WSTĘP
Z ło ż o n o ś ć i d y n a m ik a w s p ó łc z e s n e j rz e c z y w is to ś c i im p lik u ją w y ła n ia n ie się n o w e g o p a ra d y g m a tu s p o łe c z n o -k u ltu ro w e g o , a w is to c ie - n o w y c h p a ra d y g m a tó w z a rz ą d z a n ia o rg a n iz a c ja m i. P o d s ta w ą , na któ re j się o n e o p ie ra ją je s t w ie d z a , k tó ra z a ró w n o w n a u ce , ja k i w b a d a n ia c h n a u k o w y c h je s t je d n o c z e ś n ie n a rz ę d z ie m , m e to d ą , c e le m o ra z w y n ik ie m p o c z y n a ń b a d a w c z y c h .
W ie lo a s p e k to w o ś ć z m ia n w z a k re s ie p a ra d y g m a tó w n a u k o z a rz ą d z a niu o ra z ich d y n a m ik ę m o ż n a z a o b s e rw o w a ć w p e rs p e k ty w ie h is to ry c z n e j.
O rg a n iz a c je u le g a ły p rz e k s z ta łc e n io m - o d tra k to w a n ia ich ja k o s y s te m u m e c h a n is ty c z n e g o , p o p rz e z s y s te m b io lo g ic z n y - a ż p o z ło ż o n y s y s te m s p o łe c z n o -k u ltu ro w y . Do te g o p ro c e s u m u s ia ły d o s to s o w a ć się z m ia n y w z a k re s ie s p o s o b u m y ś le n ia w z a rz ą d z a n iu s tra te g ic z n y m .
W s p ó łc z e ś n ie o rg a n iz a c ja p rz y jm u je fo rm ę s y s te m u s p o łe c z n o - k u ltu ro w e g o b ę d ą c e g o w s p ó łk re a to re m rz e c z y w is to ś c i o rg a n iz a c y jn e j. E le m e n ta m i te g o s y s te m u s ą lu d zie , a w ię c p o je d y n c z e k re a ty w n e je d n o s tk i, k tó ry c h d z ia ła n ia p rz e b ie g a ją c w z m ie n n y m o to c z e n iu m u s z ą w c o ra z w ię k s z y m s to p n iu o p ie ra ć się na w ie d z y . P o ja w ia ją się z a te m p y ta n ia o s z a n s e i z a g ro ż e n ia ta k u p ra w n ia n e j nauki, d la któ re j o rg a n iz a c ja s ta n o w iła z a w s z e c e n tru m z a in te re s o w a ń te o re ty c z n o -p ra k ty c z n y c h .
R o zw ó j na u ki w sfe rze z a rz ą d z a n ia o rg a n iz a c ja m i je s t w g ru n c ie rz e c z y o p a rty na tw o rz e n iu in te rd y s c y p lin a rn y c h te o rii z a k ła d a ją c y c h n o w o c z e s n e a s p e k ty m y ś le n ia m e ta fo ry c z n e g o . Z te g o w z g lę d u , is to tn e g o z n a c z e n ia n a b ie ra ją w s z e lk ie fo rm y z e s ta w ia n ia i k o n fro n ta c ji p o g lą d ó w , o p in ii c z y s ą d ó w h ip o te ty c z n y c h b a d a c z y re p re z e n tu ją c y c h te p o z o rn ie o d d a lo n e o d s ie b ie ś c ie ż k i ro z w a ż a ń o w ie lo ra k ic h a s p e k ta c h z a rz ą d z a n ia .
O p ra c o w a n ie p rz e d s ta w ia o s ią g n ię c ia b a d a w c z e , in te ra k ty w n e j refleksji n a u k o w e j i w e ry fik a c ji d o ś w ia d c z e ń D o k to ra n tó w O ś ro d k ó w N a u k o w y c h z c a łej P olski. Z a m ie s z c z o n e w n in ie js z y m z b io rz e a rty k u ły z a w ie ra ją in te re s u ją c e ro z w a ż a n ia na te m a t a k tu a ln y c h p ro b le m ó w z w ią z a n y c h z te o re ty c z n y m i, m e to d y c z n y m i i p ra k ty c z n y m i p ro b le m a m i w d z ie d z in ie n a u k o z a rz ą d z a n iu . W w ię k s z o ś c i a rty k u łó w z a p re z e n to w a n e z o s ta ły w y n ik i b a d a ń w ła s n y c h o ra z s ą d y i o p in ie s fo rm u ło w a n e na p o d s ta w ie s tu d ió w lite ra tu ro w y c h .
