OLGIERD NOWOSIELSKI
ZASOBNOŚĆ GLEB PO L SK IC H W DO STĘPN E M IK R O SK Ł A D N IK I W EDŁUG W YCENY M ETODĄ A S P E R G I L L U S N IG E R
CYNK
Zakład Chemii Rolniczej SGGW—Warszawa Kierownik — prof. dr M. Górski
W k u ltu ra c h w odnych i w azonow ych objaw y głodu cynkow ego obserw ow ano już w lata ch m iędzyw ojennych [7, 12]. W krótce potem zauważono je na dużych połaciach gleb w apiennych w S tanach Z jed no czonych, przew ażnie u drzew owocow ych [11]. W E uropie pierw sze objaw y głodu cynkow ego obserw ow ano także u d rzew w lata ch 1940— 1944 [13, 14].
O statnio w S tan ach Zjednoczonych objaw y niedoboru cyn ku stw ie r dza się u w ielu roślin u p raw n y ch jednorocznych [2, 10, 11, 12, 16, 26, 27, 28]. U roślin ty ch objaw y głodu cynkow ego w y stęp u ją nie tylk o na glebach w apiennych, lecz także na różnych innych, naw et kw aśnych, jeśli są one ubogie w cynk p rzy sw ajaln y [10, 16, 22, 26].
Poszczególne ro ślin y u p raw n e m ają różne w ym agania pokarm ow e w stosu n k u do cynku oraz różną zdolność pobierania go z gleby [28, 29]. Szczególnie w rażliw e na niedobór cy n k u są k u k u ry d za i pom idory [12, 28].
Z aw artość cynku w roślin ach w zależności od w aru nk ów w zrostu jest bardzo różna. W liściach zdrow ej k u k u ry d z y L i n g l e i H o l m b e r g stw ierd zili od 45 do 215 ppm cy nku [10], S c h a r r e r i H ö f n e r od 49 do 455 ppm cynku [22]. W liściach k u k u ry d zy w ykazującej objaw y głodu cynkow ego zaw artość cy nk u w ynosiła w edług L i n g l e g o i H o l m b e r g a m n iej niż 25 ppm , w edług S c h a r r e r a i H ö f n e - r a od 7 do 40 ppm . W liściach buraków , w ykazujących objaw y głodu cynkow ego w k u ltu ra c h w odnych, stw ierdzano m niej niż 10 ppm cynku.
P rz y jm u je się na ogół, że rośliny u p raw n e zaw ierają od kilk udziesię ciu do k ilk u se t ppm Z n — średnio około 100 ppm .
Głód cy n k u u ro ślin objaw ia^się m. in.:
— w pow olniejszym wzroście rośliny, zwłaszcza w początkow ym okresie,
— w zg ru b ieniu liści, pochylaniu się ich ku dołowi i chlorozie roz w ijającej się od podstaw blaszki k u czubkom [11, 12]. U poszczególnych
ro ślin objaw ia się on różnie.
Zaw artość cy nk u w glebie w aha się od 10 do przeszło 1000 ppm . G leby u p raw n e zaw ierają p rzeciętn ie od 25 do 300 ppm cynku. Do pospolitych m inerałó w p ierw o tn y ch zaw ierających cynk należą pyrokseny, b io ty t i horn blen da. W zw iązku z ty m w glebach z g liny zw ałow ej m ożna się spodziewać w iększych ilości cy nku niż w glebach w ytw orzonych z utw o rów osadowych.
R ośliny p o b ierają cynk przypuszczalnie w postaci k atio n u d w uw ar- tościowego. W te j też postaci w y stęp u je on w kom pleksie so rpcy jny m i kom pleksow ych zw iązkach organicznych. Z dany ch В e a r a 1 w ynika, że cynk w y m ien n y stanow i n a ogół 1/10 — 1/20 części cynku ogólnego.
W pływ różnych właściwości gleby na dostępność cynku dla ro ślin nie został jeszcze dostatecznie w yjaśniony. Duże znaczenie przy p isu je się w pływ ow i odczynu gleby. Z b ad ań W e a r a i E p s t e i n a w ynika, że zaw artość cynku dostępnego w glebie m aleje w m iarę w zro stu jej odczynu, zwłaszcza w zakresie pow yżej pH 7 (4, 29). N iektórzy badacze p rz y puszczają, że cynk jest w iązan y przez w ęglany w apnia i m agnesu [9, 11, 30] oraz przez fosforany [20]. N iedobory cy nku w roślinie stw ierdzano dotychczas częściej na glebach alkalicznych niż kw aśnych, nie obserw uje się jed n ak ścisłej zależności m iędzy odczynem gleby a zaw artością w niej cynku dostępnego. Z badań W o 1 1 z a i in n ych w ynika, że zaw artość cyn ku dostępnego zależy nie tylko od odczynu gleby, ale także od zaw artości cynku ogólnego [30].
Z daniem R u s s e l l a 2, B e a r a i in n y ch dostępność cyn ku zależy od c h a ra k te ru c h elatu jący ch go związków organicznych gleby. Ze związ ków uleg ający ch łatw o m ineralizacji, np. ze św ieżych resztek roślinnych, jest on łatw o uw alniany, n ato m iast trw ałe zw iązki próchnicze w iążą go w form y tru d n o dostępne.
Cynk dostępny oznacza się bądź w w yciągach glebow ych, bądź w prost w odw ażkach gleby m etodą A. niger.
B adane b y ły różne sposoby e k stra k cji cy n ku dostępnego z gleby. H i b b a r d (1940) porów nyw ał ilości cynku pobierane z ró żny ch gleb przez rośliny z ilościam i przechodzącym i do k ilk u otw orów e k s tra k c y j nych i za najlepszy z nich u znał w yciąg z 1 n chlork u potasu, zakw aszony
1 Chemistry of the soil. Nowy Jork 1955, s. 281—282. 2 Wzrost roślin a warunki glebowe.. Wyd. 8.
kw asem octow ym do pH 3,2 przy sto su nk u gleby do roztw o ru rów nym 1 : 40.
L y m a n i D e a n (1942) ek strah o w ali cynk d ostępny z gleb za po m ocą 1 n octanu am onu o pH 4,6 i stw ierdzili, że na glebach zaw ierają cych m n iej niż 1 ppm cynku rozpuszczalnego w ty m roztw orze drzew a owocowe w ym agają naw ożenia cynkiem .
B e r g h (1948) e k stra h u je cyn k d o stęp n y za pom ocą 0,1 n siarczanu m an g an u o pH doprow adzanym do pH gleby i podaje, że gleby zaw ie rają ce m niej niż 5 ppm w y ekstrahow anego w te n sposób cyn k u m ogą w ym agać naw ożenia cynkiem .
W e a r i S o m m e r (1948) zaproponow ali e k stra k cję cynku dostęp nego za pom ocą 0,1 n kw asu solnego p rzy stosunku gleby do roztw oru rów nym 1 :10. P o d ają oni, że ilość cynku, jaka przechodzi do takiego w yciągu w czasie 1 godz, bardzo dobrze obrazow ała potrzeby nawozowe w stosun ku do cyn ku w ielu gleb S tan ów Zjednoczonych. Z b ad ań ich w ynika, że w yciąg ten jest lepszy od w yciągu H ibbarda oraz że liczbą graniczną dla niego jest 1 ppm Zn. Podobnie B e r g podaje, że gleby zaw ierające m niej niż 1 ppm cy n ku przechodzącego do tego w yciągu w ym agają naw ożenia cynkiem pod ro ślin y jednoroczne.
B o u l d i in n i (1953) stw ierdzili potrzebę naw ożenia drzew owoco w ych cynkiem na glebach zaw ierających m niej niż 2 ppm cynku p rze chodzącego do tego w yciągu.
T u c k e r i K u r t z (1955) stw ierd zili p roporcjonaln ą zależność m ię dzy ilościam i cyn k u rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym a ilościam i cynku dostępnego dla A. niger.
N e l s o n i inn i (1959) spraw dzali w artość w yciągu z 0,1 n HC1 i podają, że w szystkie gleby o odczynie zbliżonym do obojętnego w y m a gały naw ożenia cynkiem , jeśli zaw ierały m n iej niż 1 ppm cynku przecho dzącego do w yciągu, część zaś gleb alkaliczn ych o pH 7,8— 8,0 w ym agała naw ożenia cynkiem , n aw et jeśli zaw ierała w ięcej niż 6 ppm cy nku p rz e chodzącego do tego w yciągu. U w ażają oni, że przy ro zp atry w an iu w y n i ków oznaczeń cynku rozpuszczalnego w 0,1 n HC1 należy brać pod uw agę (w przy pad ku gleb alkalicznych) tzw. w spółczynnik zakw aszenia, tzn. ilość m l 0,1 n kw asu solnego p o trzeb n ą do zm iareczkow ania gleby do pH około 5,0.
