1
I ./l. Relacja l i . n 5 . i - i a
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ^ k A 5 . '■
I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora — -
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945)--- III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —*
III./5. Inne — • IV. Korespondencja
4 ) . £ a . ...
II. Materiały uzupełniające relację yto./ffś 5 Ą" §j(J
V. Nazwiskowe karty informacyjne A c- VI. Fotografie
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
y ° ^ (sŁ° - , 4 i?
. / I f o u a k j ® ,/ladyslawa Z i e l e n ie wska - p s . Darnina-Raki et a- B rodnica u l Przykop
Przed wojn^. b y ia czynną d z ia ł a c z k ą i in str u k to r k ą w PYi/K na te r e n ie B rod nicy.
,7 c za s ie wojny była kdtką .Ysk i n s p .B r o d n i c a . .V m ieszkaniu je j odbywały ię odprawy jak również u d z i e l a ł a kw a te r.Za w sze spokojna i opanowana, swoim podejściem do m łodzieży p o t r a f ił a ze swoich dawnych wychowanek stworzyć całą u.n.ipę -łączniczek i k u r ie r e k . J e j n a j b l i ż s z ą współpracowniczką i za s tę p c zy n ią była Tiidia Zakrzewska p s .O r c h id e a oraz je j s io s t r a Z o f i a .D a r n i n a i je j s io s t r a Stfeftisiawa organizow ały pomoc dla
r o d z in areszto w an yc h.H c za s ie are szto w an ia Bena- Bohusz k p t .T a d e u s z F iutow sk i i n s p . t B r o d n ic y , D arnin a ko r zy s ta ją c z tego, że p r z y j a ź n i ł a . i ę z żolfią B e n a , potraf i ł a dotrzeć do przebywającego je s z c z e w w i ę z i e n i u w Brodnicy B e n a ,u zy s k a ć od niego wiadomości ja k również ostrzec in n y c h .K ie d y t r z e b a było cos' z a ł a t w i ć ,n i e zaw a^hała s i te nawet isc p ie s zo w iele kilom etrów ,w yznaw ała z a s a d p ,z e rozkaz musi byc wykonany.
Często w c zac ie moich p rzyjazdów do Brodnicy u n ie j kw aterowałam ,zawsze spotykałam się u n ie j z s e rd ec zn o śc ią i przyjaznym podejściem mimo różnicy w ie k u .v
K ie a y zo stał are s zw w a n ,, K e sse l ^i&pt.-tsoleslaw^LasK'^ois.i r&ste p c a E e n a ,D a r n in a mimo źe też była zagrożona n ie ^za w a ^h a ła się p rze d p4c£fta!wŁeIu£jm swoich lu d z i a nawet sama podstępem d o ^t a rła do K e s s la skąd u zy sk a ła wiadom ości.Na początku w rze śn ia byłam u n ie j kie d y Gestapo z r o b iło obław ę,w o s t a t n ie j c h w ili s ię o tym dowie z i a ł a t a k ,ż e nie było czasu n ig d z ie u c ie k a ć .W ko ry tarzu przy w e jś c iu do je j m ieszk ania s ta ła stara s z a f a o tw orzy ła do n ie j drzwi mnie k a za ła tam wejść i ja k p o s ie d z ia ła ,ż e b y m nie
ważyła ię oddychaó, drzwi zo s ta w iła otwarte od s za fy i iedy Gestapo s ie z j a w i ł o , u d a ja ^ jż e zamyka drzwi od s z a fy p o w ie d zia ła do Gestapowców,że j e j s io s t r a je s t taka za p o m in a ls k a ,źe nigdy tych drzwi nie zamyka a o s ta te c zn ie tam w ies za stare p ł a s z c z e . Drżałam ie b y n ie z a g l ą d n ę l i ,a Darnina tak manewrowała,ze niby zamek s ię od sza fy p o p s u ł ,o t w ie r a ł a i zamykała, aż Gestapowcy p o w ie d z ie l i je j żeby sobie nowy zamek k u p ił a a oni chcą zobaczyc m ie s z k a n ie , nawet nie z a j r z e l i do ferodka.
D arnin a była duszą całej pracy k o n s p ir ac y jn e j na tym te r e n ie je j odwaga nie zn ała g r a n ic .D o n ie j była przywożona z Rypina b^oń i tai^ przechowywana a l d o dalszego
transp ortu d a l e j .B a r d z o ceniona przez R e k i n a ,l i c h a l a ,B e n a iJ S itk o ^o r a z* in ny ch . L " O Aresztow ana we w rzasK in w s ty c z n iu 1945 r wraz z dr.W iw atow skim ,Orchd£a,Haga/'CA
z o s t a ł a w yw ieziona ag S ztu th o fu i wg wiadomości uzyskanych już po w ojnie kiedy na ^ proseb^ ro d ziny O r c h id e i szukałam je przez międzynarodowy Czerwony K r z y ż , otrzymałam z Genewy zawiadom ienie, że zo s tały zatopione koło L u b e k i.
21
ftR OON icn,
W
A S
Z i eleniew sk a Władysława p s .D a r n i n a ,K a k i e t a ; Pracują c w u r zę d zie zie m sk im ,o s tr ze g a ła i p r z e kazywała wiadomości o mających n a stap ić w y sied la«ia€
n i a c h , pozwalało to osobom ostrzeżonym uratować
f f
czesc m ie n ia .B y ła k-dtka WSK na inspektorat B ro d n ic a .W je j m ieszkaniu odbywały s ie odprawy sztabu KO ja k również u d z i e l a ł a kw ater.Nocow ała u n ie j k i l k a razy Ewa i M aria J . DeruckajZawsze spokojna i opanowana,swoim podejściem do m łodzieży p o t r a f ił a ze swoich dawnych wychowanek stworzyć I
całą ekipę łą c z n ic z e k i k u r i e r e k .J e j n a j b l i ż s z a współpracowniczką była L i d i a Zakrzewska p s .O r c h id e a i je j s io s t r a Z o f ia Zakrzewska ps .'Chryzantema.