D uże z ró ż n ic o w a n ie te m a ty c z n e i c h a ra k te r p rz y g o to w a n y c h a rty k u łó w nie p o z w o liły na p re c y z y jn y u k ła d p ro b le m o w y n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia . L o g ik a , k tó rą k ie ro w a n o się p re z e n tu ją c p o s z c z e g ó ln e a rty k u ły p o le g a ła na w y o d r ę b n ie n iu n a s tę p u ją c y c h o b s z a ró w d o ty c z ą c y c h :
- s p o łe c z n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i b iz n e s u (C o rp o ra te S o c ia l R e s p o n s ib ili
ty - CRS),
- s z e ro k o p o ję te j p ro b le m a ty k i z a rz ą d z a n ia z a s o b a m i lu d z k im i, - s to s u n k ó w p ra c y z u w z g lę d n ie n ie m te o rii a g e n c ji,
- b a d a ń w ła s n y c h i c a s e s tu d ie s .
W STĘ P
J e d n a k ż e , p rz e g lą d p u b lik a c ji ro z p o c z y n a a rty k u ł p o k a z u ją c y e w o lu c ję k o n c e p c ji p rz y w ó d z tw a w o rg a n iz a c ja c h , w k tó ry m o p is a n o m e ta fo ry m is trz a i rz e m ie ś ln ik a i ich z w ią z e k z z a rz ą d z a n ie m i p rz y w ó d z tw e m (M. G rze b yk).
W p rz y w ó d z tw o w p is u ją się a rc h e ty p y o k re ś lo n e ja k o „in n o w a to r" i „h u m a n i
s ty c z n y " (p a ra d y g m a t tra n s fo rm a c y jn y i d o b ro w o ln y ), n a to m ia s t w z a rz ą d z a niu -a r c h e ty p „g e n e ra ła " (p a ra d y g m a t k la s y c z n y i tra n s a k c y jn y ). W a rty k u le o m ó w io n o ró w n ie ż inne a s p e k ty m e ta fo ry m is trz a i rz e m ie ś ln ik a w o rg a n iz a c ji.
W o p ra c o w a n ia c h d o ty c z ą c y c h s p o łe c z n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i b iz n e s u p o d k re ś la się, że C R S je s t k o n c e p c ją , d z ię k i któ re j p rz e d s ię b io rs tw a ju ż na e ta p ie b u d o w y s tra te g ii d o b ro w o ln ie i ś w ia d o m ie u w z g lę d n ia ją in te re s y s p o łe c z n e i o c h ro n ę ś ro d o w is k a , a ta k ż e re la c je z ró żn ym i g ru p a m i in te re s a riu - szy, k ie ru ją c się z a s a d ą z ró w n o w a ż o n e g o ro z w o ju s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e g o . N o w o c z e s n a i o d p o w ie d z ia ln a firm a to ta ka , k tó re j in te g ra ln y m e le m e n te m m i
sji je s t w ła ś c iw ie C SR (S. S o c h o c k i).
S to s o w a n ie z a s a d s p o łe c z n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i w y d a je się b y ć n a tu ra ln ym e le m e n te m w z a rz ą d z a n iu in s ty tu c ja m i ku ltu ry. P o w in n o o n o w y n ik a ć z g łę b o k ie j ś w ia d o m o ś c i k a d ry z a rz ą d z a ją c e j, jej e m p a tii nie za ś z c h ę c i o s ią g n ię c ia g łó w n ie e fe k tu w iz e ru n k o w e g o . S z c z e g ó ln ie is to tn e je st, a b y to p u b lic z n e in s ty tu c je d a w a ły p o z y ty w n y p rz y k ła d i b y ły ź ró d łe m d o b ry c h p ra k ty k (D. O rp y c h ). S p o łe c z n a o d p o w ie d z ia ln o ś ć b iz n e s u to k ie ro w a n ie się w p ro c e sie z a rz ą d z a n ia o k re ś lo n y m i w a rto ś c ia m i m o ra ln y m i. J e d n ą z n ich je s t z a s a d a s p ra w ie d liw o ś c i o rg a n iz a c y jn e j p o d k re ś la n a z w ła s z c z a w k o n te k ś c ie lo ja ln o ści p ra c o w n ik ó w i w p is u ją c a się w te o rie re la c y jn ie s k o n c e n tro w a n e na s p o łe c z n e j w a rto ś c i s p ra w ie d liw o ś c i (E. K a p u ś c ik ).
