1
S Z A W A R TO Ś C I TECZKI
I/2. Dokumenty (sensu slricto) dotyczące osoby relatora
I/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora ~
ill/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r
III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) 111/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. '
lli/5 - inne. ' -
IV. Korespondencja
il. Materiały uzupełniające relację 3
V. Nazwiskowe karty informacyjne
2
3
- Aresztow ano mnie 26 listopada 1939 roku. O {w ic i* w targnęło do m ego pokoju dw óch ge sta p o w ców. Przeprowadzili szczegółow ą rewizję i o d p ro w a dzili mnie do budynku ge sta p o - hitlerowskiej tajnej policji, która zainstalow ała się w siedzibie Kom isariatu G e n e ra ln e g o Rzeczypospolitej Polskiej w G d ań sku .
Tak zaczqł swą opow ieść siedzący ze m ną przy sto
le starszy, dobrze zbudow any mężczyzna. N azyw ał się Franciszek Herber. Urodził się w 1911 roku w Rewie;
od 1 roku mieszkał w G d a ń sk u , gdzie ukończył gd ań sk o -n ie m ie ck ą szkołę handlow ą. Był, jak jego ro
dzice, obywatelem polskim. Po odbyciu służby w ojsko
wej w 66 pułku piechoty w C h ełm nie n ad W isłą, wrócił d o G d a ń s k a i jak dawniej włączył się w nurt p olskie
g o życia sp ołe czn e go w op anow anym przez Niem ców W olnym M ie ści*- G d ań sku .
— W m a r c u 1 9 3 3 r a k u z a p r o s ił m n ie d o s w e g o m i e s z k a n ia w N o w y m P o r c ie s ie r ż a n t T e o d o r K o c h a ń s k i, p r a c o w n ik K o m i s a r i a tu G e n e r a l n e g o R P. O k a z a ł o
*ię , ż e z n a m n ie n ie t y lk o z p ra c y w , p o l s k ic h o r g a n iz a c j a c h , g d y ż o p o w ie d z i a ł m i s z c z e g ó ło w o p r z e b ie g m ej s t u ż b y w o js k o w e j i p rz y to c z y ł d o s k o n a ł ą o p in ię , j a k ą t a m z d o b y łe m . Z a p r o p o n o w a ł m i p ra c ę .
N ie p re c y z o w a ł, o j a k ą p r a c e c h o d z i, a n i d l a k o g o m a b y ć w y k o n y w a n a , s p y t a ł tylk o , „ czy c h c ia łb y m z r o b ić c o ś d la n ie g o , p rz e c ie ż z n a m g o d o b r z e o d ty
lu la t " , a p o k ilk u s e k u n d a c h p o n o w n ie s p y t a ł: „ C z y c h c i a ł b y ś z r o b ić c o ś d la n a s ? , : „ W i e s z - p rz e c ie ż - m ó w ił — że ja p r a c u ję w k o m is a r ia c ie w ' w y d z i a l e ' w o jsk o w y m . Z n a s z w G d a ń s k u w ie lu lu d zi, je s t e ś o b ro t n y , k ie d y w ię c b ę d z ie m y p o t r z e b o w a ć 0 k im ś b liż s z y c h in fo rm a c ji, z w ró c im y s ię d o c ie b ie i t w o im z a d a n i e m b ę d z ie je z d o b y ć . P o w ie m y ci jak . N ie m a rt w s ię t r u d n o ś c ia m i, p o m o ż e m y ci...".
N ie z u p e ł n i e j e s z c z e z o r ie n t o w a łe m się , o ia k ą p r a c ę m u c h o d z i, a łe z g o d z iłe m się. P o k ilk u d n i a c h k a z a ł m i p o j e c h a ć d o G d y n i, g d z ie p o d w s k a z a n y m a d r e s e m c z e k t ił n a m n ie n i e z n a n y m ę ż c z y z n a . P r z e d s t a w ił się j a k o k a p i t a n S z e f e r i p o k ró t k im w s t ę p ie p r z e k a z a ł m i p ie r w s z e z a d a n i e , u d z i e la j ą c s z e r e g u w s k a z ó w e k p r a k t y c z n y c h . C h o d z iło o o b s e r w o w a n i e ' w y z n a c z o n e j o s o b y i u z y s k a n i e o n iej jaik n a j w ię c e j in f o rm a c j i o r a z o p r z e k a z a n ie ic h d o G d y n i.
