m z z a s a d a m i w sp ó łż y ­ c ia sp o łec zn eg o i w z w ią z k u z ty m b e z p ra w n y m . B ez z n a c z e n ia z p u n k t u w id z e n ia b e z p ra w n o ś c i je s t to , czy p o s ta w ie n ie te g o z a r z u t u by ło p o d y k to w a ­ n e d o b r ą w ia r ą a u to r a i p o p a r te s ta r a n n o ś c ią w z b ie r a n iu i s p r a w d z a n iu d a n y c h , n a k tó r y c h się o p ie ra ł. Te o k o licz n o ści b o w ie m m o g ą w y łą c z a ć ty lk o je g o w in ę . P o s ta w ie n ie z a r z u tu , k tó re g o p ra w d z iw o ś c i n ie w y k a z a n o , choćby p o d y k to w a n e p rz e ś w ia d c z e n ie m w y w o d zo n y m z u z a s a d n io n y c h p o d sta w , że w y p o w ied ź je s t o p a r ta n a p ra w d z iw y c h f a k ta c h i że b ro n i sp o łe c z n ie u z a s a d ­ n io n e g o in te r e s u , s ta n o w i „b e z p ra w ie c y w iln e”. O cen y te j n ie z m ie n ia s p e łn ie ­ n ie p rz e z d z ie n n ik a rz a w y m a g a ń p o sta w io n y c h w a r t. 12 u s t. 1 pr. p ra s ., d la te g o te ż osobie, k tó re j d o b ra o so b iste z o sta ły n a r u s z o n e p u b lik a c ją p ra so w ą , p rz y s łu g u je o c h ro n a ta k ż e w ów czas, g d y a u to r p u b lik a c ji d o ch o w ał s ta r a n n o ś c i i rz e te ln o ś c i p rz y z b ie ra n iu i w y k o rz y s ta n iu m a te r ia łó w p ra so w y c h . N ie m o ż li­ w e do z a a k c e p to w a n ia je s t o d e b ra n ie p o k rz y w d z o n e m u p r a w a do s p ro s to w a ­ n i a i o d w o ła n ia n ie p ra w d z iw y c h , a n a r u s z a ją c y c h je g o cześć z a rzu tó w .

16 II CKN 546/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 119. 17 V CK 538/03 (niepubl.).

18 III CKN 939/98, OSNC 2000, nr 3, poz. 56. 19 II CKN 1293/00, OSNC 2004, nr 2, poz. 27.

O d n o sz ą c się do s k u tk ó w d o m n ie m a n ia w y n ik a ją c e g o z a r t. 2 4 § 1 k.c., S ą d N a jw y ż s z y w w y ro k u z d n ia 2 8 m a ja 1999 r.20 s tw ie r d z ił, że w y p ły w a ją ­ ce s t ą d ry z y k o b r a k u m o żliw o ści d o w ie d z e n ia p ra w d z iw o ś c i s ta w ia n y c h z a ­ rz u tó w o b c ią ż a n a r u s z a ją c e g o t a k ie d o b ro . I s to tę s ta n o w is k a S ą d u w e w s k a ­ z a n y c h o rz e c z e n ia c h w y r a ż a ją n a s tę p u ją c e a rg u m e n ty .

Po p ie rw s z e , n ie n e g u ją c i s tn ie n ia tzw . k o n tra ty p ó w , czyli o k o liczn o ści w y łą c z a ją c y c h b e z p ra w n o ś ć n a r u s z e n ia d ó b r o so b isty c h , o ra z z a lic z a ją c do n ic h d z ia ła n ie w o b ro n ie sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o i n t e r e s u i d z ia ła n ie w r a m a c h p o r z ą d k u p ra w n e g o , z a n ie o d z o w n ą p r z e s ła n k ę z a s to s o w a n ia ic h ja k o p o d s ta w w y łą c z a ją c y c h b e z p ra w n o ś ć n a r u s z e n ia S ą d N a jw y ż s z y u z n a ł p ra w d z iw o ś ć z a r z u tu . I n n y m i słow y, s k u te c z n ie p o w o łać się n a d z ia ła n ie w o b ro n ie u z a s a d n io n e g o i n t e r e s u lu b w r a m a c h p o r z ą d k u p ra w n e g o m o ż n a ty lk o w te d y , g d y w y k a ż e s ię p ra w d z iw o ś ć z a r z u tu . B r a k te j p r z e s ła n k i - k o n ie c z n e j i n ie z a le ż n e j w s to s u n k u do tzw . k o n tr a ty p ó w - p r z e s ą d z a , że d z ia ła n ie p o w in n o b yć z a w sz e u z n a n e z a s p rz e c z n e z z a s a d a m i w sp ó łż y c ia sp o łeczn eg o i ty m s a m y m z a w sz e b e z p ra w n e . Po d ru g ie , u c z y n ie n ie z a d o ść p o w in n o śc i szczeg ó ln ej s ta r a n n o ś c i i r z e te l­ n o śc i p rz y z b ie r a n iu o ra z p u b lik a c ji m a te r ia łó w p ra s o w y c h , p o d o b n ie j a k „ d o b ra w ia r a ” i p r z e ś w ia d c z e n ie s p ra w c y o p ra w d z iw o ś c i z a r z u t u (n a w e t o p a r te n a u z a s a d n io n y c h p o d s ta w a c h ), s ą o b o ję tn e z p u n k t u w id z e n ia b e z ­ p ra w n o ś c i ja k o c z y n n ik a o c h a r a k te r z e o b ie k ty w n y m i m o g ą m ie ć z n a c z e n ie w y łą c z n ie p r z y o c en ie w in y s p ra w c y n a r u s z e n ia . Z te g o w z g lę d u n ie u c h y la ją o n e n ie z a le ż n e j od w in y o d p o w ie d z ia ln o śc i o p a r te j n a a r t. 2 4 § 1 k.c. Po trz e c ie , p o sz k o d o w a n y n ie m o że z o s ta ć p o z b a w io n y o c h ro n y p ra w n e j w s y tu a c ji, w k tó re j n a r u s z o n o je g o d o b ra o so b iste p o s ta w io n y m p u b lic z n ie n ie p ra w d z iw y m z a r z u te m .

