Gatunki mowy i ich ewolucja
Tom V
Gatunek a granice
NR 3266
Gatunki mowy i ich ewolucja
Tom V
Gatunek a granice
pod redakcją
Danuty Ostaszewskiej i Joanny Przyklenk
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015
Redaktor serii: Językoznawstwo Polonistyczne
Bożena Witosz
Recenzenci
Magdalena Hawrysz Anna Wojciechowska
Spis treści
Wprowadzenie (Danuta Ostaszewska, Joanna Przyklenk) 11
Część pierwsza
Refleksje teoretyczne
Флорий Бaцевич
Дискурсивные аспекты межжанровых связей в уcтнoм oбщении 15
Zofia Bilut-Homplewicz
Germanistyczna tekstologia kontrastywna a rodzaje tekstu 24
Romuald Cudak
Gatunek literacki i granice Rozważania pograniczne 32
Waldemar Czachur
Kontrastywność w badaniach tekstologicznych Szanse i ograniczenia 43
Halina Grzmil-Tylutki
Czy każda wypowiedź jest realizacją gatunku? 52
Iwona Loewe
Granice gatunku wobec granic tekstu 64
Bożena Witosz
O granicach i ich przekraczaniu — w tradycji i we współczesnej re- fleksji genologicznej 73
Maria Wojtak
Gdy „między” jest w środku, czyli o przenikaniu się konwencji gatunko- wych w konkretnych tekstach (na przykładzie przekazów prasowych) 82
Spis treści
6
Część druga
Analizy i interpretacje
Gatunki ponad…, między / pomiędzy…
Władysława Bryła
Geografia w poezji, poezja w geografii — w wybranych utworach Wincente- go Pola 97
Krzysztof Kaszewski
Recenzja gry komputerowej — między techniką a kulturą 107
Małgorzata Kita
Coming out Gatunek ponad granicami dyskursów 118
Danuta Ostaszewska
Między architekturą a twórczością literacką — wpływ profesji na kształt i zawartość treściową gatunku Z badań nad Gościńcem Adama Jarzęb- skiego 128
Ewa Sławkowa
Nie tylko pomiędzy słowem, obrazem i dźwiękiem: casus poezji newsów oraz poezji cybernetycznej 141
Miniteksty — między tradycją a innowacją:
przysłowia, sentencje… a tzw. suchar
Ewa Jędrzejko
Przysłowia, aforyzmy, sentencje… Jeden gatunek czy różne gatunki? 151
Aldona Skudrzyk
Wspólnota śmiechu a tzw suchar Potoczne myślenie o gatunku 161 Obszary międzydyscyplinowości
dialogu — gatunki artystyczne
Magdalena Baran-Szołtys
Funkcje gatunkowe podróży do Galicji w literaturze polskiej i niemiecko- języcznej 169
Magdalena Hawrysz
Pandora monarchów polskich Aleksandra Obodzińskiego jako genolo- giczna hybryda (na tle tradycji gatunku) 179
Joanna Przyklenk
Wokół Hauptowskiej wariancji 188
Spis treści 7
Artur Rejter
Romans barokowy — analiza dyskursologiczna wobec granic gatunku Na przykładzie twórczości Hieronima Morsztyna 199
Teresa Wilkoń
Wyznaczniki gatunkowe na przykładzie listu literackiego 210
Katarzyna Wyrwas
Testament poetycki jako wtórny gatunek mowy 221 Rady, porady, edukacja — gatunki utylitarne
Ewa Ficek
Formy (i dzisiejsze normy) poradnictwa prasowego — analiza genolo- giczna 230
Anetta Gajda
Wykład, referat, odczyt, pogadanka, gawęda i ich pokrewieństwo gatun- kowe 238
Izabela Zeman
Gatunkowe komponenty lekcji szkolnej 246
Waldemar Żarski
Książka kucharska i przepis kulinarny — odmiany gatunkowe, warianty tekstu, adaptacje 253
Gatunki medialne: dziennikarstwo prasowe
Barbara Bogołębska
Mariaż gatunków dziennikarskich i użytkowych oraz gry z konwencją gatun- kową 261
Iwona Dembowska-Wosik
Gatunek na granicy kultur — felieton (?) w prasie polonijnej w USA 271
Anna Hanus
Czy dziennikarze stosują alternacje i adaptacje, czy łamią kanony i mie- szają wzorce? Gatunki prasowe w ujęciu kontrastywnym 280
Maria Krauz
Krytyka, wartościowanie, ocena — granice recenzji publicystycznej 290
Agnieszka Mac
Komentarz i jego warianty w dzisiejszej prasie codziennej 304
Spis treści
8
Magdalena Pietrzak
Oblicza recenzji drugiej połowy XIX wieku na przykładzie twórczości pu- blicystycznej Henryka Sienkiewicza 316
Mirosława Siuciak
Problem kształtowania się gatunku a stabilizacja jego nazwy — na przy- kładzie wiadomości prasowej 326
Magdalena Ślawska
Adaptacje gatunków w komentarzu prasowym 335 Gatunki medialne: telewizja i radio
Beata Grochala
Telewizyjna transmisja sportowa jako kolekcja gatunków 347
Aleksandra Kalisz
Telewizja śniadaniowa gatunkiem ponad narodami? Analiza porównaw- cza dwóch europejskich wydań programu 356
Danuta Kępa-Figura
„Informacja” jako gatunek mowy a genologiczny status informacji dzien- nikarskiej 364
Paweł Nowak
Rozwój technologiczny i przeobrażenia kulturowe przełomu XX i XXI wie- ku a transmisje i relacje sportowe 373
Magdalena Piechota
Hybrydyczność reportażu sportowego (na przykładzie Bohdana Tomaszew- skiego Halo, halo, tu mikrofony Polskiego Radia w Melbourne) 382
Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz
Magazyn telewizyjny jako gatunek w formie kolekcji 393 Gatunki medialne: Internet
Ewa Biłas-Pleszak
Blog muzyczny w otwartych granicach genologicznych przemian — status nadawcy 403
Anna Fedas
Internetowe gatunki dziennikarskie Tradycyjne gatunki prasowe w cyfro- wej formie, synkretyzm gatunkowy czy nowe wyzwania genologiczne? 412
Katarzyna Frukacz
Pogranicza reportażu — dawne i nowe 419
Spis treści 9
Leszek Szymański
Selected Genre Characteristics of Online Chats 427
Wioletta Wilczek
Relacje i transgresje w obszarze pola gatunkowego portalu motoryzacyj- nego 436
Monika Worsowicz
„Artykuł multimedialny” na stronach internetowych TVN24 — współistnie- nie gatunków 445
Schematyzm urzędowy? Kreacja wariantywna?