Darnina* i" je j s io s t r a TlS.:rt& organizow ały pomoc, dla r o d zin po aresztow anych.W c za s ie areszto w an ia Bohusza ^k p t.T .F iu to w sk iJk - d t in s p .B r o d n ic a
D arnin a k o r zy s ta ja c z t e g o ,ż e p r z y ja ź n i ł a s ie z żoną B o h u sza,B arbarą i je j s io s t r a Ireną p o t r a f ił a dotrzeć do przebywającego je s z c z e w w ie z ie n iu w Brodnicy B o h u s z a ,uzyskać od niego wiadomości i ostrzec in n y c h .K ie d y tr z e b a było coś z a ł a t w i ć , n ie wachała s i^ iś c p ie s z a k i l k a k i l o metrów, wyznając z a s a d ę , : rozkaz musi być wykonany.
W c zas ie moich przyjazdów do Brodnicy zawsze u n ie j kwaterowałam,spotkałam s i ^ z serdecznym
* . . / * . . p rzyjęciem i p r z y ja z n ia mimo różnicy w ieku.
K iedy zo stał aresztowany Kessel(_B. Laskowski)
następca B o h u s za ,D a r n in a mimo,ze tez była zagro-flja.
22
K- J o f /
W l .Z ie l e n ie w s k a p s .D a r n in a str 2
nie zawachała s ie p rzed podstawieniem swoich lu d z i a nawet sama dotarła do K e s s la podstępem f skąd u zyska ła duzo w iad o m o śc i.D a rn in a była duszajnarg o r g a n iz a c ji na te r e n ie Brodnicy a je j odwaga nie zn ała g r a n ic .w e w rześniu "byłam u n ie j , kie d y Gestapo przeprowadzało r e w izje domów na u l .P r z y k o p , k a za ła mi wejść do stojącej w ko rytarzu s za fy i p o w iedziała bym nie odważyła s ię o ddychać, drzwi od s za fy zo s t a w iła otwarte ,udają.c , ze zamyka s za f f , zo s ta w ia ła drzwi o t w a r te , tłumacząc G estap o w ca,ze są tam stare p łaszcze i zamek s ie pop suł,naw et nie z a g lą d n ę li tam.
Aresztowana 5 s ty c z n ia 1 9 4 5 ^ wraz z L .Z a k r ze w s k ą , d r . N . Wiwat owskim . P r . J arzembowskirj, H . G a c a n k a , na
iJLiAAi Z < s A ł * i-ł (tf (AUTy prosbe ?0£ s io s tr y r Z o f i i ,iiwa poszukiw ała ję. w
i L id ip Zakrzewska przez Czerwony Krzyz w Genew ie, były bowiem w iadom ości,że wszyscy z o s t a l i wywiezień:
do L u b e k i.U k a za ło się p ó /n i e j , ze w o s ta tn ic h dniach przed wycofaniem s ie Niemców zo stały w szy stkie zamordowane w w ie z ie n iu w B ro d nic y.
23
1 Zielen iew s k a Władysława p s.D arnin a,R ak ieta- B ro n i c a WSK.
Wciągnięta do k o n s p ir a c ji przez Stan isław a ( J . G r & s s ) , który znał ją przed w o jn ą .Z o s t a ł a przez niego wyznaczona na stanowisko
k-dtki Wsk Podokręg P ołudnie'.Ostatni raz Rekin spotkał sij^ z d a r niną k i l k a dni przed Bożym Narodzeniem 1944-r.Ja byłam na tym
s p o tk a n iu .R e k in dawał jej rozkazy jak zorganizować pomoc sa n ita rn ą , Omawiał z n ią rolę WSK oraz odda ł jej rozkazy do r o z e s ł a n ia
w te r e n ie . H
Maryla S obocińska p s.R y ś k a p i s z e , ż e była k-dtką WSK n a Podokręg P o łu d n ie .w y z n a c zy ła ją na to stanowisko H.K rzeszow ska p s . Z o f i a . Może po aresżtowaniu D a r n i n y ,a l e wówczas to już n ie mogła długo
zajmować tego stanowiska ponieważ D arnina była a r e s z t o w a n a 5 styczn 19 4 5 r .
Tak Stanisław jak i Rekin bardzo c e n i l i pracę D ar n in y .
1 u - i - ‘
24
25
26
27
Rocznice
Z b l i ś a się znowu Twoja rocznica Rocznica tr a g ic z n e j Twej śmierci Kiedy to Ciet>ie przed w i e l ^ l a t y .
Zamęczyli h itle ro w s k ie katy.
Leźyćz tak cicho w tw^m skromnym grobie N i e p o m n a krzywdy wyrządzonej Tobie Mbźe przebaczyłaś imVswych mąk ^
tfszak je s t e ś is t o t ą n ie stąd.
Cała je s t e ś dla nas w chwfle Ty! Twarda jak granit Polko Nasze serca były pełne rozpaczy
Zdawało si£» źe um ieraj^ wraz z Tobą Odeszłaś od nas zmaltretowana
O b ita ,zra n io n a ,zam o rdow a n a
A my tc h ó rzliw s z e je zczc żyjemy I pamięć o Tobie zachowujemy Ty na sza PomorzankotJ
^ ó r o Ziem i M ic h a ł o w s k ie j! "^-^—-
l j . l i p c a 1981 Maria stemplewskeśOstrowska B ro d n ic a, u l.Ś w ier czew sk ie g o 17
~7 p^rŁ*o, —
28
29
30
31
W Ł A D Y S Ł A W A Z I E L E N I E W S K A (1 8 9 6— 1945),
komendantka Wojskowej Służ
by Kobiet Inspektoratu Brod
nickiego A K
Urodz^a się 12 sierpnia w Brodnicy jako najstarsza z sześcior
ga dzieci budowniczego Jana Zieleniewskiego i Walerii z domu Wroń;kiej. Uczęszczała najpierw przez 4 lata do szkoły po
wszechnej, po czym ukończyła średnią szkołę dla dziewcząt (Madchenmittelschule) w Brodnicy.
Po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. i utworzeniu na Po
morzu polskich urzędów Zieleniewska pracowała jako sekretar
ka Prokuratury Powiatowej w Brodnicy. Była biegłą stenotypist- ką, cenioną za sumienność, władała dobrze językiem niemieckim, wyjątkowo przydatnym w w ykonyw anej przez nią pracy. Na tym stanowisku pracowała bez przerwy do wybuchu drugiej w ojny światowej. O pracy zawodowej Zieleniewskiej tak pisze jej ówczesny przełożony wiceprokurator brodnicki mgr Jan Karls: „Prokuratura brodnicka obejmowała 3 powiaty — dwa z nich, lubawski i działdowski, graniczyły z Prusami Wschodni
mi. Wobec zbliżającej się w ojny trzeba było reagować na w y stąpienia antypolskie Niemców. W prokuraturze, która nie od
stępowała od ścisłego stosowania prawa, panowała jednak atmo
sfera głębokiego patriotyzmu. Cechował on również sekretarkę
32
W Ł A D Y S Ł A W A Z I E L E N I E W S K A 2 1 9
Zieleniewską, cichą, grzeczną, nadzwyczaj system atyczną w pra
cy, prowadziła repertorium spraw niem ieckich”.