In n y rodzaj w yciągu o p arty na ch elatu jący ch w łaściw ościach ditizonu opracow ali S h a w i D e a n [24]. 2,5 g gleby w y trzą sa ją oni z 25 m l 1 n octanu am onu i 25 m l ro ztw oru d itizonu w cztero chlo rk u w ęgla w ciągu 1 godz. Zdaniem ich zaleta tego w yciągu polega na tym , że ditizon che- la tu je cy n k nie n aru szając całej fazy gleby. Z dotychczasow ych badań nad w artością tego w yciągu w ynika, że ilość przechodzącego do niego cynk u dobrze w skazuje na p o trzeb y naw ożenia gleb cynkiem . G leby
о p H pow yżej 6,5 m ogą w ym agać naw ożenia cynkiem , jeśli zaw ierają m niej niż 2,5 ppm cynk u rozpuszczalnego w roztw orze ditizonu; gleby o pH 5,0— 6,5 m ogą w ym agać naw ożenia cynkiem , jeśli zaw ierają m niej niż 0,5 ppm cynk u rozpuszczalnego w ty m roztw orze.
W m etodzie A . niger rolę w yciągu spełn ia żyw y organizm [23]. T u c k e r i in n i (1953) oznaczali tą m etodą zaw artość cynku dostępnego w różnych glebach F lo ry d y i stw ierdzili, że w ym agały one naw ożenia cynkiem , jeśli zaw ierały m n iej niż 2— 3 ppm cynku dostępnego dla A. niger. N i c h o l a s (1952) podaje, że u p raw y ogrodowe m ogą w ym agać naw ożenia cynkiem na glebach zaw ierających m niej niż 3— 8 ppm cynku dostępnego dla A. niger. N o w o s i e l s k i i in ni (1959) stw ierdzili m niej niż 1 ppm cynku dostępnego dla A. niger w glebach Stanów Zjednoczo nych, reagu jących bardzo dużym i zw yżkam i plonów zbóż (owsa, prosa, kukurydzy) na naw ożenie cynkiem oraz znacznie większe, dochodzące do k ilk u n a stu ppm , zaw artości cy n k u w glebach nie w ym agających naw o żenia cynkiem [19].
T u c k e r i K u r t z porów nali m etodę A. niger z innym i m etodam i oznaczania cynku dostępnego i stw ierdzili, że roztw ory c h elatu jące (di- tizon, EDTA) rozpuszczają podobne ilości cynku co i 0,1 n HC1 i że ilości te są 5 do 10 razy m niejsze od ilości stw ierd zon ych za pom ocą m etody A. niger p rzy 6-dniow ym w zroście grzyba w tem p e ra tu rz e 28°C. Je d n o cześnie jed n a k pod kreślają, że istn ieje ścisła p roporcjonaln a zależność m iędzy zaw artością cynku dostępnego dla A. niger a ilością cynku p rze chodzącego do ro ztw oru 0,1 n kw asu solnego. P od ają oni, że A. niger po biera cały rozpuszczalny w ty m roztw orze cynk, tj. tak ie jego ilości, jakie przechodzą do roztw oru tego w ciągu 6-tygodniow ego okresu. P ro p o rc jo naln ą zależność stw ierdzono także m iędzy zaw artością cynku dostępnego dla A. niger a ilością cynku przechodzącego do w yciągów ch elatu ją-
cych [19].
CEL PRACY
Z przytoczonych p rac w ynika, że o statnio w różnych k ra ja c h stw ie r dza się niedostateczne dla w ielu roślin ilości cynku w różnych glebach. Celem tej pracy było poznanie gleb polskich pod w zględem zasobności w cynk dostępny. Zasobność tę (w arstw o rn ej i głębszych) oceniano na podstaw ie plonów grzyba A. niger [18]. A by naw iązać do istn iejący ch już liczb gran iczn y ch w części zbadanych gleb oznaczono dla porów nania cynk przechodzący do w yciągu z 0,1 n kw asem solnym , dla któ reg o liczby graniczne są n ajlepiej poznane [16, 27, 29]. W celu określenia zapa sów cy n k u w części zbadanych gleb oznaczono także zaw artość cy n k u rozpuszczalnego w stężonym kw asie solnym na gorąco.
Poza ty m oznaczono zaw artość cy nk u w n iek tó ry ch roślinach u p ra w nych w celu zorientow ania się w ilościach cynku, jakie p o b ierają one z gleb.
MATERIAŁY
Zasobność gleb polskich w cy n k dostępny badano na przykładzie 128 gleb różnych typów , pochodzących z różnych m iejsc k ra ju . P ró b k i z profilów ty ch gleb pobrano w lata ch 1957— 1959 3 i po przesian iu p rze chow yw ano w stan ie p o w ietrznie suchym . Nazwę, k ró tk i opis, pochodze nie i odczyn (pH w H2O) ty ch gleb podano łw tabl. 1.
Z aw artość cynku rozpuszczalnego w 0,1 n i w stężonym kw asie solnym oznaczono w 20 glebach rep re z en tu ją c y c h różne ty p y i różną zasobność w cynk dostępny (tabl. 3).
P ró bk i roślin, w k tó ry ch oznaczono zaw artość cynku, pochodziły z pól podw arszaw skich. W ysuszone rośliny ro zd rab niano w m oździerzu.
METODYKA
C ynk dostępny, rozpuszczalny w 0,1 n i stężonym kw asie solnym oraz cynk w roślinach oznaczono uproszczoną m etodą A . niger [18].
Odw ażkę gleby lub ilość w yciągu glebowego czy roztw oru spopielo nej rośliny, zaw ierającą nie w ięcej niż б у cynku, um ieszczono w k ry - stalizato rze o
0
6 cm i zalew ano 50 m l pożyw ki dla A. niger, w olnej od cynku. Pożyw kę sporządzono z w ody destylow anej i następ nie oczy szczonej w kolum nie am berlito w ej MB-1, z sacharozy chem icznie czysteji soli k rajo w y ch d. a. (Gliwice). Z aw ierała ona w 1 1 w ody: 50 g sacharozy,
5 g K N O3, 1 g К Н2Р 0 4, 0,8 g M g S 04 • 7H20 , 0,5 g kw asu cy tr. d. a.,
5 m l m ikropożyw ki zaw ierającej w 500 m l wody:
1,00 g F e (N 03)3 • 6H2O, 0,30 g CUSO4 • 5H2O, 0,15 g M n S 04 • 7H20 , 0,1 g N a2M o 04 • 2H20 .
3 Część próbek gleb bielicowych i brunatnych lżejszych z woj. warszawskiego, łódzkiego i olsztyńskiego otrzymaliśmy z Zakładu Gleboznawstwa SGGW" od Kol. dr J. Siuty i mgr Z. Brogowskiego, za co jestem Im bardzo wdzięczny.
We w stęp nych b ad aniach stw ierdzono, że pożyw ka sporządzona ze składników tak ie j czystości nie w ym aga specjalnego oczyszczania z cynku.
Pożyw kę w k ry sta liz ato rac h szczepiono suchym i zarod nik am i A. niger (przem ytym i uprzednio na sączku w odą red estylo w aną z zanieczyszczeń) i w staw iono do te rm o sta tu o te m p e ra tu rz e 33— 35°C na okres 2,5 doby. W yrosłą po ty m czasie g rzybnię zbierano palcam i i ważono w stanie pow ietrznie suchym na w adze an ality czn ej. Zaw artość cynku w b ad a nej próbce odczytyw ano z krzy w ej w zorcow ej, tj. z k rzyw ej plonów g rzy bni ro zw ijający ch się w ty ch sam ych w a ru n k a ch na serii pożywek ze w zrastający m i stężeniam i cynku od 0 do 10 y/50 m l pożywki.
K u ltu ry wzorca nastaw iono do każdej se rii oznaczeń uzysk ując po dobny przebieg krzyw ych. Poniżej przedstaw iono dla p rzykład u , jak k sz ta łtu ją się plony grzy b n i w zależności od stężonego cynku w pożywce:
Z n d o s t ę p n y oznaczono bezpośrednio w odw ażkach gleb biorąc do oznaczeń 1 g gleby/50 m l pożywki.
Zn r o z p u s z c z a l n y w 0,1 n HC1. Zgodnie ze w skazów kam i W e a r a i S o m m e r a glebę (10 g) w y trząsan o z 0,1 n HC1 w stosunku 1 : 10 w ciągu 45 m in i w przesączu oznaczono cynk m etodą A. niger, biorąc do oznaczeń 5 m l przesączu/50 m l pożywki. Do k u ltu r w zorco w ych dodaw ano po 5 ml 0,1 n roztw oru HC1 na 50 m l pożywki.
Zn r o z p u s z c z a l n y w s t ę ż o n y m k w a s i e s o l n y m . 10 g gleby gotow ano przez godzinę z 50 m l stężonego kw asu solnego, po czym w przesączu oznaczono cynk m etodą A. niger, biorąc do ozna czeń po 0,2 m l w yciągu na 50 m l pożywki. Do k u ltu r w zorcow ych do daw ano po 0,2 m l stężonego kw asu solnego gotow anego bez gleby w cią gu godziny.
