Mieczysław Piekarski
Należności i wydatki adwokata w
postępowaniu z rewizji
nadzwyczajnej w sprawach
cywilnych
Palestra 2/1(5), 53-57
DR M IECZYSŁAW PIEKARSKI sędzia Sqdu Najwyższego
N a le ż n o ś c i i w yd atki a d w o k a ta w postępowaniu
z rewizji n a d zw y c za jn e j w sp ra w a c h cywilnych
Sąd N ajw yższy sta le oddala w nioski stro n o przy zn an ie od p rze c iw nika, przegryw ającego spraw ę, zw rotu tary fo w y ch kosztów zastępstw a adw okackiego w postępow aniu z rew izji nadzw y czajn ej. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego w tej kw estii je s t ju ż ustalone. D laczego jed n a k adw okaci n ad al żądają p rzy zn an ia ich k lien tom zw ro tu kosztów zastęp stw a adw okackiego od przeciw nika, k tó ry p rz e g ra ł sp raw ę w postępo w an iu z rew izji nadzw yczajnej?
B yłoby niesłuszną rzeczą tw ierdzić, że czynią ta k dlatego, iż nie z n ają stanow iska Sąd u N ajw yższego w tej k w estii oraz m otyw ów , k tó ry m i Sąd N ajw yższy się k ieru je, odm awiając- przy zn aw an ia z w ro tu kosztów zastępstw a adw okackiego w postępow aniu z rew izji n ad zw y czaj nej. Chodzi raczej o to, że m oty w y te nie tra fia ją do przek onania klien tom, którzy nie m ogą zrozum ieć, dlaczego m im o w y g ran ia procesu p rzed Sądem N ajw yższym m ają być obciążeni ponoszeniem kosztów zastęp stw a adwokackiego, niezbędnego do celow ego dochodzenia p ra w lu b do celowej obrony w postępow aniu z rew izji nadzw y czajnej. P o w sta je więc pytanie, kto tu m a rację: S ąd N ajw yższy czy „ stro n y “?
A by odpowiedzieć n a to py tan ie, należy p rzed staw ić stanow isko Sądu Najwyższego. M ożna je streścić następująco:
R ew izję n adzw yczajną w nosi nie „ stro n a “, lecz M inister S p ra w ied li wości, P ierw szy P rezes S ąd u N ajw yższego lul) G eneralny P ro k u ra to r PRL. Skoro zatem stro n a nie w szczyna postępo w ania z rew izji nad zw y czajnej, nie m a p od staw do obarczania jej obow iązkiem zw ro tu p rze ciwnikowi, k tó ry sp raw ę w yg rał, kosztów tego postępow ania, zwłaszcza
54 M IE C Z Y S Ł A W P IE K A R S K I Nr 1
że art; 107 k.p.c. w y raźn ie stanow i, iż „stro n y nie m ogą żądać zw ro tu kosztów procesu spow odow anych w ystąpieniem p ro k u ra to ra “ . P rzepis ten zaw iera w skazówką, k tó rą należy odpow iednio stosow ać tak że wów czas, gdy rew izję nadzw yczajną w niósł nie P ro k u ra to r G en eraln y PRL, lecz M inister S praw iedliw ości -lub P ierw szy P rezes Sądu N ajw yższego, gdyż sy tu acja je s t w tak ich w ypadkach analogiczna ze w zględu na w niesienie rew izji nadzw yczajnej przez o rgan p a ń stw a n ie będący „ stro n ą “ w procesie.