O d t q d to s t a ło s ię m o im z a w o d e m . Z a d a n i a w y z n a c z a n o m i z a w s z e -*w G d y n i w o k r e ś lo n y c h m ie s z k a n ia c h , t a m t a k ż e p r z e k a z y w a łe m w y n ik i s w e j p ra c y . 1 c h o c ia ż p r a c o w a łe m s t a le w G d a ń s k u , w s p r a w a c h s ł u ż b o w y c h n ie w o ln o mi t a m b y ło z n ik im s ię k o n t a k t o w a ć z w y ją t k ie m w y p a d k ó w n a g ł y c h i s z c z e g ó ln y c h .
* r *
O d t ą d d la H e r b e r a z a c z ę ło j ię n o w e , ja k ż e n ie b e z p ie c z n e ż y c ie - w s z a k G d a ń s k n ie le ż a ł n a t e r e n ie P o ls k i i o p a n o w a n y b ył p rz e z w r o g ic h P o l a k o m h i
t le r o w c ó w . N i e p r a c o w a ł s a m —
j a k o w s p ó łt o w a r z y s z a o t rz y m a ł m ł o d e g o P o l a k a , W i t o l d a S., n ie w ie lk ie g o , n ie z w r a c a j ą c e g o u w a g i b lo n d y n a , k tó ry z b ra t e m H e n r y k ie m z n a n y b y ł z p r a c y w p o l s k ic h o r g a n i z a c j a c h s p o ł e c z n y c h w S o p o c ie .
D l a p o ł s k i e g o w y w ia d u G d a ń s k b y ł b .a rdzo w a ż n ą p l a c ó w k ą , tu t a j b o w ie m z a i n s t a l o w a n a b y ła e k s p o z y t u r a w y w ia d u n ie m ie c k i e g o , k ie r u j ą c a p r a c ą s w y c h a g e n t ó w n a t e r e n ie P o m o r z a i w e r b u j ą c a in f o r m a t o r ó w w ś r ó d o b y w a t e li p o ls k ic h , p r z y b y w a j ą c y c h d o S o p o t u lu b G d a ń s k a .
J e d n y m z n a j c ie k a w s z y c h o- b ie k t ó w z a in t e r e s o w a n ia H e r b e ra i je g o w s p ó łt o w a r z y s z a , p o s ł u g u j ą c e g o s ię p s e u d o n im e m
„ S o w a ” , byt k ie r o w n ik e k s p o z y tu ry h it l e r o w s k ie g o w y w ia d u w G d a ń s k u , k a p i t a n A b w e h r y R e i n h o ld K o h tz , o s o b a b a r d z o w a ż n a i m o c n o z a k o n s p i r o w a n a , z k tó rą łą c z y ł s ię j e d e n *z n a j w ię k s z y c h s u k c e s ó w p o l s k ic h w y w ia d o w c ó w . O d K o h t z o b o w ie m p o p rz e z p o d s t a w i o n ą m u a g e n t k ę p o l s k i e g o w y w ia d u , P a u l in ę Ty- s z e w s k ą , p o ls k i w y w ia d a ż d o w y b u c h u w o j n y u z y s k iw a ł w s z y s tk ie n a j w a ż n ie j s z e in f o r m a c j e 0 d z i a ł a l n o ś c i g d a ń s k i e j p l a c ó w k i n ie m ie c k i e g o w y w i a d u
- J e d n y m z m o ic h c z ę st y c h z a d a ń b y ła o b s e r w a c j a K o h t z a
— w s p o m i n a H e r b e r . — Z a d a n i e b y ło z a w s z e p ie k ie ln ie t r u d n e 1 p rz e z K o h t z a m o je c z a r n e w ł o s y z a c z ę ły s t o p n io w o p r z y b ie r a ć o d c ie ń s iw a w y . P rze z d ł u g i c z a s o b s e r w o w a li ś m y j e g o m ie s z k a n ie w O liw ie , i a b y u z y s k a ć ja k n a j w ię c e j in fo rm a c ji, m ó j w y g l ą d a j ą c y b a r d z o m ło d o w s p ó ł t o w a rzysz u b r a n y w k ró tjd e , c h ł o p i ę c e s p o d e n k i p r z e d o s t a ł s ię n a p o d w ó r z e d o m u K o h t z a i b a w ił s ię z m ie s z k a j ą c y m i t a m c h ł o p c a m i. O w o c e m t e g o b y ło w ie le c e n n y c h in f o r m a c j i o r o z k ła d z ie m i e s z k a n ia K o h t z a , t ry b ie j e g o ż y c ia , o t o c z e n iu i d o m o w n ik a c h .