W dniu 1 września 1939 r., z uwagi na polityczną działalność Prokuratury, już o godz. siódmej rano specjalnym pociągiem pra
cownicy jej wraz z niektórym i aktami zostali ewakuowani.
W transporcie, wielokrotnie bombardowanym i przemieszanym z transportami wojskowym i, pełniła Zieleniewską wraz z siostrą Martą, zawodową pielęgniarką, funkcję sanitariuszki. Transport dotarł aż do Łucka, skąd siostry wróciły w październiku 1939 r.
do Brodnicy.
Mimo wyczerpującej pracy zawodowej Zieleniewską potrafiła z dużym poświęceniem opiekować się osieroconym rodzeństwem, gdyż ojciec zmarł w 1924 r., a matka w dwa lata później. Ta sy
tuacja rodzinna spowodowała szczególne przywiązanie do siostry- -opiekunki dwojga młodszych dzieci, Jana i Marty, późniejszych współpracowników w konspiracji.
W czasie okupacji Zieleniewską mieszkała przy ul. Przykop 52 w Brodnicy. Zmuszona do pracy wobec grożącego w yw iezienia na roboty do Niemiec, podjęła ją w urzędzie do spraw gospo
darki ziemią (SS Bodenamt). Rychło jednak, ku zdziwieniu współpracowników, odważnie i z dużym ryzykiem porzuciła sto
sunkowo wygodne zajęcie biurowe, przekonawszy się, że urząd ten służy celom wywłaszczania Polaków z ich gospodarstw rol
nych. Zdążyła jednak jeszcze uprzedzić niejedną polską rodzinę wiejską o mającym nastąpić w ysiedleniu i w yw iezieniu do obozu w Potulicach z własnego gospodarstwa, które przydzielano Niem com z krajów nadbałtyckich lub z Besarabii. Następne zajęcie Zieleniewskiej to ciężka praca fizyczna w fabryce zbrojeniowej w F&rdonic pod Bydgoszczą, dokąd musiała codzienne dojeżdżać.
W 1943 r. udało jej się uzyskać pracę w Brodnicy, w prywatnej niemieckiej firmie Hinza, gdzie prowadziła księgowość. Mimo wielokrotnych nacisków nie złożyła wniosku o wpisanie jej na folkslistę. Jesienią 1944 r. została zmuszona do kopania rowów w Karbowie pod Brodnicą.
Od początku okupacji Zieleniewską włączyła się czynnie do sa
mopomocy społecznej o charakterze charytatywnym . Uczestni
czyła w zbiórkach odzieży i żywności dla rodzin opuszczonych przez żywicieli. W ysyłała paczki do obozu przejściowego w Po
33
2 2 0 W Ł A D Y S Ł A W A Z I E L E N IE W S K Ą
tulicach. Udzielała kw atery ukrywającym się, m.in. poszukiwa
nej przez gestapo Jadwidze Łojewskiej, przedwojennej kom en
dantce Organizacji Przysposobienia W ojskowego Kobiet (PWK) z sąsiedniego pow. wąbrzeskiego.
Data wejścia Zieleniewskiej do podziemnego wojska nie zo
stała ustalona. Była czynna już w 1940 r., współpracując z sze
fem wyw iadu sztabu Komendy Okręgu Pomorze Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) Józefem Grussem („Stanisław”). Używała pseu
donimów „Rakieta” i „Darnina”. Od początku była członkiem zalążkowego sztabu Inspektoratu Brodnica, obejmującego oprócz pow. brodnickiego także pow. lubawski i — okresowo — rypiń
ski. Zieleniewską-,.Darnina” pełniła kilka funkcji. Podstawo
w ym jej zadaniem przez cały okres okupacji było zbieranie wia
domości wyw iadowczych od zorganizowanej przez nią sieci w y wiadowców i od nieświadom ych informatorów. Wiadomości te przekazywała „Stanisławow i”, który regularnie co parę tygodni przyjeżdżał do Brodnicy. ^Zatrzymywał się w Niskjm Bródnie u kolejarza Józefa Czajkowskiego i jego żony Wandy i stamtąd przychodził po m eldunki do „Darniny”. W latach późniejszych przesyłano m eldunki wyw iadowcze do punktów Komendy Okrę
gu w Toruniu oraz do punktów pocztowych „Stanisława” w Gru
dziądzu. Kurierki przekazujące m eldunki były także w , dyspo
zycji komendanta Inspektoratu Brodnickiego Tadeusza Fiutow- skiego („Ben”, „Bohusz”) i szefa łączności Inspektoratu Fran
ciszka Jarzembbwskiego („Bluszcz”), z którego rodziną Ziele- niewska była zaprzyjaźniona.
Dodatkowym zadaniem konspiracyjnym „Darniny” był kontr
w yw iad i ochrona członków ZWZ-AK, a zwłaszcza dowódców w yższych przyjeżdżających na inśepkcję. Oto przykład tej dzia
łalności: Po aresztowaniu w sierpniu 1944 r. komendanta „Bena”
i sierżanta Bolesława Laskowskiego („K essel”) „Darnina” po
przez swój w yw iad w ięzienny zdołała się dowiedzieć^ że gestapo zna pseudonim Stanisława D zięgielew skiego („Mikołajski”), kwa
termistrza Komendy Okręgu i jest na jego tropie. Dzię^ielewski, uprzedzony o niebezpieczeństwie przez Stanisławę Bizanową — należącą do obstawy dowódców, uratował się w m elinie wska
zanej przez Kazimierza Antoszewskiego („Sobola”). W Inspekto
racie Brodnica często przebywał szef sztabu Okręgu Józef fehy-
34
W Ł A D Y S Ł A W A Z I E L E N IE W S K A 2 2 1
liński (ps. „Wicher” i inne). Odprawy jego z członkami sztabu Inspektoratu odbyw ały się m.in. w mieszkaniu „Darniny”, którą
„Wicher” darzył całkowitym zaufaniem. U niej także często kw a
terowała od czerwca 1944 r. toruńska kurierka szefa sztabu Irena Jagielska („Ewa”). „Darnina” potrafiła, mimo różnorodności obo
wiązków konspiracyjnych, prowadzić pracę bezpiecznie, z ma
ksym alną ostrożnością. K iedy w 1943 r. objęła funkcję kom en
dantki W ojskowej Służby Kobiet (WSK) Inspektoratu Brodnica,, zorganizowała odrębne zespoły służb kobiecych i kontaktowała się raczej tylko z kierowniczkami zespołów -sekcji WSK. B yły to:
Wanda Cybulska („Ada”) — sekcja kurierek i łączniczek; Irena Wiwatowska („Flora”) — sekcja sanitarna, mająca kryptonim
„PCK”; Lidia Zakrzewska („Orchidea”), zastępczyni „Darniny” — sekcja opieki nad aresztowanym i i ich rodzinami. Czwartą sek - * cją, wywiadowczą, kierowała sama „Darnina”. Funkcjonowała również sekcja piąta, kwaterunków o-gospodarcza, jednakże nie ustalono, kto był jej kierowniczką.