T a a r g u m e n ta c ja S ą d u N a jw y ż sz e g o z n a jd u je s iln e o p a rc ie w p iś m ie n n ic ­ tw ie , w k tó r y m p rz y jm u je się z a ło ż e n ie , że o b e z p ra w n o ś c i d z ia ła n ia n a ru s z y - c ie la d e c y d u ją w y łą c z n ie k r y t e r i a o b ie k ty w n e , co w p o w ią z a n iu z k o n c e p c ją b e z p ra w n o ś c i ja k o s t a n u s p rz e c z n o ś c i z n o r m a m i p r a w n y m i lu b z a s a d a m i w sp ó łż y c ia sp o łec zn eg o o z n a c z a , iż ty lk o t e e le m e n ty m a ją z n a c z e n ie z p u n k ­ t u w id z e n ia te j k w a lifik a c ji. N a p y ta n ie , czy d o c h o w a n ie n a le ż y te j s t a r a n n o ­ ści i rz e te ln o ś c i w y łą c z a ty lk o w in ę , czy m oże ró w n ie ż w y łą c z a ć b e z p ra w n o ś ć , u d z ie la n a j e s t je d n o z n a c z n a o d p o w ied ź, że d o c h o w a n ie n a le ż y te j s ta r a n n o ś c i w ogóle n ie p o d le g a r o z w a ż a n iu n a p ła s z c z y ź n ie b e z p ra w n o ś c i z a c h o w a n ia , lecz je d y n ie n a p ła s z c z y ź n ie w in y s e n s u s tric to . W k o n s e k w e n c ji zw o le n n ic y te g o s ta n o w is k a w y k lu c z a ją d o p u sz c z e n ie m o ż liw o ści w y łą c z e n ia b e z p r a w n o ­ ści o p u b lik o w a n ia n ie p ra w d z iw e j in fo rm a c ji ze w z g lę d u n a to , iż d z ie n n ik a rz z a c h o w a ł n a le ż y tą s ta r a n n o ś ć i rz e te ln o ś ć . P o s ta w ie n ie n ie p ra w d z iw y c h z a ­ r z u tó w n a le ż y w ię c z a w sz e u z n a ć z a b e z p ra w n e , g d y ż n a r u s z a z a s a d y w