Joanna Kuć
Odmiany tekstowych realizacji na podstawie łukowskich środkujących zeznań z początku XIX wieku 454
Barbara Walkiewicz
Złożoność gatunkowa projektu budowlanego 463
Aleksander Wiśniowski
Cechy gatunkowe przemówienia obrończego w polskim postępowaniu kar- nym 473
Anna Wojciechowska
Raport w formie pamiętnika Kontekstowe uwarunkowania wspomnień Juliana Łukaszewskiego 484
Gatunkowość relacji handlowych
Patrycja Pałka
Rozmowa handlowa jako gatunek mowy 492
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
O wszechobecności negocjacji — granice dyskursu handlowego 504
Joanna Tyka
Moduł dobijania targu na targu konnym — zapis ginących zwyczajów han- dlowych 512
Temat śmierci i modlitwy w gatunki zamknięty
Agnieszka Sieradzka-Mruk
Adaptacje gatunkowe w tekstach współczesnej drogi krzyżowej 522
Spis treści
10
Kinga Zielińska
Nekrologi dźwignią (auto)reklamy — o hybrydach gatunkowych na przy- kładzie nekrologów w języku polskim i niemieckim 532
W kręgu logopedii — z zagadnień deformacji gatunków
Jolanta Panasiuk
Neurobiologiczne uwarunkowania tekstu — formy i gatunki wypowiedzi w afazji 542
Wprowadzenie
Problematyce gatunku „oddalonego” od prototypu i opisywanego w kon- tekście jego związków na granicy innych kategorii poświęcona została piąta katowicka konferencja genologiczna Tematykę tej konferencji adekwatnie odzwierciedla tytuł Gatunek a granice Jest to jednocześnie podtytuł niniej- szej publikacji, która podsumowuje badania nad gatunkiem, założone jako pewne kontinuum naukowego oglądu wyznaczonego obiektu Cykl zamknięty został w przemyślany układ — od tomu I, inicjującego tematykę gatunko- wego zróżnicowania polszczyzny (Mowy piękno wielorakie), po tom V, pre- zentujący „graniczne” możliwości współczesnych gatunków mowy (Gatunek a granice) Transgraniczność — generalnie rzecz ujmując — uznać trzeba bowiem za ostateczny etap rozwoju współczesnych gatunków I temu eta- powi właśnie poświęcona została piąta konferencja z cyklu „Gatunki mowy i ich ewolucja”
Problematykę podjęło wielu uczonych — uczestników konferencji (Kato- wice, 14—15 XI 2013), reprezentujących niemalże wszystkie krajowe ośrodki nauki, a także kilka zagranicznych Zaproponowany temat dotyczący zagad- nienia granic gatunku zarówno stał się dla badaczy inspiracją do prezentacji ważnych poznawczo refleksji teoretycznych oraz metodologicznych, jak i dał impuls do wielu interesujących analiz empirycznych Wpisując się w konwencję poprzednich spotkań naukowych, uczeni dzielili się wynikami badań diachro- nicznych, chociaż przeważały i tym razem synchroniczne ujęcia gatunkowego stanu współczesnej polszczyzny Ogląd badawczy — wielowymiarowy — kon- centrował się zatem na polszczyźnie dawnej i współczesnej Dopełniającego waloru dodały mu ujęcia komparatystyczne, pozwalające na weryfikację i ak- tualizację dotychczasowych ustaleń polonistycznych
W centrum uwagi badaczy znalazła się międzygatunkowość relacji i wyni- kające z niej możliwości nakładania się oraz krzyżowania gatunków w strefach pogranicznych; dyskutowano nadto kwestie związane z samymi procesami
12 Wprowadzenie
adaptacji, uwzględniając przy tym zjawisko współistnienia różnych gatunków w obrębie nadrzędnej struktury
W zgodzie z tradycją niniejszego cyklu pojawiły się i tym razem nowe propozycje badawcze i nowe terminy naukowe, takie jak „przebitka tekstowa”
zaproponowana przez Profesor Marię Wojtak, autorkę — dodajmy — licznych
„nowości” genologicznych, jak wprowadzone w poprzednim tomie pojęcia „ga- tunek w formie kolekcji” czy „kolekcja gatunków”.
Tom niniejszy jest publikacją, która przedstawia dorobek piątego genolo- gicznego spotkania naukowego w Katowicach Referaty wygłoszone w trakcie poprzednich czterech spotkań złożyły się na publikacje Gatunki mowy i ich ewo- lucja, przygotowane pod naukową redakcją Danuty Ostaszewskiej (tom IV przy współudziale Joanny Przyklenk): T I: Mowy piękno wielorakie. Katowice 2000;
T II: Tekst a gatunek. Katowice 2004; T III: Gatunek a odmiany funkcjonalne.
