R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T. V III, Z. 2, W A R S Z A W A 1959
ARKADIUSZ MUSIEROWICZ, KRYSTYNA KONECKA-BETLEY
STUDIA NAD KOMPLEKSEM SORPCYJNYM I ZAWARTOŚCIĄ KATIONÓW WYMIENNYCH W WAŻNIEJSZYCH GLEBACH
WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO
K O M U N IK A T II
C Z A R N E Z IE M IE O K O L IC K U T N A I Ł Ę C Z Y C Y
2* pracowni Chemii i Fizyki Gleb IUNG i z Zakładu Gleboznawstwa SGGW w Warszawie
WSTĘP
Czarne ziem ie zostały w ydzielone w system atyce polskiej jako odrębny typ gleby, mimo że stanowią one w łaściw ie grupę gleb różnego pochodze nia genetycznego [2, 3, 4, 1].
W odróżnieniu od czarnoziemów, które tworzą się w warunkach k li m atu kontynentalnego pod w pływ em roślinności łąkowo-stepowej, czarne ziem ie tworzą się głównie w warunkach klim atu w ilgotnego pod w pływ em roślinności łąkowej. Mogą to być gleby pobagienne, jak również w ytw orzo ne ze skał m acierzystych najczęściej zasobnych w związki wapnia w w a runkach znacznej, lecz nie nadmiernej wilgotności. Wśród tych ostatnich wyróżnić można gleby stanowiące dalsze stadium rozwojowe gleb bru natnych.
W pierwszym przypadku gleby bagienne przekształcają się w czarne ziemie na skutek zmiany stosunków wilgotnościowych, to jest obniżania się poziomu wody gruntowej. W drugim przypadku czarne ziem ie kształtują się w warunkach dużej, lecz nie nadmiernej wilgotności albo bezpośrednio ze skał m acierzystych zasobnych w w ęglan wapnia [1, 4] pod w pływ em roślinności łąkowej, albo z gleb brunatnych również najczęściej zasobnych w węglan wapnia i kationy w ym ienne o charakterze zasadowym pod w pływ em procesu darniowego sprzyjającego nagromadzaniu się próchnicy. O zjaw isku tym decyduje też podsiąkanie wody zasobnej w węglany.
168 A. M usierow ic z, K. K o n e c k a - B e tle y
W tym ostatnim przypadku mogą tworzyć się czarne ziemie położone wysoko, bez morfologicznych cech oglejenia, o niskim poziomie wody grun towej. Na tworzenie się czarnych ziem na płaskowyżu, w ytw orzonych z mar glistę j gliny zwałowej, zwrócił uwagę T. M i e c z y ń s k i [ 3 ] , nazy wając je czarnoziemami kujawskimi. Nazwa ta byłaby o tyle słuszna, gdy by było można stwierdzić stepowe pochodzenie tych czarnych ziem.
W system atyce gleb, jaką podają zachodnioeuropejscy gleboznawcy, jak również gleboznawcy radzieccy, nie wydzielono oddzielnie typu czar nych ziem. Tzw. ciemnopróchniczne gleby dunkle humose Böden, jak po dają gleboznawcy niemieccy, jak również czarno zabarwione gleby tiomno c w ietn yje poczwy, które wyróżniają gleboznawcy radzieccy, mieszczą się najczęściej w glebach typu glejow ego (system atyka niemiecka) albo w gle bach darniowo-glejowych (system atyka radziecka). N ależy jednak zwrócić uwagę na to, że w glebach typu glejowego, jak podaje S c h e f f e r [13], poziom wody gruntowej w ystępuje najczęściej powyżej 80 cm od pow ierz chni, podczas gdy w czarnych ziemiach w ydzielonych przez polskich gle boznawców poziom ten może występować na podanej przez Scheffera głę bokości tylko okresowo, a najczęściej w ystępuje on poniżej 80 cm. W edług M i i c k e n h a u s e n a [9] w typie Schwarzerde (Tschernosem) m ieszczą się nie tylko gleby pochodzenia stepowego, ale również wytworzone pod w pływ em roślinności łąkowej w warunkach wilgotnych, które określa ja ko gleby podobne czarnoziemom grauschwarze, etw as steinnässe schwar- tzerdeähnliche Böden, będące odpowiednikiem niektórych naszych czar nych ziem. Scheffer [13] wspomina również o procesie brunatnienia czar- noziem ów przy zmianie klim atu kontynentalnego na klim at w ilgotny.
Na zjawisko degeneracji czarnych ziem, charakteryzujące się przede w szystkim ubytkiem próchnicy w wierzchnich warstwach tych gleb w w a runkach aerobowych przy znacznym obniżeniu się poziomu wody grun towej, zwrócili szczególną uwagę S. M i k l a s z e w s k i i A. M u s i e r o w i c z [2, 4, 5, 7, 8]. Silnie zdegradowane czarne ziem ie nazywa w sw o ich pracach M usierowicz szarymi ziemiami. W w ielu przypadkach trudno jest rozstrzygnąć tylko na podstawie cech morfologicznych czy są to czar ne ziemie zdegradowane, czy gleby przejściowe od brunatnych do czarnych ziem. W tych ostatnich glebach (szarobrunatnych), jak podaje M usiero wicz, bezpośrednio pod poziomem A znajduje się poziom brunatnienia B, podczas gdy w czarnych ziemiach zdegradowanych z reguły brakuje ta kiego poziomu B.
Ważną cechą rozpoznawczą, pozwalającą określić pochodzenie gene tyczne czarnych ziem, jest rodzaj zawartej w nich próchnicy.
Czarne ziemie pochodzenia bagiennego charakteryzują się próchnicą nie nasyconą całkowicie kationami zasadowymi, jak również w pewnych przy padkach próchnicą storfiałą lub murszastą; czarne ziemie natomiast po
S tu d ia na d g le bam i woj. łódzkiego 169
chodzące od gleb brunatnych odznaczają się z reguły próchnicą słodką i amorficzną. Jako morfologiczne kryterium , pozwalające odróżnić czarne ziem ie pobagienne od czarnych ziem wysoko położonych i wykształconych z utworów m arglistych, należy uznać w pierwszym przypadku ostre przej ście utworu pochodzenia bagiennego w skałę podścielającą. W drugim przy padku skutkiem braku zabagnienia najczęściej nie ma ostrego przejścia m iędzy poziomem A i poziomem C.
BADANIA WŁASNE
Celem niniejszej pracy było scharakteryzowanie właściwości chem icz nych kom pleksu sorpcyjnego typow ych czarnych ziem okolic Kutna i Łę czycy województwa łódzkiego, wytworzonych z piasków gliniastych pod ścielonych piaskami luźnymi oraz z m arglistych glin zwałowych (tabl. 1) i wyprowadzenie wniosków dotyczących ich genezy.
Pierw sze z nich stanowią gleby nisko położone pochodzenia ba giennego, drugie natomiast, położone stosunkowo wyżej, w ykształciły się w warunkach dużej, lecz nie nadmiernej wilgotności ze skał zasobnych w węglan wapnia pod w pływ em procesu darniowego. Te ostatnie mogą stanowić dalsze stadium rozwojowe gleb brunatnych lub w pew nych przy padkach powstawać z utworów m arglistych bezpośrednio pod w pływ em roślinności łąkowej.
Na podstawie składu mechanicznego i m ineralnego (tabl. 1 i 2), oma w ianych czarnych ziem wytworzonych z piasków, można stwierdzić, że m a teriał pod względem pochodzenia geologicznego jest niejednolity od głę bokości 100 cm. Skład m echaniczny czarnych ziem w ytworzonych z glin zwałowych, charakteryzujący się stopniow ym wzrostem części spław ial nych w głąb profilu glebowego, wskazuje na w ytw orzenie się tych gleb in situ, z w yjątkiem profilu 9 przewarstwionego na głębokości 50— 60 cm piaskiem gliniastym lekkim.
Na podstawie zawartości minerałów ilastych w ykonanych orientacyj ną metodą termiczną J. Tokarskiego, określającą jedynie w przybliżeniu ilość i jakość m inerałów ilastych, trudno jest uchwycić zależność m iędzy ilością części koloidalnych wynikającą ze składu mechanicznego a sumą m inerałów ilastych grupy m ontm orylonitowej i grupy kaolinitowej. W w ie lu przypadkach w zbadanych glebach wzrost części koloidalnych w głąb profilu nie decyduje o wzroście sum y m inerałów ilastych, a wręcz od wrotnie zmniejsza się. W ynika to może z niedokładności m etody J. To karskiego, nie uwzględniającej m ożliwości występowania w glebach ilitu, który najprawdopodobniej w zbadanych czarnych ziemiach występuje, o czym m iędzy innym i świadczy dość znaczna zawartość potasu w tych glebach.