Na poparcie stanow iska S ąd u N ajw yższego byw a także p rzy taczan y arg um en t, że w postępow aniu z rew izji nad zw y czajnej przep isy k.p.c. nie objęte rozdziałem o rew izji nadzw yczajnej stosuje się tylk o o d p o w i e d n i o , nie zachodzą zaś p rzesłan k i do odpow iedniego stosow ania przepisu art. 100 k.p.c., w edle którego „strona, p rzeg ry w ająca spraw ę, obow iązana jest na żądanie p rzeciw nika zwrócić m u koszty p rocesu“. Z w olennicy stanow iska zajętego przez Sąd N ajw yższy nie zaprzeczają w praw dzie, że koszty zastępstw a adw okackiego w postępow aniu z ie - w izji nadzw yczajnej przed S ądem N ajw yższym są niezbędne do celo wego dochodzenia p ra w lu b celowej obrony, uw ażają jednak, że nie są to „n o rm aln e“ koszty procesu. P rzep isy a rt. 97 i nast. k.p.c. n o rm u ją jed y n ie obowiązek zw ro tu w łaśnie takich, „n o rm aln y ch “ kosztów p ro cesu, natom iast nie p rzew id u ją obow iązku zw rotu kosztów zastęp stw a adw okackiego w postępow aniu „nad zw yczajn ym “ z rew izji nadzw yczaj nej. W m yśl zaś art. 97 k.p.c. s tro n ie należy się od p rzeciw nik a zw rot niezbędnych kosztów procesu ty lko w w ypadkach przew id zian ych w przep isach k.p.c.
Pow yższe a rg u m e n ty nie są przekonyw ające.
P rz ed e w szystkim należy stw ierdzić, że z m ocy a rt. 398 k.p.c. „do nadzw yczajnej rew izji, jeżeli przepisy rozdziału niniejszego (tj. o rew izji nadzw yczajnej — przyp. autora) nie stanow ią inaczej, stosuje się odpo w iednio p rzepisy rozdziału o rew iz ji“. P rzep isy o kosztach p ro cesu (art. 97— 110 k.p.c.) nie są je d n a k zaw arte w rozdziale o rew izji, lecz m ieszczą się w księdze drug iej, tra k tu ją c e j ogólnie o „ stro n a ch “, o „ko sztach procesu“, a dopiero potem o „postęp ow an iu“. P rzep isy n o rm u ją ce obow iązek zw ro tu tary fo w y ch kosztów procesu z a w arte są p rzy tym w dziale zaty tu ło w an y m „P rzep isy ogólne“, z n a jd u ją więc nie „odpo w iednie“, lecz dosłow ne zastosow anie w każdym postępow aniu, w któ ry m są spełnione przesłanki, od istn ien ia k tó ry c h uzależniony je s t obo w iązek zw rotu kosztów procesu. P rzesłan k i te są spełnio ne tak że w po stępow aniu z rew izji nadzw yczajnej.
N r 1 N A L E Ż N O Ś C I AD W . W P O S T Ę P . Z B E W I Z J I N A D Z W . W S P R A W A C H C Y W . 55
P o stęp ow an ie to dotyczy bow iem stro n, z k tó ry c h jed n a przegryw a sp raw ę. Z m ocy więc art. 100 k.p.c. „strona, p rzeg ry w ająca spraw ę, obow iązan a je s t n a żądanie przeciw nika zwrócić m u koszty p rocesu“ . O koliczność, że nie przeciw nik, lecz M inister Spraw iedliw ości, Pierw szy P rezes S ą d u N ajw yższego lu b G eneraln y P ro k u ra to r PR L wniósł rew i z ję n adzw yczajną, nie m a istotnego znaczenia w spraw ie. N ie chodzi tu bow iem o to, by koszty procesu zw racał organ, k tó ry w niósł rew izję nadzw y czajną. Chodzi przecież o to, by koszty te zw róciła stro n a p rze g ry w a ją c a proces. P rzep is zaś art. 100 k.p.c. nie uzależnia obow iązku z w ro tu kosztów procesu od stw ierdzenia, że stro n a przegryw ająca p ro ces wszczęła ten proces. N adto p ra k ty k a w ykazuje, żer z regu ły stro n a b y w a in icjato rem postępow ania z rew izji nadzw yczajnej, a M inister Spraw iedliw ości, P ierw szy P rezes S ądu N ajw yższego lu b G en eraln y P ro k u ra to r spełnia tu zazw yczaj rolę sw oistego „b iu ra przep u stek “ dla stro n y żądającej skiero w ania sp ra w y do S ądu N ajwyższego. T ak określił tę rolę P rezes Izby C yw ilnej Sądu N ajw yższego d r B. D obrzański (vide „N ow e P ra w o “ n r 9/1957), w yrażen ia tego („biuro p rze p u stek “) u żył rów nież adw o k at A. Bądkow ski, dom agając się refo rm y k.p.c. na łam ach „Palest.ry“ (nr 3/1957). T ylko w yjątkow o M in ister Spraw iedliw ości, P ierw szy P rezes Sądu N ajw yższego lu b G en eraln y P ro k u ra to r PR L w noszą bezpośrednio z w łasnej in icjaty w y rew izje nadzw yczajne. Te w y ją tk i nie pow inny więc obalać reg u ły w y rażającej się w zasadzie odpow iedzialności stro n y za w y n ik procesu (art. 100 k.p.c.), bez w zględu n a zaw inienie strony.