W ie lo a s p e k to w a i z ło ż o n a p ro b le m a ty k a z a rz ą d z a n ia z a s o b a m i lu d z k im i z n a jd u je s z c z e g ó ln e m ie js c e w n in ie jsze j m o n o g ra fii. W ie lo ś ć i ró ż n o ro d n o ś ć o p ra c o w a ń w y m u s z a s y n te ty c z n ą ich p re z e n ta c ję . W ty m o b s z a rz e p ro b le m o w y m m o ż n a w y s p e c y fik o w a ć n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia :
N o w o c z e s n y c h k o n c e p c ji z a rz ą d z a n ia z a s o b a m i lu d z k im i, ta k ic h jak:
P e rc e iv e d O rg a n iz a tio n a l S u p p o rt (POS), k tó ra w y w o d z i się z te o rii w s p a r
c ia o rg a n iz a c y jn e g o i z a k ła d a , że d o je d n y c h z z a d a ń o rg a n iz a c ji n a le ż y s p e łn ie n ie s p o łe c z n o -e m o c jo n a ln y c h o c z e k iw a ń jej c z ło n k ó w (D. K sią że k, P. R o że n ek, S. W a rm u z).
C o a c h in g , k tó ry je s t tra k to w a n y ja k o s k u te c z n e n a rz ę d z ie z a rz ą d z a n ia w s p ó łc z e s n e g o m e n e d ż e ra , z n a jd u ją c y z a s to s o w a n ie w p ra c y z p o d w ła d n y m i n a d ich u m ie ję tn o ś c ia m i i p o s ta w a m i a b y s z y b k o i s k u te c z n ie re a liz o w a ć z a ło ż o n e c e le (J. Klich).
K o m p e te n c ji, w ty m : k o m p e te n c ji in te rp e rs o n a ln y c h „m ię k k ic h " w ż y c iu z a w o d o w y m m ło d e g o c z ło w ie k a , k tó re s ą u n iw e rs a ln e d la w ię k s z o ś c i s ta n o w is k i d o ty c z ą p re d y s p o z y c ji d o p ra c y z lu d ź m i. Z a lic z a się d o n ich in te lig e n c ję e m o c jo n a ln ą c z y p rz y w ó d z tw o , któ re to c e c h y s ą z n a c z n ie c e n n ie js z e d la p ra c o d a w c y niż p o s ia d a n a w ie d z a z a w o d o w a (G. K o b u s z e w s k i).
Z n a c z e n ia a k ty w n o ś c i fiz y c z n e j d la p ra c o w n ik ó w i p ra c o d a w c ó w (A. M e te lski). U w a ż a się b o w ie m w e d łu g H u m a n C a p ita l M o d e l, że k o m p e te n c je o s o b is te o ra z w ie d z a m o g ą b y ć n a b y te w a k ty w n o ś c i fiz y c z n e j. S p o rt s tw a rz a
8
W S TĘ P «ftl
o k a z ję d o ro z w o ju in te lig e n c ji e m o c jo n a ln e j o ra z c e c h z o rie n to w a n y c h s p o łe c z n ie .
Z ja w is k p a to lo g ic z n y c h w y s tę p u ją c y c h w p ro c e s ie z a rz ą d z a n ia z a s o b a m i lu d z k im i, d o k tó ry c h z a lic z a się: m o b b in g tra k to w a n y ja k o je d e n z p rz e ja w ó w z ły c h z a le ż n o ś c i in te rp e rs o n a ln y c h w m ie js c u p ra cy. Ze w z g lę d u na e k s p a n s ję i s k a lę z ja w is k a m o b b in g n a z y w a n y je s t „s y n d ro m e m n o w e g o s tu le c ia " i d la te g o p o w in ie n b y ć z w a lc z a n y d z ię k i z a rz ą d z a n iu p o p rz e z m a k s y m a ln e n iw e lo w a n ie s tre s u u p ra c o w n ik ó w (M. S zeliga).
P a to lo g ie w d z ie le n iu się w ie d z ą - jeżeli w ie d z a tra k to w a n a je s t w s p ó łc z e śn ie ja k o c e n n y z a s ó b ś w ia d c z ą c y o w a rto ś c i i k o n k u re n c y jn o ś c i p ra c o w n ik a b y w a o n a s k rz ę tn ie u k ry w a n a , c o n a le ż y ro z p a try w a ć w k a te g o ria c h z ja w is k p a to lo g ic z n y c h , n ie p ra w id ło w y c h (A. D z io p a k -S tra c h ). B a d a n ia p o k a z u ją , że u k ry w a n ie w ie d z y w p ły w a n e g a ty w n ie nie ty lk o na k re a ty w n o ś ć o s ó b p rz e d k tó ry m i u k ry w a się in fo rm a c je , ale ta k ż e p ra c o w n ik ó w je u k ry w a ją c y c h . K lu c z o w e w p ro c e s ie d z ie le n ia się w ie d z ą s ą m e c h a n iz m y i p ro c e d u ry o b o w ią z u ją c e w firm ie , k u ltu ra o rg a n iz a c ji i z a c h o w a n ia w s p ie ra ją c e p o s ta w y s p rz y ja ją c e w s p ó łp ra c y i d z ie le n iu się ty m z a s o b e m .