Katowice 2007; T IV: Gatunek a komunikacja społeczna. Katowice 2011
Danuta Ostaszewska Joanna Przyklenk
Część pierwsza
Refleksje teoretyczne
Флорий Бацевич
Lwόw
Дискурсивные аспекты межжанровых связей в устном общении
Жанры разговорной речи Михаил Бахтин относил к области
«жизненной, или житейской идеологии» Он подчеркивал, что в этой сфере «жанровое завершение […] отвечает случайным и неповторимым особенностям жизненных ситуаций» (Бахтин, 1986: 264) Р е ч е в о й ж а н р (далее: РЖ) в докладе рассматривается в аспекте концепции М Бахтина как тип высказывания (речевого акта), вербально-знаковое воплощение типичных ситуаций социального взаимодействия людей с использованием конкретного идиоэтнического языка М Бахтин (1986:
271—272) считал, что: «Речевые жанры организуют нашу речь почти так же, как ее организуют грамматические формы (синтаксические) Мы научаемся отливать нашу речь в жанровые формы, и, слыша чужую речь, мы уже с первых слов угадываем ее жанр, предугадываем определенный объем (то есть приблизительную длину речевого целого), определенное композиционное построение, предвидим конец, то есть с самого начала мы обладаем ощущением речевого целого, которое затем только диффе- ренцируется в процессе речи»
Такое понимание РЖ с необходимостью ставит перед исследователем вопрос о взаимодействии РЖ в конкретном дискурсе, а также в системе конкретного языка
Уже в концепции М Бахтина (1986: 275) РЖ трактуются не как су- ществующие отдельно, а как связанные между собой в процессах обще- ния В речевой интеракции РЖ взаимодействуют, пересекаются, наклады- ваются, формируя устойчивые межжанровые связи парадигматического и синтагматического характера В специальной литературе такие типы взаимодействий РЖ получили название к о л л е к ц и й и п о с л е д о - в а т е л ь н о с т е й Ниже рассматриваются связи и взаимодействия РЖ
16 Флорий Бацевич
в устном модусе общения c использованием примеров из литературных произведений на русском и украинском языках
Синтагматические связи РЖ
Такие связи являются генетически первичными и разворачиваются по типу вопрос — ответ, требование — согласие или отказ его выполнить Связи РЖ синтагматического характера в дискурсах можно разделить на два типа
Первый условно можно назвать с о д е р ж а т е л ь н о - п р о п о з и т и в - н ы м В его пределах РЖ последовательно связываются между собой логикой типичных ходов в пределах избранной стратегии коммуникации
В пределах институированных (например, политических) дискурсов связи между РЖ соответствуют микростратегиям и закономерностям их движения в общении (Дейк, 1989: 41—67) В неинституированных дис- курсах (прежде всего бытового общения) также выделяются определенные типы связей между РЖ, которые можно классифицировать следующим образом:
1 Синсемантичные, то есть такие, которые следуют из семантико- тематической организации самих РЖ, формируются их содержательной частью В свою очередь, они могут иметь подтипы:
1 1 Проспективные связи: Такие связи, в частности, характерны для РЖ Вопрос (запрос информации) — Ответ (предоставление ин- формации или уход от него); Предложение — Согласие, Отказ;
Предупреждение — Согласие, Отклонение; Просьба — Согласие, Разрешение, Отказ; Приглашение — Согласие, Отказ; Предупреж- дение — Принятие, Отклонение; Напоминание — Подтверждение принятия или отклонения; Домогательство — Принятие, Непри- нятие (возмущение); Требование — Принятие, Непринятие; Офи- циальная жалоба — Ответ (удовлетворение, неудовлетворение);
Бытовая жалоба (неофициальная) —Сочувствие, Успокаивание, Насмешка, Совет; Обещание — Принятие Непринятие; Признание в любви — Принятие, Непринятие, Сомнение», Кокетство и др ; Поучение — Согласие (принятие), Несогласие (непринятие); Угроза
— Согласие (с условиями), Несогласие (с условиями), Отвержение, Насмешка, Испуг и др ; Официальное заявление, рапорт — Резолю- ция; Распоряжение — Согласие, Несогласие, Официальный ответ и многих других
17
Дискурсивные аспекты межжанровых связей в устном общении
1 2 Ретроспективные связи Они характерны для РЖ, следующих за проспективными, то есть порождаемых ими Такой тип синтагма- тической связи характерен, в частности, для РЖ Согласие, Несо- гласие, Отказ, Осуждение, Признательность, Заверение, Разреше- ние, Оправдание, Подтверждение, Успокаивание, Совет, Сомнение и некоторым другим
1 3 Взаимные (проспективно-ретроспективные) связи К ним, в част- ности, относятся: Расспрашивания, Переспрашивания, Взаимные воспоминания, сопровождающиеся рикошетом вопросов, ответов, рассказов: «А ты помнишь, как…?»; «А Николай тебе и гово- рит…» и т п
2 Автосемантичные Связи между РЖ самодостаточны, не требуют от адресата ответов: Дневник, Записки для памяти, Молитва, Присяга, Исповедь, Размышление, Констатация факта, Похвальба и нек др
Другой тип синтагматических связяй РЖ в дискурсе условно можно назвать п р а г м а т и ч е с к и м, если под прагматикой в данном случае понимать человеческий фактор в коммуникации
Связь между РЖ поддерживается автоматизмом общения в типичных коммуникативных ситуациях, которые могут быть официальными, например распоряжение начальника, допрос, рассмотрение дела в суде, научная дискуссия и др , и неофициальными Жанровая целостность первых задается иерархизированными связями участников интеракции, прежде всего регистровыми характеристиками коммуникативного акта Рассмотрим пример из романа К Симонова Живые и мертвые:
[Командующий фронтом после совещания с генералами говорит]: — Итак, товарищи, наступаем завтра в шесть ноль-ноль
Несмотря на то, что слова командующего не сопровождаются перфор- мативной формулой: Приказываю! все присутствующие воспринимают их как приказ в силу соответствующих регистровых и ситуативных аспектов интеракции
Связь РЖ бытового общения обеспечивается самим фактом интерак- ции, ее широким контекстом Последний формируется значительным количеством составляющих, варьирующихся от меры психологической и духовной близости участников общения, задающей сеть РЖ, удержива- ющихся общими пресуппозициями участников, до большого количества разнообразных составляющих коммуникативного акта
Более сложные прагматические связи РЖ наблюдаются во флирте, свет- ской беседе, признании в любви (см , например: Белова, Дьяконова, 2003;
Дементьев, 1999; 2000) и некоторых других жанровых разновидностях фа- тической коммуникации, где темы «скользят», сцепляются исключительно
18 Флорий Бацевич
при помощи тональности и настроения участников; в ней возможны шут- ки, комплименты, анекдоты и другие «микрожанры»
Близким этому типу дискурсов можно считать балагурство (англ small talk), то есть разговоры, имеющие своей целью формирование дружеской атмосферы, когда возможны шутки, ирония, намеки, каламбуры и т п Та- кие разговоры ради разговоров, направлены на сам процесс интеракции, могут стать целью общения (Дементьев, 1999; 2000) Связи микрожанров, субжанров и жанроидов (см об этих понятиях ниже) внутри таких дис- курсов часто осуществляются путем опоры участников коммуникации на пресуппозиции, эмпатию, импликатуры и другие прагматические аспек- ты интеракции Рассмотрим пример из пьесы современного украинского драматурга Неды Нежданой Самогубство самотності (Самоубийство одиночества):
В і н Господи, як хочеться втекти від вас усіх, від цього … всього навкруг!… у своє село, подалі від цього вашого Вавилону!