TABLICA 1 Czarne- z ie m ie . S k ła d m e ch a n icz n y g le b
B la c k e a r t h s . M e c h a n ic a l s o i l c o m p o s itio n G łęb o k o ść po b r a n i a p r ó bek - cm S am ples t a ken a t d e p th o f . . . . cm C z ę ś c i C z ę ś c i . ś r e d n i c a c z ą s t e k z i e m i s ty c h g l e b y w p a r t i c l e s o f s o i l mm. D ia m e te r o f i n mm. e a r t h Ogółem - T o ta l 1---K lasy użytkow e U t i l i t y c l a s s M iej scow ość
L o c a l i t y s z k i e l e t . S k e l e t a l p a r t s • z i e m i s t e E a r th p a r t s 1 - 0 ,5 mm 0 , 5 -0 ,2 5 mm 0 , 2 5 -0 ,1 mm 0 , 1 -0 ,-0 5 mm 0 ,0 5 -0 ,-0 2 mm 0 , 0 2 -0 ,-0 -0 6 mm 0 ,0 0 6 -0 ,-0 -0 2 mm < 0 ,0 0 2 nun 1 - 0 ,1 mm 0 , 1 -0 ,-0 2 mm < 0 ,0 2 mm 1 пип îé 1 mm % w p r o c e n ta c h - i n p e r c e n t
Cz a rn e zie m ie le k k i e w ytw orzone z p iask ó w c a łk o w ity c h - L ig h t b la c k e a r t h s form ed from c o m p le te s a n d s
0 - 1 5 3, 3 9 6 ,7 2 ,5 1 0 ,0 4 9 ,5 6 , 0 1 5 ,0 9 ,0 5 ,0 3 ,0 6 2 ,0 2 1 ,0 1 7 ,0 K arszew y Koś c i e l n e 5 po w .Ł ęc zy c a 50 - 60 100 - 110 2 ,1 0 ,7 9 7 ,9 9 9 ,3 2 ,5 3 ,0 1 0 ,0 1 6 ,5 5 6 .5 7 1 .5 4 .0 2 .0 7 .0 2 .0 7 .0 3 .0 1 ,0 0 ,0 1 2 ,0 2 ,0 6 9 ,0 9 1 ,0 1 1 ,0 4 ,0 2 0 ,0 5 ,0 IV 5 - 2 0 •1,5 9 8 ,5 1 ,5 6 ,5 5 7 ,0 1 1 ,0 9 ,0 8 ,0 6 , 0 1 ,0 6 5 ,0 2 0 ,0 1 5 ,0 C z e r n ik i 6 po w .Ł ęc zy c a 50 - 60 ■100 - 110 0 ,6 0 ,7 9 9 ,4 9 9 ,3 1 ,5 2 ,0 6 ,5 1 1 ,7 5 8 ,0 8 0 ,3 8 ,0 4 ,0 9 .0 1 .0 7 .0 1 .0 4 ,0 0 ,0 6 ,0 0 ,0 6 6 ,0 9 4 ,0 1 7 ,0 5 ,0 1 7 ,0 1 ,0 IV
C zarne z ie m ie l e k k i e w ytw orzone z p iask ó w na g l i n i e zw ałow ej - L i g h t b la c k e a r t h s form ed from £la n d s on b o u ld e r loam
5 - 1 5 2, 1 9 7 ,9 1 8 ,0 1 5 ,2 4 3 ,8 6 , 0 7 ,0 4 ,0 3 ,0 3 ,0 7 7 ,0 1 3 ,0 1 0 ,0 D ąbie 118 pow .Ł ęc z y c a 50 - 55 90 - 100 4 ,5 5 ,1 9 5 ,5 9 4 ,9 1 1 ,0 1 ,9 1 5 ,3 3 ,9 5 7 ,7 3 7 ,2 5 ,0 • 1 6 ,0 2 ,0 1 0 ,0 2 ,0 9 ,0 2 ,0 7 ,0 5 ,0 1 5 ,0 8 4 .0 4 3 .0 7 ,0 2 6 ,0 9 ,0 3 1 ,0 I I I
C z arn e z le ra le l e k k i e w ytw orzone z g l i n y zw ałow ej 'l e k k i e j 1 i medium bo u ld e
ś r e d n ie j >r loam s
^ L ig h t b la c k ea i: t h s formeîd fro m :L ig h t an<i
0 - 1 5 2, 5 9 7 ,5 1 ,7 6 ,2 5 1 ,1 1 6 ,0 9 ,0 6 ,0 7 ,0 3 ,0 5 9 ,0 2 5 ,0 1 6 ,0 O raczew 357 30 - 40 4 ,8 9 5 ,2 1 ,4 6 ,7 5 1 ,9 1 2 ,0 7 ,0 6 ,0 6 , 0 9 ,0 6 0 ,0 1 9 ,0 2 1 ,0 I I I p o w .Ł ęczy ca 70 - 80 5 ,2 ■94,8 2 ,2 4 ,0 2 8 ,2 1 5 ,0 1 0 ,0 1 6 ,0 1 0 ,0 1 4 ,0 3 5 ,0 2 5 ,0 4 0 ,0 100 - 130 8 ,7 9 1 ,3 2 ,1 3 ,5 3 5 ,4 1 3 ,0 1 3 ,0 8 ,0 1 0 ,0 1 5 ,0 4 1 ,0 . 2 6 ,0 3 3 ,0 Tum 2 p o w .Ł ę czy c a 0 - 2 0 60 - 70 3 ,8 3 ,2 9 6 ,2 9 6 ,8 1 0 ,6 1 5 ,9 5 ,9 4 ,6 5 3 .5 3 3 .5 5 ,0 1 5 ,0 7 ,0 1 3 ,0 7 .0 3 .0 5 ,0 1 0 ,0 6 ,0 5 ,0 7 0 ,0 5 4 ,0 1 2 ,0 2 8 ,0 1 8 ,0 -1 8 ,0 , I I I 100 - 110 3 ,3 9 6 ,7 1 4 ,6 e , l 1 9 ,3 19-,0 1 0 ,0 1 0 ,0 4 ,0 1 5 ,0 4 2 ,0 2 9 ,0 2 9 ,0
C zarn e z ie m ie ś r e d n io o i ę ż k i e w ytw orzone z g l i n y zw ałow ej l e k k i e j 1 from l i g h t and medium b o u ld e r
ś r e d n i e j loam s - Medium h ea v y b la c k e a r t h s form ed 0 - 1 5 5, 0 9 5 ,0 U , 2 1 0 ,0 3 5 ,8 1 1 ,0 1 0 ,0 7 ,0 8 ,0 7 ,0 . 5 7 ,0 2 1 ,0 2 2 ,0 Grabów 230 35 - 40 6 , 8 9 3 ,2 1 1 ,1 1 1 ,7 3 4 ,2 1 3 ,0 7 ,0 6 ,0 4 ,0 1 3 ,0 5 9 ,0 2 0 ,0 2 1 ,0 I I pow .Łęc.zyca 60 - 70 7 ,5 9 2 ,5 1 1 ,1 9 ,5 2 7 ,4 1 5 ,0 8 ,0 8 ,0 8 ,0 1 3 ,0 4 8 ,0 2 3 ,0 2 9 ,0 100 - 130 6 ,6 9 3 ,4 1 0 ,8 8 ,6 2 7 ,6 1 6 ,0 7 ,0 8 ,0 7 ,0 15, 0 4 7 ,0 2 3 ,0 3 0 ,0 0 - 1 5 1, 7 9 8 ,3 1 ,2 5 ,5 4 6 ,3 1 6 ,0 7 ,0 1 2 ,0 9 ,0 3 , 0 5 3 ,0 2 3 ,0 2 4 ,0 B i e l i c e 9 50 - 60 2 ,5 9 7 ,5 1*2 6 ,4 5 0 ,4 2 0 ,0 9 ,0 3 ,0 4 , 0 6 , 0 5 8 ,0 2 9 ,0 1 3 ,0 I I I p o w .Ł ę czy c a 90 - 100 5 ,7 94 ,3 1 ,9 4 ,0 3 9 ,1 1 0 ,0 1 0 ,0 9 ,0 1 0 ,0 1 6 ,0 4 5 ,0 2 0 ,0 3 5 ,0 0 - 2 0 2, 6 9 7 ,4 1 ,8 7 ,0 4 6 ,2 1 0 ,0 1 0 ,0 6 ,0 7 ,0 10,0 5 5 ,0 2 0 ,0 2 5 ,0 Dwór M a lin a 1 pow .K utno 50 - 60 100 - 120 4 ,2 4 ,1 9 5 .8 9 5 .9 1 , 9 1 ,5 4 ,5 3 ,8 3 6 ,6 4 0 ,7 1 2 ,0 1 7 ,0 1 0 ,0 1 ,0 6 ,0 7 ,0 1 4 ,0 9 ,0 15To ' 20,0 '43 ,0 4 6 ,0 22, 0 1 8 ,0 3 5 .0 3 6 .0 I I 0 - 2 0 1 1 ,0 8 9 ,0 1 ,5 7 ,0 5 1 ,5 8 ,0 1 0 ,0 7 ,0 7 ,0 8 , 0 6 0 ,0 1 8 ,0 2 2 ,0 S ie c ie c h ó w 6 pow .K utno 50 - 60 120 - 130 2 ,8 4 ,3 9 7 ,2 9 5 ,7 2 ,0 1 ,5 5 ,5 5 ,3 4 5 ,5 3 7 ,2 1 1 ,0 1 1 ,0 6 ,0 8 ,0 5 .0 8 .0 8 ,0 1 0 ,0 Д 7 ,0 1 9 ,0 5 3 .0 4 4 .0 1 7 .0 1 9 .0 3 0 .0 3 7 .0 I I 0 - 1 5 4, 3 9 5 ,7 1 ,5 6 ,5 4 9 ,0 8 ,0 1 0 ,0 6 ,0 1 0 ,0 9 ,0 5 7 ,0 1 8 ,0 2 5 ,0 B ie la w k i 3 35 - 40 5 ,0 9 5 ,0 1 ,3 5 ,5 4 3 ,2 1 0 ,0 1 ,0 1 4 ,0 7 ,0 1 8 ,0 5 0 ,0 1 1 ,0 3 9 ,0 I I pow .K utno 50 - 60 5 ,6 9 4 ,4 2 ,0 4 ,5 3 6 ,5 1 2 ,0 8 ,0 8 ,0 1 1 ,0 1 8 ,0 4 3 ,0 2 0 ,0 3 7 ,0 100 - 1X0 1 ,6 9 8 ,4 1 ,0 4 ,0 4 0 ,0 1 ,0 1 6 ,0 1 0 ,0 3 ,0 2 5 ,0 4 5 ,0 1 7 ,0 3 8 ,0 0 - 1 5 1, 4 9 8 ,6 1 ,6 5 ,0 4 5 ,4 1 0 ,0 1 1 ,0 b ,0 6 ,0 1 3 ,0 5 2 ,0 2 1 ,0 2 7 ,0 Nowa? W ieś 4 30 - 40 2 ,8 9 7 ,2 1 ,8 6 ,8 44 ,4 9 ,0 9 ,0 6 , 0 6 , 0 1 7 ,0 5 3 ,0 1 8 ,0 2 9 ,0 I I pow .K utno 50 - 65 1 ,6 9 8 ,4 1 ,5 5 ,5 4 0 ,0 1 2 ,0 9 ,0 7 ,0 5 ,0 20, 0 4 7 ,0 2 1 ,0 3 2 ,0 120 - 130 1 ,6 9 8 ,4 1 ,5 5 ,0 3 9 ,5 1 2 ,0 7 ,0 1 1 ,0 6 , 0 1 8 ,0 4 6 ,0 1 9 ,0 3 5 ,0 C z a rn a z ie m ia ś r e d n io c i ę ż k a wytwór zo n a z {g lin y zw u l d e r a ło w e j n loam on a plafeku . sand
- Mediu m h ea v y b'la c k « a r t h form ed1 from be>—
0 - 1 5 0 , 9 9 9 ,1 1 ,5 3 ,2 4 7 ,3 1 6 ,0 1 0 ,0 7 ,0 1 0 ,0 6 , 0 5 1 ,0 2 6 ,0 2 3 ,0 Tum 4 p o w .Ł ę czy c a 45 - 55 80 - 85 2 Д 1 ,7 9 7 ,9 9 8 ,3 2 ,1 3 ,0 4 ,2 4 ,8 5 5 ,7 7 3 ,2 1 0 ,0 1 4 ,0 1 0 ,0 1 ,0 6 ,0 2 ,0 7 .0 2 .0 5 ,0 0 ,0 6 2 ,0 8 1 ,0 2 0 ,0 1 5 ,0 1 8 ,0 4 ,0 I I I
C z arne z i e m i e . Z a w a rto ś ć m in e ra łó w i l a s t y c h B l a c k e a r t h s . C o n t e n t o f c l a y m i n e r a l s TABLICA 2 M ie jsc o w o ś ć L o c a l i t y G łębokość p o b r a n i a p r ó b k i - cm S am ples t a k e n a t d e p t h o f • • • • cm ft m o n tm o ry l o n ltu o zn a cz o n eg o we f r a k c j i < 0 , 1 mm po w ydzie l e n i u z g l e b y de t e r m . i n f r a c t i o n < 0 , 1 mm a f t e r s e p a r a t . fro m s o i l z p r z e l i c z e n i a z f r a k c j i < 0 , 1 mm na c a ł o ś ć g l e b y / 1 mm/ computed from f r a c t i o n ^ 0 , 1 mm f o r t o t a l s o i l / 1 mm/ we f r a k c j i < 1 mm oznaczonego w g l e b i e p i e r w o t n e j i n f r a c t i o n < 1 mm d e t e r m . i n o r i g i n a l s o i l % k a o l i n i t u oznaczono we f r a k c j i < 0 , 1 mm po w ydzie l e n i u J e j z g l e b y d e t e r m , l n f r a c t i o n < 0 , 1 mm a f t e r s e p a r a t . from s o i l z p r z e l i c z e n i a z f r a k c j i < 0 , 1 mm na c a ł o ś ć g l e b y / 1 mm/ computed from f r a c t i o n < 0 , 1 mm f o r t o t a l s o i l / 1 mm/ we f r a k c j i <1 mm o z n a c z , w g l e b i e p i e r w o t n e j i n f r a c t i o n <1 mm d e t e r m , i n o r i g i n a l s o i l Czarne z i e m i e l e k k i e wytworzone z p la sk ó w c a ł k o w i t y c h - L i g h t b l a c k e a r t h s formed from c o m p le te s a n d s Karszewy K o ś o i e l n e 3 - p o w .Ł ę c z y c a C z e r n i k ! 6 p o w .Ł ę c z y c a Dąbie 116 p o w .Ł ę c z y c a Oraczew 357 p o w .Ł ę c z y c a Tum 2 p o w .Ł ę c z y c a 0 - 1 5 n . o . D. O. 1 . * n . o . n . o . 8 , 5 50 - 60 n. 0. n . o . 1 , 2 n . o . n . o . 5 , 1 100 - 110 n . o . n . o . 0 , 2 n . o . n . o . 0 , 9 5 - 20 1 0 , 0 4 , 0 2 , 0 1 6 ,2 7 , 4 6 , 0 50 - 60 1 1 ,9 2 , 1 2 , 4 1 7 ,7 6 , 7 5 , 4 100 - 110 n . o . n . o . 0 , 4 n . o . n . o . 1 , 2