Zn w r o ś l i n a c h oznaczono po sp alen iu ich na m okro kw asam i siarkow ym , azotow ym i nadchlorow ym . W w odnym roztw orze spalonych roślin, zaw ierający m 2 g m a te ria łu roślinnego w 200 m l, oznaczono cynk m etodą A. niger, biorąc do oznaczeń 1 m l ro ztw oru na 50 m l pożyw ki i dodając do k u ltu r w zorca tak ą sam ą ilość roztw oru ślepej odczynni kow ej.
Stężenie cynku w pożywce у Zn/50 ml
Plon powietrznie suchej grzybni — mg 0 1 2 3 4 6 8 10 59—65 150—163 253—267 344—358 427—433 597—614 761—781 953—967
P rzed p rzy stąp ien iem do oznaczeń cy n ku m etodą A. niger porów nano ją z m etodą ditizonow ą [25] oraz spraw dzono, czy o d n a jd u je się nią ilościowo dodane uprzednio do bad an y ch roztw orów znane ilości c y n ku [18]. W w yn iku ty ch badań stw ierdzono, że porów nyw anym i m eto dam i określa się podobne ilości cynku, różniące się m iędzy sobą ± 10% oraz że m etodą A. niger o d n ajd u je się dodane ilości cynku z błędem nie przek raczający m 10%-. M etodę tę więc, jako znacznie prostszą od innych [1, 5, 6, 8, 18, 21], um ożliw iającą w ykonanie jed n ej osobie w cią gu 8 godzin 20— 30 oznaczeń cy nku i nie w ym agającej sporządzania w y ciągów przy oznaczeniu cynku dostępnego w glebie, zastosowano w te j pracy.
WYNIKI
C Y N K D O S T Ę P N Y
W yniki dotyczące zaw artości cy n k u dostępnego w 128 zbadanych glebach zam ieszczono w tabl. 1. Ułożono w niej gleby typam i, a w r a m ach ty p u od uboższych do zasobniejszych. W tabl. 2 podano śred n ie i krańcow e zaw artości cy nku dostępnego dla poszczególnych ty pów gleb oraz odsetek gleb ubogich, zaliczając do nich gleby zaw ierające w kg m niej niż 1 m g Zn dostępnego.
W zbadanych glebach bielicow ych i b ru n a tn y c h pochodzenia zw ało wego stw ierdzono średnio w kg od 2,7 m g Zn dostępnego (w piaskach słabogliniastych) do 4,3 mg (w glebach ilastych). W glebach ty ch zaw ar tość cy n k u dostępnego w w arstw ie w ierzch niej w zrasta od gleb lż e j szych do gleb cięższych i przypuszczalnie od m niej próchnicznych do b ardziej próchnicznych. P iaski luźne, z k tó ry ch część należy do p ró ch nicznych, zaw ierają średnio więcej cy n k u dostępnego (3,5 m g/kg) niż część cięższych pod w zględem składu m echanicznego gleb bielicow ych i b ru n a tn y c h piaskow ych.
W iększe śred nie zaw artości cy nku dostępnego stw ierdzono w w ierz chniej w arstw ie b ardziej próchnicznych gleb innych typów , tj. w czar- noziem ach (średnio w kg 9,3 m g Zn dostępnego}, m adach (średnio w kg 7,2 Zn dostępnego) i to rfach (średnio w kg 8,8 m g Zn dostępnego).
Z czarny ch ziem w ięcej cynku dostępnego zaw ierają czarne ziem ie pyłowe (3,5 m g/kg) i w ytw orzone z piasków (3,1 m g/kg), m niej czarne ziem ie w ytw orzone z g lin (2,0 m g/kg).
W śród zbadanych ręd zin n a jm n ie j cy n k u dostępnego stw ierdzono w białych ręd zinach k redow ych (w kg 0,9— 1,3 mg), w ięcej w rędzinach trzeciorzędow ej (7,5 m g w kg) i rzekom ej (8,6 m g w kg).
N ależy z naciskiem podkreślić, że różnice w zaw artości cynku do stępnego w ram ach danego ty p u są znacznie w iększe od różnic m iędzy
przedstaw ionym i w yżej śre d n im i zaw artościam i cynku dla poszczegól nych typów . N aw et w to rfa ch odznaczających się najw iększą średn ią zaw artością cy n ku dostępnego stw ierdza się obok torfów zaw ierających k ilkad ziesiąt m g Z n dostępnego w kg, to rfy zaw ierające zaledw ie 0,3— 0,4 m g Zn dostępnego.
W śród 128 zbadanych gleb 14 zaw iera w kg m niej niż 1 m g Zn do stępnego, 60 — od 1 do 3 mg, 37 — od 3 do 6 mg i 17 — pow yżej 6 mg. N ajw ięcej gleb zaw ierających poniżej 1 m g Zn dostępnego na 1 kg stw ierdzono w śród piasków słabogliniastych i g liniasty ch (15— 20%), czarnych ziem g liniasty ch ( « 40%) i torfó w (22%). Nie stw ierdzono w ogóle gleb tak ubogich w śród zbadanych m ad (najuboższe zaw ierały w kg 2,2 m g Zn dostępnego), czarnoziem ów , lessów, czarn ych ziem py łow ych, śred n ich i ciężkich gleb w ytw orzonych z glin zwałow ych oraz w śród piasków luźnych.
Zw raca uw agę bardzo duża ilość gleb zaw ierających od 1 do 3 m g Zn dostępnego w kg w śród gleb bielicow ych i b ru n atn y c h , w ytw orzonych z piasków słabogliniastych, gliniastych, glin zwałowej spiaszczonej, le k kiej i śred niej. T rzeba także podkreślić duży udział tak ich gleb w śród czarn y ch ziem i torfów oraz znaczny udział gleb bardzo zasobnych w śród m ad.
N iem al we w szystkich zbadanych glebach, nie w yłączając m ad i czar noziem ów, zaw artość cy nku dostępnego w w arstw ach głębszych jest
znacznie m niejsza niż w w arstw ach w ierzchnich i n iejed n o k ro tn ie m aleje z głębokością do ilości śladow ych.
C Y N K D O S T Ę P N Y A C Y N K R O Z P U S Z C Z A L N Y W 0,1 N I S T Ę Ż O N Y M K W A S I E S O L N Y M W w arstw ie o rn ej 18 zbadanych gleb zaw artość cyn ku dostępnego dla A. niger jest na ogół podobna do zaw artości cynku rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym lub nieco większa. T ylko w k ilku ubogich w cynk dostępny glebach stw ierdzono stosunkow o znacznie w ięcej cynku do stępnego dla 4. niger niż cynku rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym . W spółczynnik k o rela cji dla obu fo rm cynku dostępnego w y niósł 0,9 (tabl. 3).
Z aw artość cy nk u rozpuszczalnego w stężonym kw asie solnym jest w zbadanych 20 glebach około 5 razy większa od zaw artości d ostępnych form cynku. O bserw uje się propo rcjon aln ą zależność m iędzy ty m i fo r m am i cynku. W spółczynnik k o rela cji dla cy n k u rozpuszczalnego w s t ę
żonym kw asie solnym i cy n k u rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym w yniósł 0,9, a dla1, cynku rozpuszczalnego w stężonym kw asie solnym i dla cy n k u dostępnego A. niger — 0,8. T ylko w rędzinie kredow ej stw ier dzono n iep ro po rcjonaln ie w ięcej cynku rozpuszczalnego w stężonym kw asie solnym niż cy n k u form dostępnych (tabl. 3).
T a b l i c e 1 Zawartość cynku dostępnego w g le b ac h p o l s k i c h w mg/kg p o w ie tr z n ie su chej gl e by
Content o f a v a i l a b l e z in c in d i f f e r e n t P o l i s h s o i l s in mg/kg a i r - d r y 6 o i l Eazwa g le by - S o i l type Po chodzenie g l e b y Warstwa w ie rzc hn ia Surface l a y e r pH H2O Głębokość - depth сш S o i l o r i g i n 0 , 2 0 30-50 60 -80 1 2 3 4 5 6
a / Gleby wytworzone z piasków luźnych - S o i l s from l o o s e sands
P i as e k z b i e l , le śn y - P o d s o l - f o r e s t Os ieczno 5 , 7 1 , 2 0 , 7 0 , 2 P i a se k z b i e l , le śn y - P o d s o l - f o r e s t O s tr o łę ka 4 , 1 2 , 5 - -P i e s e k z b i e l , le śn y - -P o d s o l - f o r e s t Z i e l e ń Las 3 , 9 5 , 3 - -Pi a s e k z b i e l , n ie użyź. - Pod sol not c u l t i v . Kłobucz 5 , 2 2 , 6 13 ,0 -Pi a se k z b i e l , uprawn. - Pod sol c u l t i v . Hor zel e 5 , 0 4 , 5 - -Pi as e k z b i e l , uprawn. - Po d so l c u l t i v . Kąty 4 , 3 5 , 0 - -P i e s e k brun. kwas. - Brown e a r t h - a c i d O ls z ty n 5 , 7 3 , 3 - 4 ,.8
Ъ/ Gleby wytworzone z piasków s ł a b o g l i n i a s t y c h - S o i l s from s i g h t l y loamy sands Gl. z b i e l , upraw. - Po ds ol c u l t i v . pow.Sk ie r n. 4 , 3 0 , 3 - -Gl. z b i e l , próchn. - Podsol-humus wo j. w a rs z . 7, 3 0 , 6 - -Gl. z b i e l , upraw. - Po d so l c u l t i v . w o j . ł ó d z k i e 4 , 4 0 , 8 - -Gl. z b i e l , upraw. - Po d sol c u l t i v . Wola S z y d ł.