Z n a z w is k ie m K o h t z a łą c z y ło s ię t a k ż e u ję c ie p rz e z p o ls k i k o n t r w y w ia d c z ło w ie k a , k tó ry z w e r b o w a n y p rz e z n ie m ie c k i w y w i a d d o s t a r c z a ł m u ze p i e n i ą d z e s z e r e g u in f o rm a c j i n a t u r y w o jsk o w e j. ,
— O t r z y m a łe m in f o r m a c j e —
w s p o m i n a H e r b e r — że s p o t k a n ie K o h t z a z tym o s o b n ik ie m m a n a s t ą p i ć o k r e ś l o n e g o d n i a r a n o p rz e d h o t e le m „ C o n t i n e n t a l ’' n a p r z e c iw k o g d a ń s k i e g o d w o r c a . R a z e m ze m n ą o b s e r w a c j ę m ia ł o p r z e p r o w a d z a ć k il
k a in n y c h o s ó b , r o z s t a w io n y c h tak, że n ie m o g ł o u jść n a s z e j u- w a d z e n ic, c o d z i a ł o s ię p rz e d h o t e le m . O t r z y m a łe m z a d a n i e n a j t r u d n ie j s z e : z a j ę c ie m ie j s c a tu ż p rz y w e jś c iu d o r e s t a u r a c j i h o t e lo w e j. C z y t a j ą c g a z e t ę , s t a łe m d łu ż s z ą c h w ilę w p o b liż u , k ie d y z a u w a ż y łe m , że o d k ilk u s e k u n d z n a j d u j e s ię t u i o b o k m n ie j a k iś m ę ż c z y z n a . D y s k r e t n ie p o d n io s ł e m g ł o w ę — i z m a r t w ia łe m : b y ł to K o h tz . B y n ie z w r a c a ć n a s i e b i e u w a g i, d y s k re tn ie o d d a iliłe m się. K r ó t k o p o t e m n a s t ą p i ł o s p o t k a n i e K o h t - . za z o b c y m m ę ż c z y z n ą . P o z a
m ia n ie k ilk u s łó w p o s z li d o p o b lis k ie j r e s t a u r a c j i M a m p e g o , z n a n e j z p o d a w a n i a z n a k o m it e g o n a p o j u a l k o h o l o w e g o o n a z w ie „ M a c h a n d e l ” .
W r a z z „ S o w ą " z a j ę liś m y p o d ś c i a n ą m ie j s c e d o ś ć o d l e g l e od K o łit z a , a le p o ł o ż o n e ta k , że p a t r z ą c w r o z w ie s z o n e n a ś c i a n a c h lu s t r a w i d z ie liś m y w s z y s tk o , c o d z ie je s ię p rz y s t o lik u s z e fa g d a ń s k i e j A b w e h r y . Z a o b s e r w o w a l iś m y też m o m e n t w y m ia n y k o p e r t : j e d n a z a w i e r a ła in f o r m a c je s z p i e g o w s k ie z P o lsk i, d r u g a - j u d a s z o w s k ie p ie n ią d z e .
N a t y c h m ia s t p r z e k a z a l i ś m y , w i a d o m o ś ć d o G d y n i. D o w i e d z ie l iś m y s ię p ó ź n ie j, ż e o s o b n ik ó w z o s t a ł t e g o s a m e g o d n i a a - r e s z t o w a n y w p o c i ą g u n a d w o r c u w T c z e w ie . B y ł o f ic e re m r e z e r w y i w B y d g o s z c z y m ia ł n a ry n k u s k le p z k a p e lu s z a m i. Z a z d r a d ę z o s t a ł s k a z a n y n a ś m ie rć . U d z i a ł w w f k r y c iu tej a f e r y z a lic z a m d o s w o ic h n a jw ię k s z y c h s u k c e s ó w . U c z e s t n ic z y łe m t a k ż e w w y k r y c iu i n n e g o c z ło w ie k a , s z p i e g u j ą c e g o w P o l s c e n a rze cz N ie m c ó w . I t e n z o s t a ł p o s t a w i o n y p rz e d s ą d e m i s k a z a n y .
