Jan Nowaczyk
Sprawozdanie ze spotkania
profesorów metafizyki poświęconego
problematyce religii i kultury
(Ołtarzew k/Warszawy, 17 listopada
1981 r.)
Studia Philosophiae Christianae 18/2, 229-231
Studia Philosophiae Christianae ATK
18(1982)2
SPRAWOZDANIA
JAN NOWACZYK
SPRAWOZDANIE ZE SPOTKANIA PROFESORÖW METAFIZYKI POŚWIĘCONEGO PROBLEMATYCE RELIGII I KULTURY
(O łtaczew k/Wairszawy, 17 listopada 1981 r.)
W W yższym Sem inarium Duchownym Księży Pallotynów w Ołta- rzew ie k/W arszawy dnia 17 listopada 1981 r., z inicjatyw y Bpa doc. dr. hab. Bohdana Bejze, w ramach Podsekcji M etafizyki, zorganizo wano spotkanie profesorów m etafizyki poświęcone problem atyce re ligii i kultury. Po Mszy św. koncelebro wane j, której przew odniczył Bp B. Bejze, powitania w aiul'i przybyłych uczestników dokonał ks. rektor tegoż Sem inarium R. Porycki. Obrady zagaił i im przew odni czył Bp B. Bejze.
Sym pozjum o charakterze filozoficznym zgromadziło profesorów i studentów m iejscowego Sem inarium oraz liczn ie zaproszonych i przy byłych w ykładow ców m etafizyki z sem inariów diecezjalnych i zakon nych. Podczas sesji naukowej wygłoszono dwa referaty: 1. S. prof, dr hab. Z. J. Zdybicka: Funkcje religii w kulturze; 2. O. rektor A.M. Krąpiec: Religia jako dziedzina ku ltu ry (odtworzono z taśm y m agne tofonowej).
1.1. Obecnie — referowała s. prof. Zdybicka — jesteśm y św iadka mi głębokiego kryzysu kultury europejskiej. W sytuacji niezaprzeczal n ych osiągnięć o charakterze technicznym kryzys taki stanow i dramat naszych czasów. Człowiekowi, jako w łaściw em u tw órcy kultury, po ważnie zagraża: alienacja, konsekw encje przewagi kategorii „m ieć” nad „być” oraz deformacja wolnośoi w raz z tendencją do w yelim i nowania prawdy, dobra i świętości. Jednym z zasadniczych źródeł tych zagrożeń jest ustawiczna próba odizolowania kultury od religii. Apostołam i kultury laickiej, pozbawionej w szelkiej treśai religijnej, b y li m iędzy innymi: psychiatra w iedeński Siegmund Freud, twórca m a terializm u dialektycznego Karol Marks i propagator filozofii „poza dobrem i ziem ” Friedrich N ietzsche oraz ateistyozny egzystencjaiista francuski Jean-Paul Sartre. Wspomnieć również należy, iż w imię sw oiście pojętego humanizmu i ludzkiej w olności podjęto bezpardono w ą w alkę o w yelim inow anie religii z życia społeczeństw. N ie zaw a hano się także przed użyciem do w alki z religią środków ® charak terze politycznym.
Kultura — w edług s. prof. Zdybickiej — to przetwarzanie przez człow ieka natury (świata i siebie). Przetwarzanie takie prowadzi do hum anizacji natury. Skoro istotną cechą człowieka jest jego rozum ność, można stwierdzić, iż kultura jest również dokonaną przez czło w ieka racjonalizacją (intelektualizacją) natury. Kulturę tworzy czło
wiek, a nie zwierzę, and też byt czysto duchowy. Człowiek, jako św ia dom y byt osobowy, członek społeczności, jest twórcą kultury społecz n ej, m aterialnej, um ysłowej, moralnej, estetycznej i religijnej. Wy różnione powyżej aspek ty-elem en ty kultury tworzą rzeczywistość spe cyficznie zintegrowaną i spójną. Istotnym jednak elem entem kultu ry jest religia. Ona, będąc dziedziną kultury, transcenduje ją zara zem. Zachodzi także pewa odirębość pom iędzy porządkiem kultury jako porządkiem naturalnym a porządkiem religii, który — będąc porządkiem wiary, przekraczającym porządek natury — znajduje swe uzasadnienie nadprzyrodzone. W artość religjna (sacrum) pojęta jako osobisty i personalny zw iązek m iłości człowieka z osobowym A bso lutem — jest czymś transcendentnym wobec w szystkich pozostałych wartości.
Zależność pomiędzy religią a kultuirą jest dwustronna. Podobnie jak religia w pływ a na kulturę, tak również kultura w yw iera w pływ na religię. Mimo tych w zajem nych związków, reLigia w stosunku do kultury pozostaje zawsze transcendentna, gdyż sw oje ostateczne uza sadnienie czerpie ze źródeł pozakullturowych i m e wąże się w sposób konieczny z jednym typem religii.
Religia spełnia w kulturze określone funkcje: poznawczo-m otyw a cyjną, m odelow o-w zorczą i sprawczą. Religia poszerza źródła poznania i przez to samo perspektyw y poznawcze człowieka. Treści dostrze żone przez sa:m rozum zastają 'wzbogacone o czynniki zdobyte na zasadzie zaufania i wiairy.
Pierw szym i zasadniczym zadaniem kultury jest kształtowanie czło w ieka. Modelem i wzorem w tym w zględzie w in n y być w ytyczne: równość osób, zrów nanie praw ludzkich oraz postawa służby a nie suprem acji :i panowania.
R eligia, poszerzając perspektyw y poznawcze człowieka, wiskazuje na konieczność istnienia osobowego Transcendens u absolutnego, który uzasadnia istn ien ie przygodnego bytu ludzkiego.
