Kultura Śląska. R. 1, z. 3 [1929]

V -

ORGAN WYDAWANY /TARANEM

DYREKCJI T E A T R V P O L / K I E G O W KATOWICACH

N a k ła d i A d m in is tr a c ja „ P a r " , P o ls k a A g e n c ja R e k la m y F r a n c is z e k K r a jn a , P o z n a ń , o d d z ia ł w K a to w ic a c h , u l. P o p r z e c z n a 8 ( T e le fo n 1 7 -8 0

x» v

' f

&

& <łv*

A p

<T

J e ż e l i w y g r a ć c h c e s z kup los Państwowej Loterji Klasowej w najpopularniejszej i najszczęśliw szej kolekturze

W. KAFTAL i S-KA

KATOW ICE, ul. św. Jana 16 / KRÓL. HUTA, ul. Wolności 26 B I E L S K O , W zgórze nr. 21

P. K. O . k o n t o nr. 304.761.

G Ł Ó W N A W Y G R A N A Z Ł . 7 5 0 . 0 0 0 . -

K o le k t u r a n a s z a w y p ła c iła ju ż s w o im S z a n . G r a c z o m d z ie s ią tk i m iljo n ó w z ło ty c h . P o ło w a lo s ó w w y g r y w a !

C E N Y L O S Ó W :

C ały l o s ...zł. 40.—

Pół l o s u ... zł. 2 0 .—

Ć w ie r ć lo s u . . . . z ł . 10. -

Kultura Śląska

Organ wydawany staraniem Dyrekcji Teatru Polskiego w Katowicach

Nakład i Administracja „P ar“ Poznań, oddz. Katowice, ul. Poprzeczna 8, tel. 17-80

POZNAŃ WARSZAWA KRAKÓW LWÓW -TORUŃ BYDGOSZCZ

A leje Marcinkowskiego Bracka 17 Rynek Gł. 46 Akademicka 14 Szeroka 46 Dworcowa 72

ROK I ZESZYT 3

M. MIRO-ROWIŃSKI

TEATR »MARJONETEK«

N A Ś L Ą S K U

Sekcja Teatrów Ludowych przy Wydziale Oświecenia Publicznego W ojew ództw a Śląskiego, dzięki ini­

cjatywie swego kierownika prof.

Stanisława Ligonia, pierwsza w Pol­

sce zorganizowała przed dwoma laty teatr marjonetek pod nazwa

„Miniatury".

Nazwa ta trafnie określa charakter teatrzyku, który jest istotnie „mi­

niaturą" prawdziwego teatru, bo­

wiem w teatrzyku tym miast praw­

dziwych, żywych ludzi, odgrywają swoje role lalki, kierowane umie­

jętną ręką operatora, artystycznie skonstruowane przez fachowców.

Teatrzyk ten, prowadzony na wysokim poziomie artystycznym objeżdża stale w okresie roku szkol­

nego teren W ojew ództwa Śląskie­

go, dając przedstawienia wzorowo zainscenizowanych sztuk i bajek z najlepszego repertuaru literatury polskiej i obcej, spełniając w ten spo­

sób nader ważne propagandowo- oświatowe zadanie krzewienia na naszych Kresach Zachodnich kultu­

ry i oświaty polskiej. Dotąd teatr

„Miniatury" w ystaw ił następujące sztuki: „Kotek Marcysi", „Baśń o Srebrnym Rycerzu'*, „Pan Twar­

dowski na Krzemionkach", „Jaś

i Małgosia", „Zeflik — Kneflik“,

„Śląska Bieda" oraz L. Rydla

„Betleem Polskie" w specjalnem opracowaniu dla teatru lalek. Nic też dziwnego, że wszędzie, gdzie sympatyczny ten teatrzyk zawita, młodzież szkolna chętnie spieszy na przedstawienia, śledząc z zaintere­

sowaniem przebieg akcji, odgryw a­

nej przez sympatyczne laleczki. Ja­

ko sprawdzian zainteresowania się tym teatrzykiem niech posłuży fakt, że według danych statystycznych

— od początku bieżącego roku szkolnego w 34 miejscowościach, gdzie dano przedstawienia, ogólna frekwencja młodocianych widzów wyraziła się w pokaźnej cyfrze 22.838 osób.

Niestety jednak z żalem stwier­

dzić musimy, iż poza młodzieżą szkolną, ani szersza publiczność na­

sza, ani prasa, ani literatura nie do­

ceniają absolutnie znaczenia teatru marjonetek, odnosząc się z dziwnym indyferentyzmem do tej gałęzi sztu­

ki, która bawiąc — uczy, a tem sa­

mem spełnia swe kulturalno-propa- gandowe zadanie.

W ręcz przeciwnie ma się rzecz zagranicą. Przodują tam pod tym względem : Czechy, W łochy i Niem­

Str. 2____________________________ KULTURA ŚLĄSKA____________ Nr. 3

cy, gdzie teatr lalek, doprowadzony do w yżyn prawdziwej sztuki, zy­

skał sobie należne mu stanowisko.