Zieleniewska-„Darnina”, oddana pracy konspiracyjnej bez reszty, wprowadziła do niej również swoje rodzeństwo. Brat Jan („Osa”) był łącznikiem m iędzy placówką jabłonowską AK a In
spektoratem Brodnica. Wraz z nim „Darnina” prowadziła regu
larnie w drugiej połowie 1944 r. dwa razy w tygodniu o określo
nej godzinie wieczornej nasłuch radiowy w jego mansardowym mieszkaniu przy ul. Kopernika 7. W domu tym m ieszkało 7 Niemców, w tym funkcjonariusz Kripo (policji kryminalnej)- Siostra „Darniny” Marta („Strzecha”), pielęgniarka z zawodu,, miała przydział do sekcji sanitarnej WSK.
Działalność konspiracyjna „Darniny” skończyła się tragicznie Została aresztowana na ulicy, w drodze do pracy, w dniu 3 stycz
nia 1945 r. Aresztowanie jej było powiązane z ujęciem przez Jagdkommando (jednostka do w alki z partyzantami) członków grupy spadochroniarzy polsko-radzieckich w pobliskiej w si Po- krzydowo. Ukrywanie w tej w si kilku spadochroniarzy spowodo
wało zastrzelenie 17 jej mieszkańców w dniu 29 grudnia 1944 r.
Podczas rew izji zagród Niem cy natrafili na duży magazyn lek ów i materiałów opatrunkowych. Była to ukryta składnica brodnic
kiej sekcji sanitarnej WSK, przeznaczona dla, zaplanowanego na.
okres powstania, szpitala polowego. Śledztwo, wspierane przez.
i
35
W Ł A D Y S Ł A W A Z I E L E N I E W S K Ą
konfidentów, ogarnęło w dniach od 30 grudnia do 3 stycznia 1945 r. przeszło 70 aresztowanych z całego Inspektoratu Brod
nica. Kilkanaścioro spośród nich, w tym co najmniej 9 młodych kobiet z WSK, zginęło w marszu ewakuacyjnym z więzienia brodnickiego, z którego wyprowadzono w ięźniów w dniu 18 stycz
nia 1945 r. Zostali zamordowani w nie wyjaśnionych dotychczas okolicznościach, prawdopodobnie w lasach nadnoteckich.
Ze wszystkich wówczas aresztowanych „Darnina” była najcię
żej torturowana, przetrzymywana w izolatce. Gestapo wiedziało z przebiegu śledztwa, że „Darnina”, jako członek sztabu Inspek
toratu, znała bardzo w ielu konspiratorów, znała także punkty kontaktowe w Grudziądzu i Toruniu, prowadzące do Sztabu Ko
mendy Okręgu. Jej milczenie uratowało dalszych co najmniej kilkudziesięciu ludzi. „Darnina” — jedyna z całej grupy w ięź
niów brodnickich — została zamęczona w śledztwie dnia 6 stycz
nia 1945 r. Oględziny lekarskie w czasie ekshumacji w dniu 8 marca tegoż roku w ykazały okrutne okaleczenia jako przyczy
nę śmierci. Jest pochowana na cmentarzu brodnickim.
„Darnina” jako jedna z nielicznych odznaczonych kombatan- tek pomorskich otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (Rozkaz Komendanta Okręgu 221/BP z dnia 11 listopada 1944 r.).
W pamięci w ielu ludzi pozostała żywa postać tej szczupłej, skromnej,, spokojnej kobiety, zawsze uczynnej, życzliwej dla wszystkich, oddanej służbie i rodzinie. Wniosek o nazwanie imie
niem Zieleniewskiej-,,Darniny” jednej z ulic jej rodzinnego mia
sta, Brodnicy, znajduje się w tamtejszej M iejskiej Radzie Na
rodowej.
.Z a w a c k a E., Z d z i e j ó w b r o d n i c k ie j A K — K o b i e c a sł u ż b a sa n ita rna,
„Nowości”, 1982, nr z 19 III i dalsze.
Relacje w Zbiorach autorki: Barbary Stawińskiej-Zieleniewskiej, K . A n toszewskiego, M . Stemplewskiej, I. Jagielskiej, J. Karlsa, E. Kamiń- skiej, W . Wróblewskiej.
Elżbieta Zawacka
L I T E R A T U R A
36
37
ZIELENIEWSKA WŁADYSŁAWA p s .D a r n i n a , R a k ie t a .
Urodź, 1 2 * 0 8 .1 8 9 6 r . w Brodnicy. Ojciec Jan - budowniczy, matka W aleria z Wrońskich zamieszkała ?i Brodnicy u l . Przykop 52 - Il-ks
i kwatery.
Do wojny urzędniczka prokuratury w Brodnicy.
Po powrocie z u c ie c z k i podjęła pracę w u r z ę d z ie gospodarskim z i e mią /SS Bodemamt/. Często idąc pieszo do p o b lis k ic h wsi o strzega
ła Polaków przed mającym nasfąpić wywłaszczeniem z gospodarstw by wsadzić tam Niemców z krajów nadbałtyckich i B e s a r a b i i .