— P r z e z p e w ie n c z a s — m ó w i d a łe j H e r b e r — o b s e r w o w a łe m N i e m c a o n a z w is k u D ie t r ic h . Z o s t a ł o n s łu ż b o w o p r z e n i e s io n y d o g d a ń s k i e g o u rzę d-u f i n a n s o w e g o n a o b e c n e j ul. 3 M a ija jatko in s p e k t o r p o d a t k o w y . W ł a d z e p o l s k ie p o d e j r z e w a ły j e d n a k , żę je s t w y s o k im f u n k c j o n a r iu s z e m n ie m ie c k i e g o w y w ia d u . M i a ł e m u s t a łić , c z y m s ię z a j m u j e i j a k ie m a k o n t a k ty .
Z a c z ą ł e m o d o b e j r z e n i a go . U s t a liłe m , w j a k im p o k o j u u r z ę d u je , o k tó re j g o d z i n i e p r z y c h o - . d zi i w y c h o d z i, j a k ic h p r z y j m u je in t e r e s a n t ó w , n a s t ę p n i e z a ś z a in t e r e s o w a łe m s ię j e g o m ie s z k a n ie m . A l e j a k d o s t a ć s ię d o ś r o d k a , j a k d o w ie d z ie ć s ię c z e g o ś o n i m ? P e w n e g o d n i a , k ie d y b y ł w b iu rz e , z a s t u k a ł e m d o j e g o d rz w i i p r z e d s t a w iłe m s ię g o s p o d y n i j a k o k u z y n D ie t r i c h a , b ę d ą c y w G d a ń s k u p r z e j a z d e m . Z a p r o s i ł a m n ie d o ś r o d k a i w t o w a r z y s k ie j s z c z e r e j a t m o s f e r z e , j a k ą stw o rz y łe m , p o w i e d z i a ł a m i
w s z y s tk o , c z e g o c h c i a łe m s ię d o w ie d z ie ć . N a j w a ż n i e j s z e b y ło to, ż e w c i ą g u n a j b l iż s z y c h m ie s ię c y m ia ł z o s t a ć p r z e n i e s io n y p o n o w n ie d o H a m b u r g a lu b B r e m y i o b j ą ć t a m p o s a d ę — m ó w iła — w j a k ie j ś w a ż n e j p l a c ó w c e w o js k o w e j. T a k w ię c p o t w ie rd z iły s ię p o d e j r z e n ia w ła d z p o ls k ic h . Z a t o r o z p o z n a n i e o- t r z y m a łe m p o c h w a łę .
C z ę s t o m o j e z a in t e r e s o w a n ie b y ło k ie r o w a n e n a f u n k c j o n a r iu s z y g d a ń s k i e j p o lic j i k r y m in a l nej, k tó ra o d w ie lu la t p r a c o w a ła n a rze c z p o lic j i n ie m ie c - - kiej i g e s t a p o . C z ę s t o o b s e r w o w a łe m H a n s a L e y e ra , i n s p e k t o ra w p re z y d iu m p o lic ji, k tó ry i o d g r y w a ł d u ż ą r o lę w z w a l c z a n iu p o l s k o ś c i w W o ln y m M i e ś c ie . Le ye '- z re s z tą p r z e s łu c h iw a ł m n ie p o t e m w g m a c h u g e s t a po...
H a n s L e y e r — d o d a j m y — p rz e z c a ł ą o k u p a c j ę p r o w a d z ił t a m w y d z i a ł z w a l c z a n ia p o l s k i e
g o r u c h u o p o r u , k ie r u j ą c n a t o rtu ry i ś m ie r ć n ie z l ic z o n e d z i e s ią t k i p o l s k ic h p a trio tó w .
Z a d a n i a te w y k o n y w a łb y H e r b e r a ż d o w y b u c h u w o jn y , g d y b y n ie n i e o c z e k iw a n a w izy ta , j a k ą z ło ż y ł j e g o m a t c e z w y k ły g d a ń s k i „ s c h u p o w i e c " , czy li p o lic ja n t, k tó ry d o p y t y w a ł, g d z ie p r a c u j e jej syn. H e r b e r n a t y c h m ia s t z a m e l d o w a ł o tym s w e m u p r z e ło ż o n e m u , w G d y n i. D e c y z j a b y ła j e d n o z n a c z n a : n a t y c h m ia s t p r z e r w a ć w s p ó ł p r a c y --- z e r w a ć w s z y s t k ie k o n t a k t y i p o d j ą ć o f i
c j a l n ą p ra c ę . Z a p r o p o n o w a n o m u z a j ę c ie w p o l s k ie j firm ie m a k le r s k ie j S z y m a n k ie w ic z a p rz y ul. D łu g i e j w G d a ń s k u .