w o j. w ar s z . 5 , 4 1 , 0 0 , 3 -Gl. z b i e l , upraw. - P od so l c u l t i v . Żurawin 4 , 8 1 , 0 - -Gl. z b i e l , upraw. - Po d sol c u l t i v . pow. Ostrołęka 4 , 6 1 , 1 - -Gl. z b i e l , le śn a - P o d s o l - f o r e s t pow.Sk ie r n . 4 , 0 1, 3 - -G l . - Ł b i e l . upraw. - Pod sol c u l t i v . C h yl ic e 5 , 4 2 , 0 - -Gl. z b i e l , upraw. - Pod sol c u l t i v . Dobrzanków 5 , 0 2 , 0 - -Gl. z b i e l , upraw. - Po ds ol c u l t i v . J ó z ef a tó w 4 , 0 2 , 1 1 , 0 -Gl. z b i e l , upraw. - Po ds ol c u l t i v . Grabowiec 4 , 1 2 , 1 0 , 7 -Gl. z b i e l , upraw. - Po d so l c u l t i v . w o j . o l s z t y ń . 5 , 8 2 , 2 - -Gl. z b i e l , upraw. - Po ds ol c u l t i v . Redzeń Sta ry 5 , 3 2 , 3 - -Gl. brun, upraw. - Brown, e a r t h - c u l t i v w o j . o l s z t y ń . 7 , 2 2 , 5 0 , 5 1 ,0 Gl. z b i e l , upraw. - Po d so l c u l t i v . Pop ie c 6 , 0 3 , 7 - -Gl. z b i e l , upraw. - Po d sol c u l t i v . Dobrzyszyce 4 , 8 4 , 7 0 ,4 -Gl. brun, upraw. - Brown e a r t h - c u l t i v . w o j . o l s z t y ń . 6 , 2 5 , 0 1, 1 1 , 9 Gl. z b i e l , upraw. - Podsol c u l t i v . Chrcynno 5 , 4 5 , 5 - -Gl. z b i e l , upraw. - Pod sol c u l t i v . Kolonia Studź 6 , 9 5 , 6 - -Gl. z b i e l , upraw. - Podsol c u l t i v . wo j . o l s z t y ń . 5 , 4 8 , 5 -
-с / Gleby wytworzone z piasków g l i n . le k k i c h - S o i l s from loam sands - l i g h t Gl. b i e l . - u p r a w . - P o d s o l - c u l t i v . woj . w a r s z . 4 , 9 0 , 2 - -Gl. b i e l . próchn. upr* - P o d so l- h u m u s, c u lt . woj . w a r s z . 7 , 1 0 , 7 - -Gl. b i e l . upraw. - P o d s o l - c u l t i v . woj . w a r s z . 5 , 0 0 , 8 - -Gl. b i e l . upraw. - P o d s o l - c u l t i v . Suchodół 5 , 7 1 , 7 - -Gl. b i e l . p y l a s t a - Fo d so l, s i l t y Kleszewo 5 , 9 2 , 3 - -Gl. brun, próchn. - Brown earth-humus wo j . o l s z t y ń . 6 , 9 2 , 7 1 , 6 1 . 1 Gl. b i e l . - Po d so l c u l t i v . w o j . o l s z t y ń . 5 , 9 2 , 8 - -Gl. b i e l . - Pod sol c u l t i v . Wicchetki Duie 5 , 6 2 , 9 1, 5 -Gl. b i e l . próchn. - Pod sol humus pow.Płock 5 , 1 2 , 9 0 , 3 ś l a d y
t r a c e s Gl. b i e l . - Pod sol Wawrzonki 6 , 3 3 , 0 0 , 3 ft-Gl. b i e l . - Pod sol A n t o l i n 6 , 9 3 , 3 0 , 6
o d . T a b l i c y 1
1 2 3 4 5 6
Gl. b i e l . - Podsol woj . w a r e z . 6 , 3 4 , 2 _ . Gl. brun. - Brown e ar th w o j . o l s z t y ń . 6 , 7 5 , 7 1 , 9 1 . 2 Gl. b i e l . prochu. - P o d so l, humus Anin 7 , 2 6 , 3 -
-Gl. b i e l . - Podsol B rze zi ny Rude 4 , 1 7 , 0 - -d / Gleby wytw. z piasków g l i n . le k k i c h i g l i n s p ie s z c z o n y c h
S o i l s from loam sands and sandy bou lder c la y s
Gl. b i e l . p y l a s t a - Po d so l, s i l t y w o j. b i a ł o s t . 6 , 4 0 , 9 0 , 6 0 , 4 Gl. b i e l . p y l a s t a - Po d so l, s i l t y 'Wyszyny Kość. 4 , 3 1, 4 0 ,5 -Gl. b i e l . - Podsol w o j . o l s z t y ń . 7 , 2 1 , 8 2 , 8 -Gl. b i e l . - P o d so l. w o j. w ar s z . 4 , 2 1 , 8 - -Gl. b i e l . p y l a s t a - P o d so l s i l t y w oj. w ars z. 6 ,3 2, 1 - -Gl. b i e l . - Pod sol T r z c ia nk i 3 , 6 2 , 2 -
-Gl. brun. -Brown e ar th Nadbrzeże 6 , 2 2, 5 1,3 _ Gl. b i e l . p y l a s t a - Po d so l, s i l t y w o j . o l s z t y n . 5 ,5 2 , 8 0 , 7 0 , 4 Gl. b i e l . p y l a s t a - Po d so l, s i l t y woj . o l s z t y n . 6 ,4 3 , 2 1, 8 -Gl. b i e l . - P o d s o l. pow.Sk ie r n. 6 , 8 3 , 8 - -Gl. brun. - Brown e ar t h Tymienica 7, 6 4 , 3 - -Gl. b i e l . p y l a s t a - Po ds ol s i l t y Lisków 6 ,7 11,1 -
-e / Gl-eby wytw. z g l i n zwałowych l -e k k i c h i ś r-e d n ic h S o i l s from boulder c l a y s , l i g h t and medium
Gl. bran, p y l a s t a - Brown e ar t h , s i l t y w o j . o l s z t y ń . 7 , 0 1 , 1 1 ,4 1, 5 Gl. brun, p y l a s t a - Brown e a rt h , s i l t y w oj. w ars z. 5 , 0 1 ,3 0 , 3 -Gl. brun. - Brown e a rt h woj . o l s z t y ń . 6 , 0 1, 3 0 , 5 _ G l . b r u n . ś r e d . p y l a s . - Brown e a rt h medium,silty w o j . o l s z t y ń . 6 , 1 1 ,4 - -G l . b r u n .ś r e d . p y l a s . - Brown e a rt h medium,silty w o j . o l s z t y ń . 6 , 0 1, 4 -Gl. b i e l . ér e dn ia - Pod sol medium w o j . o l s z t y ń . 6 , 0 1 , 6 0 , 5 1 , 1 Gl. b i e l . ś r e d n ia - Po d so l medium w o j . o l s z t y ń . 5 , 6 1, 7 0 , 9 0 , 4 Gl. b i e l , ś r e d n ia - Pod sol medium woj . o l s z t y ń . 6 , 0 1 , 7 1 , 1 0*8 Gl. brun, c ię ż k a - Brown e a r t h , heavy woj . o l s z t y ń . 7.6 1 ,8 0 , 1 -Gl. brun, c ię ż k a - Brown e a r t h , heavy wo j . o l s z t y ń . 5 , 1 2 , 0 0 , 8 1 ,3 Gl. b r u n . ś r e d . p y l a s . - Brown ea rth m e d . s i l t y w o j . o l s z t y ń . 7,4 2 , 0 - -Gl. b i e l . ś r e d n i e - Pod sol medium wo j . o l s z t y ń . 6 , 2 2 , 0 0 , 5 1, 3 Gl. brun, ś r e d n ia - Brown e ar th medium w o j. w a rsz . 7 ,0 2 , 5 - -G l . b i e l . ś r e d . p y l a s . - Po d so l medium, s i l t y woj . o l s z t y ń . 4 , 0 2 , 8 0 , 7 0 , 4 G l . b i e l . ś r e d . p y l a s . - Pod sol medium, s i l t y Susk 7,3 3 , 0 6 ,5 _ G l . b r u n . ś r e d . p y l a s . - Brown e a rt h m e d . s i l t y wo j . o l s z t y ń . 8 , 0 3 , 1 1 ,4 0 , 8 G l . br u n .ś r e d . p y l a s . - Brown ea rt h m e d . s i l t y w o j . o l s z t y ń . 7 , 0 3 , 2 ś la dy
t r a c e s -G l . b i e l . ś r e d . p y l a s . - Po d so l medium, s i l t y woj . w a r s z . 5 , 5 3 , 2 - -G l . b r u n . ś r e d . m a r g l . - Brown e ar th med.carb. w o j . o l s z t y ń . 7,8 3 , 7 5 , 1 ś lad y
t r a c e s G l . b i e l . ś r e d . p y l a s . - P o d so l medium« s i l t y woj . o l s z t y ń . 5, 4 4 , 5 - -Gl. brun, ś r e d n ia - Brown e ar th medium woj. Gdańsk 7, 1 4 , 6 1, 2 1, 8