Zajęcie to nie podobałao się j e j , zmieniła p racę, podjęła ciężką pracę fizy c zn ą w fabryce zbrojeniowej w l ardn.niq
W 1943 r . uzyskała pracę w Brodnicy jako księgowa w firm ie H i n z a . Od początku okupacji pracowała w samopomocy s p o ł e c z n e j. Ukrywa
ła poszukiwaną przez gestapo przedwojenną k-dtkę PWK Jadwigę Ło-
jewską z W ąbrzeźna. ^
Już w 1940 r . pracuje z mjr. Józefem Gruss p s .S t a n i s ł a w szefem Il- ki KO Pomorze.
W jej mieszkaniu odbywały s ię odprawy oficerów sztabu KO Pomorze /ppłk Józef C h y liń sk i ps.Kam ień, R e k in , Wicher s z e f sztabu K " 0 -
_
mjr J ó zef Gruss p s .S t a n is ł n w , s z e f Il- ki' KO kot Henryk Grycmacher
> V
p s .M ic h a ł , Marta s z e f V -ki KO, kpt T a d e u s z . Fiutow ski ps.-Ben, Bo
husz k-dt in s p . Brodnica, por. jfarzembowski P r . p s . B l u s z c z , Sitko szef V-ki i n s p .B r o d n i c a / .
Kwaterowała u niej Irena J a g ie lsk a p s .E w a , kurierka i raz Jadwiga Derucka p s.M a r ia - -zyfrantka sztabu KO.
W 1943 r . objęła funkcję k-dtki WSK in s p . B ro d n ic a . Zorganizowała sekcję k u r i e r e k / i ł ą c z n ic z e k , sekcję s a n i t a r n ą , opiekę nad a r e s z towanymi. Jej zastęp czy n ią była Lidie Z a k r z e w s k a vp s . O r c h id e a , Roma.
Całkowicie oddana pracy k o n s p ir a c y jn e j. Po aresztowaniu k pt. T.Fiu- towskiegp i B o i . Laskowskiego p s . K e s s e l , S e l e ń , do w iedziała się od córki K e s s l a , że Gestapo poszukuje M ik o ł a js k ie g o . Był to pseudonim szefa IY-ki KO Stanisława D z i ę g i e l e w s k i e g o , który uprzedzony o tym ukrył s i ę .
3 . 0 1 . 1 9 4 5 została aresztowana na u licy w związku ze ł.vsypą pokrzydow- ską, potwornie torturowana nie zdradziła nikogo, zamordowana 6 . 0 1 . 4 5 w w ie z i e n i u brodnickim . Gestapo podało, że popełniła samobójstwo,
oględziny lek a rskie^y k a zały s iln e o k a le c z e n ia .
i €
T . : Antoszewski K . , Ja g ie ls k a I . , Z ielen iew sk a B . •
/Irena. J a g ie lsk a - Nowak owa/ 38
Zieleniewską Władysława ps "Darnina", "Rakieta"
a r . 1 2 .sierpnia 18^6 r,w Brodnicy,córka rzemieślnika Jaaa i Galerii z d, orońskiej. Przed wojną była urzędniczką Prokuratury Powiatowej w Brodni
cy i opiekunką osieroconego młodszego rodzeństwa,?, czasie okupacji miesz kała w Brodnicy przy ul.Przykop 52 zatrudniona najpierw w SS Bodenamtw Brodnicy,potem w 1943 r . dojeżdżała do pracyZ^ C?a6£yce amunicyjnej w .For
d o n i e .następnie prowadziła księgowość w sklepie Hinza w Brodnic* 1 jaaia*
nią 1944 r . została zmuszona do prac ziemnych fortyfikacyjnych.
Od poazątku olcupacjit* Vanot*»ocy społecznej o charakterze cfearytatywnym.
Zaprzysiężona w 1940 r.współdziałała od zalążka w organizowaniu sztabu inspektoratu rejonowego ZWZ w Brodnicy, werbowała i zaprzysięgała kobiety do służby w podziemnym wojsku.Dokładne szczegóły je j intensywnej działał- ności7są^b^iż®j nie z11**1*6 * zginęli bowiem jej najbliżsi współpracownicy - pierwszy inspektor brodnicki,A.Jarocki ps"Antoni", drugi inspektor T.
Piutowski ps"Ben" i kierownik łączności sztabu inspektoratu F.Jarzembow- ski ps"Bluszcz" a trzeci i ostatni inspektor F#Wróblewski ps"Bacb" zmarł nie zostawiwszy sprawozdania o funkcjonowaniu inspektoratu,Według spra- wozdania J.Chylińskiego pa"1licher" / i inne p s /yszef sztabu Komendy Okręp* sj Pomorze ZV;Z-AK^pt, "Działalność wojskowej służby kobiet na Okręgu Pomorze^
przekazanym w czerwcu 1976 r . "Darnina" b ^ o kresowo czynna w komórce wyw wiadowczej Komendy Okręgu.?, jej domu mieściła dię kwatera i lkoal spot*
kań członków sztabu Komendy Okręgu ze sztabem inspektoratu,W latach 1943 i 1944 pełniła funkcję referentki *SK /wojskowej służby koniet/ inspektu ratu, za co została odznaczona rzadkim na Pomorzu Srebrnym Kesyżem Za
sługi z Mieczami,przydzielonym rozkazem nr 221/44/BP z dnia 11,XI 1944 r fciaćomo także,że razem z bratem Janete Zieleniewskim ps"0sa" prowadziła okresowo w 1944 r,regularny,dwukrotny w ciągu tygodnia,nasłuch radiowy w oczekiwaniu rozkazów Komendy Głównej AK w sprawie rozpoczęcia akcji - f
"Burza",
"Darnins" została aresztowana dnia 3 , stycznia 1945 r , w związku z pokrs dowską wsypą desantu radzieckiego#Ze wszystkich aresztowanych wówczas - kobiet była najciężej torturowana.Zginęła zamęczona w śledztwie dnia 6, stycznia 1946 r # Zwłoki "Darniny" zakopane przez Niemców pod płotem cmentarnym,po ekshumacji w marcu 1945 r.wykazały ciężkie okaleczenia,
39
członki były połamane, oko wyłupione.Pracujący w więzieniu p i8 «r z ,b ,s ie r żant Prus,stwierdził że "Darnina” swoim bohaterskim milczeniem uratowała py
tycie wielu ludziom#Gestapowiec Hinz,sąsiad brata stwierdził przed nim przed swoją ucieczką; "To była prawdziwa Polka,my gestapowcy mieliśmy dis niej szacunek za jej szlachetną postawę",Wszyscy relatorzy są zgodni w
1/
ocenie "Darniny".Szef sztabu Okręgu darzył ją / i M.Zakrzewską pfl"0rchi- n/
d e ę "/ pełnym zaufaniem,Jedna z reMorek,Elżbieta Kalińska ps"Kalina" tak ją charakteryzuje:Głęboki patriotyzm,wierność swoim zasadom,odwaga, sku
pienie wewnętrzne i poczucie własnej godności,emanujące z twarzy i posta
c i, uczciwość,prawdomówność,dokładność i ogromne poczucie obwiązku"
Biogram oparty na licznych informacjach gromadzonych w zbiorach E.Zawac- kiej,udzielonych m .in. przez i.Wróblewską ps"Róża",I,Jagielską ps"R%a", E.Kamińską ps"Kalina",il,Stemplewską ps"Faazyna"^autorkę wiersza o "Dar
ninie 'yjB.Stawińską-ZieleniewskąjK. Antoszewskiego ps"Sobola",J.Chylińs-
40
Z i e l e n i e w s k ą Władysława / 1896 - 1945 / }
Komendantka Wojskowej Służby Kobiet Inspektoratu Brodnickiego A K Urodziła się 1 2 ,sierpnia w środnicy jako najstarsza z sześciorga
dzieci budowniczego Jana Zieleniewskiego i Walerii z domu Brońskiej.