C z arne z i e m i e l e k k i e wytw. z p la sk ó w n a g l i n i e zw ało wej - L i g h t b l a c k e a r t h s formed from s a n d s on b o u l d e r loam
5 - 1 5 n . o . n . o . 1, 6 n . o . n . o . 6 , 2
50 - 55 n . o . n . o . 0 , 9 n . o . n . o . 1 , 9
90 - 100 n . o . n . o . 2 , 3 n . o . n . o . 4 , 6
C z arne z i e m i e l e k k i e wytw. z g l i n y zw ało wej l e k k i e j i ś r e d n i e j - L i g h t b l a c k e a r t h s formed from l i g h t and medium b o u l d e r loajns
0 - 1 5 5, 1 2 , 0 0 , 6 1 5 ,7 3 , 2 2 , 8 30 - 40 4 ,7 1 , 9 2 , 2 1 8 , 5 7 , 6 8 , 3 70 - 80 5 , 0 2 , 9 2 , 7 1 4 , 5 8 , 5 4 , 4 100 - 130 3 , 3 2 , 1 1 , 9 7 , 0 4 , 4 3 , 0 0 - 2 0 3 , 4 1 , 2 1 , 7 1 6 ,4 5 , 9 5 , 2 60 - 70 3 , 5 1 , 9 2 , 0 6 , 8 3 , 7 3 , 9 100 - 110 3 , 5 2 , 0 0 , 9 9 , 0 2 , 6 17 0 A . M u s i e r o w i c z , K . K o n e c k a -B e t l e y
Grabów 230 po w .Ł ę czy c a B i e l i c e 9 p o w .Ł ę czy c a Dwór M a lin a 1 pow.Kutno S ie c ie c h ó w 6 pow.Kutno B i e l a w k i 3 pow.Kutno Nowa Wieś 4 pow.Kutno Tum 4 pow .Ł ę czy c a
Czarne z i e m i e ś r e d n i o c i ę ż k i e wytw.z g l i n y zwałowej l e k k i e j i ś r e d n i e j Medium h ea vy b l a c k e a r t h s formed from l i g h t and medium b o u l d e r loams
0 - 15 8 , 2 4 , 1 2 , 2 20 , 2 1 0 , 0 1 0 ,3 35 - 40 4 , 0 2 , 4 2 , 2 1 2 ,5 7 , 8 6 , 0 60 - 70 3 , 8 1 , 9 1 . 4 4 , 6 2 , 4 3 , 6 100 - 130 6 , 2 3 , 5 2 , 4 8 , 0 4 , 5 5 ,5 0 - 15 7 , 0 3 , 1 1 , 8 14,2 6 , 3 3 , 7 50 - 60 9 , 2 2 , 9 2 , 2 8 , 8 2 , 8 4 , 8 90 - 100 6 , 5 3 , 8 2 , 1 1 0,4 6 , 0 5 , 0 0 - 20 n . o . n . o . 2 , 8 n . o . n . o . 9 , 9 50 - 60 n . o . n . o . 3 , 8 n . o . n . o . 8 , 0 100 - 120 n . o . n . o . 3 , 0 n . o . n . o . 7 , 0 0 - 20 n . o . n . o . 1 , 4 n . o . n . o . 6 , 2 50 - 60 n . o . n . o . 2 , 9 n . o . n . o . 6 , 2 120 - 130 n . o . n . o . 2 , 7 n . o . n . o . 5 ,5 0 - 15 6 , 0 2 , 9 2 , 1 1 1 ,5 5 ,6 7 , 2 35 - 40 7 , 2 4 , 0 4 , 0 9 , 2 5 ,1 6 ,4 50 - 60 8 , 3 4 , 8 4 , 1 10 , 0 5 ,8 7 , 3 100 - 110 n . o . n . o . 3 , 4 n . o . n . o . 7 , 0 0 - 15 n . o . n . o . 2 , 7 n . o . n . o . 1 0 , 1 30 - 40 n . o . n . o . 3 , 5 n . o . n . o . 5 , 8 50 - 65 n . o . n . o . 3 , 4 n . o . n . o . 3 , 4 110 - 130 n . o . n . o . 3 , 8 n . o . n . o . 6 , 1
C z arn e zi>emie ś r e d n i o ci«ę ż k i e wytw. 2i g l i n y zwałów'ej n a p i a s k u - I«edium heavy b l a c k e a r t h s form ed from b o u l d e r loam on sand
0 - 15 1 2 , 2 7 , 8 3 , 8 2 1 , 0 13,4 1 7,1 45 - 55 1 4 , 8 7 , 4 2 , 4 3 0 , 3 15 ,1 13 ,3 80 - 85 2 , 6 0 , 5 0 , 4 4 ,6 0 , 8 0 , 2 Uwaga: n . o . = n i e oznaczono n . d e t . S tu d ia n a d g le b a m i w o j . łó d z k ie g o 17 1
172
/
A. Musierowicz, K. K o n e c k a - B etley
Z oznaczeń pHKCi wynika, że zbadane czarne ziem ie charakteryzują się najczęściej odczynem obojętnym lub słabo alkalicznym (tabl. 3). Duży w p ływ na odczyn tych gleb, a przede wszystkim na odczyn ich w arstw głębszych, w yw iera obecność СаСОз, jak również odczyn podsiąkającej wody gruntowej. Zbadane przez nas czarne ziemie wytworzone z piasków wykazują w swoich wierzchnich warstwach odczyn zbliżony do odczynu obojętnego, wzrastający nieznacznie w głąb ich profilu. Zbadane czarne ziem ie wytworzone z glin zwałowych wykazują w wierzchnich warstwach odczyn przeważnie obojętny, a tylko niektóre z nich odczyn słabo kwa śny (profil 4). W arstwy głębsze tych gleb ze względu na marglistość gliny .zwałowej wykazują w porównaniu z warstwam i wierzchnim i w yższe pH. Poszczególne profile zbadanych czarnych ziem wytworzonych in situ z gli ny zwałowej wykazują w wierzchnich warstwach na ogół nieznaczne ilo ści СаСОз, natomiast ilości te wzrastają znacznie w warstwach głębszych poczynając od 90 cm (tabl. 3), co wskazuje na ługowanie tego składnika w pewnym stopniu w głąb profilu.
Odczyn zbliżony do obojętnego tych gleb, jak również znaczna zawar tość СаСОз w pobliżu, są charakterystyczną cechą czarnych ziem, wska zującą na specyficzne warunki ich powstawania.
Akumulacja próchnicy w wierzchnich warstwach (tabl. 3) jest związa na nie tylko z warunkami anaerobowymi rozkładu resztek roślinnych, ale przeważnie ze znacznym stopniem w ysycenia kompleksu sorpcyjnego związkami wapnia i magnezu.
Kwasowość hydrolityczna (tabl. 3) zarówno czarnych ziem w ytw orzo nych z piasków, jak i czarnych ziem wytworzonych z gliny ze względu na zawartość СаСОз oraz na odczyn zbliżony do obojętnego jest stosunkowo bardzo nieznaczna i malejąca w głąb profilu. W wierzchnich warstwach czarnych ziem wytworzonych z piasków kwasowość hydrolityczna wynosi od 0,40 do 0,60, a w warstwach głębszych od 0,15 do 0,20 mg-równ./lOO g gleby. W zbadanych czarnych ziemiach, wytworzonych z gliny zwałowej, kwasowość hydrolityczna wynosi w warstwach wierzchnich od 0,53 do 1,30 mg-równ./lOO g gleby, a w warstwach głębszych tylko od 0,15 do 0,45 mg-równ./lOO g gleby.
Zbadane czarne ziemie nie wykazują kwasowości wym iennej ze w zglę du na wysokie pH.
Pojemność sorpcyjna wym ienna w czarnych ziemiach ze względu na brak kwasowości wym iennej jest równa sumie kationów w ym iennych (Ew = S i). Pojemność sorpcyjna wym ienna i hydrolityczna jest stosun kowo duża zarówno w zbadanych czarnych ziemiach wytworzonych z pias ków, jak i w czarnych ziemiach wytworzonych z glin zwałowych.
Pojemność sorpcyjna hydrolityczna (E,,) wynosi w czarnych ziemiach wytworzonych z piasków (tabl. 4) w warstwach wierzchnich od 17,31 do
S tu d ia nad gle b a m i woj. łódzkiego 173
24,49 mg-równ./lOO g gleby, natomiast w podłożu, w piasku luźnym tylko od 3,53 do 4,27 mg-równ./lOO g gleby.
Stosunkowo dość znaczne pojemności sorpcyjne .wierzchnich warstw zbadanych czarnych ziem wytworzonych z piasków gliniastych uwarunko wane są dużą zawartością-próchnicy (3,1— 5,4%) i wysokim i wartościami pH. W arstwy głębsze tych gleb pomimo wysokich wartości pH wykazują w stosunku do w arstw wierzchnich m niejsze pojemności sorpcyjne ze względu na mniejszą zawartość próchnicy i luźny m ateriał (piasek luźny).
Ciekawie przedstawia się zagadnienie pojemności sorpcyjnej w czar nych ziemiach wytworzonych z m arglistych glin zwałowych. Pojemności te w wierzchnich warstwach tych gleb są znacznie większe w porównaniu z glebami bielicowym i [8], jak również stosunkowo w iększe w porównaniu z glebami brunatnym i o zbliżonym składzie chem icznym [6]. Zbadane czarne ziem ie wytw orzone z glin zwałowych wykazują w wierzch nich warstwach pojemność sorpcyjną hydrolityczną od 12,12 do 32,82 mg-równ./lOO g gleby, a w warstwach głębszych od 27,05 do 50,36 m g- -rów n./ЮО g gleby (tabl. 4). Z powyższych liczb wynika, że głębsze warstwy zbadanych czarnych ziem wytworzonych z glin zwałowych zawierają, w porównaniu z ich warstwam i wierzchnim i większe ilości części koloidal nych i charakteryzują się również znacznie większym i wartościam i eh.