Д р у г а ж і н к а Розумію. Садок вишневий коло хати і так далі…
В і н Замовкни, дурепо! У моєму рідному селі були лише терикони, але там не було тебе і таких як ти…
Д р у г а ж і н к а Ах, ах, ах, як делікатно й інтелігентно…
Реплика Другой женщины Садок вишневий коло хати, являющийся из- вестной цитатой из стихотворения Тараса Шевченко, в контексте общения
— атрибут РЖ шпилька, подколка и правильно прочитывается героем как издевательство, намек на душевную ностальгию за чистым детством;
он становится прагматическим фокусом эмпатии для раздраженного ответа именно на эту реплику, т е ответа с использованием конфликтного типа РЖ Эти разные субжанры достаточно органично сопряжены в пределах одного дискурса адекватным прочтением главным героем импликатуры реплики героини
Парадигматические связи РЖ
Изучая вопросы, связанные с онтогенезисом РЖ в детской речи, рос- сийский лингвист Константин Седов отмечал, что в процессах построения дискурса РЖ может быть представлен в виде одной реплики, одного вы- сказывания Такие речежанровые образования ученый предложил называть субжанрами Внутри дискурсов, связанных с многообразием социально- коммуникативных ситуаций, объединенных коммуникативной общностью
19
Дискурсивные аспекты межжанровых связей в устном общении
и состоящих из нескольких (или многих) РЖ он называл г и п е р ж а н р о - в ы м и ф о р м а м и К таким образованиям тяготеют, например, застолье, семейное общение, разговор по душам, интимная беседа и другие Внут- рижанровое общение часто сопровождается созданием неких гибридных, переходного типа образований внутри одного дискурса, которые можно назвать ж а н р о и д а м и К таковым К СеДов (2004: 70—71) относил, например, гибрид семейного разговора и ссоры, болтовни и разговора по душам
Рассматриваемые в аспекте своей внутренней организации, РЖ имеют полевую природу: семантическое ядро жанра, в котором сосредоточены его важнейшие дифференциальные семантические признаки, окружено обширной семантико-прагматической периферией, по которой они вза- имодействуют (соприкасаются, пересекаются) с иными речежанровыми образованиями В языке и, соответственно, коммуникативной компетенции каждого его носителя формируется непрерывный речежанровый контину- ум Ядерные элементы РЖ в свою очередь организованы в виде более или менее строгой иерархической структуры, функционально-коммуникатив- ную природу которой А Вежбицка предложила описывать с учетом доми- нирующих интенциональных потребностей адресанта, имеющих природу
«семантических примитивов» (мы бы сказали «семантико-прагматических коммуникативных примитивов») К примеру, РЖ Разрешение А вежБицка (1997: 104) описывает так:
знаю, что ты хочешь сделать Х
знаю, что ты понимаешь, что ты не мог бы этого сделать, если бы я не хотел, чтобы ты это сделал
говорю: не хочу, чтобы ты думал, что я не хочу, чтобы ты это сделал
говорю это, потому что хочу, чтобы тебе было приятно.
В пределах речежанрового континуума языка конкретные РЖ могут взаимодействовать как своими ядерными, так и периферическими семан- тико-прагматическими составляющими При этом может формироваться несколько типов коллекций РЖ в зависимости от способов этих взаимо- действий: по принципу полисемии, антонимии и гипонимии
П о л и с е м и ч е с к и е отношения между РЖ внутри макрожанра напоминают отношения лексико-семантических вариантов внутри одной многозначной лексемы Эти отношения можно продемонстрировать на примере связей между составляющими коллекции с общим коммуникатив- ным смыслом ‘предостережение’, исследованных на материале украинско- го и немецкого языков Х Дякив (2012) В ее кандидатской диссертации определены общие семантико-прагматические и коммуникативные черты
20 Флорий Бацевич
этого макрожанра и доказано существование в его пределах шести мик- рожанров, в частности: предостережение-замечание, предостережение- предупреждение, предостережение-совет, предостережение-убеждение, предостережение-установка, предостережение-распоряжение, отличаю- щихся спецификой коммуникативных моделей адресанта и адресата, регис- тровыми характеристиками воплощения, априорными коммуникативными смыслами, диктумным содержанием, аспектами коммуникативного про- шлого и возможного будущего, жанровой тональностью, особенностями языкового и паралингвального воплощения в конкретных ситуациях обще- ния носителей украинской и немецкой этнолингвокультур Так, например, в следующих двух фрагментах коммуникации из рассказов Андрея Кокотю- хи и Ивана Ванцова представлены два жанроида, входящих в коллекцию РЖ «предостережение»: совет и предупреждение:
— Дивись, куме, обережно. Без своїх штучок. Бо Заруба може бути корисним, а може реально закопати. … Якщо в нього не втримаєшся, нормальної роботи в місті точно не знайдеш.
— Дякую, куме, буду мати на увазі
— Знаешь, так действовать, как ты, неправильно и опасно. Он [Василий] твоих действий не испугался, а только насторожился.
Хочу тебя предупредить: когда он насторожен, то действует точно и хладнокровно. Он может тебя просчитать
Оба жанроида объединены семантико-коммуникативными составля- ющими, характерными для РЖ «Предостережение»: 1) говорю, если ты сделаешь Х, то с тобой может случиться нечто плохое, 2) думаю, что ты не хочешь, чтобы это случилось, 3) говорю это, потому что, чтобы ты мог сделать, чтобы этого не случилось (вежБицка 1997: 104) Различаются они регистровыми характеристиками: советы дают близким и знакомым; пре- дупреждать можно и незнакомого, а также иллокутивной силой (совет —
«мягкая» форма предостережения; предупреждение — форма «сильная») Отношения по типу с и н о н и м и ч е с к и х формируются с опорой на вариативные возможности ядерных семантико-прагматических составляю- щих РЖ, их разворачивание по определенным признакам при сохранении всех остальных без изменений Подобные отношения можно наблюдать, например, между РЖ Распоряжение и Уточнение, Решение и Поправка Рассмотрим пример из рассказа Ивана Крайнова:
[Председатель совета директоров обращается к участникам совещания:]
— И, наконец, господа, самое важное: я прошу внести уточнение в наше коллективное решение относительно слияния компаний
21
Дискурсивные аспекты межжанровых связей в устном общении
