Kaźmierz Karłowski
Z praktyki sądowej : Znaczenie
dowodowe pisemnych deklaracji
przedmałżeńskich
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 10/3-4, 409-410
P raw o kanoniczne 10 (1967) n r 3 — 4
Z PR A K T Y K I SĄ D O W E J
Z n a cz en ie d o w o d o w e p is e m n y c h d ek la ra c ji p r z e d m a łż e ń s k ic h
(D e ch artu lis p raem atrim o n ialib u s)
W yrok św. R o ty z d n ia 26. 4. 1963 cor. S a b a tta n i p o d aje instruktyw ne zasad y dotyczące naszego zag ad n ien ia.
P isem na d e k la ra c ja przedm ałżeńska, złożona n a przechow anie u n o tariu sza , m a znaczenie d o k u m e n tu p ry w atn eg o , p o d o b n ie ja k w łasnoręcznie spisany testam en t, złożony u n o tariu sza . Je d y n ie fakt złożenia dan eg o d o k u m e n tu u n o ta riu sz a je st faktem stw ierdzonym , n a to m ia st treść d o k u m e n tu n ie je st objęta stw ierdzeniem n o ta ria ln y m swej w iarogodności. W tak im w y p ad k u tego ro d z a ju d o k u m e n t n ie m a tej sam ej w artości, k tó ra np. przysługuje zapisow i c h rz tu św., s. m ałżeństw a, zgonu, z n ajd u jące się w regestach K u rii lu b parafii.
Pisem ne d ek laracje (c h a rtu la e p raem atrim o n iales) spisane p rzed zaw arciem s. m ałżeń stw a w ty m celu, by spow odow ać jeg o niew ażność, zaliczyć należy d o z ezn ań pozasądow ych (confessiones ex traiu d iciales), k tó ry ch znaczenie przew yższać m oże w artość środka dow odow ego pom ocniczego (ad m in icu lu m p ro b a tio n is).
T eg o ro d z a ju dek larację p ojm ow ać należy nie w sensie praw niczym , lecz m o raln y m , t. zn ., że w d a n y m razie u z n a je się pew ien a k t, k tó ry został speł niony, lecz w sposób niedozw olony (illicite p a tra tu s).
Co do s i ł y d o w o d o w e j pisem nej d ek laracji przedm ałżeńskiej n a leży w ziąć p o d uw ag ę n a stęp u jące w zględy:
a) Jeśli co do czasu spisania jej p rzed zaw arciem s. m ałżeństw a i co do jej auten ty czn o ści nie zach o d zi ż a d n a w ątpliw ość i jeżeli złożona została u n o ta r iu sza cyw ilnego lu b w in n y m p u b liczn y m urzędzie, u p ra w n io n y m do p rzech o w yw ania d o k u m en tó w , w ted y co do jej istn ien ia n ie m a żadnego zastrzeżenia. Jeśli złożoną została u osoby p ry w atn ej, rzecz zależy od w iarogodności danej osoby.
P resum ow ać n ależy , że im w ięcej czas zre d a g o w a n ia tej d ek laracji zbliżony je st do te rm in u z aw arcia ślubu, ty m więcej w d a n y m razie p rzen ik n ęła in ten cja sym ulow ania konsens dan eg o osobnika. S koro stw ierd zo n ą została a u te n tyczność pisem nej d ek laracji oraz okoliczność d o ty czą ca te rm in u jej spisania, w inno d o chodzenie dotyczyć z ag ad n ien ia, czy treść d ek laracji odp o w iad a p o stanow ionym zam iaro m .
4 1 0 K S . K A Z IM IE R Z K A R Ł O W S K I [ 2 ]
św iadom ość co do treści w d an ej d ek laracji. Jeśli d e k la ra c ja b y ła sp o rząd zo n a n iep o w ażn ie (per io cu m ), lu b jeśli j ą sp o rząd ził ktoś z g ro n a przyjaciół bez należytego zastan o w ien ia, w tedy nie m a on a żad n eg o znaczenia.