Stopień wysycenia kationami o charakterze zasadowym w stosunku do pojemności sorpcyjnej hydrolitycznej (Vh) jest bardzo duży zarówno w czar nych ziemiach w ytw orzonych z piasków, jak i czarnych ziemiach w ytw o rzonych z glin zw ałow ych (tabl. 4), wahając się w wierzchnich warstwach tych gleb od 90,90 do 98,46% i osiągając wartość bliską 100% w ich warstwach głębszych. W yjaśnić to można dużą zawartością kationów o cha rakterze zasadowym w tych glebach, a stosunkowo małą kwasowością hydrolityczną.
Wartości V h wierzchnich warstw omawianych czarnych ziem są w po równaniu do wartości V h wierzchnich w arstw zbadanych gleb bielicowych, w ytworzonych z utworów o podobnym składzie mechanicznym, większe (5,8), co wyjaśnić można w yższym pH w czarnych ziemiach, jak również większą zawartością części spławialnych oraz słodkiej amorficznej próch nicy. W porównaniu ze zbadanymi glebam i brunatnymi [6] zarówno w łaści wym i, jak i w yługow anym i (według PTG) wartości V h wierzchnich warstw zbadanych czarnych ziem są również nieco większe ze względu na większą zawartość próchnicy. Wartości V h wierzchnich warstw om awianych czar nych ziem w porównaniu do wartości V h wierzchnich warstw gleb brunat nych kw aśnych o zbliżonym składzie m echanicznym są również większe, co w yjaśnić można przede wszystkim niskim pH brunatnych gleb [12].
Zawartość w zbadanych czarnych ziemiach poszczególnych kationów zarówno w ym iennych, jak i rozpuszczalnych w 20% HC1 jest na ogół duża
O z n a c z e n i a : pH^ q, PHKC1, Н^, СаСО^, p r ó c h n i c y , С, N i C:N D e t e r m i n a t i o n s : pHH Q, PHKC1, H^, СаСО^, humus, С, N i C:N TABLICA 3 M iej scowo ść L o c a l i t y G łę b o k o ś ć po b r a n y c h p r ó bek - cm Sam ples ta k e n a t d e p t h o f • « • cm pH w H20 pH Hh/ 3 y / CaCO^ P r ó c h n i c a % С N w KC1 mg-równ. Я J Humus * % % C:N Karszewy K o ś c i e l n e 5 pow. Ł ęczyca C z e r n i k i 6 pow. Łęc zyc a D ąbie 118 po w .Ł ęc zy c a Oraczew 357 pow .Ł ęc zyc a Tum 2 p ow .Ł ę czyc a 5 - 1 5 50 - 55 90 - 100
C z arn e z i e m i e l e k k i e wytw orzone z p ia s k ó w c a ł k o w i t y c h - L i g h t b l a c k e a r t h s formed from c o m p le t e s a n d s 0 - 1 5 7 , 0 6 , 6 0 , 6 0 0 , 1 6 3 , 1 0 1 , 8 0 0 , 1 9 2 9 , 4 0 50 - 60 7 , 1 6 , 6 0 , 4 5 0 ,1 6 1 , 0 5 0 , 6 0 0 , 0 9 0 6 , 7 0 100 - 110 7 , 5 7 , 0 0 , 1 5 0 , 0 0 n . o . n . o . n . o . n . o . 5 - 2 0 6 , 8 6 , 2 0 , 4 0 0 , 4 0 5 ,4 0 3 , 1 3 0 , 2 3 0 1 3 ,6 0 50 - 60 7 , 1 6 , 5 0 , 3 0 0 , 3 0 1 , 9 0 1 , 1 0 0 , 0 8 0 . 1 3 ,7 5 100 - 110 7 ,6 6 , 5 0 , 2 0 0 , 2 0 n . o . n . o . n . o . n . o .
C z arn e z i e m i e l e k k i e wytworzone z p ia s k ó w na g l i n i e zwałowej - L i g h t b l a c k e a r t h s form e d from s a n d s on b o u l d e r loam
6 , 8 7 , 0 7 , 5 6 , 3 1 , 10 0 , 2 0 2 , 0 0 1 ,1 6 0 , 1 1 1 6 , 5 0 , 4 5 0 , 3 0 0 , 2 0 0 , 1 1 n . o . 7 , 0 0 , 3 0 4 ,5 2 n . o . n . o . n . o . 1 0 ,4 5 n . o . n . o . C z arne z i e m i e l e k k i e wytw orzone z g l i n y zw ałowej l e k k i e j i ś r e d n i e j
L i g h t b l a c k e a r t h s form ed from l i g h t and medium b o u l d e r lo am s
0 - 15 6 ,8 6 ,6 1 , 3 0 0 , 1 0 3 , 0 0 1 ,7 4 0 , 1 5 0 1 1 ,6 0 30 - 40 7 , 0 6 , 7 1, 10 0 , 4 0 0 , 8 0 0 ,4 6 0 , 0 6 6 6 , 9 7 70 - 80 7 , 0 6 ,8 1 , 0 0 0 , 4 0 n . o . n . o . n . o . n . o . 100 - 130 7 , 3 7 , 0 0 , 4 0 1 0 ,9 0 n . o . n . o . n . o . n . o . 0 - 20 7 , 2 7 , 0 0 , 5 3 1 , 0 0 2 , 4 5 1,42 0 , 1 3 4 1 0 ,5 9 60 - 70 7 , 1 6 , 9 0 , 3 1 0 , 5 0 0 , 1 7 0 , 1 0 0 , 0 1 7 6 , 0 0 100 - 110 7 , 5 7 , 1 0 , 3 8 4 , 9 0 n . a . n . o . n . o . n . o . A . M u s ie r o w ic z , К . K o n e c k a -B e t l e y
Czarne ziemie- ś r e d n i o c i ę ż k i e wytworzone z g l i n y zwałowej l e k k i e j i śred-n i e j . Medium heavy b l a c k e a r t h s formed from l i g h l b aśred-nd medium b o u l d e r loams
0 15 7 , 3 6 , 5 0 , 8 7 0 ,3 0 3 , 2 1 1, 86 0 , 2 2 0 8 , 5 0 Grabów 230 35 _ 40 6 , 8 6 , 6 0 , 4 5 0 ,4 0 0 , 5 7 0 ,3 3 0 , 0 3 1 10,64 pow .Ł ę czyc a 60 - 70 7 , 0 6 ,8 0 , 4 5 0 , 3 0 П. 0 . n . o . n . o . n . o . 100 - 130 7 , 5 7 , 3 0 , 1 5 15,00 n . o . • n . o . n . o . n . o . 0 15 7 , 1 6 , 6 0 , 6 0 0 , 20 3 , 1 0 1 ,8 0 0 ,1 7 2 10,47 B i e l i c e 9 50 _ 60 7 , 3 6 ,8 0 , 3 0 0 , 3 0 0 , 8 0 0 ,46 0 , 0 6 0 7 , 7 0 pow .Ł ę czyc a 90 - 100 7 , U 7 , 1 0 , 4 5 15,40 n . o . n . o . n . o . n . o . 0 20 6 ,8 6 , 1 0 , 6 0 0,1 6 2 , 2 0 1 ,2 8 0 ,1 3 4 9 , 5 5 Dwór M a lin a 1 50 _ 60 6 , 8 6 , 2 0 ,4 5 0 , 0 8 0 , 3 9 0 , 2 3 0 , 0 1 8 1 2 ,70 pow.Kutno 100 - 120 7 , 5 7 , 1 0 , 2 0 8 , 4 0 n . o . n . o . n . o . n . o . 0 20 7-5 6 , 6 0 , 6 0 0 ,2 4 2 , 3 0 1 ,3 3 0 ,1 1 6 11,47 S ie c ie c h ó w 6 50 _ 60 7 ,2 6 , 4 0 , 3 7 0,16 0 ,3 1 0 , 1 8 0 , 0 1 8 10, 00 pow.Kutno 120 - 130 7 , 5 7 , 0 0 , 3 0 1 0 ,4 3 n . o . n . o . n . o . n . o . 0 15 7 , 1 6 , 5 1 , 1 0 0 ,16 2 , 9 0 1, 68 0 , 1 5 8 10,63 B i e l a w k i 3 35 _ 40 6 ,8 6 , 1 0 , 5 3 0 ,16 0 , 9 0 0,5 2 0 ,0 6 4 8, 12 pow.Kutno 50 - 60 7 , 0 6 , 5 0 , 3 0 0,24 n . o . n . o . n . o . n . o . 100 - 110 7 ,4 7 , 1 0 , 3 0 4,3 4 n . o . n . o . n . o . n . o . 0 15 7 , 5 6 , 6 0 ,8 3 0 ,1 6 3 , 0 0 1,74 0 , 1 5 0 1 1 ,60 Nowa Wieś 4 30 - 40 7 , 2 6 , 3 0 , 5 3 0 ,2 4 0 , 6 0 0 ,3 5 0 ,0 5 3 6 , 6 0 pow.Kutno 50 - 65 6 , 8 6 , 2 0 ,3 7 0,2 4 n . o . n . o . n . o . n . o . 120 - 130 6 , 9 6 ,4 0 , 1 5 0 , 2 5 n . o . n . o . n . o . n . o .