Złożyły się na to różne czynniki, a przedewszystkiem zrozumienie przez ogół społeczeństwa znaczenia tej kulturalnej placówki. W ytężona i owocna praca sił zawodowych, ar­

tystycznych i technicznych, wresz­

cie zainteresowanie się prasy i lite- .ratury powyższem zagadnieniem —

dały świetne wyniki.

W Czechach istnieje specjalne wydawnictwo, poświęcone sprawom) teatru lalek, wychodzące w Pradze w bogato ilustrowanym i świetnie literacko prowadzonym miesięczni­

ku p. t. „Loutkar" pod redakcją prof.

dr. Jindricha Vesely‘go. Z ostatnie­

go numeru XV rocznika tego w y­

dawnictwa dowiadujemy się, że w ostatnich czasach pobudowano W Pradze w nowym gmachu Cen­

tralnej Książnicy Miejskiej specjalny teatr marionetek, pozostający pod dyrekcją art. - rzeźb. Vojt. Suchar-' da. Teatr ten, urządzony według najnowszych wymagań techniki sce­

nicznej, posiada konstrukcję w y­

łącznie żelazną, zajmuje sutereny, parter i jedno piętro. Całe urządze­

nie tego teatru jest prawdziwym unikatem, gdyż Europa nie posiada ani tak wielkiego, ani tak wspaniale pod względem technicznym i kom­

fortowym urządzonego gmachu.

Cały szereg autorów niemiec­

kich, angielskich i duńskich, nie mó­

wiąc już o autorach czeskich, pra­

cuje dla scen marjonetek, tworząc nieraz prawdziwe arcydzieła. Do najwybitniejszych w tym kierunku autorów należą: A. Suchardowa- Brichowa, B. Wunderlich, Dr. Drmil, Jirasek, Pocci-Barth i wielu innych.

Niemcy posiadają również świe­

tne technicznie i literacko zorgani­

zowane teatry lalek, jak: „Mario-1 netten Theater“, „Kasperle Theater“

i inne, za pomocą których szerzą oni między młodzieżą kulturę i za­

miłowanie do sztuki drogą najdo­

stępniejszą dla młodocianych umy­

słów. Między wydawnictwami <iie- mieckimi znajdują się niekiedy pra­

wdziwe perły literackie, przezna­

czone specjalnie dla teatru lalek jak:

„Kasperle Theater", „Lustige Ka­

sperle u. Marionetten Stiicke“ G.

Danner, „Eine Sanimlung deutscher Puppenspiele" A. Hassę i wiele, wie­

le innych. Do najwybitniejszych w tej dziedzinie autorów należą:

Victor iFadrus, Max Eickermeyer, Hugo Seidel. J. Schink i inni.

Znanym jest powszechnie kult W łochów dla teatru lalek. Tam sztu­

ka ta doprowadzoną została do szczytu techniki, prasa otacza spe­

cjalną opieką tę dziedzinę sztuki, a literatura jest bogato zaopatrzoną w dzieła o wysokiej wartości lite­

rackiej. Z jakim pietyzmem odnoszą się W łosi do swego teatru lalek, mieliśmy możność przekonać się niedawno podczas gościny w Kato­

wicach słynnego „Teatro dei Picco­

lo", który ze swym bajecznie skon­

struowanym aparatem objeżdża ca­

łą Europę, wzbudzając ogólny za­

chwyt.

Czas najwyższy, by i u nas na­

reszcie odnośne czynniki doceniły znaczenie teatru lalek, pożąda- nem byłoby wielce, by nasi autorzy dramatyczni (a szczególniej autorki) zechcieli talent swój ofiaro­

wać również na rzecz tych małych widzów, którym wszak też się coś należy, a którzy byliby im za to bardzo wdzięczni, nas zaś uchroni­

liby od sięgania do obcej literatury, miast z własnej czerpać skarbnicy.

Obyśmy mogli zachwycać się nie- tylko tworami, noszącemi stempel

„made in Deutschlaud“ lub „made in Italia*1, lecz by również i zagranica zapoznać się mogła z tem, co „ma­

de in Poland".

Profesorowi St. Ligoniowi, jako pjonierowi tej wdzięcznej gałęzi

Nr. 3 KULTURA ŚLĄSKA Str. 3

sztuki, należy się od społeczeństwa polskiego najwyższe uznanie. Miej­

my nadzieję, że tak nasza prasa, jak i nasi autorzy dramatyczni zainte-'.

resują się goręcej tą sprawą i po­

święcić zechcą nieco czasu i swego talentu tej, leżącej dotąd odłogiem, a tak wdzięcznej dziedzinie pracy.