Uczęszczała najpiei*w przez 4 lata do szkoły powszechnej,po czym u- końcryłe średnią szkołę dla dziewcząt /MSdchenmittelschule/w Brudniej
?o odzyskaniu niepodległości w 1919 r #i otworzeniu na Pomorzu pols
kich urzędów Zieleniewską pracowała jako sekretarka Prokuratury Po
wiatowej w Brodnicy,Była biegłą stenotypistką cenioną za sumienność, władała dobrze językiem niemieckim wyjątkowo przydatnym w wykonywa
nej przez nią pracy.Na tym stanowisku pracowała bez przerwy do wy-
»
buebu II wojny światowej.O pracy zawodowej Zieleniewskiej tak pisze jej ówczesny przełożony wiceprokurator brodnicki mgr Jan £arls:Pro- kuratura brodnicka obejmowała 3 powiaty - dwa z nich,lubawski i dziaJ dowski graniczyły z Prusami Wschodnimi,ftobec zbliżającej się wojny trzeba było reagować na wystąpienia antypolskie Niemców.W prokuratu
rze , która nie odstępowała od ścisłego stosowania prawa panowała je
dnak atmosfera głębokiego patriotyzmu.Cechował on również sekretarkę Zieleniewską,cichą,grzeczną,nadzwyczaj aystematyczną w pracy,prowa
dziła repertorium spraw niemieckich,
W dniu l.września 1933 r .z uwagi na polityczną działalność prokura
tury już o godz.7 rano specjalnym pociągiem pracownicy jej wraz z niektórymi aktami zostali ewakuowani,W transporcie wielokrotnie bom
bardowanym i przemieszanym z transportami wojskowymi pełniła Ziele- niewska wraz z siostrą Martą zawodową pielęgniarkąjfunkcję sanitar s /
iuszki .Transport dotarł aż do Łuóka,sk$3 siostry wróciły w paździer
niku 1939 r.do Brodnicy,
Mimo wyczerpującej pracy zawodowej Zieleniewską potrafiła z dużym poświęceniem opiekować się osieroconym rodzeństwem,gdyż ojciec zmarł w 1324 r,o matka w dwa lata później.Ta sytuacja rodzinna spowodowało
szczególne przywiązanie do aiostry-opiekunki dwojga najmłodszych
\J vy
dzieci Jana i Marty,późniejszych współpracowników w konspiracji.
41
W czasie okupacji Zisleniewska mieszkała przy ul,Przykop 52 w Brod
nicy.Zmuszona do yracy wobec grożącego wywiezienia na roboty do Nie- oiec,podjęła ją w urzędzie do spraw gospodarki ziemią /S S Bodenamt/.
Hychło jednak ku zdziwieniu współpracowników,odważnie i z dużym ry
zykiem,porzuć ił a to stosunkowo wygodne zajęcie biurowe,przekonawszy się,źe urząd ten służy celom wywłaszczenia Polaków z idb gospoderdtw rolnych.Zdążyła jednak jeszcze uprzedzić niejedną rodzinę polską wiejską o mającym nastąpić wysiedleniu i wywiezieniu do obozu w Potu licach z własnego gospodarstwa,które przydzielano Niemcom z krajów nadbałtyckich lub z Besarabii,
Następne zajęcie Zialeniewskiej to ciężka praca fizyczna w fabryce zbrojeniowej w Fordonie k/Bydgoszczyfdokąd musiała codziennie do
jeżdżać. W roku 1343 udało jej 3ię uzyskać pracę w Brodnicy w prywat
nej niemieckiej firmie ;iinza,gdzie prowadziła księgowość.Mimd wielo
krotnych nacisków nie &łożyła wniosku o wpisanie jej na Volkslistę, Jesiemią 1944 r.została zmuszona do kopania rowów w Karbowie k/Brod
nicy. Od początku okupacji Zieleniewska włączyła się czynnie do sa
mopomocy społecznej o charakterze c&arytatywnym, Uczestniczyła w zbiórkach odzieży i żywności i dostarczała ją rodzinom opuszczonym przez żywicieli.Wysyłała paczki do obozu przejściowego w Potulicach.
Udzielała kwatery ukrywającym się,m.in,poszukiwanej przez Gestapo Jadwidze Łojewskiej,przedwojennej komendantce PIK / Organizacji Przy
sposobienia Wojskowego Kobiet / z sąsiedniego powiatu wąbrzeskiego.