C z arn a z i e m i a ś r e d n i o c i ę ż k a wytworzona z g l i n y zwałowej na p l a s k u Medium heavjr b l a c k e a r t h formed from b ould e r loam с>n s a n d s
0 15 6 , 9 6 , 1 0 , 6 0 0 , 0 8 4 , 7 2 ,7 3 0 ,2 2 6 12, 10 Tum 4 45 _ 55 6 , 7 6 , 0 0 , 6 0 0 , 0 0 3 , 1 1,8 0 0 , 1 4 0 12 ,85 pow .Ł ę czyc a 80 - 85 6 , 9 6 , 2 0 , 3 0 0 , 0 0 n . o . n . o . n . o • n . o . S tu d ia n a d g le b a m i w o j. łó d z k ie g o 17 5
O z n a c z e n ie k a t io n ó w wymiennych S ^, S , E^, i Vh D e t e r m i n a t i o n e x c h a n g e a b l e c a t i o n s S ^, S , and Vh
TABLICA 4
Miejs cow ośó L o c a l i t y G łębokość po b r a n e j p r ó b k i Ca Mg К Na * S1 S Eh 1 0 0 . S, Vh „ s - - U - cm S am ples ta k e n a t d e p t h o f » * • • cm mg-równ. / 1 0 0 g g l e b y / а / / Ь / / с / / d / a+b+c+d wg Kappena V Hh C zarne z i e m i e l e k k i e wytworzone z p ia sków c a ł k o w i t y c h - L i g h t b l a c k formed from co m p lete sa n d s
e a r t h s Karszewy 0 - 15 1 3 ,9 0 2 , 2 0 0 , 5 0 0 , 1 1 1 6,71 n .0 . 17 ,3 1 96 ,5 3 K o ś c i e l n e 5 50 - 60 8 , 8 0 1 ,6 0 0,74 0 , 1 5 11,29 n .0 . 11,74 96,16 pow .Ł ę czyc a 100 - 110 3 , 0 0 0 , 8 3 0 , 2 0 0 , 0 9 4 ,1 2 n . o . 4 ,2 7 9 6 ,4 8 5 - 2 0 2 0 ,3 0 3 , 1 0 0 , 5 0 0 , 1 9 2 4 ,0 9 n . o . 2 4 ,4 9 98 ,3 7 C z e r n i k i 6 50 - 60 1 4 ,9 0 3 , 0 0 0 , 3 2 0 , 2 2 18,44 n . o . 18,74 98 ,4 5 pow ,Ł ę czy c a 100 - 110 2 , 1 0 1 , 1 0 0 , 2 2 0 , 1 1 3 ,5 3 n . o . 3 ,5 3 100, 00 Czarne z i e m i e l e k k i e wytwors e a r t h s form« sone z pJ ?d from î Lasków na g l i n i e zwałowi ja n d s on b o u l d e r loam s j - Lighlb b l a c k D ąbie 118 50 - 5 - 1 555 1 5 ,0 06 , 1 0 2 , 9 02 , 6 0 0 ,7 40 , 3 2 0 , 1 80 , 2 0 16,829, 22 n . o .n . o . 19,929 ,5 2 9 5 ,0 09 6 ,8 4 pow#Ł ęc zyc a 90 - 100 3 2 , 8 0 6 ,80 0 , 7 0 0 ,2 6 40,56 n . o . 4 1 ,0 1 9 8 ,9 0
Czarne z i e m i e l e k k i e wytworzone z g l i n y zwałowej l e k k i e j i ś r e d n i e j - e a r t h s formed from l i g h t and medium b o u l d e r loams
L i g h t b l a c k 0 - 1 5 11,5 2 , 00 0 , 4 8 0 , 3 8 14,36 n . o . 15,66 9 1 ,4 0 Oracaew 357 30 - 40 17,4 2 , 00 0 , 3 8 0 ,3 7 2 0 ,15 n . o . 21 ,2 5 9 4 ,8 0 pow^Łęczyca 70 - 80 21, 6 3 , 0 0 0 ,4 2 0 , 4 4 2 5,46 n . o . 26 ,6 9 5 ,5 0 100 - 130 4 3 , 0 5 ,7 0 0 ,5 2 0 , 7 7 4 9 ,9 9 n . o . 50,39 99 ,2 0 Tum 2 60 - 0 - 2 070 2 5 , 01 7 ,5 3 , 2 02 , 20 0 ,4 20 , 3 2 0 , 1 30 , 2 0 2 8 ,7 520, 22 n . o .n . o . 2 9 ,2 82 0,53 9 8 ,1 99 8 ,4 9 p ow .Ł ę czy c a 100 - 110 3 8 ,4 4 , 8 0 0 ,4 2 0 , 2 2 43,84 n . o . 4 4 ,2 2 9 8 ,3 2 M u s ie r o w ic z , К . K o n e c k a -B e t l e y
S tu d ia nad g le bam i woj. łódzkiego 177 в 3 ir>vOHC>* 1ЛОН v û O N 0 0 O N O N О <М г Н г Н 4 0 0 0 4 О 0 0 о «H < Л H H \ 0 iTv О r-ł l f \ O N if N O N O N см O N СМ Г Л г Н v O О 4 4 с м Г Л С ^ •d Q» 0 0 0 0 O N v û О O N Г - O N If N с - * O N О v O 0 0 O N 4 0 0 O N св С—С—iTN '23 O N O N O N O N O ' О O N r H O N O N O N O N O N O N O N O N O N O N O N O N O N O N ф XI O N O N O N 1 ■»-> Б o> ■н • H •о fl « ф >n S C \J о i f N v û < Л CM v û 0 0 0 4 4 C O O N ( М 1 Л 4 ^ г Н ч О O N i f N S O N 0 0 с*** ; • » 3 C O i ^ O v O 4 i f N < Л v û r H r H O N 4 ч£> H O N N t f N V O Г Л О v O O N O N M о 1 4 0 i—1 CM 4 O N v O О - i T \ о 4 CM O N 4 0 0 c m CM 4 t > < Л I f N 4 C "- t f N r \J v O О C \J CM 4 r H r H i f N CM CM 4 H H i H г - < r H < Л r H r H c m CM 3 CM c m « H Fh м <1) < 0 а ) Ф H ■ и » о • H 3 О*fl Л * о 4 M & а } о з • • • ф О О О О О О О О О О О О О о о о о о о о о fl О О О г - i S • • • « • • • • • • • • • • • • • с а а а д д д д а а а с а д f l f l f l f l f l f l fl f l о fl fl fl ■*“ 5 « H ф Ф ' Ô * § J Ф о ш о S *м о * 4 с в < -1 c d t j * fl « и t 3 3 1ГЧ 1 Г \ О « н Г \ с м г Н О г Л 4 4 r H O N с м c m 4 4 с о с л с м o ф O N C O f * . O N О v O » fN 00 с м O N О < л н п 0 4 4 4 v û H О O N o n o >i+J •ч #ч #ч «ч ö н ci Л г Н ^ 0 0 v O v û Ю » O N 4 г Н С О 4 с о с м r H r\t^r> 4 4 v O ■ Н 3 ITN OJ о ■H ьо ГЛ CNJ C \J 4 . ч . ч 4 CM СМ 4 H rl >t H H H <л r H Г-Н с м CM г Н о CM CNJ r H -H ьодэ t t f r H ьс а « R о о Ф м Ф U Н О Ч О < Л е л < Л с Л О ITN О CM O N O N О 0 0 v O v O С О r H о CM 0 U о с м CM а *-» vO 4vOvû 1—1 f—< O N с Л < Л I fN с м < л 4 rH .4 о о i-н r - i r H c m о 4 < Л CM о о л » ы п O TJ О О О О О О О О О О О О О о о о о о о о о и ф О О О M Ф о В о 6 » ь £ ц •Р о ■P о 4 чо о с о С О 4 С О О С О 4 с м с м О с м 0000 о с м с м О » O N VÛ I fN » If N С Л I fN 4 4 С Л 4 »Г\гл<л v û v û 0 0 v O ^ n n I f N 4 4 IfN 0) v O CNJ r H C0 ф л 0) Л о о о о О О О О О О О О О о о о о О о о о ■Н -Р О О О •H -PJ с , ^ h •я cd •tq 3 о о о о с м »TN О О О О О О О о о о о о о о о ф* ф О О О Ü>* Q) С О v O t f N СМ C O ITN с м с * * * с м О r H с м O N CM O N ч О О с м v D СМ •н О 0 0 O N •H О м 0 44 Г Л СМ ( Л v û нем (Л < л с м t * - CM см »TN |Н см см см см <Л 4 о ( Л Н О о о ей о Oj • Н г Н • H pH М «и 1 fl ,o о о о о О О О О О О О О О О О О О о о о о . О О О •o о * о с у 4 0 о О (Л ON IfN О ON - 4 1 Г-Н 4 О 4 O N О ф 0 0 4 Ф 1 н Ц > t^O 4 04 4 СМ «л о о о о г Н i f N l f N С О О - d - O N см 404 см 4 0 г Н О if N so (d c \ j c\j см <л г Н г Н 4 СМ г Н 4 r H г Н < Л H r H CM г Н г Н г Н СМ см <м V ф (D J 3 ■d •H 6 e ф Ф ■н ■H 1 Л О О О 1ГЧО о О О О о I T N O O О I f N о 1Г\ О (Я I f N I fN IfN » r H 4 С " - О H vO О CMv O см О О О г Н 4 v O г Н Н 4 VÛ < Л H I f N СО H г Н г Н C M v O Н г Н г Н ф Ф fl fl I I I « 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ä 1 1 1 ä 0 1 Л 0 0 О О О О О О О О О О I TN о о о о о о t a О I f N О H n v O O 1 Л О \ i f N O I fN см ( Л ł f N о С Л IfN см о 4 0 0 о r H |Н г Н г Н г Н ce ев гЛ 4 о о v O о tb ь CÖ О о о 4 О о ta « Д fl * d <л fl fl « <л о о \о «H -P чэ +> 4* 40 -Р о см ф » ф* r H d Л 3 0) 3 ф» Ф » 3 aj w ОМ и м Ê • о • 2 • Q) • » • ^ • • Ю £ ■н » * ■н * aJ » * 4 £ ,о о н о h о о о н о сб о о а) А 0) P« ю а, Ф а Ф 04 ^ о« В о< й ■н * •н «H о 3 СЬ аз со C Q S3 12 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e W da ny m pr z y p a d k u S; i= E - In th e g iv e n с а з е
178 A. M usierow ic z, K. K o n e c k a - В etley
(tabl. 5). Ilości Ca w ym iennego wahają się w wierzchnich warstwach zba danych czarnych ziem wytworzonych z piasków w granicach od 13,90 do 20,30, a w głębszych warstwach o składzie m echanicznym piasków luźnych tylko w granicach od 2,1 do 3,0 mg-równ./lOO g gleby.
W czarnych ziem iach w ytworzonych z gliny zwałowej zawartość wapnia w ym iennego waha się w wierzchnich warstwach od 8,4 do 27,0, a w warstwach głębszych od 22,0 do 45,0 mg-równ./lOO g gleby.
Procentowe zawartości wapnia w ym iennego w stosunku do wapnia roz puszczalnego w 20% HC1 w wierzchnich warstwach czarnych ziem w y tworzonych z gliny zwałowej są duże i wahają się w granicach od 61,02 do 80%; w warstwach głębszych, ze względu na większą zawartość СаСОз, są daleko m niejsze (tabl. 5).
W czarnych ziemiach wytworzonych z piasków ze względu na małą za wartość albo zupełny brak СаСОз w głębszym podłożu, nie zaznaczają się
tak duże różnice w (procentowych zawartościach wapnia w ym iennego, obliczonego w stosunku do wapnia rozpuszczalnego w 20% HC1 m iędzy warstwam i wierzchnim i i warstwam i głębszym i.
Duży procentowy udział wapnia wym iennego w zawartości wapnia rozpuszczalnego w 20% HC1 wskazuje na m ożliwość uprawy na tych gle bach roślin posiadających duże wymagania w stosunku do Ca w ym ien nego.
Ilości m agnezu w ym iennego w wierzchnich warstwach czarnych ziem wytw orzonych z piasków wahają się w granicach od 2,20 do 3,10, a w głęb szych warstwach od 0,73 do 1,10 m g-równ./100 g gleby. Zawartość Mg w ym iennego w wierzchnich warstwach gleb w ytworzonych z glin zw ało w ych waha się w granicach od 1,80 do 3,80, a w głębszych warstwach od 3,60 do 7,20 m g-równ./100 g gleby. Procentow e zawartości magnezu w y m iennego w stosunku do magnezu rozpuszczalnego w 20% HC1 wahają się w wierzchnich warstwach czarnych ziem w ytw orzonych z piasku od 29,81 do 33,85%, a w głębszych warstwach od 34,58 do 55,00%. Procentowa za wartość m agnezu w ym iennego w stosunku do magnezu rozpuszczalnego w 20% HC1 waha się w wierzchnich warstwach czarnych ziem w ytw orzo nych z glin w granicach od 20,2 do 32,2%, a w warstwach głębszych od 13,72 do 31,58%.
Ogólnie można stwierdzić, że w zbadanych czarnych ziemiach zawartość magnezu w ym iennego, jak i procentowa zawartość magnezu w ym iennego obliczona w stosunku do Ew, a wreszcie stosunek Caw : Mgw w g norm Schef- fera-Schachtschabela są przeważnie odpowiednie dla optymalnego rozwoju roślin uprawnych.