ży c ia sp o łecz n eg o (o b ie k ty w n e k r y te r iu m b e z p ra w n o śc i). W s k a z u je się ró w ­ n ie ż , że ro z p o w s z e c h n ia n ie n ie p r a w d y n ie m o że le ż e ć w in te r e s ie p u b lic z ­ n y m , a w ięc d z ia ła n ie ta k ie n ie o d p o w ia d a p r z e s ła n c e w y łą c z e n ia b e z p r a w n o ­ ści w p o s ta c i o b ro n y sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o i n t e r e s u i je d n o c z e ś n ie n ie p o z w a la p o w o ły w ać się s k u te c z n ie n a r e a liz o w a n ie p o w in n o śc i o ra z z a d a ń p ra sy . N ie k w e s tio n o w a n e z n a c z e n ie z a s a d y w o ln o ści p r a s y i p r a w a o b y w a te li do in fo rm a c ji n ie m o że p ro w a d z ić do o g ra n ic z e n ia in n e j w a rto ś c i, ta k ż e k o n ­ s ty tu c y jn ie c h ro n io n e j, k t ó r ą j e s t o c h ro n a czci i d o b reg o im ie n ia c zło w iek a . W id o czn e j e s t t u p o w ią z a n ie z m y ś lą w y ra ż o n ą p rz e z S ą d N a jw y ż sz y w w y ro ­ k u z d n ia 11 p a ź d z ie r n ik a 2 0 0 1 r.21, że p ra w o do w o ln o ści w y p o w ie d z i o ra z do p r z e k a z y w a n ia i o trz y m y w a n ia in fo rm a c ji n ie m a c h a r a k t e r u a b s o lu tn e ­ go, p o d le g a b o w ie m o g ra n ic z e n io m m .in . ze w z g lę d u n a o c h ro n ę p r a w in n y c h osób. I s to tn y m e le m e n te m o m a w ia n e g o p o g lą d u j e s t ta k ż e s ta n o w c z e p r z e ­ c iw s ta w ie n ie się s y tu a c ji, w k tó re j o so b a p o s z k o d o w a n a ro z p o w s z e c h n ie n ie m n ie p ra w d z iw y c h z a rz u tó w b y ła b y p o z b a w io n a m o żliw o ści o c h ro n y sw ej czci. O c h ro n y p rz e w id z ia n e j w a r t. 2 4 § 1 k.c. n ie m oże z a s tą p ić o c h ro n a w y n ik a ­ ją c a z P r a w a p ra so w e g o w p o s ta c i o p u b lik o w a n ia s p r o s to w a n ia lu b o d p o w ie ­ dzi, ze w z g lę d u n a w y ra ź n ie m n ie js z ą d o n io sło ść ty c h śro d k ó w . P r e z e n to w a ­ n e s ta n o w is k o w y r a ż a s ię w te z ie , że n ie p r a w d z iw o ś ć ( n i e w y k a z a n i e p ra w d z iw o śc i) z a r z u t u p r z e s ą d z a o b e z p ra w n o ś c i n a r u s z e n i a d o b r a o s o b is te ­ go, u z a s a d n ia ją c - b e z w z g lę d u n a in n e o k o liczn o ści - o d p o w ie d z ia ln o ść n a p o d s ta w ie a r t. 2 4 § 1 k.c. W o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o z n a la z ło ró w n ie ż w y ra z s ta n o w is k o d o p u sz c z a ją c e w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i d z ie n n ik a r z a z a n a r u s z e n ie czci w p u b lik a c ji p ra s o w e j, p o m im o n ie w y k a z a n ia p ra w d z iw o ś c i z a r z u tu . N a le ż y w y m ie n ić w y ro k i z d n ia 23 p a ź d z ie r n ik a 1973 r.22 i z d n ia 8 p a ź d z ie r n ik a 1987 r.23, w k tó ry c h d e c y d u ją c e z n a c z e n ie , ta k ż e z p u n k t u w id z e n ia b e z ­ p ra w n o ś c i, p rz y p is a n o z a c h o w a n iu szcz eg ó ln ej s ta r a n n o ś c i i rz e te ln o ś c i p rz y z b ie r a n iu i w y k o r z y s ta n iu m a te r ia łó w p ra s o w y c h . J e d n o z n a c z n y w ty m w z g lę d z ie p o g lą d s fo rm u ło w a ł S ą d N a jw y ż sz y w w y ro k a c h z d n ia 5 m a r c a 2 0 0 2 r. i z d n ia 14 m a ja 2 0 0 3 r. W w y ro k u z d n ia 5 m a r c a 2 0 0 2 r.24 S ą d N a jw y ż s z y s tw ie r d z ił, że w n ie k tó r y c h s y tu a c ja c h b e z p ra w n o ś ć m o że b y ć u c h y lo n a , m im o n ie w y k a z a - n ia , iż f a k ty o b ję te in fo r m a c ją rz e c z y w iście z a is tn ia ły . S ą d w s k a z a ł, że — p rz y u w z g lę d n ie n iu a r t. 10 u s t. 1 i a r t. 12 u s t. 1 p k t 1 pr. p r a s . - n ie m a p o d s ta w do p r z y p is a n ia d z ie n n ik a r z o w i a b s o lu tn e j o d p o w ie d z ia ln o śc i w ty m s e n s ie , b y o d p o w ia d a ł o n ty lk o z ra c ji z a is tn ie n ia n ie z g o d n o śc i fa k tó w w y n ik a ją c y c h z in fo rm a c ji z rz e c z y w isty m s ta n e m rzeczy. N ie p rz e p ro w a d z e n ie dow o d u p ra w

-21 II CKN 559/99 (niepubl.). 22 II CR 557/73 (niepubl.).