„Ładna historia" — komedia w 3 aktach Flersa i Caillaveta

Akt 1: scena z pp. dyr. Z. . N o w a k o w s k i m , L u d w i.ż a n k ą i B r a n d e m

Str. 4 k u l t u r a Śl ą s k a Nr. 3

ŻyCIE i PRACA

W TEATRZE STANISŁAWSKIEGO

Pod powyższym tytułem jeden z wybitnych członków dawnego ze­

społu Teatru Artystyczn. K. S t a n i ­ s ł a w s k i e g o w Moskwie, A. Mge- brow (Orłenjew) w szeregu felie­

tonów opisuje życie w tym teatrze z jego zakulisowej strony. Specjal­

nie ciekawe są miejsca, które po­

święca autor felietonów samej pracy teatru, poprzedzającej wystawianie sztuk i w ten sposób stara się wy­

ciągnąć ogólną charakterystykę tea­

tru:

„ . . . Świadomie czy nieświadomie wszystko w tym teatrze było zmonto­

wane w ten sposób, ażeby hypnoza nie słabła ani na chwilę. Pominfo we­

wnętrznej wielkiej wartości wszyst­

kiego, co się tworzyło, wielkie niewąt­

pliwie znaczenie dla całości pracy miała hypnoza masowa, a nadto jesz­

cze pewnego rodzaju rytuał, rodzaj akcji, kierowanej z góry tak, ażeby wszyscy jej uczestnicy, niezależnie od wielkości i miary uczestnictwa, współ­

żyli w pomyśle zasadniczym. Pomysł ten przewidywał tysiące szczegółów i z sumy tych szczegółów składało się dopiero wrażenie ogólne, mające być odzwierciedleniem życia. Stąd też i dążenie do ścisłej interpretacji nie- tylko samych nastrojów duchowych, lecz i tego wszystkiego, co zazwyczaj towarzyszy im w życiu: np. przyrody z jej żywiołami, ze wszystkiemi jej hałasami, gromami i zmianami.

Rzecz naturalna, że bez pewnej hypnozy i pewnego rodzaju rytuału nie można się było obejść w tym wy­

padku, ażeby zaś hypnoza ta nie sła­

bła, potrzebna była d o b r a wo l a , bez której żadne siły nie są w moż­

ności nic zrobić. Wszystko przeto w „Teatrze Artystycznym" było skie­

rowane ku wychowaniu tej dobrej woli, czasem nawet w drodze usypiania świadomości indywidualnej. Stąd też pochodził zewnętrzny jakby „kult"

tego teatru i jego rytuału, pewnego

rodzaju jakby namaszczenie. Stąd trudności i samego „wtajemniczenia1 i osiągania stopni tego wtajemnicze­

ni a. .. Stąd również — cała metoda pracy, metoda złożona, drobiazgowa, oparta na szczegółach, wymagająca cierpliwości, graniczącej aż z uporem, mająca nauczyć ludzi pracować pra­

wie bez opozycji, jak maszyny celem opanowania złożonej techniki jedności.

Na jakiemś 50 przedstawieniu „Bo­

rysa Godunowa" często, oczekując na swoje wyjście przed sławną „ścianą żelazną**, łapałem sam siebie na tem, że licząc w myśli, mógłbym bez żadnej omyłki, całkiem ściśle powiedzieć, iż

— dajmy na to przy liczbie 53 zacznie wchodzić po schodach ten lub ten bo­

jar, przy liczbie 67 ponownie zapali się lampka elektryczna, przy liczbie 75 otworzą się drzwi żelazne i bojar wyj­

dzie za kulisy. Przy liczbie dajmy na to 273 wyjdzie z za kulis Dymitry (Moskwin) i na czole jego w pobliżu skroni będzie napewno tyle i tyle kro­

pelek potu itp., itp-- bez końca.

Gdyby w środku przedstawienia dyk­

tatorska batuta dyrygenta zatrzymała je na chwilę — nastąpiłoby to, co dzieje się z każdą zatrzymaną ma­

szyną: wypadnie śrubka — maszyna na chwilę zatrzyma się, śrubkę wkrę­

cono — maszyna znów zaczyna funk­

cjonować.

W „Teatrze Artystycznym** można zatrzymać, a właściwie „wyłączyć"

przedstawienie na połowie frazy, na półkrzyku tłumu i znów „włączyć" je z powrotem — przedstawienie pójdzie w tym samym rytmie i tempie od po­

łowy przerwanej frazy, bez żadnego zamieszania, bez komplikacji, bez zde­

nerwowania uczestników.

Na specjalną uwagę co do swojej ścisłości zasługują pauzy w „Teatrze Artystycznym**: pamiętam np. pauzy w sztukach Czechowa, które miały ści­

śle co do sekundy obliczony czas trwa­

nia i aktor otrzymywał od reżysera polecenie w czasie tych pauz — wyli­

czać w myśli sekundy.

KULTURAŚLĄSKA

Str. 6 KULTURA ŚLASKA Nr. 3

Rzecz naturalna, że taka mechani­

zacja wymagała mnóstwo czasu, nie­

skończenie ścisłej i mozolnej pracy.

Musimy oddać sprawiedliwość

„Teatrowi Artystycznemu", że w tej dziedzinie przewidywał on i przygoto­

wywał z góry wszystko, włącznie do najmniejszych detalów. Warunki Czy­

szem foyer i garderobami i nawet w ciągu dnia lubiliśmy tam odpoczy­

wać .. .