Zawartość potasu w ym iennego w wierzchnich warstwach czarnych ziem w ytw orzonych z piasku w ynosi około 0,50 mg-równ./lOO g gleby, przy czym ilości te w stosunku do potasu rozpuszczonego w 20%* HC1 w a
Z a w a rto ś ć k a tio n ó w wymiennych i r o z p u s z c z a ln y c h w 20% ЫС1, k a tio n ó w wymiennych w % k a tio n ó w r o z p u s z c z a ln y c h w 20% ЫС1
C o n te n t o f e x c h a n g e a b le c a t i o n s and c a t i o n s s o l u b l e i n 20% HC1, a l s o o f e x c h a n g e a b le c a t i o n s e x p r e s s e d i n % o f c a t i o n s s o l u b l e i n 20% HC1
TABLICA 5
M iej scow ość L o c a l i t y G łęb o k o ść po b r a n i a p r ó b k i - cm S am ples ta k e n a t d e p th o f . . . . cm Z a w a rto ś ć k a tio n ó w w 100 g s u c h e j g le b y w m g-równ.
C a tio n c o n t e n t i n 100 g s o i l i n m .e. E x c h .c a tio n s in % o f c a t i o n s s o l u b l e K at.wym. w % k a t .r o z p u s z .w 20% HC1 i n 20% HC1 k a t i o n y wymienne e x c h a n g e a b le c a t i o n s k a t io n y r o z p u s z c z a ln e w 20% HC1 c a t i o n s s o l u b l e i n 20% HCl Ca Mg К Na Ca Mg К Na Ca Mg К Na
C zarne z ie m ie l e k k i e wytw. z p iask ó w c a łk o w ity c h - L ig h t b la c k e a r t h s form ed from c o m p lete e a n d s
0 - 1 5 1 3 ,9 0 2 ,2 0 0 ,5 0 0 ,1 1 1 9 ,4 6 ,5 1 ,2 1 0 ,2 0 7 1 ,6 4 33 ,8 5 4 1 ,3 2 5 5 ,0 0 50 - 60 8 ,8 0 1 ,6 0 0 ,7 4 0 ,1 5 1 4 ,0 5 ,0 1 ,0 2 n . o . 6 2 ,8 6 3 2 ,0 0 7 2 ,5 5 n . o . 100 - 110 3 ,0 0 0 ,8 3 0 ,2 0 0 ,0 9 4 ,7 2 ,4 0 ,7 9 n . o . 6 3 ,8 3 3 4 ,5 8 2 5 ,3 2 n . o . 5 - 2 0 2 0 ,3 0 3 ,1 0 0 ,5 0 0 ,1 9 2 4 ,6 10 ,4 1 ,1 9 0 ,8 8 9 3 ,5 0 2 9 ,8 1 4 2 ,0 2 2 1 ,5 9 50 - 60 1 4 ,9 0 3 ,0 0 0 ,3 2 0 ,2 2 1 9 ,4 1 1 ,9 1 ,1 9 0 ,8 3 7 6 ,6 0 2 5 ,2 1 2 6 ,8 9 2 6 ,5 1 100 - 110 2 ,1 0 1 ,1 0 0 ,2 2 0 ,1 1 з , з 2 ,0 0 ,7 8 0 ,6 2 6 3 ,6 3 5 5 ,0 0 2 8 ,2 1 1 7 ,7 4
C z arn e z ie m ie l e k k i e wytw. z p lask ó w na g l i n i e zw ałow ej - L ig h t b la c k e a r t h s form ed from s a n d s on b o u ld e r loam
5 - 1 5 1 5 ,0 0 2 ,9 0 0 ,7 4 0 ,1 8 1 8 ,2 9 ,0 1 ,3 1 1 ,8 2 8 2 ,4 1 3 2 ,2 2 5 6 ,4 9 9 ,8 9
50 - 55 6 ,1 0 2 ,6 0 0 ,3 2 0 ,2 0 9 ,7 4 ,3 1 ,1 1 0 ,8 2 6 2 ,8 8 6 0 ,4 7 2 8 ,8 3 2 4 ,3 9
90 - 110 3 2 ,8 0 6 ,8 0 0 ,7 0 0 ,2 6 3 8 ,6 2 7 ,2 2 ,0 8 1 ,5 3 8 4 ,9 7 2 5 ,0 0 3 3 ,6 5 16 ,9 9
C zarn e z ie m ie le k k i e w ytw .z g l i n y zw ałow ej l e k k i e j i ś r e d n i e j •- L ig h t b la c k e a r t h s form ed from l i g h t and medium b o u ld e r loam s
0 - 1 5 1 1 ,5 2 ,0 0 0 ,4 8 0 ,3 8 1 6 ,0 5 ,1 1 ,9 4 0 ,6 7 7 1 ,8 7 3 9 ,2 2 2 4 ,7 4 56 ,7 2 30 - 40 1 7 ,4 2 ,0 0 0 ,3 8 0 ,3 7 2 4 ,0 6 ,0 2 ,2 4 0 ,6 4 7 2 ,5 0 3 3 ,3 3 1 6 ,9 6 5 7 ,8 1 70 - 80 2 1 ,6 3 ,0 0 0 ,4 2 0 ,4 4 2 5 ,2 1 3 ,3 3 ,7 1 0 ,6 1 8 5 ,7 1 2 2 ,5 6 1 1 ,3 2 7 2 ,1 0 100 - 130 4 3 ,0 5 ,7 0 '0 , 5 2 0 ,7 7 2 4 3 ,3 2 3 ,3 3 ,1 0 0 ,9 3 17 ,f>7 2 4 ,4 6 1 6 ,7 7 8 2 ,8 0 0 - 2 0 2 5 ,0 0 3 ,2 0 0 ,4 2 0 ,1 3 2 7 ,6 1 0 ,5 1 ,9 7 0 ,4 1 9 0 ,5 7 3 0 ,4 8 2 1 ,3 2 3 1 ,7 1 60 - 70 1 7 ,5 0 2 ,2 0 0 ,3 2 0 ,2 0 2 0 ,7 1 4 ,1 4 ,63 1 ,7 0 8 4 ,5 4 1 5 ,6 0 6 ,9 1 1 1,76 100 - 110 3 8 ,4 0 4 ,8 0 0 ,4 2 0 ,2 2 1 2 7 ,6 2 5 ,3 3 ,7 2 1 ,3 2 3 0 ,p9 1 8 ,9 7 1 1 ,2 9 1 6,67
:a rn e z ie m ie ś r e d . c i ę ż k i e w ytw .z g l i n y z w a ł . l e k k i e j i ś r e d . - Medium heavy b la c k e a r t h s form ed frpm l i g h t and medium b o u ld e r loam s
0 - 1 5 2 7 ,0 0 3 ,8 0 0 ,5 4 0 ,6 1 3 5 ,2 1 6 ,9 1 ,1 2 0 ,8 2 7 6 ,7 2 2 ,4 9 4 8 ,2 1 7 4 ,3 9 35 - 40 2 0 ,6 0 2 ,6 0 0 ,3 6 0 ,4 9 2 6 ,8 1 2 ,2 3 ,0 0 0 ,7 0 76 ,ß7 2 1 ,3 1 1 2 ,0 0 7 0 ,0 0 60 - 70 2 4 ,0 0 3 ,5 0 0 ,5 0 0 ,6 0 8 0 ,3 2 5 ,0 5 ,5 5 0 ,8 1 2 9 ,8 9 17 ,0 7 9 ,0 1 7 4 ,0 7 120 - 130 3 9 ,2 0 6 ,2 0 0 ,4 8 0 ,6 3 2 6 0 ,1 3 0 ,9 6 ,0 2 0 ,9 0 1 5 ,0 7 20,0 6 7 ,9 9 7 0 ,0 0 0 - 1 5 1 4 ,4 0 1 ,8 2 0 ,4 8 0 ,1 3 2 3 ,6 9 ,0 1 ,5 3 1 ,5 0 6 1 ,0 2 2 0 ,2 2 3 1 ,3 7 1 2 ,3 8 50 - 60 1 2 ,0 0 2 ,7 5 0 ,3 4 0 ,1 3 4 0 ,0 6 ,2 1 ,8 2 1 ,4 4 3 0 ,0 0 44 ,35 1 8 ,6 8 9 ,0 3 90 - 100 4 5 ,0 0 3 ,5 0 0 ,4 8 0 ,9 3 2 7 5 ,3 1 5 ,2 4 ,1 2 1,66 1 6 ,3 4 2 3 ,0 3 1 1 ,6 5 5 6 ,0 2 0 - 2 0 2 0 ,0 0 3 ,2 0 0 ,5 0 0 ,3 0 2 6 ,4 1 4 ,0 1 ,8 7 0 ,7 0 7 5 ,7 5 22 ,8 6 2 6 ,7 4 4 2 ,8 6 50 - 60 1 8 ,3 0 2 ,7 0 0 ,3 8 0 ,3 5 2 4 ,9 1 2 ,3 2 ,9 0 n . o . 7 3 ,4 9 2 1 ,9 5 1 3 ,1 0 n . o . 100 - 120 4 0 ,9 0 7 ,2 0 0 ,3 4 0 ,5 0 2 2 9 ,0 2 9 ,1 3 ,5 8 n . o . 1 7 ,0 6 2 4,74 9 ,5 0 n . o . 0 - 1 5 1 1 ,5 0 2 ,0 0 0 ,6 2 0 ,2 2 1 5 ,4 7 ,6 1 ,9 7 0 ,3 6 74,f>8 2 6 ,3 2 3 1 ,4 7 6 1 ,1 1 50 - 60 1 5 ,0 0 2 ,1 0 0 ,6 2 0 ,3 9 2 0 ,6 1 0 ,5 2 ,5 9 0 ,5 7 72 ,ß2 2 0 ,0 0 2 3 ,9 4 6 8 ,4 2 120 - 130 3 5 ,9 0 5 ,2 0 0 ,8 0 0 ,4 9 2 2 4 ,9 3 7 ,9 4 ,61 0 ,7 0 1 5 ,9 6 13 ,7 2 1 7 ,3 5 7 0 ,0 0 0 - 1 5 8 ,4 0 1 ,9 0 0 ,6 2 0 ,1 0 1 0 ,5 5 ,9 1 ,6 9 0 ,1 5 8 0 , pO 32 ,2 0 3 6 ,6 9 6 6 ,6 7 30 - 40 1 0 ,7 0 2 ,2 0 0 ,3 4 0 ,1 8 1 6 ,0 9 ,0 2 ,1 0 0 ,2 5 6 6 ,8 7 2 4 ,4 4 1 6 ,9 2 7 2 ,0 0 50 - 65 1 4 ,1 0 2 ,9 0 0 ,3 8 0 ,0 6 2 0 ,4 1 1 ,3 3 ,1 0 0 ,1 0 6 9 ,1 2 2 5 ,6 6 1 2 ,2 6 6 0 ,0 0 120 - 130 2 9 ,4 0 3 ,6 0 0 ,3 8 0 ,0 6 1 3 5 ,5 2 4 ,2 4 ,7 0 0 ,1 0 2 1 ,7 0 1 4 ,8 8 8 ,0 9 6 0 ,0 0 0 - 15 1 2 ,0 0 2 ,0 0 0 ,5 0 0 ,1 8 1 6 ,5 8 ,1 1 ,2 2 0 ,3 1 7 2 ,7 3 2 4 ,6 9 4 0 ,9 8 5 8 ,0 6 30 - 40 1 4 ,4 0 2 ,2 0 0 ,4 2 0 ,1 1 2 0 ,0 9 ,6 4 ,2 2 0 ,1 5 7 2 , po 22 ,9 2 9 ,9 5 7 3 ,3 3 50 - 65 1 9 ,9 0 3 ,6 0 0 ,4 2 0 ,1 0 2 1 ,8 1 0 ,1 4 ,7 6 0 ,1 5 9 1 ,2 8 35 ,6 4 8 ,8 2 6 6 ,6 7 120 - 130 2 2 ,0 0 4 ,2 0 0 ,5 0 0 ,2 2 2 7 ,9 13 ,3 3 ,8 0 0 ,3 1 7 8 ,8 5 3 1 ,5 8 1 3 ,1 6 70 ,9 7
C z arn a ziemJLa ś r e d n io ic ię ż k a wyt;w.z g l i n y zw ałow ej na p ia s k u - Medium h eavy bl.ack e a r t h s form ed :from b o u ld e r loam on sand
0 - 1 5 2 1 ,0 0 3 ,0 0 0 ,6 9 0 ,4 0 3 0 ,4 1 0 ,8 1 ,1 8 1,06 6 9 ,0 8 2 7 ,7 8 5 8 ,5 0 37 ,7 4 45 - 55 2 0 ,0 0 1 ,8 0 0 ,2 6 0 ,3 2 2 7 ,5 9 ,2 2 ,0 8 1 ,7 0 7 2 ,7 3 19 ,5 7 1 5 ,2 9 18 ,8 2 80 - 85 5 ,4 0 0 ,9 0 0 ,1 5 0 ,2 2 8 ,5 4 ,3 0 ,5 8 0 ,9 0 6 3 ,5 2 20 ,9 3 1 6 ,6 7 24 ,44 K arszew y K o ś c ie ln e pow .Ł ęczy ca C z e r n ik i 6 pow .Ł ęc zy c a D ąbie 118 pow .Ł ęc zy c a Oraczew 357 pow .Ł ęc zy c a Tum 2 p o w .Ł ęczy ca Grabów 230 po w .Ł ęczy ca B i e l i c e 9 p o w .Ł ę czy c a Dwór M a lin a I pow .K utno S ie c ie c h ó w 6 pow .K utno B ie la w k i 3 pow .K utno Nowa W ieś 4 pow .K utno Tum 4 p o w .Ł ęczy ca R o c z n ik i G l e b o z n a w c z e po str. 1110
S tu d ia nad glebumb woj. łódzkiego 179