Gl. brun, ś re d n ia - Brown e art h medium wo j. o l s z t y ń . 6 , 0 4 , 9 2 , 1 -G l . b r u n . c i ę ż . margl. - Brown e a rt h heavy carb. woj. olsztyń-r 6 , 0 6 , 0 4 , 7 -G l . b r u n .c i ę ż . margl. - Brown ea rth heavy carb, woj . o l s z t y ń . 7,8 6 , 3 śl ady
t r a c e s 2, 4 Gl. b i e l . ś re dn ia - Pod sol medium w o j . o l s z t y ń . 5 , 6 6 , 4 2 , 2 8 , 4 Gl. brun, ś re d n ia - fcBrown ea rth medium Puł tus k 6 ,5 6 , 7 - _ Gl. b i e l . c ię ż k a - Podsol h a a v y - f o r e s t Łęgów Las 4 , 0 1 2 , 0 -
-f / Gleby wytworzone z iłów - S o i l s from c l a y s
Gl. brun, c i ę ż k a - Brown e ar t h heavy w o j . o l s z t y ń . 6 , 5 2 , 6 2, 1 0 , 5 Gl. brun, c ię ż k a - Brown e a rt h heavy w o j . o l s z t y ń . 6 , 4 5 , 0 2, 1 0 , 5 Gl. brun, c ię ż k a - Brown ea rth heavy w o j . o l s z t y ń . 5 , 9 5 , 3 1, 8 ~
a d . T a b l i c y 1
1 2 3 4 5 6
g / Czarne z ie m ie wytworzono z piasków - Black e a r t h s fr on sands
Czarna ziemia lekka - Black e ar th l i g h t L azniki 7,3 1, 5 - 0 , 5 Czarna ziemia lekka - Black e a rt h l i g h t Zygmuntów 7,1 1 , 8 - -Czerna zie mia lekka - Black e a rt h l i g h t Nieborów 7,5 2 ,5 śl a d y
tr a c e s -Czarna ziemia lekka - Black e ar th l i g h t Gąg oli n 7, 8 3 ,1 1 , 2
-Czarna ziem ia lekka - Black e ar t h l i g h t Nieborów 7 , 8 3 , 7 0 , 5 _ Ccarna zie mia lekka - Black ea rt h l i g h t Sochaczew 6 , 2 0 , 1
-h / Czarne z ie m ie ś r e d n i e i c i ę ż k i e - Black e a r t h s medium and heavy
C z a r . z i e m . c i ę ż . m a r g l . - B l a c k e a rt h h e a v y , carb. Gniew 7,3 0 , 4 _ _ C z a r . z i e m . c i ę ż . m a r g l . - B l a c k e a rt h h e a v y , carb. woj . o l s z t y d . 7 , 0 0 , 6 3 , 8 1 , 4 C z a r . z i e m . c i ę ż . i l a s . - . B l a c k e a rt h h e a v y , c la y w o j . o l s z t y ń i 6 , 8 0 , 8 0 , 2 0 , 8 Czarna zie mi a ś r e d n ia - B leck e a rt h medium w o j . o l s z t y ń . 7 , 2 2,5 0 , 5 0 , 5 Czarna zie mi a ś r e d n ia - Black e a rt h medium woj . o l s z t y ń . 6 ,4 2 , 6 1 ,9 1 ,8 Czarna zi em ia c ię ż k a - Black e a r t h heavy wo j . o l s z t y ń . 7 ,6 3 , 5 0 , 8 0 , 5 Czarna zie mia c i ę ż . m a r g l . - B l a c k e a rt h heavy
carbon. woj . o l s z t y ń . 7,1 3 , 8 ś la d yt r a c e s śl ad yt r a c e s i / Czarne z ie m ie wytw. z utworów pyłowych - Bleck e a r t h s from s i l t s
Czarna ziem ia pyłowa - Black ea rt h s i l t y pow. Soc hac z. 7, 6 1, 1 - -Czarna ziem ia pyłowa - Black e a rt h s i l t y Bronisławy 7,2 1,5 -
-Czarna ziemia pyłowa - Black e a rt h s i l t y Brwinów 7,3 1, 7 - -Czarna zie mi a pyłowa - Black ea rth s i l t y Pa p ro tn ia 7,5 1 , 8 0 , 2 -Czarna zi e m ie pyłowa - Black ea rth s i l t y Aleksandrów 7,2 2 , 5 0 , 3 -Czarna zie mia pyłowa - Black ea rth s i l t y Topolewo 7,9 3 , 1 - -Czerna zi e m ie pyłowa - Black ea rth s i l t y w o j . o l s z t y ń . 5 , 8 3 , 6 0 , 8 ś la d y
t r a c e s Czarna ziem ia pyłowa - Black e ar th s i l t y w o j . o l s z tyń. 5,4 5 , 0 4 , 7 1,3 Czarne zie mia pyłowa - Black eart h s i l t y Radzików 6 , 9 1 1 , 0 1 , 0
-j / Czarnoziemy - Czarnozems
Czarnoziem zdegradowany-Czarnozem degraded Werbkowice 6 , 1 3 , 2 1 , 2 -Czarnoziem g ł ę b o k i - Czarnozem deep Luszczów 6 , 2 1 5 ,4 0 , 4 0 , 3 ,
к / Gleby wytworzone z utworów le sso wy ch - ;S o i l s from l o e s s e s
Less g ł ę b o k i brun. - Loess brown deep Puławy 6,4 3 , 6 - -Less z bi e li c o w a n y - L o e s s p o d s o l i c Antonówka 5 ,5 2 ,1 0 , 4 0 , 7
1 / Rędziny - Rendzina s o i l s
Rędzina kredowa - R e n d z . s o i l c r e t a c . pow. Chełm 7,8 0 , 3 0 , 4 _ R ę d z . k r e d . c i ę ż . - R e n d z . s o i l c r e t a c . heavy Ruda Żurawiec 7,3 1,3 - -R ę dz .t r z ec io r z ęd o w a - -R e n d z . s o i l t e r t i a r y pow.Lubaczów 7,1 7,5 - -Rędz.rzekoma-chrap - R e n d z . s o i l from g a i z e B eł że c 6 , 6 8 , 6 -
-ł / Llady - A l l u v i a l s o i l s
hiade mocna - R iver a l l u v . s o i l , heavy Młynów 6,5 2 , 2 _ -Lieda morska mocna-marsz.-Sea a l l u v . so i l , heavy S z t u t h o f 7,0 5 , 5 1 , 6 3 , 0 Heda br un.c i ę ż . p y ł o w a - River a l l u v . s o i l , s i l t y Żuławy 7,0 6 , 2 3 , 6 1 ,8 Mada ś r e d . p y ł . n a d w i ś l . - R iv e r a l l u v . so i l , s i l t y Modlin 6 ,4 10,5 - -Llada ni s k a mocna -R iv e r a l l u v . s o i l , h e a v y Ja nt ar Żuławy 6 , 7 11 ,8 1, 7 1 2 , 8
m/ Gleby torfowe - Peat s o i l s
Torf n i s k i - Lowmoor Chlebowo 6 , 1 0 , 3 _ _
Torf n i s k i - Lowmoor Noteć 6 ,3 0, 4 -
-Torf n i s k i - Lowmoor J e d l i ń s k 7,1 1 , 1 _ -Torf n i s k i - Lowmoor Żabia Wola 6 , 0 1 , 6 - _ Torf n i s k i - Lowmoor T o p o li B ło ni e 6 , 2 3 , 8 - -Torf n i s k i - Lowmoor Wielbark 5 , 5 5 , 8 - -Torf n i s k i - Lowmoor Bobrek 5 , 9 1 2 , 6 -
-Torf n i s k i - Lowmoor Bobrek 6 ,1 18,5 -
-P o d z i a ł g l e b na ubogie i zasobne w cynk do st ęp ny . Za l i c z b ę g r an ic z n ą p r z y j ę t o umownie 1 mg Zn/kg g le b y I / i v i s i o n o f s o i l s in t o r i c h and poor in a v a i l a b l e Zn. 1 mg Zn/kg s o i l wés a r b i t r a r i l y chosen as c r i t i c a l value
I l o ś ć
g l e b za w artośćŚre dnia Zawartościkrańcowe
Gleby S o i l s g l e b% ubogich % of poor s o i l s Glebe » S o i l Number o f s o i l Averadge co n te n t Extremalc o n t e n t s za sob ne r i c h ubo g i e poor
b j Gleby b i e l . i brun, różne - Various po d so ls and braur. sio i l s
P i a s k i luźne - Loose sands 7 3 . 5 1 . 2 - 5 , 3 7 - -P i a s k i s ł a b o g l i n i a s t e - S i l g h t l y loamy sand 20 2 , 7 0 , 3 - 8 ,5 17 3 15 P i a s k i g l i n i a s t e l e k k i e - Light loamy sands 15 3 , 1 0 , 2 - 7 , 0 12 3 20 P i a s k i g l i n i a s t e mocne i s p i e s z c z o n e g l i n y
Loamy sands and sandy bo u la er c l a y s 12 3 , 2 0 , 9 - 1 1 , 1 11 1 8 Gleby z g l i n y zwałowej - S o i l s from boulder
c l a y s 27 3 , 4 1 , 1 - 1 2 , 0 .27 - -Gleby z iłów - S o i l s from c l a y s 3 4 , 3 2 , 6 - 5 , 3 3 -