A l e i w t e d y F r a n c is z e k H e r b e r p o t r a f ił b y ć d la P o ls k i p o ży te c zn y . J a k o p r a c o w n ik m a k le r s k i b y w a ł w p o r c i e g d a ń s k im n a s t a t k a c h i — m a j ą c o c z y i u sz y o t w a r t e — w i e lo k r o t n ie z a u w a ż a ł w y ł a d u n e k p r z y w ie z io n e j p o t a j e m n ie z P r u s W s c h o d m ich b r o n i p r z e z n a c z o n e j d la o d d z i a ł ó w n ie m ie c k i c h g o t u j ą c y c h s ię d o a t a k u n a P o l s k ę I d-o p rz y łą c z e n -ia G d a ń s k a d o R z e s z y A d o l f a H it le r a .
H e r b e r n ie z e r w a ł tet w s p ó ł p r a c y z p o l s k im i o r g a n i z a c j a m i w N o w y m P o r c ie i p o u s t a n i u k o n t a k t ó w z p o l s k im w y w ia d e m w łą c z y ł s ię w n u rt w o j s k o w e g o s z k o l e n ia g d a ń s k i e j m ło d z ie ż y p o l s k ie j n a w y p a d e k h it le r o w s k ie j a g r e s j i. L ic z o n o s ię z tym p o w a ż n ie , n ik t j e d n a k n ie w ie rzył, b y s t a r c ie to P o l s k a m o g ł a p r z e g r a ć .
L o s y w o j n y w p ie rw s z y m e t a p ie p o t o c z y ły s ię j e d n a k in a c z e j.
H e r b e r z o s t a ł a r e s z t o w a n y I p o w i e lo m i e s ię c z n y c h p r z e s ł u c h a n ia c h t ra f ił d o o b o z u k o n c e n t r a c y j n e g o S t u R K o ? . P r z e b y w a j tcwrT d o k o ń c a w o jn y ,
A
Alojzy
Męclewski 4
H e r b e r F ra n c is z e k ps. „G erda” (1911-1981), członek Tajnej O rganizacji W ojskow ej w W. M. G dańsku, w yw iad o w ca referatu lądow ego W ydziału W ojskow ego K om isaria
tu G eneralnego R P w G dańsku.
U rodzony 25 X I 1911 r. w R ew ie, w oj. gdańskie; syn A ugustyna i Tekli z d. Schu- macher. R azem z rodzicam i m ieszkał w W olnym M ieście G dańsku. W 1925 r. ukończył p o lsk ą szkołę p o w sz e c h n ą w G dańsku - N ow ym P orcie, a w latach 1925-1928 u częsz
czał do Polskiej Szkoły H andlow ej w G dańsku. W latach 1928-1939 praco w ał ja k o pracow nik um ysłow y w polskich i duńskich przedsiębiorstw ach spedycyjnych i m a
klerskich w p orcie gdańskim . B ył działaczem polskich organizacji m łodzieżow ych w W M G , a następnie członkiem w ielu polskich organizacji i stowarzyszeń. W latach 1928- 1939 b y ł sekretarzem G m iny Polskiej - Z w iązku P olaków w G dańsku - N o w y m P or
cie.
O d k w ietn ia 1932 r. do w rześn ia 1933 r. odbyw ał służbę w o jsk o w ą w 66 pp w C hełm nie, podczas której u k ończył szkołę podoficerów rezerwy. Po odbyciu służby b y ł pracow nikiem operacyjnym O ddziału II S ztabu G łów nego WP. W 1933 r. przeszedł w W arszaw ie kurs O ddziału II i o trzym ał przydział do E kspozytury n r 3 O d d ziału II w Bydgoszczy. S kierow any został n astępnie do w ykonyw ania zadań w yw iadow czych na terenie W olnego M iasta G dańska i P rus W schodnich. O trzym ał przydział służbow y do referatu lądow ego W ydziału W ojskow ego K om isariatu G eneralnego R P w G dańsku, kierow anego p rzez mjr. M ariana W łodarkiew icza. R azem z W itoldem Ś w iętochow skim i C ielasikiem pro w ad ził na terenie G dańska inw igilację w yznaczonych N iem có w oraz
5
obserw ację ró żn y ch instytucji i urzędów d ziałających w G dańsku, w tym P o lizei- prasidium . B rał także aktyw ny udział w szkoleniu polskiej m łodzieży z G d ań sk a w z a k re sie p rz y sp o so b ie n ia w o jsk o w eg o . B y ł c z ło n k ie m sp e cja ln ej g ru p y b o jo w e j dow odzonej p rze z sierż. M ichała W iśniew skiego z W ydziału W ojskow ego K G RP.