A na scenie? Na scenie królował zawsze wzorowy porządek i idealna wprost atmosfera. Służba techniczna np. obowiązana była nosić na scenie czarne aksamitne pantofle i takież

P. Petecki jako Eugeniusz Onegin i p. Stępniowski jako Leńskl.

sto zewnętrzne były nadzwyczajne . . . Nasze garderoby artystów wraz z nie­

zmiernie przytulnem foyer, przylega- jącem do tych garderób, mnie osobi­

ście zawsze przypominały wspaniałe kajuty na wielkim okręcie transocea­

nicznym. Były one przytulne, hygje- niczne i pięknie umeblowane; w foyer

— kwiaty, tygodniki, książki, dzien­

niki. Wszyscy zachwycaliśmy się i na-

czarne aksamitne rękawice. W ten sposób robotnicy pracowali bez n a j' mniejszego hałasu, a kiedy odbywały się przedstawienia w dekoracjach z czarnego aksamitu, służba techniczna ubrana była całkowicie w czarne aksa­

mity i w ten sposób mogła pozosta­

wać nawet na scenie podczas otwartej kurtyny, niewidziana zupełnie przez widzów.

Nr. 3 _______________________KlUILTURA ŚLĄSKA____________ ______ _________ Str. 7

W ten sarn sposób wszystko było z góry obmyślane i przygotowywane w catej pracy scenicznej. Jak wiado­

mo, w „Teatrze Artystycznym1* były trzy sceny: wielka obrotowa, mała i wreszcie zupełnie maleńka, cala obita

wszystkich bez wyjątku członków te­

goż odbywały się długie akademje, na których były rozważane i wyjaśniane najmniejsze nawet rólki i pomysły ogólne. Dopiero potem następowała długa i mozolna praca nad każdym

„Rewizor z Petersburga". Komedja M. Gogola. P. Jan B o n e c k i w roli Piotra Bobczyńskiego i p. W l. Pawłowski w roli Piotra Dobczyńskiesjo

czarnym aksamitem. Praca szła zaw­

sze na zmianę, według ściśle określo­

nego rytuału, na wszystkich trzech scenach. Nadto poprzednio w ciągu długiego czasu, już po przeczytaniu sztuki w foyer teatru w obecności

wykonawcą, specjalnie zaś mozolnie pracowano właśnie na scenie aksami­

tnej, ponieważ na czarnem jej obiciu każdy gest odznaczał się wybitną pla­

stycznością, najmniejsza wada, „kan- ciastość“, była w tej chwili zauważona

Str. 8 KULTURA ŚLĄSKA Nr. 3

i natychmiast korygowana. Dopiero potem zaczynały się pierwsze próby czytane i następnie sytuacyjne.

Nigdy nie zapomnę, jaką tresurę przeszedł w swoim czasie bynajmniej nie początkujący już w owe czasy ak­

tor Leonidow w roli „Człowieka"

w sztuce Leonida Andrejewa pod tym tytułem. Po całych godzinach prze­

trzymywał go Stanisławski na aksa­

mitnej scenie, zmuszając do powtarza­

nia bez końca jednego i tego samego zdania, detalizując każdy jego ruch, każdy gest, każdy prawie mięsień na jego twarzy. Nieszczęśliwy Leonidow, dosłownie zalany potem, przechodził męczarnie, przezwyciężając te na­

prawdę niezwykłe trudności. W do­

datku z powodu każdego szczegółu Stanisławski wygłaszał całe referaty psychologiczne i fizjologiczne i roz­

maitość tych wskazówek jego zdumie­

wała poprostu. Umiał on rozwiązywać tajemnice najbardziej subtelnych u- czuć, wyjaśniał, w jakim niezmiernie skomplikowanym procesie odzwiercia- dlają się one na zewnątrz w tym, czy w innym, refleksie. Pamiętam, że na po­

czątku tej tresury Leonidow bezradnie rzucał sie po scenie, śmiesznie zaci­

skając pięści i gestykulując w sposób zupełnie niemożliwy, często nawet bez­

myślny. Stopniowo gesty te zaokrą­

glały się, jednocześnie uszlachetniała się mimika i telcst, jaki wygłaszał.

Podczas pracy tej wielu aktorów przy­

nosiło ze sobą bruljony, w których za­

pisywali wszystko, co mówił Stani­

sławski. Sądzę, że obecnie z tych za»

pisków można byłoby stworzyć całe

traktaty i referaty naukowe treści psy­

chologicznej i fizjologicznej.

W „Teatrze Artystycznym", w wa­

runkach jego istnienia i pracy, było to rzeczą potrzebną i ważną. Muszę jednak przyznać się, że wszystko to jednak często przygniatało mnie w straszliwy sposób, napełniając chwi­

lami duszę okropną pustką. Bywały chwile, kiedy sam „Teatr Artystycz­

ny" wydawał mi się wtedy tylko — p i ę k n ą z a b a w k ą i niczem więcej.

Tak jest, „Teatr Artystyczny", cały, w całości — to droga, cudowna zabawka. Zabawka ta, trzeba przy­

znać, stworzona została kochającemi rękami i na tem polega jedna z pod­

staw jej „radości życia" — jednak za­

bawka jest zawsze tylko zabawką, po­

mimo jej niezwykłych zalet i piękno­

ści.