Sw ego czasu jeszcze na łam ach „Polskiego Pro cesu C yw ilnego“ (w odpow iedzi aprobow anej przez R edakcję tego cieszącego się a u to ry tete m pism a) w yw iodłem , że „w system ie k.p.c. roszczenie o zw rot kosztów procesu (...) m a podstaw ę w yłącznie procesow ą (...) ściśle zw ią zaną z biegiem danego procesu. Zgodnie bow iem z poglądam i nauki, k.p.c. co do kosztów procesu p rz y ją ł ogólną zasadę odpow iedzialności stro n za w y n ik procesu, u w aln iając z reg u ły sąd od rozpoznania zagad nienia w in y w procesie“ (vide K odeks P ostępow ania Cywilnego. Z b iór a k tu a ln y c h p y tań p raw n y ch ro zstrzyg n ięty ch przez K om itet R edakcyj n y „Polskiego Pro cesu C yw ilnego“, w opracow aniu J. J. L ita u e ra i W. Św ięcickiego, 1949, str. 84). Z ty ch w zględów stro n a p rzeg ry w ająca proces pow inna zwrócić na żądanie przeciw nika koszty zastępstw a adw o kackiego w postępow aniu z rew izji nadzw yczajnej także w tedy, gdy „nie zaw iniła“ ty ch kosztów, tj. n ie przy czy niła się do w niesienia rew izji nadzw yczajnej.
-56 MIECZYSŁAW P IE K A R SK I Nr 1
kiejże bow iem rac ji stro n a w y g ry w ająca m a być obciążona kosztam i postępow ania zwłaszcza wówczas, gdy n ie w yw ołała tego postępow ania, lecz w b rew sw ej w oli została do niego w ciągnięta przez w ezw anie na rozpraw ę, w yznaczoną do rozpoznania (przez Sąd N ajw yższy) rew izji nadzw yczajnej? Je śli w zw yczajnym p ostępow aniu koszty zastępstw a adw okackiego zawsze uw ażane są za niezbędne (art. 98 § 1 k.p.c.), to tym bardziej są one niezibędne w postępow aniu „n ad zw y czajn y m “. S trona może słusznie uważać, że sam o zaw iadom ienie jej o ro zp raw ie w yzna czonej do rozpoznania rew izji nadzw yczajnej w sk azu je na po trzeb ę za stęp stw a adw okackiego n a tej rozpraw ie. G dyby koszty tego zastępstw a m iały obciążać stro n ę m im o zakończenia sp raw y z w y nik iem dla niej korzystnym , to należałoby co n ajm n iej uprzedzać o ty m stro n ę w za w iadom ieniu o rozpraw ie, aby um ożliw ić jej u n ik n ięcie w yd atkó w na adw okata. A le i tak ie ujęcie zagadnienia byłoby niesłuszne, gdyż ham o w ałoby w spółudział a d w o k a tu ry w w y m iarze spraw iedliw ości, i to w w ypadkach, gdy uczestnictw o adw ok ata należy u znać za pożądane, a n a w e t (moim zdaniem ) z reg u ły za konieczne.