23 II CR 269/87, OSNCP 1989, nr 4, poz. 66. 24 I CKN 535/00 (niepubl.).

d y n ie p r z e s ą d z a o o d p o w ie d z ia ln o śc i d z ie n n ik a r z a n a p o d s ta w ie a r t. 2 4 k.c., je ż e li d z ie n n ik a r z n ie z a n ie d b a ł w y p e łn ie n ia o b ow iązków , o k tó ry c h m o w a w a r t. 12 u s t. 1 p k t 1 pr. p r a s ., s p e łn ie n ie b o w ie m ty c h o b o w iązk ó w s ta n o w i p o d s ta w ę z a k w a lifik o w a n ia je g o d z ia ła n ia ja k o zg o d n eg o z p ra w e m . D la te g o w o c e n ie S ą d u N a jw y ż sz e g o z g o d n e z ty m p rz e p is e m d z ia ła n ie d z ie n n ik a r z a u c h y la b e z p ra w n o ś ć n ie p ra w d z iw e j in fo rm a c ji n a r u s z a ją c e j d o b ro o so b iste in n e j osoby, ch oćby tzw . dow ód p r a w d y n ie z o s ta ł p rz e p ro w a d zo n y .

W w y ro k u z d n ia 14 m a ja 2 0 0 3 r.25 S ą d N a jw y ż sz y w y ra z ił p o g lą d , że z a c h o w a n ie p rz e z d z ie n n ik a r z a d z ia ła ją c e g o w o b ro n ie i n t e r e s u sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o szcz eg ó ln e j s ta r a n n o ś c i i r z e te ln o ś c i p rz y z b ie r a n iu i w y k o ­ r z y s t a n i u m a t e r i a ł u p ra so w e g o p o w o d u je, iż jeg o o p u b lik o w a n ie n ie je s t d z ia ­ ła n ie m b e z p ra w n y m ta k ż e w ted y , g d y o k a ż e się , że m a t e r i a ł t e n z a w ie r a in fo rm a c je n ie p ra w d z iw e . S ą d w s k a z a ł, że o b o w ią z k i rz e te ln e g o in fo rm o w a ­ n ia ( a r t. 1 p r. p r a s .) i p ra w d z iw e g o p r z e d s ta w ia n ia z ja w is k ( a r t. 6 u s t. 1 pr. p r a s .) n ie m o g ą b yć u to ż s a m ia n e z w y m a g a n ie m w y k a z a n ia p ra w d z iw o śc i z a rz u tó w . P ro w a d z iło b y to , p rz y o g ra n ic z e n iu śro d k ó w p o z o s ta ją c y c h w d y s ­ pozycji d z ie n n ik a rz y , do is to tn e g o o g ra n ic z e n ia m o żliw o śc i w y p e łn ia n ia z a ­ d a ń sto ją c y c h p r z e d p r a s ą w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c z e ń stw ie . P o w in n o ść r e a liz o w a n ia z a d a ń s to ją c y c h p rz e d p r a s ą w p ły w a n a u k s z ta łto w a n ie p r a w i o b o w iązk ó w d z ie n n ik a r z y w sp o só b o k re ś lo n y w a r t. 12 u s t. 1 p k t 1 pr. p r a s . U c z y n ie n ie im z a d o ść - d z ia ła n ie ze sz c z e g ó ln ą rz e te ln o ś c ią i s t a r a n n o ś c ią o ra z d z ia ła n ie w o b ro n ie sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o i n t e r e s u - w y s ta r c z a do w y łą c z e n ia b e z p ra w n o ś c i. D z ia ła n ie w y p e łn ia ją c e o b o w ią z k i n a ło ż o n e p rz e z u s ta w ę n ie m oże być u z n a n e za b e z p ra w n e .

P rz e z d z ia ła n ie b e z p r a w n e ro z u m ie się, n a jo g ó ln ie j rz e c z u jm u ją c , z a c h o ­ w a n ie s p rz e c z n e z n o r m a m i p r a w a lu b z a s a d a m i w sp ó łż y c ia sp o łeczn eg o . N a jc z ę śc iej t r a k t u j e się cech ę b e z p ra w n o ś c i ja k o czy sto o b ie k ty w n ą , co u s u ­ w a k w e s tię o ce n y d z ia ła n ia s p ra w c y p o d k ą te m d o c h o w a n ia lu b p rz e k ro c z e ­ n ia w z o rc a s ta r a n n o ś c i p o z a z a k r e s te j p r z e s ła n k i, p la s u ją c j ą n a p ła s z c z y ź ­ n ie winy.