-b / Gle-by innego poc hodzenie - So i I s o f othe r o r i g i n
Gleby le sso w e - S o i l s from l o e s s e s 2 2 , 9 2 , 6 - 3 , 6 2 - -Czerne z ie m ie pyłowe - Black e a r t h s s i l t y 9 3 , 5 1 , 1 - 1 1 , 8 9 - -Czerne z ie mi e z piasków - Bleck e a r t h s from
sende 6 3 , 1 0 , 5 - 6 , 5 5 1 15
Czerne zi e m ie z g l i n
Bleck e e r t h s from bou lder c l e y e 7 2 , 0 0 , 4 - 3 , 8 4 3 42 Będziny różne - Various rendz ina s o i l s 4 4 , 6 0 , 9 - 8 , 6 3 1 25 Medy różne - Various e l l u v i a l s o i l s 5 7 , 2 2 , 2 - 1 1 , 8 5 - -Torfy - Peat s o i l s 9 8 , 8 0 , 3 - 3 5 , 0 7 2 22 Czernoziemy - Czarnozems 2 9 , 3 3 , 2 - 1 5 , 4 2 -
T a b l i c a 3
Zewartość różnych form cynku w w ie r z c h n i e j warstwie g l e b Content o f d i f f e r e n t l y e x t r a c t e d z i n c in s u r fa c e l a y e r o f s o i l s Zn d o s t ę p ny dla A. n i g e r A v a i l a b l e to A .n ig e r Zn roz pu sz c z. Gleba - S o i l ph(H2o; w 0 , 1 n KC1 E xt r a ct ed w ith 0 , 1 n KCl w 20% HCl na „ gorąco i x l r a c t e d Ш Й81 mg/kg a / Gleby b i e l i c o w e - Po d so ls Gleba b i e l . le śn a z pi as ku luźnego
Pod soi f o r e s t fron l o o s e sand 5 » 3 1 ,4 1 , 0 5 , 8 Gleba b i e l . le ś n a z r ia s k u s l a b o g l i n .
F o r e st pod col from s l i g h t l y loamys 4 , 1 2 , 8 1 , 6 6 , 3 4 , 7 0 , 8 0 , 5 5 , 0 Gleba b i e l . uprawna z p i a s . s ł a b o g l i n .
Culture pod soi from s l i g h . loamys 4 , 8 1,3 0 , 3 8 , 2 4 , 3 2 ,3 0 , 5 9 , 5 Gleba b i e l . usraw. z p i a s . g l i n . l . p r ó
Culture pod soi from humus loam sand 5 , 1 2 , 7 4 , 2 1 0 , 0 Glebe b i e l . ś re d n ia pyłowe Fo ds cl medium - s i l t y 4 . 4 6 . 4 3 , 2 5, 4 4 , 0 3 , 6 1 2 , 0 1 8 , 6 b / ^ e b y brunatne - Brown e ar t h s
Gleba orun. ś re dn ia pyłowa Brown ea rth u.edium - s i l t y 5 . 0 7 . 0 2 ,5 4 , 4 1, 3 3 , 5 1 1 , 7 12 ,4 с / Gleby z le ssó w - S o i l s from l o e s s e s Less z b ie li c c w a n y - Leoss p o d s o l i c 5 , 5 2, 1 1 . 9 1 8 , 6 Less brunatny - Brown l e o s s 6 , 7 3 , 6 3 , 2 2 0 , 0
d / Czarnoziemy - Czernozems
Czarnoziem g łę b o k i - Czernozem deep 6 , 2 15,4 12,1 4 1 , 1 е / Rędziny - Rendzina s o i l s
Rędzina kredowa - Reudzina c r e ta c e o u s 7, 3 0 , 9 0 , 6 4 0 , 1 Rędzina tr zec ior zęd ow a - Rendzina t e r t i e r y 7, 1 7,5 7 , 2 4 7 , 5 Rędzina rzekome - Rendzina from g a i z e 6 , 6 8 , 6 8 , 5 4 5 , 0
f / Czarne ziemie - Black e ar th s Czarne z ie mi e z pi . £ i i n . le k.
blach ea rth f r cm s l i g h . loamy sand 6 , 2 4 , 2 3 , 1 18 ,6 Czarne z ie m ie z p i a s . g l i n . l e k .
Black e ar th from s l i g h . loamy sand 6 , 8 5 , 7 - 2 5 , 0 Czarna zi em ia pyłowa - Black eart h s i l t y 6 , 9 13 ,7 - 69 ,4 Czarna zi em ia pyłowa - Black e a rt h s i l t y 7,1 19, 0 13 , 0 5 7 , 3
Z A W A R T O Ś Ć C Y N K U W R O Ś L I N A C H U P R A W N Y C H
W kg p ow ietrznie suchej m asy zbadanych ro ślin up raw n y ch stw ie r dzono od kilkudziesięciu do k ilk u se t m g Zn. Ś rednio w kg ro ślin zbo żowych stw ierdzono około 50 m g Zn, w kg roślin m otylkow ych i w b u rak a c h — w ięcej, w kg pow ietrznie suchej m asy obornika przeszło 100 m g Zn; najw ięcej cynku, bo 340 m g na kg, stw ierdzono w pędach serad eli (tabl. 4).
T a b l i c a 4 Zawartość cynku v r o ś l i n a c h uprawnych
Zinc c o n te n t i n c u l t u r e p l a n t s Zn mg/kg Zn mg/kg . R o ś li n a - P la nt pow.s.m. a. d. m . R o śl in a - Pl a n t pow.s.m. a.d.m. Tytoń - l i ś c i e Tobacco - l e a v e s 32 Pel us zk a - s ia no F i e l d pea - la y 64 - ‘z iar no - g r a in Owies Oat - słoma - straw Zyto - słoma Rye - straw 41 49 45 Wyka - sia no Common v e tc h - hay - korzeń Burak cukrowy - r o o t s Sugar be e t , . , . - l i ś c i e - l e a v e s 75 75 143 - z iar no Jęczmień ~ g r a in Barley , J - słoma - straw 53 75 Obornik - pow.s.masa Farmyard manure a.d.m. Sera dela - s ia no S e r a d e il a - hay
125 340
Na podstaw ie stw ierdzonych zaw artości m ożna przypuszczać, że w p lo nach naszych ro ślin u p raw n y ch m oże się znajdow ać od 0,2 do przeszło 1,0 kg cynku, w zbożach średnio od 0,3 do 0,5 kg, a w m otylkow ych i okopowych od 0,5 do 1,0 kg.
DYSKUSJA
Praw idłow ości, w edług k tó ry c h układa się zaw artość cynku d o stęp nego w zbadanych naszych glebach i obcych, są podobne. C ynk dostępny grom adzi się głów nie w w arstw ie a k u m u la cy jn e j, zaw artość jego w zrasta od gleb m n iej do b ardziej próchnicznych i od gleb lżejszych do cięż szych. W ięcej gleb zasobnych w cynk stw ierdzono w śród gleb obojęt nych i zasadow ych niż w śród gleb kw aśnych. Z aw artość dostępnych form cy n ku jest w większości gleb około 5 razy m niejsza od zaw artości cyn ku rozpuszczalnego w stężonym kw asie solnym na gorąco.
cynku dostępnego dla A. niger (przy 2,5 dobow ym jego w zroście w te m p eratu rze 33°C). Z aw artości te są k ilk ak ro tn ie m niejsze od zaw artości cynku dostępnego dla A. niger p rzy 7-dobow ym wzroście w te m p e ra tu rze 28°C (i niew iele m niejsze od zaw artości cynku rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym ), jakie p rzy taczają W o l t z i inni, T u c k e r 1 K u r t z, N a i r i in n i dla gleb am ery k ań sk ich oraz inni.
Na podstaw ie zaw artości cy nku w oznaczonych roślinach m ożna p rzy puszczać, że z plonam i zbiera się z h e k ta ra rocznie około 0,5 kg Zn. Od 2 do 6 razy w iększe ilości cynku dostępnego z n a jd u ją się w h e k ta rze w arstw y o rn ej około 10% gleb (zaw ierających od 0,2 do 1,0 ppm cynku dostępnego), od 6 do 18 razy w iększe ilości w h e k tarze w arstw y o rnej blisko 50% zbadanych gleb (zaw ierających od 1 do 3 p pm cy nk u do stępnego) i przeszło 18 razy w iększe ilości w h e k ta rze w arstw y o rn ej około 40% gleb (zaw ierających przeszło 3 ppm cynku dostępnego).