Data wejścia Zieleniewskiej do podziemnego wojska nie została us
talona,Była czynna już w 1940 r,współpracując z 3zefem wywiadu sztabu Komendy Okręgu Pomorze ZV.Z /Związku Ualki Zbrojnej / Józefem Grussem /Stan i&ław /. Używała pseudonimów Rakieta i Darninę,Od początku była członkiem zalążkowego sztabu Inspektoratu Brodnica obejmującego obok powiatu brodnickiego także powiat lubawski i -okresowo - rypiński, Zieleniewska-Daraina pełniła kilka funkcji,Podstawowym jej zadaniem
42
przez cały okres okupacji było zbieranie wiadomości wywiadowczych od zorganizowanej przez siebie sieci wywiadowców i od nieświs^o-
jaycn informatorów, Uiadomości te przekazywała "Stanisławowi", który
regularnie co parę tygodni przyjeżdżał do Brodnicy. Zatrzymywał się w iJiskim Bródnie u kolejarza Józefa Czajkowskiego i jego żony
< zychoóził po meldunki do Darniny,% latach póź-
niu oraz do pumktów pocztowych "Stanisława" w Grudziądzu,Kurierki przekazujące meldunki były także w dyspozycji komendanta Inspek
toratu Brodnickiego,Tadeusza Fiutowsfciego /Ben, Bohusz/i szefa łączności Inspektoratu,Franciszka Jarzembowskiego /B lu szcza/jz którego rodziną Zieleniewska była zaprzyjaźniona.
Dodatkowya^aadanien) k o n a p lr .c y ji^ by2 kontrwywiad i o-
waniu w sierpniu 1 M 4 r.komendanta "Bena" * sft.ianta Bolesława Laskowskiego /K e ssel/ Darnina poprzez swój wywiad więzienny zdo
łała się dowiedzieć,że Gestapo zna pseudonim Stanisława Dzię- gielewskiego /Mikołaj3ki/,kwatermistrza Komendy Okręgu i jest na jego tropie,Dzięgielewski uprzedzony o niebezpieczeństwie
przez Stanisławę Bizanową należącą do obstawy dowódców uratował* '•
cię w m elinie(wskszanej przez Kazimierza Antoszewskiego /S o b o la /, W Inspektoracie brodnickim często przebywał szef sztabu Okręgu * Józef Chyliński /Wicher i inne ps/,Odprawy jego z członkami szta
bu Inspektoratu m.in.odbywały się w mieszkaniu Darniny,którą fci*
cher darzył całkowitym zaufaniem,U niej także często kwaterowała od czerwca li>44 r,toruńska kurierka szefa sztabu Irena Jagielska /Ews$#Dsrnina potrafiła mimo różnorodności obowiązków konspira
cyjnych prowadzić pracę bezpiecznie z maksymalną ostrożnością, Kiedy w roku 1J43 objęła funkcję komendantki wojskowej służby kobiet /w skrócie WSK/ Inspektoratu Brodnica,zorganizowała od»
wywiadowcze do punktów Komendy Okręgu w Toru-
wyższych przyjeż- Inoaci: Po areszto-
43
rębne zespoły służb kobiecych i kontaktowała się raczej tylko m --- kierowniczkami zespołów- 3 ekcji WSK.Były to: sekcja kurierek i łączniczek dowodzona przez ftandę Cybulską /Ada/,sekcja
sanitarna nosząca kryptonim PCK kierowana przez Irenę Wiwatowską /f;
/F lora/,sekcja opieki nad aresztowanymi i ich rodzinami - przewod
niczyła jej Lidia Zakrzewska /Orchidea/,zastępczyni Darniny*
Czwartą sekcją, wywiadowczą, kierowała sama Darnin-a. Funkcjonowa
ła również sekcja piąta,kwaterunkowo-gospodarcza,jednakże nie u- stalono,kto był jej kierowniczką,
konspiracyjnej
Zleleniewska-Darnina oddana pracylbez reszty wprowadziła do niej również swoje rodzeństwo.Brat Jan /O s a / był łącznikiem między pla
cówką jabłonowską A K i Inspektoratem Brodnica.Wraz z nim Darnina prowadziła regularnie w drugiej połowie 1344 r.dwa razy w tygodniu o określonej godzinie wieczornej nasłuch radiowy w jego mansardo
wym mieszkaniu przy ul.Kopernika 7 . 1 ' domu tym mieszkało 7 Niem
ców,w tym funkcjonariusz Eripo /p o lic ji kryminalnej/.
Siostra Darnina Marta /Strzecha/,pielęgniarka z zawodu miała przydziai do sekcji sanitarnej WSE.
Daiałalność konspiracyjna Darniny skończyła się tragicznie.
Została aresztowana na ulicy w drodze do pracy w dniu 3#stycznia 1345 r,Aresztowanie jej było powiązane z ujęciem przez Jagdkom- mando ^jednostka do walki z partyzantami/ członków grupy spado
chroniarzy" polsko-radzieckich w pobliskiej wsi Pokrzydowo.Ukrywa- nie w tej wsi kilku spadocnroniarzy spowodowało zastrzelenie 17 jej mieszkańców w dniu 2 3 .XII 1344 r , Podczas rewizji zagród Niem
cy natrafili na duży magazyn leków i materiałów opatrunkowych;*
Była to ukryta składnice brodnickiej sekcji sanitarnej USE prze
znaczona dla zaplanowanego na okres powstania szpitala polowego.
'Śledztwo wspierane przez konfidentów ogarnęło w dfaiach od 3 0 ,XII do 3 ,1 1345 r , przeszło 70 aresztowanych z całego brodnickiego
inspektoratu,Kilkunastu spośród nich,w tym conajmniej 3 młodych
44
6 A\
kobiet z WSK,zginęło w marszu ewakuacyjnym z więzienie brodnickie
go, s którego wyprowauzono więźniów w dniu 1 3 ,stycznia 1345 r . Zos
tali zamordowani w niewyjaśnionych dotychczas okolicznościach praw
dopodobnie w lasach nadnoteckich,
Z wszystkich wówczas aresztowanych Darnins była najciężej torturo
wana,przetrzymywana w izolatce.Ciastapo wiedziało z przebiegu śle
dztwa, że Darnina jako członek sztabu Inspektoratu znała bardzo wie
lu konspiratorów,znała także punkty kontaktowe w Grudziądzu i To
runiu { prowadzące do sztabu Kolendy Okręgu#Jej milczenie uratowało dalszych conajiuniej kilkudziesięciu ludzikairalina -jedyna z całej grupy więźniów brodnickich - została zamęczona w śledztwie dnia 6
stycznia 13*6 r . Oględziny dekarskie w czasie ekshumacji wdniu 8 ,
\
marca tegoż roku wykazały okrutne okaleczenia jako przyczynę śmier
c i,Jest pochowana na cmentarzu brodnickim.
tarnina jako jedna z nielicznych odznaczonych kombatantek pomorski*
kich otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami /Rozkaz Komendan
ta Okręgu 221/P z dnia 1 1 .XI 1544 r,/.i& pamięci wielu ludzi pozos
tała żywa postać tej szczupłej skromnej spokojnej kobiety,zawsze uczynnej,życzliwej dla wszystkich#oddanej służbie i rodzinie, Wniosek o n^/anie imieniem Zieleniewskiej-Iarniny jednej z ulic jej rodzinnego miasta Brounicy znajduje się w tamtejszej Miejs
kiej Radzie Narodowej,
Elżbieta Zawacka
Literatura. Zawacka E .,Z dziejów brodnickiej A K -Kobieca służba sanitarna, "Nowości",1 3 8 2 ,nr 1 3 .I I I i dalsze.