J a k w c z e śn ie j w s k a z a n o , z a j e d n ą z o k o liczn o ści w y łą c z a ją c y c h b e z p r a w ­ no ść n a r u s z e n ia d ó b r o s o b is ty c h u z n a je się w o rz e c z n ic tw ie i p iś m ie n n ic tw ie d z ia ła n ie w o b ro n ie sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o in te r e s u . W w y p a d k u p u b lik a ­ cji p ra s o w y c h in te r e s t e n w y r a ż a się p rz e d e w s z y s tk im w u rz e c z y w is tn ia n iu z a s a d ja w n o ś c i ży cia p u b lic z n e g o i p r a w a s p o łe c z e ń s tw a do in fo rm a c ji. I s t o t ­ n e z n a c z e n ie m a z a te m w ła śc iw e ro z u m ie n ie i u s ta le n ie sp o łe c z n ie u z a s a d ­ n io n e g o in te r e s u . D o ty czy o n s fe ry ży cia p u b lic z n e g o , w r a m a c h k tó re j m o ż n a m ó w ić z a ró w n o o i s t n i e n i u p o tr z e b y o tw a r te j d e b a ty p u b lic z n e j, w a ż n e j w d e m o k r a ty c z n y m sp o łe c z e ń stw ie , j a k i o p ra w ie do u z y s k iw a n ia in fo rm a c ji

za p o ś re d n ic tw e m śro d k ó w sp o łeczn eg o p rz e k a z u . D la te g o t a k is to tn e z n a ­ c z e n ie m a p rz e w ija ją c e się w e w s z y s tk ic h ro z w a ż a n ia c h słow o „ p u b lic z n y ”. C h o d z i o oso b y a k ty w n ie d z ia ła ją c e n a fo ru m p u b lic z n y m (osoby p u b lic z n e ), bo to , że ic h d z ia ła n ie w y w ie ra w p ły w n a k s z ta łto w a n ie ży cia p u b lic z n e g o , s ta n o w i p o d s ta w ę u s p ra w ie d liw io n e g o z a in te r e s o w a n ia s p o łe c z e ń s tw a i z w ią ­ z a n e g o z n im p r a w a do u z y s k a n ia in fo rm a c ji. Z te g o te ż w z g lę d u p o w s z e c h ­ n ie p rz y jm u je się , że w o d n ie s ie n iu do ty c h osób z a k r e s d o p u s z c z a ln e j k r y ty ­ k i je s t szerszy , a u d z ie la n a o c h ro n a s ła b s z a . R e g u łą j e s t ta k ż e , że ch o d zi 0 in fo rm a c je d o ty c z ą c e p u b lic z n e j s fe ry ży cia ty c h osób, bo w te j sfe rz e z a s a d ­ niczo u ja w n ia się p o tr z e b a w a ż n e j d e b a ty p u b lic z n e j. D la te g o , a b y w ogóle m ó c p o d ją ć s k u te c z n ą p ró b ę w y k a z a n ia w y łą c z e n ia b e z p ra w n o ś c i n a r u s z e n ia d o b ra o so b iste g o p u b lik a c ją p ra s o w ą , n a r u s z y c ie l m u s i w y k a z a ć , że p u b lik a ­ cja re a liz o w a ła t a k ro z u m ia n y g o d n y o c h ro n y in te r e s społeczny.

P r z y z b ie r a n iu m a te r ia łó w n a jis to tn ie js z e z n a c z e n ie m a ją : ro d z a j i r z e ­ te ln o ś ć ź ró d ła in fo rm a c ji ( d z ie n n ik a r z n ie p o w in ie n o p ie r a ć się n a źró d le, k tó re g o o b ie k ty w iz m lu b w ia r y g o d n o ś ć b u d z i w ą tp liw o ś c i), s p r a w d z e n ie zg o d n o ści z p r a w d ą u z y s k a n y c h in fo rm a c ji p rz e z się g n ię c ie do w s z y s tk ic h in n y c h d o s tę p n y c h ź ró d e ł i u p e w n ie n ie się co do zg o d n o ści in fo rm a c ji z in n y ­ m i z n a n y m i f a k ta m i, a ta k ż e u m o ż liw ie n ie o so b ie z a in te r e s o w a n e j u s to s u n ­ k o w a n ia się do u z y s k a n y c h in fo rm a c ji. N a e ta p ie w y k o r z y s ta n ia m a te r ia łó w p ra s o w y c h is to tn e j e s t p rz e d e w s z y s tk im w s z e c h s tro n n e , a n ie s e le k ty w n e p r z e k a z a n ie in fo rm a c ji, p rz e d s ta w ie n ie w s z y s tk ic h o k o liczn o ści i n ie d z ia ła n ie p o d z g ó ry z a ło ż o n ą te z ę , a ta k ż e ro z w a ż e n ie p o w a g i z a r z u tu , z n a c z e n ia in fo rm a c ji z p u n k t u w id z e n ia u s p ra w ie d liw io n e g o z a in te r e s o w a n ia s p o łe ­ c z e ń s tw a o ra z p o trz e b y (p iln o ści) p u b lik a c ji. O d d z ie ln y m z a g a d n ie n ie m je s t fo rm a p u b lik a c ji, k tó r a m o że m ie ć z n a c z e n ie p r z y o c e n ie r z e te ln o ś c i w y k o ­ r z y s ta n ia in fo rm a c ji.