Główna tragedja „Teatru Arty­

stycznego" polegała, jak mi się zdaje, na tem, że większość, zgromadzona przy Stanisławskim, nie w i e r z y ł a , nie mogła wierzyć tak, jak on i dla­

tego k ł a m a ł a ciągle, co zawierało w sobie niebezpieczeństwo i zemstę ze strony tegoż kłamstwa. Pod egidą Stanisławskiego nie potrzebujesz nic sam robić. Ktoś robi wszystko za cie­

bie — wszystko do najdrobniejszych szczegółów... Stąd też większość za nic nie odpowiada. Dla większości tej

— ktoś już wcześniej wszystko prze­

żywa, wszystko przygotowuje w ja­

kichś tajemniczych laboratoriach, po­

zbawiając z tego powodu niejedno­

krotnie swobody i indywidualnego wy­

powiedzenia się aktora..."

Nr. 3 KULTURA ŚLĄSKA

PAŃSTWOWE

KONSERWATORJUM M UZyCZNE

w K A T O W IC A C H

Kulturalne życie ziemi śląskiej rozwija się coraz to bujniej i sze­

rzej. Świadczą o tern fakty i czyny zakrojone niejednokrotnie na miarę

woju, ale od pierwszej chwili roz­

poczęła wszechstronną, intensywną działalność. Z durną można też twierdzić, że pod względem uposa-

P. St. Janowski w roli horodniczego w „Rewizorze z Petersburga*'

wielką i posiadające nadzwyczaj doniosłe znaczenie dla kultury Ślą­

ska. Takim czynem było również założenie Państwowego Konserwa- torjum Muzycznego. Dzięki inicja­

tywie i aktywnej energji Wojewody śląskiego dr. Michała Grażyńskiego, oraz niestrudzonej i celowej pracy organizacyjnej dyrektora Witolda Friemanna, uczelnia powyższa nie- tylko zdobyła silne podstawy roz-

żenia materialnego Konserwatorjum w Katowicach nie ustępuje innym polskim uczelniom muzycznym.

Jasne, obszerne sale wykładowe, doborowe instrumenty, urządzenia techniczne, wszystko to budzi nie­

kłamany podziw zwiedzających osób.

O jakości każdej uczelni świad­

czą jednak nietylko urządzenia tech­

Str. 10 KULTURA ŚLĄSKA Nr. 3

niczne, ale w pierwszym rzędzie kierunek i wartość pracy nauczy­

cielskiej. W katowickiem Konser­

watorium pracują muzycy zdolni, pierwszorzędni artyści, dyrygenci, teoretycy, umiejętnie dobrani przez dyr. Friemanna, który też nakreśli!

szeroką organizację naukową, obej­

mującą obok właściwego Konser­

watorium: szkołę operową i drama­

tyczną, seminarium nauczycielskie, kurs kapelmistrzów i szkołę orga­

nistów. D uży nacisk położono nie- tylko na gruntowne umuzykalnienie uczniów, ale i na podniesienie ich poziomu intellektuainego zapomocą w ykładów historii literatury po­

wszechnej oraz historji sztuki Nie potrzeba nawet dalej wyjaśniać, jak wielką i decydującą rolę powinno _ odegrać Państwowe Konserwato­

rium w kształtowaniu muzycznej kultury Śląska, który tak szczerze i gorąco kocha polską pieśń. Osoba dyrektora Friemanna, znakomitego kompozytora i pianisty, oraz zapal i fachowe kwalifikacje grona nau­

czycielskiego są aż nadto w ystar­

czającą rękojmią wspaniałego roz­

woju tej — tak planowo zorganizo­

wanej — uczelni.

Zakres działalności Państwowe­

go Konserwatorium obejmuje oprócz pracy ściśle pedagogicznej, również’

propagandę artystyczną w formie koncertów, urządzanych przez tę instytucję. Już pierwszy koncert urządzony z okazji poświęcenia lo­

kalu Konserwatorium odznacza} się poważnemi zaletami artystycznemu Koncert ten obejmował dzieła pol­

skich kompozytorów'. Poraź pier­

wszy była wykonana wówczas So­

nata na forłepjan i skrzypce W itol­

da Friemanna, dzieło porywające szczerością natchnienia, odznacza­

jące się wyborną fakturą i szla­

chetnością ujęcia bogatych pomy­

słów polifonicznych. Ogromny suk­

ces zyskał Kwartet smyczkowy P.

K. M., w skład którego wchodzą pp.

Cetner, Giżejewski. Szaleski i Dro- homirecki, pierwszorzędni kamera­

liści.

Następny koncert poświęcony był również muzyce polskiej, którą re­

prezentowali: Moniuszko, Noskow­

ski, Żeleński i Paderewski. Słowo wstępne wygłosił dr. Adam Mitscha, który omówił plan kampanji kon-' certowej P. K. M. Pian ten — wedle słów prelegenta — ma na celu pro­

pagowanie najwybitniejszych prze­

jaw ów twórczej myśli muzycznej, zarówno polskiej jak i obcej. 'Nie dą­

ży więc do wydobycia wartości ści­

śle wirtuozowskich, lecz kładzie główny nacisk na dobry i rozumny program; pragnie wykazać związek między dniem wczorajszym, a dzi­

siejszym, krzewić nowe hasła, rów ­ nocześnie zaś szanować i pielęgno­

wać nieśmiertelne dzieła minionej

— lecz jakżeż często żywotnej — przeszłości. Następnie mówca scha­

rakteryzował twórczość kompozy­

torów wymienionych w programie.