ha ją się w granicach 41,32 do 42,02%. W warstwach głębszych tych samych gleb ilości potasu wym iennego wynoszą od 0,20 do 0,22 mg-równ./lOO g gleby. Procentowa zawartość kationów wym iennych głębszych warstw w stosunku do zawartości kationów rozpuszczalnych w 20% HCl waha się w tych glebach w granicach od 25,32 do 28,21%. W czarnych ziemiach w y tw o rzon y ch z glin zwałowych wierzchnie warstwy zawierają od 0,13 do
0,62, a głębsze w arstw y od 0,22 do 0,80 mg-równ./lOO g gleby. Procentowe zawartości potasu w ym iennego w stosunku do potasu rozpuszczalnego w 20 % HCl wynoszą w wierzchnich wairstwach tyoh gleb od 21,32 do 48,21%, a w ich warstwach głębszych od 7,99 do 17,35%. Jak wynika więc z poprzed nio przytoczonych danych, wartości potasu wym iennego w zbadanych czar nych ziemiach w porównaniu z wartościami potasu w ym iennego innych gleb województwa łódzkiego [8] są stosunkowo duże, co może być związane w pewnym stopniu z tym, że gleby te występują na terenach tzw. garbu kujawskiego, zbudowanego z utworów starszych: kredowych, jurajskich, triasowych i permskich. W ydźwignięcie skał starszych na tym obszarze jest związane ze złożami soli wieku permskiego, które zostały tu w yciśnięte w postaci słupów pokrytych gipsem (wysad solny). Na tym terenie w y stę pują również źródła słone obecnie nie eksploatowane.
Duża zawartość w zbadanych czarnych ziemiach potasu w ym iennego, stanowiącego znaczny odsetek ilości potasu rozpuszczalnego w 20% HCl, przemawia za tym, że wody gruntowe występujące na terenie omawianych gleb powinny być dość zasobne w łatwo rozpuszczalne sole potasowe [10].
Zawartość sodu w ym iennego jest również znaczna w wierzchnich jak i głębszych warstwach czarnych ziem wytworzonych z gliny zwałowej, na tomiast jest ona znacznie mniejsza w czarnych ziemiach w ytw orzonych z piasków. Wierzchnie w arstw y czarnych ziem wytworzonych z piasków zawierają od 0,11 do 0,19, a głębsze w arstw y od 0,09 do 0,11 mg-równ. sodu wym iennego/100 g gleby. Sód w ym ienny stanowi w wierzchnich warstwach gleb tych 21,59 do 55% kationów rozpuszczalnych w 20% HCl, w warstwach głębszych natomiast stanowi tylko około 17%. Zawartość sodu w ym ienne go w wierzchnich warstwach czarnych ziem wytworzonych z gliny zwa łowej waha się w granicach od 0,10 do 0,61, a w warstwach głębszych od 0,06 do 0,93 mg-równ./lOO g gleby.
Procentowa zawartość sodu w ym iennego do sodu rozpuszczalnego w 20% HCl wynosi w wierzchnich warstwach tych gleb od 12,38 do 74,39%, a w warstwach głębszych od 16,67 do 82,80% (tabl. 5). N ależy przy puszczać, że na stosunkowo tak znaczną zawartość sodu w ym iennego w zba danych czarnych ziemiach wyw arła w p ływ zasobność w związki sodowe wody gruntowej. Procentowa zawartość półtoratlenków żelaza i glinu (tabl. 6) rozpuszczalnych w 20% HCl w poszczególnych poziomach zbada nych czarnych ziem i oznaczonych w całej próbce, jest związana ściśle ze u*
Z w iąz k i glebow e r o z p u s z c z a ln e w 2 0 % HC1 w m g-rów now ażnikaoh i wi p r o c e n ta c h w p r z e l i c z e n i u na 100 g s u c h e j masy g le b y TABLICA 6 S o i l com pounds s o l u b l e i n 20% HCl i n m i l l i e q u i v a l e n t s and! i n # , com puted f o r 100 g d ry s o i l mass m a tte r
M iejsco w o ść L o c a l i t y G łęb o k o ść p o b r a n i a p r ó b k i - cm S am p les ta k e n a t d e p th o f . . . . cm Ca m g-rów n. CaO % Mg m g-rów n. MgO % К m g-rów n. к 2 о % Na m g-rów n. Na20 % P* ° 5 % Fe2°3 + А!2°з % C zarne z ie m ie l e k k i e w ytw orzone z piask ó w C a łk o w ity c h - L ig h t b la c k e a r t h s form ed from c o m p lete sa n d s
0 15 1 9 ,4 0 ,5 4 6 ,5 0 ,1 3 1 ,2 1 0 ,0 5 7 0 ,2 0 0 ,0 0 6 0 ,0 1 5 2 ,4 0 K arszew y K o ś c ie ln e 5 50 - 60 1 4 ,0 0 ,3 9 5 ,0 0 ,1 0 1 ,0 2 0 ,0 4 8 n . o . n . o . 0 ,0 3 0 2 ,0 0 pow .Ł ęc zy c a 100 - 110 4 ,7 0 ,1 3 2 ,4 0 ,0 5 0 ,7 9 0 ,0 3 7 n . o . n . o . 0 ,0 5 8 0 ,3 4 О яв Л м Нк Ц \ s J 5 _ 20 24 ,6 0 ,6 9 1 0 ,4 0 ,2 1 1 ,1 9 0 ,0 5 6 0 ,8 8 0 ,0 2 7 0 ,0 5 8 3 ,1 L z e rn lK l о 50 - 60 1 9 ,4 0 ,5 4 1 1 ,9 0 ,2 4 1 ,4 9 0 ,0 7 0 0 ,8 3 • 0 ,0 2 6 0 ,0 6 1 2 ,2 po w ,Ł ęczyca 100 - 110 3 ,3 0 ,0 9 2 ,0 0 ,0 4 0 ,7 8 0 ,0 3 7 0 ,6 2 0 ,0 1 9 0 ,0 1 4 0 ,4
C parne z ie m ie l e k k i e w ytw orzone z p ia sk ó w na g l i n i e zw ałow ej - L ig h t b la c k e a r t h s form ed from sa n d s on b o u ld e r loam
T\Ä V J Ä 1 Л n 5 - 15 1 8 ,2 0 ,5 1 9 ,0 0 ,1 8 1 ,3 1 0 ,0 6 2 1 ,8 2 0 ,0 5 6 0 ,0 4 7 1 ,9
D ąbie 118 50 _ 55 9 ,7 0 ,2 7 4 ,3 0 ,0 9
1 ,1 1 0 ,0 5 2 0 ,8 2 0 ,0 2 5 0 ,0 1 4 0 ,8
pow. Ł ęczy ca 90 - 100 3 8 ,6 1 ,0 8 2 7 ,2 0 ,5 4 2 ,0 8 0 ,0 9 8 1 ,5 3 0 ,0 4 7 0 ,0 5 2 4 ,3
C z arn e z ie m ie l e k k i e wytw.z g l i n y zw ałow ej l e k k i e j i ś r e d . - L i g h t b la c k e a r t h s form ed from l i g h t and medium b o u ld e r :lo a n s
0 - 15 1 6 ,0 0 ,4 5 5 ,1 0 ,1 0 1 ,9 4 0 ,0 9 1 0 ,6 7 0 ,0 2 1 0 ,0 4 4 2 ,3 O raczew 357 30 - 40 2 4 ,0 0 ,6 7 6 , 0 0 ,1 2 2 ,2 4 0 ,1 0 5 0 ,6 4 0 ,0 2 0 0 ,0 2 8 3 ,8 pow .Ł ęczyca 70 - 80 2 5 ,2 0 ,7 1 1 3 ,3 0 ,2 7 3 ,7 1 0 ,1 7 4 0 ,6 1 0 ,0 1 8 0 ,0 5 2 4 ,0 100 - 130 2 4 3 ,3 6 ,8 1 2 3 ,3 0 ,4 7 3 ,1 0 0 ,1 4 6 0 ,9 3 0 ,0 2 9 0 ,0 4 5 3 ,8 0 _ 20 2 7 ,6 0 ,7 7 1 0 ,5 0 ,2 1 1 ,9 7 0 ,0 9 3 0 ,4 1 0 ,0 1 3 0 ,0 6 5 2 ,4 Тшп 2 60 _ 70 2 0 ,7 0 ,5 8 1 4 ,1 0 ,2 8 4 ,63 0 ,2 1 8 1 ,7 0 0 ,0 5 3 0 ,0 6 0 3 ,1 p o w .Ł ęczy ca 100 - 110 1 2 7 ,6 3 ,5 7 2 5 ,3 0 ,5 1 3 ,7 2 0 ,1 7 5 1 ,3 2 0 ,0 4 1 0 ,0 4 6 1 ,9
C z arn e z ie m ie ś r e d n io c i ę ż k i e w ytw orzone z g l i n y zw ałow ej l e k k i e j i. ś r e d n i e j •- Medium heavy b la c k e a r t h s form ed from l ié .h t and medium b o u ld e r loam s
0 _ 15 3 5 ,2 0 ,9 9 1 6 ,9 0 ,3 4 1 ,1 2 0 ,0 5 3 0 ,8 2 0 ,0 2 5 0 ,0 7 0 2 ,7 Grabów 230 35 - 40 2 6 ,8 0 ,7 5 1 2 ,2 0 ,2 4 3 ,0 0 0 ,1 4 1 0 ,7 0 0 ,0 2 2 0 ,0 3 6 3 ,9 p o w .Ł ęczy ca 60 - 70 8 0 ,3 2 ,2 5 2 5 ,0 0 ,5 0 5 ,5 5 0 ,2 6 1 0 ,8 1 0 ,0 2 9 0 ,0 5 8 4 ,3 100 - 130 2 6 0 ,1 7 ,2 8 3 0 ,9 0 ,6 2 6 ,0 2 0 ,2 8 3 0 ,9 0 0 ,0 2 8 0 ,0 6 0 5 ,1 0 15 2 3 ,6 0 ,6 6 9 ,0 0 ,1 8 1 ,5 3 0 ,0 7 2 1 ,5 0 0 ,0 3 3 0 ,0 7 4 5 ,4 B i e l i c e 9 50 60 4 0 ,0 1 ,1 2 6 ,2 0 ,1 2 1 ,8 2 0 ,0 8 6 1 ,4 4 0 ,0 4 5 0 ,0 2 0 1 ,2 p o w .Ł ęczy ca 90 - 100 2 7 5 ,3 7 ,7 1 1 5 ,2 0 ,3 0 4 ,1 2 0 ,1 9 4 1 ,6 6 0 ,0 5 1 0 ,0 1 9 3 ,8 0 _ 20 2 6 ,4 0 ,7 4 1 4 ,0 0 ,2 8 1 ,8 7 0 ,0 8 8 0 ,7 0 0 ,0 2 2 0 ,0 6 9 3 ,2 Dwór M a lin a 1 50 - 60 2 4 ,9 0 ,7 0 1 2 ,3 0 ,2 5 2 ,9 0 0 ,1 3 6 n . o . n . o . - 0 ,0 5 8 4 ,0 pow .K utno 100 - 120 2 2 9 ,0 6 ,41 2 9 ,1 0 ,5 8 3 ,5 8 0 ,1 6 8 n . o . n . o . 0 ,0 5 2 4 ,5 0 _ 20 1 5 ,4 0 ,4 3 7 ,6 0 ,1 5 1 ,9 7 0 ,0 9 3 0 ,3 6 0 ,0 1 1 0 ,0 6 8 3 ,3 S ie c ie c h ó w 6 50 _ 60 2 0 ,6 0 ,5 8 1 0 ,5 0 ,2 1 2 ,5 9 0 ,1 2 2 0 ,5 7 0 ,0 1 8 0 ,0 3 6 6 ,0 pow .K utno 120 - 130 2 2 4 ,9 6 ,3 0 3 7 ,9 0 ,7 6 4 ,6 1 0 ,2 1 7 0 ,7 0 0 ,0 2 2 0 ,0 3 6 4 ,1 8 6 15 1 0 ,5 0 ,2 9 5 ,9 0 ,1 2 1 ,6 9 0 ,0 7 9 0 ,1 5 0 ,0 0 5 0 ,0 5 5 3 ,1 B ie la w k i 3 35 _ 40 1 6 ,0 0 ,4 5 9 ,0 0 ,1 8 2 ,1 0 0 ,0 9 9 0 ,2 5 0 ,0 0 7 0 ,0 3 9 4 ,4 pow .K utno 50 _ 60 2 0 ,4 0 ,5 7 1 1 ,3 0 ,2 3 3 ,1 0 0 ,1 4 6 0 ,1 0 0 ,0 3 3 0 ,0 3 4 5 ,5 100 - 110 1 3 5 ,5 3 ,7 9 2 4 ,2 0 ,4 8 4 ,7 0 0 ,2 2 1 0 ,1 0 0 ,0 0 3 0 ,0 5 9 4 ,9 0 _ 15 1 6 ,5 0 ,4 6 8 ,1 0 ,1 6 1 ,2 2 0 ,0 5 7 0 ,3 1 0 ,0 1 0 0 ,0 5 5 3 ,0 Nowa W ieś 4 30 - 40 2 0 ,0 0 ,5 6 9 ,6 0 ,1 9 4 ,2 2 0 ,1 9 8 0 ,1 5 0 ,0 0 5 0 ,0 3 4 4 ,2 pow .K utno 50 - 65 2 1 ,8 0 ,6 1 1 0 ,1 0 ,2 0 4 ,76 ‘ 0 ,2 2 4 0 ,1 5 0 ,0 0 5 0 ,0 2 8 4 ,7 120 - 130 2 7 ,9 0 ,7 8 1 3 ,5 0 ,2 7 3 ,8 0 ,1 4 5 0 ,3 1 0 ,0 1 0 0 ,0 4 4 5 ,0