«Инвеско» и «Прима» касательно оценки долей каждой из них. Тут есть нюансы, от которых зависит многое…если хотите — наше с вами благосостояние и судьбы сотен рядовых работников
Анализ фрагмента позволяет говорить о том, что участники совещания знают о содержании принятого ранее решения о слиянии двух компаний, а также о том, каким образом была распределена доля каждой из них Председательствующий просит участников воспринимать уточнение не как новый документ, а всего лишь как некую поправку, дополнение То есть, эти РЖ в данном контексте должны быть восприняты как взаимо- дополняющие Подобные отношения наблюдаются, например, между РЖ Просьба, представляемого в речи глаголом просить с одной стороны и РЖ, представляемые глаголами упрашивать, умолять, заклинать, клянчить, канючить — с другой Эти типы РЖ отличаются, прежде всего, прагмати- ческими характеристиками способа и иллокутивной силы формулирования просьбы
Связи, по своему характеру напоминающие а н т о н и м и ч е с к и е, формируются на основе противоположности семантико-прагматических составляющих ядерной части РЖ Такие отношения наблюдаются, напри- мер, между РЖ Просьба и Отказ, Требование и Несогласие его выполнять и др Так, например, РЖ Просьба и Отказ противопоставляются семанти- ко-прагматическим «примитивом» ‘хочу, чтобы ты сделал для меня нечто хорошее (Х)’ (вежБицкая, 1997: 104) Остальные коммуникативные смыслы чаще всего остаются общими для этих РЖ В отдельных случаях антони- мические отношения РЖ в коллекциях могут опираться на противополож- ные социальные, иерархические и другие статусы участников общения, формирующие разные регистровые аспекты интеракции Так, например, антонимичными можно считать РЖ Просьба и Приказ, противопоставлен- ные семантико-прагматическим примитивом ‘не знаю, сделаешь ли ты это, потому что знаю, что ты не обязан делать то, что я хочу, чтобы ты делал’
(просьба) и ‘знаю, что ты это сделаешь, потому что ты знаешь, что ты обя- зан делать то, что я хочу, чтобы ты делал’(приказ) (вежБицкая, 1997: 104) Связи, имеющие характер г и п о н и м и ч е с к и х, можно наблюдать, например, в пределах такого гипержанрового образования, как «светская беседа», которая может включать в себя ряд РЖ типа разговор о погоде, рассказ, пересказ чужых слов, анекдот, комплимент и другие Гипоними- ческие связи между РЖ можно также обнаружить в художественно-беллет- ристическом дискурсе, где, например, в структуре романа может быть про- лог, эпилог, послесловие автора как микрожанры со своими особенностями коммуникативного строения; в нем могут быть представлены описания природы, внешности героев, размышления автора и героев, их разговоры и т п , обнаруживающие речежанровый характер (СеДов, 2004: 72)
22 Флорий Бацевич
Таким образом, коммуникативная компетенция носителей конкретной этнолингвокультуры, помимо иных составляющих, предусматривает владе- ние компетенцией речежанровой Последняя включает не только правила порождения конкретных РЖ, знание условий их успешности и многое другое, но и владение правилами их коммуникативного взаимодействия Сами же РЖ пребывают в непрерывных семантико-прагматических связях, изоморфных по некоторым параметрам связям номинативных единиц иди- олексикона человека В процессах непрерывной социальной интеракции в сознании носителей конкретной лингвокультуры формируются устойчи- вые, актуализирующиеся в каждый конкретный момент, семантико-праг- матические парадигматические и синтагматические речежанровые связи Последние — непременные составляющие коммуникативной компетенции каждого взрослого носителя конкретного языка Исследование подобных связей, характерных для каждой лингвокультуры, — необходимое условие создания активных словарей РЖ, в которых семантико-прагматическое описание речежанровых коллекций было бы совмещено с описанием типов их синтагматических связей
Литература
Бахтин М М , 1986: Проблема речових жанров. B: Бахтин М М : Эстетика сло- весного творчества Москва
Бацевич Ф С , 2005: Лінгвістична генологія: проблеми і перспективи Львів Бєлова а., Дьяконова І , 2003: Жанрові і комунікативні параметри флірту B:
Мовні і концептуальні картини світу. Вип 9 Київ
вежБицкая А , 1997: Речевые жанры «Жанры речи», № 1 Саратов Дейк т. ван., 1989: Язык, познание, коммуникация Москва
Дементьев В В , 1999: Фатические речевые жанры «Вопросы языкознания», № 1 Дементьев В В , 2000: Непрямая коммуникация и её жанры Саратов
Дяків Х , 2012: Мовленнєвий жанр «застереження» та засоби його реалізації в ук- раїнській та німецькій мовах: Автореферат дисертації на здобуття наукового ступеня кандидата філолологічних наук Київ
СеДов К Ф , 2004: Дискурс и личность: эволюция коммуникативной компетенции.
Москва
23
Дискурсивные аспекты межжанровых связей в устном общении Florij Bacewicz
Discursive Aspects of Inter-Genres Connections in Oral Communication
S u m m a r y
In the article, the issues connected with the competence in the field of speech genres, developed by the participants of a verbal interaction, are being discussed Such interaction not only combines the rules of creating various statements, familiarity with the accuracy of their use, but also the ability to apply the rules of the speech genres’ mutual communicative relations to a discourse In the processes of social interaction, the constant, semantic-pragmatic, paradigmatic and syntagmatic compounds in the field of speech genres, actualized at each particular moment, are being formed in the consciousness of the representatives of the specific linguaculture The typology of such compounds is created analogically to the lexical-semantic system of each par- ticular language Knowledge of these compounds and the ability to use them are the essential constituents of the communivative competence of each adult language user
Zofia Bilut-Homplewicz
Rzeszów
Germanistyczna tekstologia kontrastywna a rodzaje tekstu
Tekstologia kontrastywna jako kierunek w badaniach germanistycznych