Jako wykonawcy w ystąpili:

śpiewaczka p. Mazanowska, pia­

nistka prof. Markiewiczówna, skrzy­

pek prof. Szeller, oraz pp. prof.

Chmielewska, Giżejewski, Drohomi- recki i Szaleski. Ogólny sukces kon­

certu był bardzo poważny, liczny udział publiczności świadczył o du- żem zainteresowaniu. Koncert ten powtórzono jako bezpłatną audycję dla sfer robotniczych. Fakt ten na­

leży powitać z najwyższem uzna­

niem. M am y też nadzieję, że Kon­

serwatorium będzie urządzać czę­

ściej podobne wieczory muzyczne o charakterze popularnym.

Pierwszorzędne zalety wirtuo­

zowskie i artystyczne wykazał prof.

Józef Cetner, którego recital po­

twierdził w całej pełni liczne, a po­

chlebne oceny prasy muzycznej}

Prof. Cetner jest rzeczywiście szcze­

rym i szlachetnym artystą; celem jego jest nie błyskotliwość technicz-

Str. 12 KULTURA ŚLĄSKA Nr. 3

V w nych popisów, lecz treść dzieł, któ­

rą też wnikliwie uwydatnia. Akom­

paniowała p. Konopasek - Szaleska.l Najbliższy koncert (18-go gru­

dnia) poświęcony będzie muzyce francuskiej i obudzą duże zaintere­

sowanie w sferach kulturalnych na­

szego miasta. Jak widać z pow yż­

szych słów, artystyczna działalność Państwowego Konserwatorium M u­

zycznego zasługuje w całej pełni na słowa prawdziwego uznania.

„Adwokat i róże". Kom. Jerzego Szaniaw skiego. Akt IJ-gi, scena Doroty (p. H.

H a l a c i ń s k i e j ) z Damą (p. M. S z p a k i e w i c z o w ą )

Nr. 3______________________ KULTURA ŚLĄSKA Str. 13

NA MARGINESIE GRy SCENICZNEJ i AKTORA

„Adwokat i róże“. Kom. J. Szaniawskiego. Akt II-gi: p. R y s z k o w s k i w roli Jakóba i p. P u c h a l s k i , jako agent

niczna powinna być wierną kopją na­

tury — jest fałszywe. Bronić tego

— znaczy przenieść ulicę na sce­

nę, nie zaś naturę uszlachetnioną do

żenie. Gdyby bowiem sztuka sceniczna przedstawiała namiętności podobnie, jak my je w życiu widzimy, toby prze­

stała na nas działać wzruszająco, po­

0 realizmie

„Realizm jest prawdą, nie zaś czczą formą. Prawdą w niskim lub wysokim stopniu. Twierdzenie, że sztuka sce-

wysokości ideału. Sztuka sceniczna jest i pozostanie nadal zawsze patosem rzeczywistości, a nie jej kopją tylko.

I dlatego właśnie wywiera na nas wra-

Str. 14 KULTURA ŚLĄSKA Nr 3

zostawiając nas chłodnymi albo wzbu­

dzając śmiech". (F. Sarcey)..

Pojęcie teatru

„Teatr jest jednym z najlepszych pośredników myśli ludzkiej, katedrą najzrozumialszej i najpopularniejszej wymowy. Będąc niejako ogólnym zbiornikiem i przejmując promienie światła od wyższej, myślącej gromad­

ki narodu, teatr przelewa ich zbawien­

ny blask w rdzeń społeczeństwa. Szla­

chetna dusza, wyższy umysł, znajdują w teatrze źródło, z którego czerpią ciepło żywotne.

Co się zaś tyczy nieokrzesanego tłumu, to teatr budzi w nim zastygłą stronę człowieczeństwa*1. (Schiller).

Istota gry scenicznej

„Aktor, przedstawiając tę lub ową osobistość, wchłania w siebie myśl auto­

ra. która to myśl ma nas wzruszyć ja­

ko idea, nie szarpiąc bynajmniej na­

szego uczucia w ten sposób, jak cier­

pienia bliźniego, męczącego się na oczach naszych. Łzy, które czasami ścisną nam gardło na przedstawieniu, płyną ze źródła współczucia myśli i — oto przyczyna, dla której niema w tych łzach goryczy, a zadawalnia nas jedy­

nie samo wzruszenie**. (Lewes).

Znaczenie aktora

„Zawód sceniczny — to wielkie po­

wołanie. Aktorzy są to ludzie rzadkiej sztuki i bezwarunkowej zasługi. Kazno­

dzieje cnót i zalet niosą broń przeciw­

ko występkowi i głupocie, — broń, którą uzbraja się • genjalny człowiek dla ukarania złych i głupich**. (Diderot).

W czem głównie objawia się zdolność aktora

„Zdolność aktora w tem się głównie objawia, że intuicją wchodzi on w to samo zrozumienie i wyczucie utworu,

co autor, a nawet nieraz wyrównuje jego luki i błędy, lecz bez przeinacze­

nia jego myśli**. (Lessing).