W s k a z a n e ro z b ie ż n o śc i w o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o w z a k r e s ie d ó b r o so b isty c h spow odow ały, iż k o n ie c z n e s ta ło się ro z s trz y g n ię c ie p rz e z ro z s z e rz o n y s k ła d S ą d u z a g a d n ie n ia p ra w n e g o : „C zy p o s ta w ie n ie n ie p r a w ­ d ziw eg o z a r z u t u w p u b lik a c ji p ra s o w e j m o że b yć u z n a n e z a b e z p r a w n e n a r u ­ s z e n ie d ó b r o so b isty c h , je ż e li d z ie n n ik a r z z a c h o w a ł sz c z e g ó ln ą s ta r a n n o ś ć 1 r z e te ln o ś ć p r z y z b ie r a n iu i w y k o r z y s ta n iu m a te r ia łó w p ra s o w y c h ? ” O d p o ­ w ie d ź n a to p y ta n ie s p ro w a d z a się do ro z s trz y g n ię c ia z a g a d n ie n ia , k to p o w i­ n ie n p o n o sić ry z y k o d z ie n n ik a r s k ie j p o m y łk i. Z g o d n ie z u c h w a łą s k ła d u s ie d m iu sę d z ió w S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 18 lu te g o 2 0 0 5 r .26, „ W y k a z a n ie p r z e z d z ie n n ik a r z a , że p r z y z b ie r a n iu i w y k o r z y s ta n iu m a te r ia łó w p r a s o w y c h d z ia ła ł w o b ro n ie sp o łe c z n ie u z a ­ s a d n io n e g o i n t e r e s u o r a z w y p e łn ił o b o w ią z e k z a c h o w a n ia sz c z e g ó ln e j s t a ­ r a n n o ś c i i r z e te ln o ś c i, u c h y la b e z p r a w n o ś ć d z ia ła n ia d z ie n n ik a r z a . J e ż e li z a r z u t o k a ż e się n ie p ra w d z iw y , d z ie n n ik a r z z o b o w ią z a n y j e s t do je g o o d w o ­ 26 III C Z P 53/04, O S N C 2005, n r 7 -8 , poz. 114.