Badania kontrastywne1 zajmują w pracach neofilologicznych w Polsce waż- ne miejsce, a gramatyka kontrastywna należy na studiach neofilologicznych do przedmiotów tworzących kanon Jest to, oczywiście, uzasadnione, ponieważ przedstawiciele filologii obcych jako pośrednicy między interesującymi ich językami i kulturami nie mogą obyć się bez opisywania różnic i podobieństw między nimi Do porównań o charakterze systemowym dołączyły pod wpływem zwrotu pragmatycznego badania nad płaszczyzną tekstu w ujęciu kontrastyw- nym W 1980 roku ukazała się praca Reinharda Rudolfa Karla Hartmanna Con- trastive textology, uważana za podstawowe dzieło w tekstologicznych badaniach kontrastywnych Tekstologia kontrastywna nie jest więc stricte „specjalnością”
germanistyczną, wykazuje jednak w krajach niemieckojęzycznych, a szczegól- nie w Niemczech, dynamiczny rozwój Swą obecność na tym polu zaznaczyli na początku lat osiemdziesiątych przede wszystkim Bernd Spillner (1981), Reiner arntz (1990), Eva Martha eckkramer, nicola Hödl, Wolfgang pöckl (1999), a po roku 2000 szczególnie Kirsten adamzik (2001b) w swej programowej pracy Kontrastive Textologie (Tekstologia kontrastywna2)
1 W Polsce do końca lat osiemdziesiątych używano wprowadzonego przez L Zabrockiego terminu „gramatyka konfrontatywna”. Podkreślał on, że zarówno podobieństwa, jak i różnice w kontaktach międzyjęzykowych odgrywają istotną rolę W obszarze germanistycznym stosowany jest od początku (z wyjątkiem NRD) termin Kontrastive Grammatik / Linguistik (gramatyka / lin- gwistyka kontrastywna), a różnice między językami (dokładniej — między ich strukturami, podsystemami, kategoriami) uważa się za zasadnicze, co nie oznacza jednak, że rezygnuje się z ukazywania podobieństw międzyjęzykowych Por też rein, 1983
2 Por tłumaczenie pracy: adamzik, 2009
25
Germanistyczna tekstologia kontrastywna a rodzaje tekstu
k. adamzik (2001b: 15), powołując się na Hartmanna, słusznie podkreśla heterogeniczność podejść w ramach tekstologii kontrastywnej; mówi jednak o nowej dyscyplinie językoznawczej, z czym trudno do końca się zgodzić Tek- stologię kontrastywną traktować raczej należy jako kierunek wychodzący poza ramy porównywania tekstów wytworzonych w jednym języku i jednej kulturze Rysują się jego dwa zasadnicze wymiary Pierwszy z nich dotyczy poszerzenia badań kontrastywnych o płaszczyznę tekstu, drugi natomiast — ewolucyjnego rozwinięcia badań genologicznych z uwzględnieniem porównań międzyteksto- wych w dwóch lub kilku obszarach językowych
W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na ważne rozróżnienie między tekstologią kontrastywną a kontrastywną lingwistyką tekstu, dokonane przez B Spillnera (1981: 242 i nast ) Autor uzasadnia, że kontrastowanie rodzajów tekstów3 musi obejmować nie tylko procedury lingwistycznotekstowe, lecz również wszystkie zjawiska językowe, determinujące specyfikę określonego rodzaju tekstu4
Problemy metodologiczne tekstologii kontrastywnej zajmowały istotne miej- sce już w pierwszych artykułach programowych Metody badawcze kierunek ten czerpał z lingwistyki tekstu, przede wszystkim z genologii Często poświęcano uwagę strukturom illokucyjnym oraz funkcji tekstów użytkowych, co kore- sponduje z rozwojem germanistycznej lingwistyki tekstu; Spillner (1981: 240 i nast ) proponował sprawdzenie różnych metod, również wykraczających poza badania genologiczne, w tym porównanie tłumaczeń, natomiast arntz (1990:
393) podkreślał, nawiązując do Mary Snell-Hornby (1984), wartość solidne- go fundamentu badań empirycznych Początkowo przedmiotem zainteresowań stały się teksty użytkowe o schematycznej strukturze analizowane w aspekcie synchronicznym, najczęściej w dwóch kulturach językowych
Krytyka wczesnych badań
„Banalne” teksty użytkowe?
Głosy krytyczne dotyczące omawianego tu kierunku pojawiły się już we wczesnych pracach wraz z podsumowaniem dotychczasowych dokonań (pöckl,
3 W niniejszym artykule posługuję się określeniem „rodzaj tekstu”, a nie — jak to po- wszechnie jest przyjęte w badaniach polonistycznych — terminem „gatunek tekstu”, by bardziej adekwatnie oddać charakterystyczny rys badań germanistycznych, zdominowanych przez teksty użytkowe Stosuje się w nich termin Textsorte (rodzaj tekstu), w odróżnieniu od tekstów literac- kich, w odniesieniu do których używa się terminu Textgattung (gatunek tekstu)
4 Tłumaczenie wszystkich cytatów — Z B -H Do tej pory nie powstała żadna obszerniejsza praca poświęcona kontrastywnej lingwistyce tekstu w ujęciu polsko-niemieckim
26 Zofia Bilut-Homplewicz
1999: 18) Zwracano uwagę na problemy dotyczące korpusu, zastanawiając się nad konieczną liczbą tekstów do jego skompletowania Podkreślano, że w ba- daniach kontrastywnych tylko to jest porównywalne, co ma taką samą wartość w aspekcie komunikatywnym i funkcjonalnym (pöckl, 1999: 21), zaznaczano jednocześnie, że w różnych obszarach językowych i kulturowych mogą istnieć z pozoru odpowiadające sobie określenia pewnych rodzajów tekstów, przy czym teksty te różnią się pod względem funkcji Według Heinza Helmuta lügera i Hartmuta E H lenka (2008: 19) teksty równoległe powstają w analogicznych sytuacjach i w podobnym celu Należą do tego samego rodzaju tekstu Autorzy słusznie zauważają, że w grę mogą wchodzić jeszcze dalsze kryteria, jak np wybrane medium, tematyka czy też przedział czasowy (lüger, lenk, 2008: 19 i nast )
Poszukiwania Adamzik wyrastają wyraźnie z krytyki analiz obejmujących teksty o schematycznej strukturze, rozpatrywane przede wszystkim w aspekcie synchronicznym, dotyczą również problemu tertium comparationis adamzik (2001b: 16) stwierdza ograniczoność dotychczasowych prac empirycznych ze względu na kontekst najczęściej tylko dwóch języków oraz niewielką liczbę badanych socjolektów, zakresów komunikacyjnych i rodzajów tekstów Nie można nie zgodzić się z konstatacją adamzik (2001b: 23—24), że analiza takich rodzajów tekstów użytkowych, jak prognoza pogody, nekrolog, instrukcja ob- sługi, przepis kulinarny itp , daje szybkie wyniki, jednocześnie jednak wspólny wzorzec znajdujący się na płaszczyźnie pozajęzykowej, tertium comparationis, umiejscowiony jest na niższym stopniu porównania Autorka uzupełnia swój głos krytyczny (adamzik, 2001a: 17), zauważając, że niektóre analizy obejmu- jące opisy tych i podobnych rodzajów tekstów można określić jako dość „try- wialne” ze względu na ich ogólnie znane i przez to oczywiste cechy adamzik (2001a: 22) nie