Z godnie z dyspozycjam i sw oich przełożonych H erber utw orzył na terenie G dańska- N ow ego Portu ta jn ą g ru p ę b o jo w ą składającą się z m łodych Polaków , członków G m iny Polskiej - Z w iązku Polaków. O rganizow ał szkolenie tej grupy w G dańsku oraz na terenie Polski. C złonkow ie jego grupy ćw iczyli m.in. przeprow adzanie aktów dyw ersji na liniach kolejow ych G dynia - Puck i G dynia - Kartuzy. Podczas w yborów do S enatu i Volkstagu gdańskiego n a polecenie W ydziału W ojskow ego K G RP w ykonyw ał zadania specjalne.
O d 1 IX 1939 r. ukryw ał się. N ie zdołał podjąć działalności konspiracyjnej, p o n ie w aż 2 7 IX 1939 r. został aresztow any p rzez funkcjonariuszy gestapo w G dańsku. P rz e szedł ciężkie śledztw o w G dańsku. Po je g o zakończeniu 9 V I I I 1941 r. osadzony zo stał w obozie Stutthof, ja k o w ięzień p o lityczny n r 11686. W S tutthofie p oczątkow o b y ł w kom panii karnej, a następnie dzięki pom ocy kolegów z W olnego M iasta G dańska za
trudniony b y ł w w arsztatach stolarskich D A W (D eutsche A usriistung W erke). O d 1942 r. pracow ał w kom andzie p rzydziału pracy jako statystyk w A rbeitseinsatz. B y ł c z ło n kiem obozow ego ruchu oporu i uczestniczył w akcji sam opom ocy w ięź n ia rsk iej. W obozie S tu tth o f b y ł w ięziony do ew akuacji w styczniu 1945 r. P odczas tzw. „m arszu śm ierci” u ciekł z transportu w rejonie N iestępow a pow. K artuzy razem z k ilkom a w ię ź niam i i ukryw ał się n a terenie K artuz w m ieszkaniu G rzegorza C zarnow skiego. Po za ję
ciu G dańska p rzez w ojska radzieckie w yjechał do Sopotu, gdzie brał udział w tw o rze
niu organów adm inistracji terenow ej. P racow ał w ów czas ja k o n aczelnik w y działu ew i
dencji ludności w Z arządzie M iejskim w Sopocie. P row adził też ż y w ą działalność spo- łeczno-polityczną. W 1945 r. razem z byłym senatorem polskim z G dańska P. B u d z y ń skim i A. P ilarczykiem założył S tronnictw o D em okratyczne. B ył w tedy także sek reta
rzem Z w iązku B yły ch W ięźniów P olitycznych na w ojew ództw o gdańskie z s ie d z ib ą w Sopocie. W 1947 r. w rócił do pracy w zaw odzie m aklerskim . P racow ał następnie w p ortach G dańsku, G dyni, S zczecinie i Ustce.
W 1950 r. został aresztow any przez U B w zw iązku ze s w o ją p rz e d w o je n n ą d z ia ła l
n o śc ią w O ddziale II w G dańsku. P rzez blisko p ó ł roku w ięziony b y ł w K o szalin ie i S zczecinie, gdzie przeszedł śledztw o. Po zw olnieniu nie m ógł w rócić do poprzedniej pracy. Z atrudniony b y ł później przez w iele lat w spółdzielczości. P rzed e m ery tu rą był zakładow ym inspektorem B H P w W ojew ódzkim Szpitalu Z akaźnym w Sopocie. Z m arł 31 I 1981 r. w S opocie i pochow any został n a C m entarzu K om unalnym w S opocie.
O dznaczony M edalem Zw ycięstw a i W olności (1976) oraz O dznaką „O piekun M iejsc P am ięci N aro d o w ej” .
A K lubu Byłych W ięźniów Obozu K oncentracyjnego Stutthof w Sopocie, deklaracja człon
kow ska K lubu z 1 II 1968 r. (tu data osadzenia w Stutthofie - 2 1 VII 1941), ankieta Herbera F. jako członka K lubu (tu inna data aresztow ania 25-26 XI 1939), rei. z działalności H erbe
ra z 20 II 1980 (tu data osadzenia w Stutthofie 9 VIII 1941); M ę c 1 e w s k i A., Neugar- ten.... s. 185, 186, 223-224.
A n d r z e j G ą sio r o w s k i
55