C z a rn a iz ie m ia ś r e d n io c i ę ż k a wytw. z g l i n y zw ałow ej ца p ia s k u - Medium heavy b la c k e a r t h form ed from b o u ld e r loam on sand
0 15 3 0 ,4 0 ,8 5 1 0 ,8 0 ,2 2 1 ,1 8 0 ,0 5 5 1 ,0 6 0 ,0 3 3 0 ,0 6 4 1 ,8
Tum 4 45 _ 55 2 7 ,5 0 ,7 7 9 ,2 0 ,1 8 2 ,0 8 0 ,0 9 8 1 ,7 0 0 ,0 5 3 0*074 2 ,9
180 A. Musierowicz, K. K o n e c k a -B e tle y
składem mechanicznym poszczególnych warstw profilu glebowego,
a w pierwszym rzędzie z zawartością części spławialnych i koloidalnych. W w ielu przypadkach spiaszczenie wierzchnich warstw zbadanych czar nych ziem lub wstaw ki piasku decydują o m niejszej zawartości tych związ ków w poszczególnych warstwach. Najczęściej ilości półtoratlenków wzrastają do pewnych głębokości w czarnych ziemiach, nie ulegając w ięk szym odchyleniom w skale m acierzystej.
Poprzednie stw ierdzenie, że w szeregu przypadków zawartość półtora tlenków w zbadanych czarnych ziemiach wzrasta do pewnej głębokości, nie Upoważnia do wyciągania wniosku, że wzrost ten jest spowodowany przemieszczeniem związków żelaza i glinu, tworzących się w w yniku roz kładu kompleksu sorpcyjnego. Taki bowiem rozkład kompleksu sorpcyj nego zbadanych czarnych ziem nie mógł mieć miejsca w warunkach od czynu obojętnego lub słabo alkalicznego, jakim charakteryzują się oma wiane gleby.
Spiaszczenie wierzchnich warstw czarnych ziem i związane z tym prze m ieszczenie związków żelaza i glinu zostało najprawdopodobniej spowodo w ane zjawiskami iperyglacjalnymi, a nie w yłącznie procesem glebotwór- czym.
W N IO S K I
1. Zbadane czarne ziemie części województwa łódzkiego wytworzone z glin zwałowych przy udziale roślinności łąkowej w warunkach dużej, lecz nie nadmiernej wilgotności i odczynu zasadowego, stanowią, przeważ nie dalsze stadium rozwojowe gleb brunatnych. Stwierdzić to można było zarówno biorąc pod uwagę stosunkowo wysokie położenie tych gleb i niski poziom wody gruntowej, jak i na podstawie ich cech m orfologicznych i che m icznych. Gleby te charakteryzują się pod względem m orfologicznym bra kiem oglejenia, stopniow ym przejściem poziomu A i w reliktow y brunatny poziom B, miąższością poziomu akumulacyjnego nie przekraczającą 50 cm, natomiast pod względem chemicznym wyróżniają się one dużym stopniem w ysycenia kationami o charakterze zasadowym*, marglistością gliny podło ża oraz próchnicą słodką amorficzną.
2. Zbadane czarne ziemie w ojewództwa łódzkiego wytworzone z pias ków są glebami nisko położonymi, o wysokim poziomie wody gruntowej. O pochodzeniu bagiennym tych gleb można wnioskować na podstawie cech
morfologicznych, jak wyraźne ogle jenie, ostre przejście poziomu w ska
łę podścielającą oraz stosunkowo dużej zawartości próchnicy.
3. Czarne ziem ie wytworzone z glin zw ałow ych m arglistych odzna czają się dużą ilością kationów wym iennych, a przede wszystkim dużą zawartością wapnia i magnezu w całym profilu. Ilości te są z reguły większe
S tu d ia nad gleb'ami woj. łódzkiego 181
niż w glebach brunatnych w ytworzonych z glin zwałowych o podobnym składzie mechanicznym.
4. Zawartość Mg w ym iennego w w ielu przypadkach przekracza 10°/o
w stosunku do pojemności sorpcyjnej w ym iennej, a stosunek Caw : Mglw,
utrzym uje się najczęściej w granicach normy 7 : 1, czyli zgodnie z kryteria mi podawanymi przez autorów niem ieckich odnośnie do dostatecznego za opatrzenia gleby w magnez łatw o przyswajalny dla roślin.
5. Dość znaczna zawartość potasu i sodu wym iennego w zbadanych czarnych ziemiach najprawdopodobniej jest związana na obszarze w ystę powania tych gleb z w ysadem solnym, warunkującym dużą zawartość łatw o rozpuszczalnych soli w wodzie gruntowej, o czym świadczą liczne źródła słone tych okolic.
6. Słabe spiaszczenie wierzchnich warstw i związane z tym pewne przemieszczenie związków żelaza i glinu w czarnych ziemiach w ytw orzo nych z glin zwałowych w ytłum aczyć można nie rozkładem kompleksu m i neralnego, który nie może nastąpić przy tak wysokim pH, a raczej zja wiskami peryglacjalnym i w okresie powstawania tych gleb.
7. W św ietle powyższych spostrzeżeń, wyprowadzonych na podstawie badań w łasnych jak i literatury, można wyprowadzić wniosek, że część zbadanych czarnych ziem, chociaż zaliczona w tej pracy do typu czarnych ziem, stanowi właściw ie stadium przejściowe od gleb brunatnych do czar nych' ziem. W w ielu przypadkach określenie kryteriów pozwalających od różnić czarne ziemie od szarobrunatnych gleb jest trudne. Należy bowiem brać pod uwagę to, że zarówno miąższość poziomu akumulacyjnego, jak i zawartość próchnicy są często sprawą sporną.
8. Ważną cechą morfologiczną, stanowiącą kryterium rozpoznawcze czarnych ziem pochodzenia bagiennego, jest oglejenie, zaznaczające się w różnym stopniu i na różnej głębokości w profilu glebowym . Kryterium to odpada przy rozpoznawaniu czarnych ziem wysoko położonych o niskim poziomie wody gruntowej wytworzonych z utworów m arglistych. W przy padku utworów ciężkich mimo niskiego poziomu wody gruntowej może w y stąpić pseudooglejenie.
9. Z kryteriów chemicznych, które charakteryzują czarne ziemie, sta nowiące dalsze stadium rozwojowe gleb brunatnych, na pierwszy plan w y suwają się: odczyn obojętny lub słabo alkaliczny, bardzo duża pojemność sorpcyjna, duża ilość kationów o charakterze zasadowym w wierzchnich warstwach i związany z tym duży stopień w ysycenia oraz marglistość w ska le m acierzystej. W odróżnieniu od gleb brunatnych wytworzonych z tych samych utworów m acierzystych, czarne ziem ie ze względu na większą za wartość próchnicy charakteryzują się na ogół większą pojemnością sorp cyjną w wierzchnich warstwach. Czarne ziemie zdegradowane w