przekonuje argument, że nawet takie rodzaje tekstów warto analizować ze względu na ich wartość w nauczaniu języków obcych, ponieważ uczący się danego języka ich nie formułują To stwierdzenie autorki jest dys- kusyjne, ponieważ w codziennej sytuacji pobytu za granicą obcokrajowcowi może przydać się umiejętność tworzenia takiego rodzaju tekstów w języku obcym (np przy podawaniu przepisu kulinarnego) Poza tym nauczanie języ- ka obcego ma na celu wykształcenie kompetencji obejmującej różne rodzaje tekstów, również kompetencji biernej Nawet w przypadku schematycznej struktury mogą dochodzić do głosu różnice kulturowe, manifestujące się np w tym, że teksty wytworzone w analogicznej sytuacji i w tym samym celu mogą różnić się miejscem występowania Wchodzi tu w grę — podając za Ullą Fix (2008: 348) — cecha określona jako „umiejscowienie tekstu” (Lokalität), należąca do wiedzy kulturowej Transparentnym przykładem są zawiadomienia o śmierci w Polsce i krajach niemieckojęzycznych, które różnią się od siebie m in miejscem występowania W Polsce są to przede wszystkim tablice w po- bliżu cmentarzy i kościołów parafialnych, natomiast w Niemczech — prasa
27
Germanistyczna tekstologia kontrastywna a rodzaje tekstu
lokalna5 W Niemczech mogą one posiadać różne warianty, określane mianem Todesanzeige i Traueranzeige Pierwszy z nich zawiera jedynie rzeczowo sfor- mułowane dane dotyczące personaliów zmarłego, daty jego śmierci, pogrzebu itd , drugi natomiast włącza również konotacje sformułowane w odniesieniu do zmarłego, wyrażające uczucia osoby zamieszczającej / osób zamieszczających zawiadomienie Często, tak jak właśnie w tym wypadku, nie bez znaczenia jest zanurzenie kontekstowe tych tekstów w tzw sieci tekstów
Na wyższym stopniu nauczania języka ważne jest natomiast zwracanie uwagi uczącym się na niuanse w sposobie wyrażania określonych intencji w skonwencjonalizowanych tekstach w różnych zakresach komunikacji za po- mocą różniących się od siebie środków językowych (np porównanie polskich i niemieckich listów handlowych; por Szwed, [w druku])
Z porównywania tekstów o schematycznej strukturze nie należy więc całko- wicie rezygnować, a podręczniki, w których aspekt kontrastywny odgrywałby rolę nie tylko w odniesieniu do struktur gramatycznych czy też elementów leksykalnych, lecz właśnie do kompetencji tekstotwórczych, wychodziłyby na- przeciw nowoczesnej dydaktyce języków obcych
Na pierwszym etapie badań naturalne było przyjęcie za punkt wyjścia tek- stów o prostej i powtarzalnej strukturze, ponieważ dopiero w wyniku analiz można stwierdzić, czy w konkretnym korpusie badawczym nie pojawiają się wśród nich jakieś zróżnicowane warianty Interesujące w tym względzie wydaje się choćby wykazanie różnic w formułach delimitacyjnych w polskim i nie- mieckim liście urzędowym W formule inicjalnej Sehr geehrte Frau X / Sehr ge- ehrter Herr X / Liebe Frau X / Lieber Herr X użycie nazwiska jest w niemiec- kim liście elementem obligatoryjnym, w polskim natomiast nazwisko w ogóle nie występuje W formule kończącej list niemiecki pojawia przed nazwiskiem jego autora, gdy znajomość między nadawcą a adresatem jest bliższa, zaimek dzierżawczy Ihr / Ihre; w polskim liście nie ma ona konkretnego wykładnika
Struktury takich schematycznych tekstów mogą być przedmiotem zainte- resowania również ze względu na różnice wynikające z różnych konwencji kulturowych Ciekawy przykład podaje Spillner (2005: 283 i nast ), porównując niemieckie i francuskie ogłoszenia o ślubie Autorami niemieckich tekstów są narzeczeni, natomiast we Francji — ich rodzice oraz (jeśli jeszcze żyją) dziad- kowie i pradziadkowie
Jednocześnie trzeba przyznać rację Adamzik, że bardziej skomplikowane, ambitniejsze rodzaje tekstów zasługują, oczywiście, na uwagę badaczy
5 W Polsce tego rodzaju ogłoszenia w prasie lokalnej ewentualnie ogólnopolskiej dotyczą przede wszystkim znanych osób
28 Zofia Bilut-Homplewicz
Dokąd zmierza tekstologia kontrastywna?
Przedstawiona krytyka świadczy o propozycjach przewartościowania do- tychczasowych badań genologicznych Rysują się tu też jeszcze najnowsze ten- dencje, które nazywam zanurzeniem kontekstowym lub kontekstualizacją rodza- jów tekstów zarówno w perspektywie jednej kultury językowej, jak i w aspekcie kontrastywnym; te ostatnie znajdują się jednak dopiero w początkowej fazie
adamzik (2001b: 35 i nast ) nie ogranicza się do zaprezentowanej krytyki, lecz uważa za zasadne badanie usytuowania tekstów w szerszych uwarunkowa- niach kontekstowych, również w ramach dyskursu6, i analizowanie ich w po- wiązaniu z nim Wiodące jest tu przekonanie o różnorodnych skomplikowanych relacjach między rodzajami tekstów, wymagających kompleksowych badań
Relacje syntagmatyczne to relacje między rodzajami tekstów tworzący- mi kontinuum zdeterminowane czynnikiem chronologicznym (np abstrakt w programie konferencji, tekst referatu, dyskusja, opublikowany artykuł po- konferencyjny) (adamzik, 2001b: 30) Autorka wymienia ponadto relacje pa- radygmatyczne, takie jak np w przypadku wyboru między wysłanymi pocztą zawiadomieniami o czyjejś śmierci a publikacją zawiadomienia w gazecie (adamzik, 2001b: 30)
Z kolei sieć tekstów odnosi adamzik (2001b: 42) do relacji funkcjonalnych i tematycznych Niektóre elementy tej sieci są specyficzne dla pewnych zakre- sów interakcji, np recepta, ulotka do leku, diagnoza, rozliczenie z kasą chorych, karta pacjenta (choroby)
Drugą grupę tworzą rodzaje tekstów występujące luźno, tzn w różnych za- kresach komunikacji, np rozmowy codzienne czy też teksty medialne (adamzik, 2001b: 42)
W trzeciej z tych grup rolę odgrywają związki funkcjonalne; rodzaje tekstu są wyspecjalizowane w swej funkcji komunikacyjnej w określonych zakresach komunikacji — przykładami są: życiorys, list oficjalny, protokół, wywiad, re- cenzja, podsumowanie (adamzik, 2001b: 42)
Włączenie do badań sieci tekstów oraz systemów dyskursywnych jest istotne, ponieważ „na tych płaszczyznach istnieją zróżnicowania, które mogą być w znacznym stopniu kształtowane przez różnice kulturowe”7 (adamzik,
6 adamzik (2001b: 43) ujmuje dyskurs jako zbiór tekstów powiązanych ze sobą wspólnym tematem Teksty te mogą należeć do różnych systemów dyskursywnych i występować w różnych ramach interakcyjnych
