Z A P I S K I 411
Iren eu sz B i t t n e r , B r o d z i ń s k i — h is to rio zo f, „R ozp raw y L ite ra c k ie ”, t. 33, P o lsk a A k a d em ia N auk, K o m itet N a u k o L iteratu rze P o lsk ie j, Z akład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ictw o , W ro c ła w — W arszaw a — K ra k ó w — G dańsk 1981, s. 164.
m
P otoczn a zn ajom ość p ro b lem ó w k u ltu ry p olsk iej p o czą tk ó w X IX w ie k u sp r o w a d za s ię często do w ie d z y o „p rzełom ie ro m a n ty czn y m ”; k o n flik t ro m a n ty k ó w z k la sy k a m i n a długo u k sz ta łto w a ł p o p u la rn e ste r e o ty p y o d n o szą ce się do tego ok resu . W c ie n iu sp ek ta k u la rn y ch starć z n a leźli się lic z n i p r z ed sta w iciele ok resu p rzejścio w eg o , u sy tu o w a n i p o m ięd zy k la sy cy zm em a ro m a n ty zm em : n a leża ł do n ich K azim ierz B rod ziń sk i, tw ó rca p ragn ący d okonać sy n te z y p r z e c iw sta w n y c h sta n o w isk . Iren eu sz B i t t n e r z a jm u je się jeg o h isto rio zo fią , u zn an ą za p unkt w ę z ło w y d zieła B rod ziń sk iego: p isarza rep rezen tu ją ceg o p o k o len ie sz czeg ó ln ie w y czu lo n e — p oprzez w ła sn e d o św ia d czen ia — n a zm ien n ość o taczającego go św ia ta . C zasy, w k tórych tw o rzy ł, o c e n ia ł B rod ziń sk i — ja k w ie lu jeg o w sp ó łczesn y ch — jako o k res g łęb o k ieg o k ryzysu , ob ejm u jącego w sz y stk ie d zied zin y życia. A n ti d otu m na to w id z ia ł w o d w o ły w a n iu się do u to p ijn y ch w zo ró w , u m o żliw ia ją cy c h zn ie s ie n ie d ręczących sp rzeczn ości. W la ta ch K ró lestw a P o lsk ieg o sta ra ł s ię p o łą czy ć w h arm on ijn ą całość id e a ł an ty czn ej G recji i ap o lo g ię S ło w ia ń szczy zn y — b u d u jąc „m it sło w ia ń sk ie j H e lla d y ”. T en zw rot k u p rzeszło ści tru d n y b y ł do p ogod zen ia z n a sta w ie n ie m o św ie c e n io w y m tr a k tu ją cy m h isto rię z r e g u ły jako p roces sto p n io w e g o p o stęp u (choć m ożn a w h isto r io z o fii B ro d ziń sk ieg o w id z ie ć n a w ią z a n ie do ta k p o p u la rn y ch w O św iecen iu „ p ow rotów do źr ó d e ł”). T y p o w ą dla sw e j ep o k i k o n tro w ersję m ięd zy tra d y cją a p o stęp em c h cia ł o n zlik w id o w a ć, obdarzając p r o p a g o w a n y przez s ie b ie w zór ży cia sie lsk ie g o zd o ln o ścią do ro zw o ju i d o sk o n a len ia się . D om in u jąca w m y śli B rod ziń sk iego ten d en cja do łagod zen ia sp rzeczn o ści i ro zw ią za ń k o m p ro m iso w y ch w id o czn a jest ta k że w jego p o p o w sta n io w y m m esja n izm ie, w y str z e g a ją c y m się a k c e n tó w sk rajn ych .
T .K.
T ad eu sz S. J a r o s z e w s k i , O si e d z ib a c h n e o g o t y c k i c h w Polsce, P a ń stw o w e W y d a w n ictw o N a u k o w e, W arszaw a 1981, s. 368.
P raca J a r o s z e w s k i e g o je s t jeszcze jed n y m g ło sem w d y sk u sji nad m ie j scem n eo g o ty k u w p o lsk iej arch itek tu rze ś w ieck iej. W ty m w y p a d k u autor p od jął tru d p rzed sta w ien ia p o lsk ic h rez y d e n c ji n eo g o ty ck ich . M oda na p a ła c lub zam ek w s ty lu „g o ck im ” jako sie d z ib ę w ie js k ą ro zp rzestrzen iła się w ra z z rosn ącą od sc h y łk u X V III w . p o p u la rn o ścią a n g ie lsk ie j p o w ie śc i h isto ry czn ej. C h ron ologiczn ie praca ob ejm u je o k res od k o ń ca X V III w ., k ie d y to u sta liły się p o d sta w o w e w zo rce w z n o sz e n ia rezy d en cji w ie js k ic h , do w y b u ch u I w o jn y św ia to w e j — gd y zah am o w a n e z o sta ły w a ż n ie jsz e p r z ed sięw zięcia b u d o w la n e. G eograficzn ie d o ty czy obszaru R zeczy p o sp o litej P o lsk iej p rzed rozb iorow ej. W części p ierw szej autor o m aw ia p o d s ta w o w e ty p y sied zib w ie js k ic h p o w sta ją c y c h w b ad an ym ok resie. W arte p od k r eślen ia są tu zm ien n ość i p ły n n o ść h isto ry czn y ch sty liz a c ji w cią g u X IX w ., ro zm a ito ść form , fu n k cji i p rogram ów tr eścio w y ch zw ią za n y ch z p o szczeg ó ln y m i b u d o w la m i. N a rod zaju i k sz ta łc ie sty liz a c ji w d ecyd u jącej m ierze z a w a ż y ł s t o su n e k p oszczególn ych a r c h ite k tó w do gotyk u . S tąd też w p ra cy z n a la z ł s ię rozd ział im p o św ięco n y . Z o sta ły ta m p rzed sta w io n e sy lw e tk i p o lsk ich a r c h ite k tó w czyn n ych w X IX i na p o czą tk u X X w . g łó w n ie jednak ty ch , k tórzy p ro jek to w a li sied zib y w ie js k ie . T w o r z y li oni różn orod n ą gru p ę, jed n ak dla w s z y stk ic h z n ic h sty l g o ty ck i b y ł je d y n ie jed n y m ze sp osob ów w y p o w ia d a n ia się. K om p o zy cje ich p o w sta w a ły