ła n i a ”27. S ą d z a z n a c z y ł je d n a k , iż w c e lu w y k a z a n ia b r a k u b e z p ra w n o ś c i d z ia ła n ia d z ie n n ik a r z , op ró cz z a c h o w a n ia szczeg ó ln ej s ta r a n n o ś c i i r z e te ln o ­ ści, u d o w o d n ić m u s i is tn ie n ie sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o in te r e s u . P u b lik a c ja n ie p ra w d z iw y c h z a r z u tó w w ią ż e się z p o w s ta n ie m o b o w ią z k u ic h o d w o ła n ia . W u z a s a d n ie n iu s ta n o w is k a S ą d w s k a z a ł, że o b o w ią z e k p ra w d z iw e g o p r z e d ­ s ta w ia n ia z ja w is k n ie p o w in ie n b yć u to ż s a m ia n y z b e z w z g lę d n ie r o z u m ia ­ n y m w y m a g a n ie m u d o w o d n ie n ia p ra w d z iw o ś c i z a r z u tu . P r z e s ła n k ę p r a w d z i­ w ości p rz e k a z y w a n y c h in fo rm a c ji n a le ż y b o w ie m o d n o sić do p ra w d z iw o śc i ź ró d eł, czyli ic h rz e te ln e g o w y b o ru , s p r a w d z e n ia i p r z e d s ta w ie n ia . N a w y k a ­ z a n iu p ra w d z iw o ś c i in fo rm a c ji w ta k i m r o z u m ie n iu m o że p o le g a ć tzw . dow ód p ra w d y , o b c ią ż a ją c y d z ie n n ik a r z a w p ro c e s ie o o c h ro n ę d ó b r o so b isty c h , k tó r e z o s ta ły n a r u s z o n e je g o p u b lik a c ją . W o ce n ie S ą d u r o la p r a s y n ie s p ro w a d z a się ty lk o do d o s ta r c z e n ia in fo rm a c ji. J e j c e le m j e s t c z ę sto ta k ż e p r z e d s ta w ie ­ n ie fa k tó w m a ją c e n a c e lu o tw a rc ie d y s k u s ji, w y ro b ie n ie so b ie p rz e z c z y te ln i­ k a w ła s n e j o p in ii o ra z z a s y g n a liz o w a n ie i s tn ie n ia k o n k r e tn y c h z a g ro ż e ń . R zeczow e i r z e te ln e p r z e d s ta w ie n ie s p r a w y u m o ż liw ia p ra w id ło w ą r e a liz a c ję z a d a ń p r a s y i je d n o c z e ś n ie p o z w a la n a z a k w a lifik o w a n ie ta k ie g o d z ia ła n ia ja k o m ie sz c z ą ce g o się w g r a n ic a c h w o ln o śc i sło w a. D z ia ła n ie d z ie n n ik a r z a w o b ro n ie s p o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o in te r e s u , s p e łn ia ją c e w y m a g a n ia sz cze g ó l­ n ej s ta r a n n o ś c i i rz e te ln o ś c i, n ie m o ż e b yć u z n a n e z a b e z p ra w n e . D ow ód p ra w d y , ro z u m ia n y ja k o w y k a z a n ie p ra w d z iw o ś c i z a r z u tu , n ie s ta n o w i k o ­ n ie c z n e j i n ie z a le ż n e j od p o z o s ta ły c h o k o licz n o ści p r z e s ła n k i w y łą c z e n ia b e z ­ p ra w n o ś c i n a r u s z e n ia d o b ra o so b iste g o w p u b lik a c ji p ra so w e j. To o z n a c z a , że w y k a z a n ie p rz e z d z ie n n ik a r z a , iż p rz y z b ie r a n iu i w y k o r z y s ta n iu m a te r ia łó w p ra s o w y c h d z ia ła ł w o b ro n ie sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o i n t e r e s u o ra z w y p e ł­ n ił o b o w ią z e k z a c h o w a n ia szczeg ó ln ej s ta r a n n o ś c i i rz e te ln o ś c i, u c h y la b e z ­ p r a w n o ś ć d z ia ła n ia d z ie n n ik a r z a . P o n a d to , j a k w s k a z a ł S ą d N a jw y ż s z y w w y ro k u z d n ia 21 m a r c a 2 0 0 7 r.28, d z ia ła n ie w im ię u z a s a d n io n e g o i n t e r e ­ s u sp o łec zn eg o o ra z d ą ż e n ie do s e n s a c y jn o ś c i a r ty k u łó w p ra s o w y c h n ie m oże o d b y w ać się k o s z te m ro z p o w s z e c h n ia n ia fa k tó w n ie p ra w d z iw y c h .

P od su m ow an ie

W olność p r a s y n ie m a i n ie m o że m ie ć c h a r a k t e r u a b s o lu tn e g o , n ie m oże m ie ć p o s ta c i n ie s k rę p o w a n e j n ic z y m sw o b o d y d z ia ła n ia , a ty m b a rd z ie j n ie

27 Uchwała spotkała się z słuszną bardzo krytyczną oceną części doktryny. P. Sobolewski w glosie do uchwały zaznaczył, że przerzucanie ryzyka dziennikarskiego błędu na obywateli stanowi naruszenie konstytucyjnej ochrony dóbr osobistych (zob. P. Sobolewski, Glosa do uchwały SN z dnia 18 lutego 2005 r., III CZP 53/04, OSP 2005, z. 12, poz. 144). Z kolei Z. Radwański stwierdził, że sam fakt opublikowania nieprawdziwego zarzutu - mimo braku winy sprawcy - decyduje o bezprawności jego działania (zob. Z. Radwański, Glosa do uchwały SN z dnia 18 lutego 2005 r., III CZP 53/04, OSP 2005, z. 9, poz. 110).

sp o só b je j tr a k to w a ć ja k o s a m o is tn e g o ź ró d ła w a rto ś c i. W o ln a p r a s a r e a liz u je p ra w o o b y w a te la do r z e te ln e j, czyli p ra w d z iw e j i u czciw ej, ja s n e j, n ie w p ro - w a d z a ją c e j w b łą d i o d p o w ie d z ia ln e j in fo rm a c ji. P o s ta w ie n ie k o m u ś z a r z u tu n ie p ra w d z iw e g o , n a r u s z a ją c e g o je g o cześć, j e s t z a w sz e d z ia ła n ie m s p rz e c z ­ n y m z z a s a d a m i w sp ó łż y c ia sp o łe c z n e g o i w z w ią z k u z ty m b e z p ra w n y m , choćby p o s ta w ie n ie ta k ie g o z a r z u t u p o d y k to w a n e było d o b r ą w ia r ą je g o a u t o ­ r a i p o p a r te je g o s ta r a n n o ś c ią w s p r a w d z a n iu d a n y c h , n a k tó ry c h z a r z u t się o p ie ra . D o b ra w ia r a w y łą c z a je d y n ie w in ę a u t o r a z a r z u tu . W yłączyć b e z ­ p ra w n o ś ć m o g ą ta k ie o k o liczn o ści, j a k d z ia ła n ie w r a m a c h o k re ślo n e g o p o ­ r z ą d k u p ra w n e g o , w y k o n y w a n ie p r a w a p o d m io to w eg o , z g o d a p o k rz y w d z o n e ­ go i d z ia ła n ie w o b ro n ie u z a s a d n io n e g o i n te r e s u . O d m ie n n e s ta n o w is k o p ro w a d z i do s y tu a c ji, w k tó re j o so b a, w s to s u n k u do k tó re j o p u b lik o w a n o n ie p ra w d z iw e in fo rm a c je , j e s t p o z b a w io n a śro d k ó w o c h ro n y sw ojej czci. Za- d e n u z a s a d n io n y in te r e s p u b lic z n y n ie m oże p o le g a ć n a ro z p o w s z e c h n ia n iu n ie p r a w d z iw y c h in f o rm a c ji. K w e s tia w ła śc iw e g o w y k o n a n ia o b o w ią z k ó w p rz e z d z ie n n ik a r z a m o że m ie ć w p ły w je d y n ie n a o cen ę z a w in ie n ia w w y p a d ­ k u ż ą d a n ia o p a rte g o o a r t. 4 4 8 k.c.