Artystyczne zrozumienie i natchnienie

„Aby objąć całkowicie wielką i tru­

dną rolę, wycieniować w niej jedne ustępy, ogładzić drugie, odtworzyć i żywość i subtelność, zachować jedność w spokojnych i namiętnych scenach, a prócz tego nie być mono­

tonnym tak w szczegółach, jako też i w całości — oto zadanie bystrego umysłu, głębokiej inteligencji, niepo­

spolitego smaku, gorliwej pracy, do­

świadczenia i trwałej pamięci.

Aktor powinien panować wolą i wy­

studiowaniem na zimno nad swojemi łzami, nad okrzykiem rozpaczy, nad mimiką i gestykulacją, nad intonacją, ruchami i spojrzeniem.

To, co średniej miary aktorzy na­

zywają natchnieniem tylko, jest niczem innem, jak grą na chybił — trafił, nie­

dbała i niezdradzającą talentu.

Zdarza się wprawdzie, że znakomi­

ty aktor da się porwać rozpętanemu uczuciu i upoi publiczność. Ale właści­

wą zasada nawet dla niego powinna być żelazna wola i dyscyplina w utrzy­

maniu artystycznej ekspresji.

Przytomność nigdy nie powinna opuszczać aktora. Umysł powinien być spokojny i w najgorętszem miejscu wydobyć tylko te tony. które mu sztu­

ka nakazuje**. (Diderot).

Gra naturalna

..Gra naturalna bynajmniej nie jest kopja wierną codziennego życia, ale polega na zgodnem z rzeczywistością ucieleśnieniu charakteru, stworzonego pr-zez autora. Być na scenie natural­

nym. — to znaczy: — zastosować ak­

cję. dykcję, postać, głos i gestykulację do idealnego wzoru, wymarzonego nrzez dramaturga. Ponieważ natura­

lizm i-prawda są pojęciami pokrywa- jacemi się. rzeczą zrozumiałą, że czy to w sztuce obyczajowej, czy w dra­

macie, czy komedji, naturalizm ten

Nr. 3 KULTURA ŚLĄSKA Str. 15

wymaga zupetnie innych manier, wy­

powiedzeń się i gestów.

Głównym najczęściej błędem arty­

stów jest to, że mieszają prawdę życia z prawdą sztuki. A ta ostatnia ma za­

wsze inną nadbudowę*1. (Lewes).

Gra napuszona i trywialna

„Jeżeli wzniosły styl aktora nie opiera się na prawdziwem uczuciu, mówimy, że jest sztywny lub szarżu­

je. W przeciwnym wypadku, jeżeli sło­

wa nie są dość mocne dla wyrażenia jego uczuć, nazywamy je prozą pła­

ską, a samo wykonanie — trywialną pospolitością.

Nic łatwiejszego, jak w sztuce dra­

matycznej zbłądzić przeciwko pra­

wdzie, czy to oddać bezbarwnie uczu­

cie lub też przekroczyć granice natu­

ralności i swobody. Jakim sposobem dojść do wypośrodkowania artystycz­

nego, nie ńadużywając rzeczywistości

— to już należy do wrodzonego sma­

ku i doskonale wyrobionego artystycz­

nego taktu". (Lessing).

Gra szablonowa

„Jeżeli aktor potrafi utrzymać się w tych granicach, a przytem tak sa­

modzielnie, że niezależnie od utartych form jeszcze objawia własne doznane odczucie — wówczas staje się pier­

wszorzędnym aktorem, aktorem - twórcą.

Naodwrót, jeśli aktor nie jest w możności wejść i wniknąć w rolę, a tylko ją „odtwarza", — i dlatego dla wyrażenia uczuć ucieka się do po­

spolitych, utartych sposobów, w jakie

obfituje gra tradycyjna — taki aktor nazywa się szablonowym, którego umysł jest niedostępny dla żadnego wyższego uczucia, a gra jego nie bę­

dzie miała styczności z prawdziwem wyrażeniem uczuć“. (Lewes).

Dykcja sceniczna

„Cała sceneria nie zgadza się z na- turalistycznem odbiciem rzeczywisto­

ści. Sytuacje, charaktery, język, nawet

— wszystko to różni się bardzo od codziennych spostrzeżeń. Zwykłe wzbu­

rzenie nie da się wyrazić ani w wier­

szach, ani w ściśle określonych fraze­

sach. Dlatego też interpretować myśl autora bez pojęcia jej, niedbale, tak, jak zwykliśmy prowadzić rozmowę w życiu codziennem, — jest rażącym błędem.

Podobnie, jak język sztuki, oczysz­

czony od niedostatków i niestosownych wyrażeń potocznej mowy, tak i dykcja aktora powinna być miarowa, mu­

zyczna, uczuciowa i typowo - scenicz­

nie plastyczna". (Lewes).

Wielcy i mali

„Miarą ocenienia talentu aktora jest stopień jego zdolności transformacji psychicznej różnych charakterów. Je­

żeli aktor gra tę lub ową rolę popra­

wnie, dlatego tylko, że ona się nad­

zwyczajnie zbliża do jego powierz­

chowności, głosu, temperamentu i uspo­

sobienia, to. aktor taki może być jedy­

nie pożytecznym — ale nie koniecznym.