1.2. O. rektor Krąpiec w sw ej prelekcji w skazał na liczne i różno rakie określenia kultury. Każde z nidh zawiera jakąś cząstkę prawdy. Św iadczy to o bogactwie sam ego zjaw iska kuiltury i o ciągłym jesz cze niedorozwoju teorii kultury. Kultura — zdaniem autora refera tu — jest to intelektualizaicja natury. Czynnikam i integrującym i k u l turę są: nauka, moralność, sztuka i religia. W zakresie ainaliizy pierw szego czynnika o. Krąpiec w skazał na poznanie o Charakterze filozo ficznym , poznanie stanow iące pierwszą czynność kulturotwórczą. N a stępnie poddał analizie trzy koncepcje nauki: Platońsko-A rystotele- sowską z pytaniem naukowotwórezym „dlaczego”, koncepcję K aniow ską starającą się odpow iedzieć na pytanie: jakie są aprioryczne w a runki ludzkiego poznania? oraz koncepcję nauki według matema- tyczki Sophie Germain i tw órcy pozytywizm u A. Com te’a, staw ia jącą pytanie „jak”.
Nie ma prawd:ziwej kultury — podkreślał o. Krąpiec — bez w ą tków religijnych. Jeśli się je w yelim inuje, powracają w postaci pseudo- religijnej.
Istotne funkcje religii oraz stw ierdzenie, iż religia stanow i w y p eł nienie potencjalnośoi osobowych człowieka, a św iętość jest jego po w ołaniem oraz dostrzeżenie w chrześcijaństw ie wspólnego dobra Euro py — otio dalsze punkty szeroko rozwijane przaz autora prelekcji.
2. W dyskusji, której przewodniczył ks. prof. K am iński głos za brało 11 osób. W skazano, iż w rozważaniach nad związkiem religii
z kulturą należałaby odróżnić porządek deontyczny od porządku aser- torycznego (J. Iwanicki). Odróżnienie w praktyce (a nie w teorii) ele m entów kultury od elem entów natury maże nasuwać pewne trud ności (J. Nowaczyk). Pozytyw nej roli relig ii w kulturze można by przeciw staw ić negatywną rolę przynajmniej 'niektórych religii (T. Ru- towski). Każda kultura u swoich podstaw posiada Określony pogląd na św iat i życie, jakąś ideologię, gdyż musi je posiadać twórca kul- tury-człow iek (H. Wisbuba). Religia naturalna m ieści się w zakresie kultury, ale reliigia nadnaturalna tramseenduje kulturę (R. Porycki). S. prof. Zdybieka, odpowiadając na pytania skierow ane pod jej ad
resem, stwierdziła, iż aczkolwiek twórcą kultury jest człow iek, to jed nak w pew nych sytuacjach można m ówić o kulturze nieludzkiej. D zie je się to w tedy, gdy kultura nie doskonali człowieka. Jeżeli w ięc k ul tura ma doskonalić czlowoka w pełni, w tedy rełigia jest czym ś n ie odzownym i koniecznym . W dość długiej i żarliwej, ale zawsize rze czowej dyskusji Bp B. Bejze dostrzegł w iele poruszonych problemów. Niektóre z mich m ogłyby stanowić przedmiot oddzielonego sympozjum i d y sk u sji On też zwrócił się z prośbą do ks. prof. Kamińskiego, aby na przyszły rok zechciał przedstawić ten złożony problem zw iąz ku religii z kulturą z punktu widzenia medologicznego.
W odpowiedzi na Liczne głosy w dyskusji ks. prof. Kamiński w ska zał, iż postaw iony problem może być bliski w ielu dziedzinom. W ia domości z zakresu tych dziedzin mogą z sobą harmonizować. N iez ręcznie postawione pytanie powoduje niekiedy zasadnicze trudności w poszukiwaniu na nie adekwatnej odpowiedzi. Przykładem takim może być pytanie: człow iek się tw arzy czy człowiek się rodzi? P o prawna odpowiedź winna brzmieć: Człowiek — aktualizując się — zarazem się twarzy i rodzi.
Na tym zakończono posiedzenie, a jego uczestnicy usatysfakcjono wani zairówno stroną m erytoryczną interesującej sesjii naukowej jak również serdeczną atm osferą spotkania rozjechali się w godzinach Wieczornych do sw ych domów.
BOLESŁAW ANDRZEJEWSKI
KU CZCI PROFESORA W. M. KOZŁOWSKIEGO i
Profesor W. M. Kozłowski, jeden z najw ybitniejszych przedstaw icie li polskiej m yśli filozoficznej, urodził się i żył w czasach dla n a szego narodu n iezw yk le trudnych, nie sprzyjających rozwojowi pol skiej kultury i nauki. Pomimo społeczno-politycznego ucisku i an ty polskiego nastaw ienia zaborców nie brakowało przecież u nas św ia tłych um ysłów i silnych duchowo jednostek, pragnących za w szelką cenę utrzymać jedność narodową Polaków oraz uchronić polską k u l turę przed całkowitą zagładą i zapomnieniem. Apogeum tego typu 1 Redakcja zamieszcza w ypow iedź przygotowaną na uroczystość od słonięcia tablicy pamiątkowej w kościele św. Anny w W arszawie ku czci profesora W.M. Kozłowskiego. Na tej uroczystośai w dniu 3<XX. 1980 przem ówienie w im ieniu W ydziału Filozofii -Chrześcijańskiej ATK w ygłosił prof. dr M. Gogacz. Por. Studia Philosophiae Christianae 17(1981)2,257·—259.