K r y ty k a n ie p r a w id ło w y c h d z ia ła ń o rg a n ó w w ła d z y i p o lity k ó w leży w u z a s a d n io n y m in te r e s ie sp o łe c z n y m . J e d n a k ż e s p e łn ia o n a sw o ją ro lę w ó w c zas, g d y o p ie ra się n a in f o rm a c ja c h p ra w d z iw y c h . P o d a w a n ie w ś r o d ­ k a c h p r z e k a z u in fo rm a c ji n ie p ra w d z iw y c h lu b o p e ro w a n ie f a k ta m i w sp o só b w y b ió rc z y w c e lu u z y s k a n ia z g ó ry za ło żo n eg o e f e k tu , k tó r y m j e s t s e n s a c y jn y c h a r a k t e r a r ty k u łu , a n ie rz e c z o w a i r z e te ln a k r y ty k a , o z n a c z a p rz e k ro c z e ­ n ie d o z w o lo n y ch p r a w e m fo rm d z ia ła n ia d z ie n n ik a r z a . Z a ró w n o k r y ty k a , j a k i o p in ie m o g ą b y ć o s tr e , m o g ą n a w e t się p r z e r a d z a ć w p ro w o k a c ję d z ie n n i­ k a r s k ą , a le n ie m o g ą o p ie ra ć się n a n ie p ra w d z iw y c h in fo rm a c ja c h . P o d k r e ­ ślić ta k ż e n a le ż y , że o b o w ią z e k z a c h o w a n ia szczeg ó ln ej s ta r a n n o ś c i i r z e t e l ­ n o śc i p rz y z b ie r a n iu i w y k o r z y s ta n iu m a te r ia łó w p ra s o w y c h ( a r t. 12 u s t. 1 pr. p r a s .) o z n a c z a k w a lif ik o w a n ą s t a r a n n o ś ć i r z e te ln o ś ć 29. D la te g o te ż d z ie n n ik a r z z o b o w ią z a n y do s p r a w d z e n ia zg o d n o ści z p r a w d ą u z y s k a n y c h in fo rm a c ji lu b p o d a n ia ic h ź ró d ła . N a k a z a n o ta k ż e d z ie n n ik a rz o w i, a b y c h ro ­ n ił d o b ra o so b iste , a p o n a d to in te r e s y d z ia ła ją c y c h w d o b rej w ie rz e in f o r m a ­ to ró w i in n y c h osób, k tó r e o k a z a ły m u z a u fa n ie . Z a k re s p o ję c ia „szcz eg ó ln a s t a r a n n o ś ć i r z e te ln o ś ć ” b y ł w ie lo k r o tn ie p r z e d m io te m a n a liz y z a ró w n o w o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o , j a k i w d o k tr y n ie 30.

W ś w ie tle w s p o m n ia n y c h ju d y k a tó w i w s p ó łb rz m ią c y c h z n im i p o g lą d ó w d o k tr y n y n ie m o że b y ć w ą tp liw o śc i, iż s fo rm u ło w a n y w a r t. 12 u s t. 1 p k t 1

29 Tak Sąd Najwyższy wyroku z dnia 8 października 1987 r., II CR 269/87, OSNC 1989, nr 4, poz. 66.

30 Por. J. Sobczak, Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 1999, s. 152; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 2003 r., V KK 195/03 (niepubl.), z dnia 17 października 2001, IV KKN 165/97, OSNKW 2002, nr 3-4, poz. 28, z dnia 13 października 2002, IV KKN 634/99, OSNKW 2003, nr 3-4, poz. 33.