Prawdziwie wielkim artystą nazywa się ten, który posiada zdolność odtwa­

rzania różnorakich charakterów czy typów ludzkich*1. (Goethe).

Str. 16 KULTURA ŚLĄSKA Nr. 3

„Ładna historia" — kom. Flersa i Cai,llaveta >v akcie 11-gim z pp. S k o l i m o w s k i m , J a ki u b o w s'k ą i O r z e c k ą .

ZESTAW IENIE PRZEDSTAWIEŃ TEATRU POLSKIEGO odegranych w Katowicach i na prowincji

Wrzesień 1929:

10 przedstawień muzycznych odegranych w Katowicach

2 „ „ „ w Katowicach

10 „ dramatycznych „ na prowincji

5 „ „ „ na prowincji

razem 27 przedstawień.

Październik 1929:

14 przedstawień muzycznych odegranych w Katowicach

2 „ „ „ na prowincji

19 „ dramatycznych „ w Katowicach

12 „ „ „ na prowincji

razem 47 przedstawień.

Listopad 1929:

18 przedstawień muzycznych odegranych w Katowicach

3 „ „ „ na prowincji

19 „ dramatycznych „ w Katowicacb

8 „ „ na prowincji

razem 48 przedstawień.

Str. 18 KULTURA ŚLĄSKA Nr. 3

NAJBLIŻSZE

PREMJERy

W grudniu i w styczniu wchodzi na repertuar naszego teatru szereg no- .wości.

A więc w operze: — głośna i inte­

resująca trzyaktowa operetka- F. Albi- ni‘ego „Baron Trenck"; w dramacie:

kotnedja Fedora w 3-ch aktach p. t.:

„Sekretarka pana prezesa", dalej wspa­

niała i w wielkim artyzmie zilustrowa­

na w stroju, tańcu, śpiewie i w słowie obyczajowość Górnego Śląska, nazwa­

na „Weselem Ś l ą s k i e m Autorem jej jest prof. St. Ligoń, a muzykę, opartą na oryginalnych motywach śląskich komponuje p. Wallek - Walewski; na­

stępnie idą: komedja „Matnan do wzięcia" A. Grzymały - Siedleckiego i orgjastycznie piękny, głęboki w swej rzeczywistości, owianej dużą poezją

„Sen nocy letniej" W. Szekspira.

MU.

„Eugeniusz Onegin“

Scena p. Stępniowskiego z panią Misky

T R E Ś Ć NR. 3: M. M iro- R o w iński: Teatr „Marjonetek" na Śląsku — Życie i praca w^Teatrze Stanisławskiego — Państwow e K onserw atorium M uzyczne w Katowicach.

Na marginesie gry scenicznej i aktora. Zestawienie przedstawień Teatru poi., ode- gianych w Katowicach i na prowincji. — Najbliższe prem jery. —

A d r e s r e d a k c j i : S e k r e t a r j a t T e a t r u P o l s k i e g o w K a t o w i c a c h R e d a k t o r : J. F r . G a w l i k o w s k i

Cena pojedynczego egzemplarza zl. 0.50, prenumerata roczna zł. 5.—, półro.zna zł. 2.50, kwartalna zł. 1 50 Ogłoszenia: ’/i str. zł. 250.— , */2 str. zł. 150.—, '/4 str.

zł. 80.—. W tekście 50"/o drożej, na okładce 100 /„ drożej

Czcionkami Śląskich Zakładów Graficzn. i Wydawn. „P olo n ia" Sp. Akc. Katowice ul. Sobieskiego 11

D la d ro b n e g o prze m ysłu m etalow ego, ślusarzy, blach arzy, in sta la to ró w , k o w a li, to ka rzy i k o tla rzy

WARSZTAT METALOWY

D W U T Y G O D N I K

Niezbędny organ w warsztatach metalowych. — Źródło fachowych wiadomości z dziedziny prac metalu, samochodowych i instalacyjnych. — Bo­

gato ilustrowany. — Rysunki i wzory. — Redakcja i Administracja

B I U R O O G Ł O S Z E Ń

A S t N C M B f K I A M Y M A N C I $ ? E K K B 1 ,n•

POZNAŃ W ARSZAW A

Aleje Marcinkowskiego 11 Bracka 17 Oddział: K A T O W I C E , ulica Poprzeczna nr. 8 Telefon 17-80

D la stolarzy, rzeźbiarzy, tapicerów , koszykarzy, h a n d l u m e b l i oraz d la b ra n ż z d o b n i c z y c h

PRZEGLĄD STOLARSKI

imminniiiminimmnimmmu... ...mumii

D W U T Y G O D N I K

Organ Związku Polskich Cechów Stolarskich. — Jedyne tego rodzaju czasopismo fachowe w Polsce.

B o gato i l ust r owane. — Wk ł a d k i i w zory.

Redakcja i Administracja B I U R O O G Ł O S Z E Ń

K 4 A 3 E N C J A B f K I l H Y F B A N C I S 7 F K

POZNAŃ WARSZAW A

Aleje Marcinkowskiego 11 Bracka 17 Oddział: KATOWICE, ulica Poprzeczna nr. 8 Telefon 17-80

\ i

niedoścignione?