W o b s z a rz e d o ty c z ą c y m s to s u n k ó w p ra c y z n a jd u ją się o p ra c o w a n ia p re z e n tu ją c e z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e : te o rii a g e n c ji na p rz y k ła d z ie ja p o ń s k ic h s to s u n k ó w p ra c y (K. B rzo z o w s k a ), fu n k c jo n o w a n ia a g e n c ji p ra c y ty m c z a s o w e j (M. K o t-R a d o je w s k a ) o ra z n ie ty p o w e j fo rm y z a tru d n ie n ia ja k ą je s t te le p ra c a , k tó ra w y m a g a s p e c y fic z n e g o p o d e jś c ia w z a rz ą d z a n iu w irtu a ln y m p e rs o n e lem (J. T w a rd o w s k a ).
T eo ria a g e n c ji n a le ż y d o n a jn o w s z y c h o s ią g n ię ć te o rii p rz e d s ię b io rs tw a i s ta n o w i w a ż n y e le m e n t te o rii o rg a n iz a c ji p o z w a la ją c y z id e n ty fik o w a ć z a c h o w a n ia ludzi. A g e n c y jn a te o ria p rz e d s ię b io rs tw a je s t s z c z e g ó ln ie u ż y te c z n a d o w y ja ś n ia n ia z ło ż o n y c h s to s u n k ó w m ię d z y m e n e d ż e ra m i a w ła ś c ic ie la m i. A n a liz u ją c isto tę w s p ó łc z e s n y c h ja p o ń s k ic h s to s u n k ó w p ra c y n a le ż y u w y p u k lić ich trz y p o d s ta w o w e fila ry: filo z o fię d z ia ła n ia , id e o lo g ię firm y ja k o w s p ó ln o ty i p ra k ty k i z a rz ą d c z e . F ila ry te s ą tra k to w a n e ja k o w ie lo w y m ia ro w e d ą ż e n ia ja p o ń s k ic h p rz e d s ię b io rs tw d o u p o rz ą d k o w a n ia relacji p o m ię d z y p ry n c y p a ła m i i a g e n ta m i w c e lu z a p e w n ie n ia ro z w o ju firm y.
W w a ru n k a c h p o ls k ic h c o ra z w ię k s z y m z a in te re s o w a n ie m c ie s z y się p ra c a ty m c z a s o w a , tra k to w a n a ja k o e la s ty c z n a fo rm a z a tru d n ie n ia . F u n k c jo n o w a nie a g e n c ji p ra c y ty m c z a s o w e j ro d zi je d n a k o k re ś lo n e s k u tk i, o c h a ra k te rz e z a ró w n o p o z y ty w n y m ja k i n e g a ty w n y m , z a ró w n o d la p ra c o d a w c ó w ja k i p ra c o b io rc ó w .
N ie ty p o w ą , c h o c ia ż c o ra z b a rd z ie j p o p u la rn ą fo rm ą z a tru d n ie n ia z w ią z a ną z ro z w o je m s p o łe c z e ń s tw a in fo rm a ty c z n e g o je s t te le p ra c a . W y m a g a o n a s p e c y fic z n e g o k ie ro w a n ia w „te le -ś ro d o w is k u " i na „o d le g ło ś ć ", któ re z n a c z ą c o różni się o d k ie ro w a n ia lu d ź m i w w a ru n k a c h b e z p o ś re d n ic h relacji i s p e c y fic z n y c h c e c h m e n e d ż e rs k ic h . U w a ż a się, że ro z w ó j tej fo rm y z a tru d n ie n ia je s t n ie u n ik n io n y .
L ic z n a c z ę ś ć o p ra c o w a ń p o w s ta ła w o p a rc iu o b a d a n ia w ła s n e o ra z na p o d s ta w ie p re z e n ta c ji c a s e s tu d ie s ja k o m e to d y b a d a w c z e j. C a s e s tu d y je s t
9