7 Obecnie podkreśla się wagę czynników kulturowych, które nie były w dostatecznym stopniu uwzględniane w pierwszej fazie badań lüger (2013: 53) przestrzega jednak przed zbyt szybkim formułowaniem stwierdzeń o związku rodzajów tekstów z określoną kulturą, podkre- ślając, że należy w większym zakresie niż do tej pory zwrócić uwagę również na subgrupy i subkultury
29
Germanistyczna tekstologia kontrastywna a rodzaje tekstu
2001b: 37) Według adamzik (2001b: 37 i nast ) należy pokazać, jak organi- zacja kompleksowych ram interakcji odzwierciedla się w różnych kulturach w sieciach tekstów i systemach dyskursów Autorka wymienia analizy dotyczące opery mydlanej (adamzik, 2001b: 38), zwraca również uwagę na różnice w kul- turze rozrywki prezentowanej w telewizji różnych krajów europejskich Podaje ponadto przykład ramy interakcji o profilu politycznym, a konkretnie — dysku- sji skierowanej na walkę wyborczą (kontrastywne przedstawienie różnic między procesami wyborczymi w USA i w Niemczech) (adamzik, 2001b: 38 i nast ) Tak szeroko zakrojone badania wymagają, oczywiście, znajomości systemów społecznych różnych obszarów badawczych oraz podejść interdyscyplinarnych, same kategorie lingwistyczne nie są tu wystarczające (adamzik, 2001b: 40)
Istotne dla rozwoju lingwistyki dyskursu, ale również dla genologii ukierun- kowanej na szerszy kontekst, jest niewątpliwie badanie powiązań istniejących między rodzajami tekstów w konkretnych dyskursach Dyskurs rozumiem — podobnie jak adamzik (2001b: 35) i wielu innych badaczy w ujęciach germa- nistycznych — jako zbiór tekstów powiązanych tematycznie Nie musi on być zdominowany jedynie jakimś (spektakularnym) wydarzeniem dyskursywnym, może również odzwierciedlać pewien proces, którego rozwój da się zaobserwo- wać na przykładzie tekstów, także w aspekcie diachronicznym, co w lingwistyce dyskursu odgrywa ważną rolę Za istotne uważam badanie dyskursów, których poszczególne teksty występują w naturalnym związku w określonym zakresie komunikacji (najczęściej zdeterminowanej instytucjonalnie) Taki typ dyskursu nazywam dyskursem uwarunkowanym ontologicznie (bilut-Homplewicz, 2013:
194 i nast) Zbiór jego tekstów opiera się na relacji, w której kolejność i chro- nologia odgrywają zasadniczą rolę Jako przykład można tu podać dyskurs dotyczący jakiegoś konkretnego projektu badawczego, który wymaga wniosku aplikacyjnego, w wyniku czego powstaje określony zbiór tekstów Dzięki ana- lizie tego typu dyskursów w aspekcie kontrastywnym można poznać funkcjo- nowanie wybranych zakresów komunikacji z użyciem różnego rodzaju tekstów w dwóch lub kilku kulturach (piśmienniczych)
W nawiązaniu do adamzik (2001b: 37) należy podkreślić zasadniczą róż- nicę między zogniskowaniem badań na rodzajach tekstów i ich wariantach a skierowaniem uwagi na rodzaje tekstów w dyskursie Dla badaczy dyskursu zorientowanych na myśl Foucaulta, dominującą w germanistycznej refleksji nad dyskursem, cechy genologiczne dyskursu są kwestią marginalną W przypadku dyskursu chodzi często o relacje między zupełnie różnymi rodzajami tekstów, takimi jak przemówienia, artykuły prasowe, różnorodne programy telewizyjne, teksty literackie, listy oficjalne itd
Bardzo interesująca i obiecująca naukowo mogłaby stać się analiza dys- kursów odnoszących się do problemów historycznych dwóch narodów, mają- cych wspólną, kontrowersyjną historię Uwzględnienie aspektu diachronicznego w różnorodnych źródłach i mediach dałoby szanse na ciekawe wyniki Z innego
30 Zofia Bilut-Homplewicz
powodu inspirująca jest propozycja adamzik (2001b), dotycząca badań nad zakresem interakcyjnym „nauka”, zamieszczona na końcu jej programowej roz- prawy, ponieważ ta domena jest znana w dużym stopniu każdemu badaczowi z racji jego pracy
Konkludując, należy zaznaczyć, że tekstologia kontrastywna może dostar- czać również inspiracji badaniom genologicznym prowadzonym w obrębie jed- nej kultury językowej, ponieważ w porównaniu z inną kulturą (piśmienniczą) pewne cechy rodzajów tekstów mogą się mocniej uwidocznić Wspomniane tu szeroko zakrojone badania, poszerzone o kontekstualizację rodzajów tekstów i lingwistykę tekstów medialnych, prowadzone przy włączeniu podejść inter- dyscyplinarnych, otwierających szersze perspektywy badawcze, należy również traktować jako zadanie tekstologii kontrastywnej Pojawia się tu, oczywiście, problem: nawet w odniesieniu do jednej kultury językowej badanie relacji mię- dzy rodzajami różnorodnych tekstów jest trudnym i złożonym zadaniem, może ograniczać się jedynie do wycinkowych analiz w wybranych zakresach, tym bardziej jest tak w przypadku badań kontrastywnych Optymalna byłaby więc praca w większym zespole, a dobrze uzasadniony dobór materiału badawczego stanowi niezbędny punkt wyjścia wszystkich analiz
Literatura
adamzik K , 2001a: Die Zukunft der Textsortenlinguistik. Textsortennetze, Textsortenfelder, Textsorten im Verbund. In: Fix u., HabScHeid, S. klein, J , Hrsg : Zur Kulturspezifik von Textsorten Tübingen, s 15—30
adamzik K , 2001b: Grundfragen einer kontrastiven Textologie. In: Kontrastive Textologie. Untersuchungen zur deutschen und französischen Sprach- und Literaturwissenschaft Mit Beiträgen von Roger Gaberell und Gottfried Kolde Tübingen, s 12—48
adamzik K , 2009: Główne zagadnienia tekstologii kontrastywnej W: Bilut-Homplewicz z., czacHur w., Smykała M , red : Lingwistyka tekstu w Niemczech. Pojęcia, pro- blemy, perspektywy (antologia tłumaczeń) Wrocław, s 211—258
arntz R , 1990: Überlegungen zur Methodik einer Kontrastiven „Textologie” In:
wilSS W , reiner a.; tHome G , Hrsg : Übersetzungswissenschaft. Ergebnisse und Perspektiven. Festschrift für Wolfram Wilss zum 65. Geburtstag Tübingen, s 393—404
bilut-Homplewicz Z , 2013: Prinzip Perspektivierung. Germanistische und polonistische Textlinguistik — Entwicklungen, Probleme, Desiderata. Teil 1: Germanistische Textlinguistik Frankfurt a M
eckkramer e.m., Hödl n., pöckl W , 1999: Kontrastive Textologie Wien
Fix U , 2008: Nichtsprachliches als Textfaktor: Medialität, Materialität, Lokalität
„Zeitschrift für germanistische Linguistik”, 36 3, s 343—354