Relacje v.zbiorach autorki:Barb&ry Stawińskiej-Ziele-
1 y t&U- fy
niewskiej,K. Antoszewskiego ,M.Stemplewskiej,I.Jagi 6 lski<
J.Karlsa,E.Kam iń 3 k ie j, W,Wróblewskiej
45
Z ie le n ie w sk a W ła d y s ła w a ps. „D arn in a”, „R a
kieta" (1 8 9 6 -1 9 4 5 ), kier. R eferatu W SK Insp. A K Brudnica.
U rod zon a 19 VIII 1896 r. w Brodnicy jako najstarsza z sześciorga dzieci przedsiębiorcy bu
dowlanego Jana i W alerii z d. W rońskiej. W d o mu w ychow ywana w atm osferze p olskości. U k o ń czyła n iem ieck ą szk ołę średnią dla dziew cząt w Brodnicy. Po śm ierci ojca w 1924 r. i m atki w 1926 r. zastąpiła rodziców dwojgu najm łodszym z rodzeństwa. O d 1920 r. pracow ała aż do wybuchu wojny jako sekretarka Prokuratury Pow iatow ej w Brodnicy. (Prokuratura ob ejm ow ała także p ow ia
ty lubawski i działdow ski, graniczące z Prusam i Wschodnimi i bywała często zm uszana do reago
wania na antypolskie w ystąpienia N iem ców ). Z ielen iew sk a, jako w ielo letn ia pro- tokulantka, była znana i znała w ielu m ieszkań ców tych pow iatów . Była czynna także społecznie, m .in. w Przysposobieniu W ojskow ym K ob iet (PW K ).
W dniu 1 IX 1939 r. Z ielen iew sk a została ew akuow ana wraz z Prokuraturą ze względu na o w ą polityczną jej działalność. Transport w ielok rotn ie bom bardowany, w k tó r y m Z ielen iew sk a z siostrą Martą, zaw odow ą pielęgniarką, p ełn iła funkcję sanitariuszki, d o t a r ł a ż d o Ł u c k a . Siostry wróciły po kryjomu do B rodnicy w końcu października 1939 r.
W czasie okupacji Z ielen iew sk a m ieszkała w Brodnicy razem z e swoją ciotką przy ul. Przykop 52. W ob ec g rożącego w yw iezienia na roboty do N ie m ie c podjęła pracę w u rzęd zie do spraw gospodarki ziem ią (B o d en a m t), w ykorzystując ją dla uprzedzenia niejednej polskiej rodziny wiejskiej o mającym n astąpić w ysiedleniu i wywiezieniu d o P otulic. P otem jako ciężko pracująca robotnica dojeżd żała do fabryki zbrojeniow ej w Ł ęgn ow ie k. Bydgoszczy. O d 1943 r. udało się jej uzyskać pracę księgow ej w prywatnej brodnickiej firm ie N iem c a H inza. M im o w ielok rot
nych nacisków n ie złożyła w niosku o w pis na n iem ieck ą listę n arodow ościow ą. Je- sienią 1944 r. została zm u szon a do ciężkiej pracy przy kopaniu row ów w Karbowie pod B r o d n i c y _________ „_____„_____________ Q_____________ . 0 t < .
zastrzelen ie 17 jej m ieszkańców w dniu 29 X II 1944 r. Podczas rewizji zagród N ie mcy natrafili na duży m agazyn leków , narzędzi m edycznych i m ateriałów opatrun
kowych. Była to składnica brodnickiej sekcji sanitarnej W SK, przeznaczona dla przygotow anego na okres „Burzy” szpitala polow ego. Ś ledztw o w spierane przez konfidentów ogarn ęło przeszło 70 aresztow anych z całego Inspektoratu. Kilkanaś- cioro spośród nich, w tym co najmniej 9 m łodych kobiet z W SK zg in ęło w m arszu ewakuacyjnym z w ięzien ia brodnickiego, z k tórego wyprowadzono w ięźn iów w dniu 18 /? / 1 1945 r. Z e wszystkich aresztow anych w ięźn iów Z ieleniew ska była najciężej torturowana, rozpoznana jako posiadająca najwięcej informacji. Jej m ilczen ie ura
towało życie dalszym co najmniej kilkudziesięciu P olak om . Z ostała zam ęczon a w śled ztw ie dnia 6 I 1945 r. O ględzin y lekarskie w czasie ekshum acji w dniu 8 III 1945 r. wykazały okrutne ok aleczen ia jako przyczynę śm ierci, Pochow ana na cm entarzu brodnickim.
Z ielen iew sk a jako jed na z nielicznych odznaczonych pom orskich kom batantek otrzymała Srebrny Krzyż Z asługi z M ieczam i (R ozk az K O 221/B P z dnia 11 XI 1944 r.).
Siostra Z ieleniew skiej M arta ps. „Strzecha”, pielęgniarka z zaw odu była czynna w o p iec e sp ołeczn ej. Zaprzysiężona przez Franciszka Jarzębow skiego ps. „B luszcz”,
„Sito”, p ełn iła funkcję łączniczki Sztabu Insp. Brodnica.
A P AK, Akta Okr. Pom. AK, sygn. 13, T.: Antoszewski K., Jagielska I., Kamińska E., Karls J., Konarzewska K., Łangowska I., Psuty K., R onowska H., Staw ińska-Zielenie- wska B., Stemplewska M., Wróblewska W., Wultański J., Zieleniew ska W.;
S ł o w n i k u c z e s t n i c z e k : . ^ W a t k a - p o d z i e m n a . . .; Z a w a c k a E.,
W ł a d y s ł a w a Z i e l e n i e w s k a ,[w:]
Z a s ł u ż e n i P o m o r z a n i e . . . ,