Zaw artość cynku dostępnego dla A. niger w zbadanych glebach (przy 2,5 dobow ym okresie w zrostu w tem p e ra tu rz e 33°C) jest podobna do zaw artości cynku rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym lub częścio wo większa. Dość dobrze już spraw dzoną na glebach am erykań skich liczbą
graniczną dla cy nku rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym , dzielącą gleby n a w ym agające i nie w ym agające naw ożenia cynkiem , je st 1 ppm dla u p ra w rolniczych i 2 ppm dla d rzew owocowych. O pierając się na tej liczbie m ożna by sądzić, że około 10% zbadanych gleb m oże w y m a gać naw ożenia cynkiem pod rośliny jednoroczne i około 30% pod d rz e wa owocowe.
Na podstaw ie uzysk an y ch w yników w y d aje się, że zagadnienie cynku p rzy n a jm n ie j w n iek tó ry ch naszych glebach, a zwłaszcza w glebach piaskow ych, torfach, rędzin ach i czarnych ziem iach g lin iastych pow inno być dalej studiow ane.
*
P a n u P rofesorow i D r M arianow i G órskiem u za stw orzenie m i m ożli wości w ykonania te j pracy oraz za cenne uw agi składam serdeczne po dziękow anie.
STRESZCZENIE
W p róbkach pochodzących z 128 ró żnych gleb oznaczono cynk do stęp n y dla A. niger (przy 2,5-dobowym okresie w zrostu grzyba w te m p e ra tu rz e 33 °C) oraz w 20 glebach cynk rozpuszczalny w 0,1 n i w stę żonym kw asie solnym .
W w arstw ie ornej zbadanych gleb stw ierdzono od 0,2 do 15,4 i w to r fach od 0,3 do 35,0 (średnio we w szystkich glebach 3— 4) ppm Zn do
stępnego (tabl. 1, 2, 3). Z aw artości cy nku w zb adanych glebach podlegają praw idłow ościom podobnym do tych, jak ie stw ierdzali badacze w glebach am erykań sk ich i in n y ch [6, 15, 16, 24, 26, 27, 28, 30]. W zrastają one na ogół od gleb lżejszych do cięższych i od gleb m n iej do b ardziej próchnicz- nych. N ajm niejszą p rzeciętną zaw artością cy n k u dostępnego w w arstw ie w ierzchn iej odznaczają się piaski słabogliniaste (2,7 ppm), najw iększą m ady (7,2 ppm), to rfy (8,8 ppm ) i czarnoziem y (9,3 ppm).
Różnice w zaw artości cynk u dostępnego w ram ach typów są znacznie w iększe od różnic w śred n ich zaw artościach cy nk u dostępnego m iędzy typam i, ta k że w ram ach typów o dużej śre d n ie j zaw artości cy nku do stępnego obok gleb b ard ziej zasobnych spo tyk a się gleby bardzo ubogie. W śród 128 zbadanych gleb w 14 zaw artość cy n k u dostępnego jest m niejsza niż 1 ppm , w 26 w ynosi od 1 do 2 ppm , w 60 w ynosi od 1 do 3 ppm , w 37 od 3 do 6 ppm i w 17 — powyżej 6 ppm .
W w arstw ach głębszych zaw artość cyn k u dostępnego jest znacznie m niejsza niż w w arstw ie w ierzchniej, m alejąc często do ilości śladow ych.
Zaw artość cynku dostępnego dla A. niger je st podobna do zaw artości cynku rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym lu b ty lk o niew iele w ięk sza — w spółczynnik k o relacji r dla obu fo rm cynku dostępnego w y niósł 0,9.
Zaw artość cynku rozpuszczalnego w stężonym kw asie solnym na go rąco jest przew ażnie około 5 razy większa od zaw artości cynku d o stęp nego dla A. niger i rozpuszczalnego w 0,1 n kw asie solnym (w spółczyn nik k o rela cji r w yniósł odpow iednio 0,8 i 0,9).
Jeżeli p rzy jąć, że liczbą gran iczną dla cyn k u dostępnego dla A. niger jest 1 ppm dla ro ślin jednorocznych i 2 ppm dla drzew owocowych, to m ożna przypuszczać, że około 10% zb adanych gleb może w ym agać n a w ożenia cynkiem pod rośliny jednoroczne i około 30% gleb pod drzew a owocowe.
N ajw ięcej gleb zaw ierających m n iej niż 1 ppm cy nku dostępnego stw ierdzono w śród piasków słabogliniastych i g liniastych (15— 20%), czar ny ch ziem g liniastych (40%) i torfów (22%). Tak ubogich gleb nie stw ie r dzono w ogóle w śród m ad, czarnych ziem pyłow ych, czarnoziem ów , les sów, gleb bielicow ych i b ru n a tn y c h g lin iasty ch i piasków luźnych. Gleb nie zaw ierających m niej niż 2 ppm cy nk u dostępnego nie stw ierdzono tylk o w śród m ad, czarnoziem ów i gleb ilastych.
W zbadanych roślinach stw ierdzono od kilkudziesięciu do k ilk u se t ppm cynku, w zbożach średnio około 50 ppm , w m otylkow ych i innych roślinach znacznie w ięcej, bo od 70 do 340 ppm . P rzypuszczalnie z plo nam i ro ślin zbiera się z h e k ta ra rocznie od 0,2 do przeszło 1,0 kg Zn.
Na podstaw ie uzy sk an y ch w yników w y d aje się, że zagadnienie cy nk u w naszych glebach w ym aga dalszego studiow ania.
LITERATURA
[1] B a r r o w s H. L., D r os d o f f M., G r o p p A. H.: Rapid direct polaro- graphic determination of zinc in plant ash solution. Agric. Food Chem. 4, 1956, s. 850—853.
[2] B e r g h H.: Zinc as a plant nutrient and plant poison. Commonw. Bur. Soil Sei. 11, 1947, ss. 116.
[3] B o u l d C. i in.: Zinc deficiency of fruit trees in Great Britain. J. Hort. Sei. 28, 1953, s. 260—267.
[4] E p s t e i n E., S t o u t P. R.: The micronutrient cations iron, manganese, zinc and copper: their uptake by plants for the adsorbed state. Soil Sei. 72, 1951, s. 47—65.
[5] G u t s c h y L.: A new method for plant available nutrients in soil. Zemlj. Bilj. 4, 1955, s. 131—161.
[6] H i r a i K., K a i H.: Microbiological and chemical determination of copper and zinc in soil. Soil and Plant Food 2, 1957, s. 211—214.
[7] H o a g l a n d D. R., С h a n d i e w W. H., H i b b a r d P. L.: Little leaf or rosette of fruit trees. V Effect of zinc on the growth of plants... Proc. Amar. Hort. Sei. Soc. 33, 1935, s. 131—141.
[8] J a c k s o n R. K., B r o w n J. G.: The determination of zinc in plant ma terial without the use of organic extractants. Proc. Amer. Soc. Hort. Sei. 68, 1956, s. 1—5.
[9] J u r i n a c J. J., В a u e r N.: Thermodynamics of zinc absorption on calcite, dolomite and magnesite type minerals. Proc. Soil Sei. Soc. Amer. 20, 1956, s. 446—471.
[10] L i n g i e J. C., H o l m b e r g D. M.: Zinc deficiency crops, sweet corn,
tomatoes, beans and sugar beets used in tests for zinc deficiency. Calif. Agric. 10, 1956, s. 13—14.
[11] L i n g l e J. C., H o l m b e r g D. M.; The response of sweet corn to foliar and soil zinc applications on a zinc deficient soil. Proc. Amer. Soc. Hort. Sei. 70, 1957, s. 308—315.
[12] L i n g l e J. C. i in.: The correction of zinc deficiency of tomatoes in Cali fornia. Proc. Amer. Soc. Hort. Sei. 72, 1958, s. 397—402.
[13] L i w s k i S.: Mikroelementy Mn, Fe, B, Cu, Co, Zn i Mo w roślinności łąko wej i bagiennej. Praca dokt. wykonana w Zakładzie Torfoznawstwa SGGW. Warszawa 1959.
[14] M u l d e r D.: Zinc deficiency of fruit trees in Europe. Trace elements in
plant fisiology. Wallace T., USA 1949.
[15] N a i r G. G. K., M e t h a В. V.: Status of zinc in soils of vestem India. Soil Sei. 87, 1959, s. 155—159.
[16] N e l s o n J. L., B o a w n L. C., Vi e t s F. G.: A method for assessing zinc status of soils using acid-extractable zinc and titratable alkalinity values. Soil Sei. 88, 1959, s. 275—283.
[17] N i c h o l a s D. J. D.: The use of fungi for determining trace metals in bio logical materials. The Analyst 77, 1952, s. 629—641.