P rzy jąć należy, że in ten cja d o puszczenia się sym ulacji ty m w ięcej w niknęła w um ysł a u to ra deklaracji, im więcej m a o n a cechę osobistą, a nie je st p rz e ję ta z jak ieg o fo rm u la rz a ; a w ięc sam a re d a k c ja d o k u m e n tu n a to w skazuje. M n ie j sze zn aczen ie m a d e k la ra c ja p raw ie an o n im o w a, czyli sztyw na i su ch a (im m o ta e t fixa), ew an tu aln ie w y p isan a z jak ieg o czasopism a. W iększe znaczenie m a d e k la ra c ja , m a ją c a ścisły zw iązek z k o n k retn y m stan em faktycznym spraw y.
c) T a k ż e isto tn y m w aru n k iem m a ją c y m znaczenie d la w artości w spom nianej d e k la ra c ji to okoliczność, że cel k tó ry przyśw iecał d a n e m u osobnikow i, gdy sp o rząd zał dek larację, n ie m oże być in n y od sam ej deklaracji. Jeśli w ięc np. sy m u lacja m ia ła za p rz e d m io t w ykluczenie po to m stw a z obaw y, by potom stw o nie ro d ziło się upośledzone, n aten c zas nie m a sprzeczności, jeśli celem sp o rzą d zen ia d ek laracji b y ła m ożliw ość u d o w o d n ien ia tego w ykluczenia.
d) C zw arty m p o stu latem d la u sta le n ia w artości dow odow ej w spom nianej d ek laracji to zaistnienie okoliczności u z u p ełn iający ch (elem en ta co m p leto ria).
- I tak , jeśli chodzi o fak t sp o rz ą d z a n ia sam ej d ek laracji (c h a rtu la e ), w ażnym je s t w zględem , b y byli św iadkow ie, k tó rzy w iedzieli o in ten cji jej a u to ra , by j ą sporządzić, oraz o zadow oleniu n u p tu rie n ta , g dy j ą sp o rząd ził i zdeponow ał.
Jeśli chodzi o treść sym ulacji zaw artej w deklaracji, doniosła je st okoliczność, jeżeli są św iadkow ie, którzy od n u p tu rie n ta , gdy ow ą d ek larację sporządził, otrzy m ali zezn an ie co do tej sym ulacji.
O tó ż, jeśli pow yższe cztery w aru n k i się urzeczyw istnią, nie ulega w ą tp li wości, że całkow ity dow ód m iał m iejsce.
Jeśli je d n a k w tej d ek laracji z n a jd u ją się rzeczy n iezgodne z p ra w d ą , siła jej d ow odow a n ieraz zostaje zm niejszona lu b zniw eczona. I tak, jeśli w d e k la racji p o d a n y jest fałszyw y pow ód sym ulacji (causa sim ü lan d i falsa), zupełnie obcy i sprzeczny z in te n c ją n u p tu rie n ta , należy u z n a ć tę dek larację ja k o p o z b a w io n ą wszelkiej w artości dow odow ej. Lecz n a odw rót, jeśli fałsz d otyczy okolicz ności tylko m ałego zn aczen ia n p . po m in ięto p o d a ć w deklaracji, iż strony zaw arły um ow ę (p actu m ) co d o ro zerw an ia s. m ałżeństw a, w ted y w artość jej d ow odow a skutkiem tego nie d o zn aje uszczerbku.
O czyw iście, jeśli pisem na d e k la ra c ja je s t b ezp rzed m io to w a (c h a rtu la in ep ta) i n ie n a d a ją c a się do przyjęcia ja k o czynnik pom ocniczy przy w ytw orzeniu do w o d u , w tedy dow ód sym ulacji p rz e p ro w ad za się n a podstaw ie zezn ań św iad ków. (S .R .R . D ec. 26. 4. 1963 cor. S a b a tta n i, M o n it. Eccl. 1964 N r. 1/2 s. 172 n ).