W m yśl a rt. 107 k.p.c. „ stro n y nie m ogą żądać z w ro tu kosztów p ro cesu spow odow anych w y stąp ien iem p ro k u ra to ra “. P rz ep is ten, m oim ' zdaniem , staw iając po jed n e j stro n ie p ro k u ra to ra , a po dru giej obie (wszystkie) „ s tro n y “, zm ierza do w yłączenia m ożności żądania przez stro n ę od p ro k u ra to ra zw ro tu kosztów procesu. W tak im rozum ieniu przepis ten nie dotyczy zagadnienia, czy stro n a m a zw rócić d ru g iej s tr o n ie koszty zastępstw a adw okackiego w postęp ow an iu z rew izji n ad zw y czajnej. G dyby je d n a k w y k ład n ia art. 107 k.p.c. została rozciągnięta także na postępow anie z rew izji nadzw yczajnej (ku czem u nie w idzę potrzeby), to przepis ten sta łb y n a przeszkodzie p rzy zn aw an iu na rzecz stro n y w yg ryw ającej zw ro tu kosztów adw okackich tylk o w tedy, gdy p ro k u ra to r w ytoczył pow ództw o (art. 90 k.p.c.), a osoba, w k tó re j in te resie to uczynił, n ie w stąp iła do sp raw y (art. 96 k.p.c.). T ylko bow iem w tak im w y pad k u koszty zastępstw a adw okackiego w po stępow an iu z rew izji nadzw yczajnej b y ły b y „spow odow ane p rzez p ro k u ra to ra “ , a w ięc w edług a rt. 107 k.p.c. nie m ogłyby b y ć o b ję te żąd aniem z w ro tu kosztów procesu. W iem y jed n ak , że tak ie w y pad k i nie zd arzają się. Z resztą gdyby ta k i w yp ad ek zaszedł, to stro n a w y g ry w a ją ca w p ostęp o w an iu z rew izji nadzw yczajnej n ie m ia ła b y do czyn ienia ze „ s tro n ą “ jak o przeciw nikiem p rze g ry w a jąc y m i n ie m iałaby od kogo żądać z w ro tu kosztów.
Zostaw m y jed n a k te n w yim aginow any w y p ad ek i w róćm y do rze czywistości. W ykazuje ona z reg u ły , że n a w e t w ów czas, gdy G en eraln y
N r 1 NALEŻNOŚCI AD W . W P O STĘ P. Z R E W IZ JI NADZW. W SPRAW ACH CTW . 57
P ro k u ra to r w niósł rew izję nadzw yczajną, zachodzi to w tak im procesie, w k tó ry m stro n a w y stęp u je obok p ro k u ra to ra i sw y m postępow aniem p ow odu je koszty procesu. K oszty w ięc .te nie mogą być poczytyw ane za „spow odow ane w ystąpieniem p ro k u ra to ra “ w ro zu m ieniu art. 107 k.p.c., k tó ry dotyczy w yłącznie kosztów procesu w yw ołanych jed y n ie przez w y stąpienie p ro k u rato ra, bez przyczynienia się stro n y do ich pow stania. T akie zaś przyczynienie się zachodzi w procesie, w k tó ry m stro n a do prow adziła do w ydania praw om ocnego orzeczenia kończącego postępo w anie, jeżeli orzeczenie n aru sza in teres P a ń stw a Ludow ego albo pow zięte zostało z pogw ałceniem isto tn y ch przepisów praw a. W tak ich w ypadkach w niesienie przez G eneralnego P ro k u ra to ra rew izji nadzw yczajnej jest tylko w ynikiem postępow ania stro n y , a n ie „w y stąpien iem “ po w odują cym — w yłącznie z w oli p ro k u ra to ra — wszczęcie postępow ania. P rze cież postępow anie z rew izji nadzw yczajnej m im o sw ej swoistości je st dalszym ciągiem poprzedniego procesu w yw ołanego przez stronę(y).
Z tych względów przepis art. 107 k.p.c. nie uzasadnia, m oim zdaniem , odm ow y przyznania stronie, w yg ry w ającej spraw ę, zw ro tu od przeciw nika kosztów zastępstw a adw okackiego w postępow aniu z rew izji nad zw yczajnej. O dm ienne w tej .kw estii orzecznictw o Sądu N ajw yższego uw ażam za niesłuszne w św ietle obow iązującego praw a. G dyby zaś praw o uzasadniało tego rodzaju orzecznictw o, to p raw o tak ie należałoby zmienić.