[18] N o w o s i e l s k i О.: Uproszczona metodyka oznaczania mikroskładników za pomocą A. niger. Roczn. Glebozn., t. X z. 1 w druku.
[19] N o w o s i e l s k i O., T r u o g E., A t t o e O.: The use of simplified A. niger method for determining trace elements in soil. Soil Sei. Soc. Amer. Proc (in press).
[20] R o g e r s L. H., Wu C.: Zinc uptake by oats as influenced by application of lime and phosphate. Amer. Soc. Agron. J. 40, 1948, s. 563—566.
[21] R o s c h a c h H.: Die Reproduzierbarkeit der Aspergillus—Methode beim
quantitativen Nachweis von Zink. Landw, Forsch. 8, 1956, s. 227—234.
[22] S c h a r r e r K., H ö f n e r W.: Isotopeversuche über die Aufnahme von Zinc durch Pflanze. Z. Pfl. Ernähr. Düng. 81, 1958, s. 213—224.
[23] S c h n e i d e r K. H., S i e g e l O.: Untersuchungen über die Aufnahme von Zink aus Kalkhaltigen Boden durch A. niger mit Hilfe von radioaktiven Zink. Landw. Forsch. 11, 1958, s. 270—274.
[24] S h a w E., D e a n L. A.: Use of dithizone as an extractant to estimate the zinc nutrient status of soil. Soil Sei. 73, 1952, ss. 347.
[25] S k ł o d o w s k i P.: Przydatność A. niger do oznaczania К, P, Zn i Mn w ma teriale roślinnym. Praca magisterska wykonana w Zakładzie Chemii Rolniczej SGGW, Warszawa 1960.
[26] T u c k e r Т. С. i in.: Zinc status of some Illinois soils as estimated by an A. niger method. Soil Sei. Soc. Amer. Proc. 17, 1953 s. I l l —114.
[27] T u c k e r Т. C., K u r t z L. T.: A comparison of several chemical methodes with the bio-assay procedure for extracting zinc from soils. Soil Sei. Soc. Amer. Proc. 19, 1955, s. 477—481.
[28] V i e t s F. G., B r o a w n L. C., C r o w f o r d C. L.: Zinc contents and de ficiency symptoms of 26 crops grown on a zinc deficient soil. Soil Sei. 78, 1954, s. 305—316.
[29] W e a r J. J.: The effect of soil pH and calcium on the uptake of zinc by plants. Soil Sei. 81, 1956, s. 311—315.
[30] W o l t z S., T o t h S. J., B e a r F. E.: Zinc status of New Jersey soils. Soil Sei. 76, 1953, s. 115—122. О. НОВОСЕЛЬСКИ О С О Д ЕРЖ А Н И И М ИКРОЭЛЕМ ЕН ТОВ В ПО ЛЬСКИ Х ПОЧВАХ, ПО О П РЕ Д Е Л Е Н И Ю М ЕТОДОМ A S P E R G I L L U S N IG E R ЦИНК. Кафедра Агрохимии Главной Сельскохозяйственной Школы — Варшава, Заведующий — проф. др М. Гу реки Р е з ю м е В образцах, взятых из 128 различных почв, определено цинк, доступ ный для A. niger (при произрастании гриба в течение 2,5 суток в темпе ратуре 33 °С ), а в образчиках из 20 почв — цинк, растворимый в 0, \ п и в концентрированной соляной кислоте. В пахотном горизонте анализированных почв обнаружено доступный цинк в количествах от 0,2 до 15,4 и, а в торфах — от 0,3 до 35,0 (средне во всех почвах 3—4 мг/кг.с.м.) — табл. 1, 2, 3. Цинк в исследованных
почвах выступает согласно регулярностям, сходными с теми, которые в американских и других почвах отметили различные ученые [6, 15, 16, 24, 26, 27, 28, 30]. Эти количества в общем возрастают в почвах, причем это наблюдается, начиная с более легких до более тяжелых почв, и от менее гумусных почв — до более гумусовых. Наименьшим средним количеством Е верхнем слое отличаются легкие суглинки (2,7 мгУкг.с.м.), наибольшим „мады“ , т. е. пойменные почвы (7,2 мг/кг с.м.), торфы — (8,8 мг/кг с.м.) и черноземы (9,3 мг/кг с.м.). Расхождения между количествами доступного цинка, в пределах типов, значительно превышают различия между средними количествами доступ ного цикла: так, наряду с почвами, содержащими его в большом коли честве встречаются и почвы с очень малым его содержанием. Среди 128 изученных почв лишь в 14 количество доступного цинка было меньше 1 мг/кг с.м. (в 26 оно колебалось от 1 до 2 мг/кг с.м.), 60 содержало его от 1 до 3 мг/кг с.м., в 37 его найдено от 3 до 6 мг/кг с.м., а в 17 — свыше G мг/кг с.м. В горизонтах, расположенных ниже, количество доступного цинка го раздо меньше, чем в верхнем горизонте, причем оно уменьшается, доходя до следов. Содержание доступного для A. niger цинка либо сходно с количеством цинка, растворимого в 0,1 соляной кислоте, либо несколько выше (коэффи циент корреляции г для обеих форм доступного цикла = 0,9). Содержание цинка, растворимого в горячей концентрированной соляной кислоте в большинстве случаев, раз в 5 превышает содержание цинка, до ступного для A. niger и растворимого в 0,1 н соляной кислоты (коэффи циент корреляции г = соответственно 0,8 и 0,9). Исходя из предпосылки, что предельная величина для цинка, доступно го для A. niger, равняется 2 мг/кг.с.м. для фруктовых деревьев, можно предполагать, что около 10% исследованных почв могут нуждаться в удо брении цинком под однолетние растения, а процентов 30 почв — под фрук товые деревья. Как отмечено, среди почв, содержащих меньше, чем 1 мг/кг с.м. до ступного цинка, всего многочисленнее легкие суглинки и легкие глины (15—2 0 % ), черные глинистые почвы (40% ) и торфы (22% ). Среди почв пойменных (т. наз. ,,мад“ ), черных пылевых, черноземов, лёссов, подзо листых и бурозёмных глинистых почв и рыхлых песков вообще не отмечено таких бедных цинком почв. Содержание не меньше 2 мг/кг.с.м. доступного цинка почвы не обнаружены лишь среди „м ад” , чернозёмов и илистых почв. В анализированных растениях найдено от нескольких десятков до не скольких сот мг/кг с.м. цинка; в зерновых — средне — около 50 мг/кг.с.м.; в мотыльковых и других растениях — значительно больше, а именно от
70 до 340 мг/кг.с.м. Предполагается, что с урожаем растений, с 1 га соби рается за год от 0,2 до более, чем 1,05 кг. цинка.
На основании полученных результатов можно полагать, что вопрос наличия цинка в наших почвах требует дальнейшего изучения.
• О. NOWOSIELSKI
ABUNDANCE OF AV AILA BLE M ICROCOM PONENTS IN PO L IS H SO ILS DETERM INED BY THE A S P E R G I L L U S N IG E R M ETHOD
ZINC
Dep. of Agrochemistry, Central College of Agriculture, Warsaw Head — prof. dr M. Górski
S u m m a r y
In sam ples fro m 128 d iffe re n t soils was d e te rm in e d th e co n ten t of A . niger — available zinc (at 2.5 days of fungus grow th at 33°C), and in 20 soils th a t of zinc soluble in 0.1 n and in co n cen trated h y d ro chloric acid.
In th e u p p e r lay e r of th e tested soils from 0.2 to 15.4 p.p.m. of av ail able zinc was found, in peat soils from 0.3 to 35.0, th e m ean for all soils being 3— 4 p.p.m. available zinc (tabs. 1, 2, 3). The zinc co n ten t of the tested soils show ed sim ilar reg u la ritie s as those observed in A m e rican and o th er soils [6, 15, 16, 24, 26, 27, 28, 30]. G en erally it shows an increase from lig h ter to h eav ier soils and from soils w ith low er to those w ith h ig h er organic m a tte r co n tent. Low est m ean c o n ten t of available zinc in th e u p p e r soil lay e r is found in slig h tly loam y sands (2.7 p.p.m), th e h ig h est in allu v ial soils (7.2 p.p.m.), peats (8.8 p.p.m.) and black ea rth s (9.3 p.p.m.).
The d ifferences in available zinc c o n ten t occurring w ith in th e sam e ty p es are fa r g re a te r th a n th e d ifferences in available zinc co n tent betw een d iffe re n t types, so th a t w ith in th e ran g e of types w ith h ig h m ean co n te n t of available zinc soils v e ry ric h as w ell as v e ry poor in zinc are to be found. From 128 in v estig ated soils content of avail able zinc w as below 1 p.p.m. in 14 soils, from 1 to 2 p.p.m. in 46, from 1 to 3 p.p.m . in 60, from 3 to 6 p.p.m . in 37, and above 6 p.p.m. in 17 soils.
In th e d eep er lay ers th e available zinc co n te n t was m uch low er th a n in th e u p p e r layer, d ecreasing som etim es to tra c e am ounts.
