11. Dydaktyka kognitywistyczna:
zasady, metody, środki
Grzegorz Karwasz Zakład Dydaktyki Fizyki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
dydaktyka.fizyka.umk.pl
Część II: Metody, formy, środki
Metody nauczania
• K. Sośnicki: sztuczne (szkolne) i uczenie się naturalne
• B. Nawroczyński: podające, poszukujące i laboratoryjne
http://www.oecd.org/document/0/0,3746,en_2649_39263238_38052160_1_1_1_1,00.html
OECD, TALIS, 2011
OECD (i UE): - Podawcze (Direct knowledge transfer) - Konstruktywistyczne
Cz. Kupisiewicz, Op. Cit.
Metody oparte na słowie
• Opowiadanie: zastępuje obserwację zjawisk naturalnych, formułowane jasno, zwięźle i plastycznie, oddaje sposób postrzegania i narracji autora
• Wykład: opis złożonych układów rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz związków między nimi, głównie przyczynowo – skutkowych, przedstawionych z różnych perspektyw
• Pogadanka: poszukująca, ale to nauczyciel, dążący do znanego sobie celu, tradycyjnie (od czasów Sokratesa) zadaje pytania, a nie uczeń
• Dyskusja: niezbędne przygotowanie uczniów do merytorycznej wymiany myśli, jasność i wyrazistość głównego problemu,
umiejętność syntetycznego podsumowania
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, PWN, 1978, str. 164
Wykład ogólny, specjalistyczny…
- Kursowy („Elektromagnetyzm”, II rok fizyki) = krążownik liniowy, główny element wojennej floty: z niego czerpiemy zasadnicze zasoby dla zrozumienia zjawisk fizycznych.
Wykład na tablicy, ze wszystkimi trudnościami, jakie to
stworza (a które są podobne do tych, jak ma student w trakcie notowania)
- Specjalistyczny – też ważny, ale pozwalający już na pewną
„nonszalancję”, czyli skróty myślowe, części trudniejsze itd.
- Monograficzny dla własnej „publiczności”– przydatny dla doktorantów, i dla aspirantów dydaktyków (jak nie należy prowadzić wykładu)
- Monograficzny gościnny – wymaga dostosowania się do potrzeby gospodarza.
- Ogólno-uniwersytecki: jeden cel – zainteresować tematem
(a raczej – nie przestraszyć obcym tematem); błąd: „zrobić
dobre wrażenie” = fałszywa popularyzacja
Wykład ogólny, specjalistyczny…
Metody oparte na obrazie
Cz. Kupisiewicz, op.cit.
F. Bereźnicki, op cit.
Metody praktyczne
• Ćwiczenia
• Lekcja w terenie
• Wycieczka
• Laboratorium
• Eksperymenty ad hoc
• Konstruowanie
• Pokaz obiektów
• Wystawa muzealna
• Prezentacja multimedialna
• Video/ film
• Album
• Multimedia
Metody dydaktyczne (UMK, 2018)
Metody eksponujące: wystawa (interaktywna)
• stanowiskowa
• gablotowa
• obiektowa
• tunel dydaktyczny
GK, A. Kamińska, 202 lata ogniwa Volty, Gdańsk, Zjazd PTF, 2003 GK, W czasie deszczu dzieci się nudzą, Sopot, Galeria BWA, 2004 GK, Z górki na pazurki, Festiwal Nauki, UMK Toruń, 2007
Metody eksponujące: wykład interaktywny
• udział indywidualny
• udział grupowy
• współpraca
• współzawodnictwo
GK, Skok z kosmosu, Gdańsk, 2011
Metody eksponujące: inscenizacja
• Scenka ilustrująca
• Przedstawienie teatralne
• Konkurs
GK i ZDF Inne światy, UMK, 2008
GK i ZDF Puszczanie (w) balona, 2009 GK, Why do objects fall?, Gunsan, 2016
Metody grupowe: konstruowanie wiedzy
Metody grupowe: eksperci w laboratorium
Pietrasińki, Sztuka uczenia się, Wiedza Powszechna 1975
Nauczanie programowane = przewidywanie ścieżki poznawczej
Zadania iteracyjne w Internecie
Z. Koupilowa, H. Mandlikova, K. Rochowicz, G. Karwasz, Zbirka zadań z fizyki, UMK, 2014
http://physicstasks.eu/733/lodka
Formy lekcji/ wykładu
• Lekcja podająca
• Lekcja utrwalająca
• Lekcja sprawdzająca
• Lekcja problemowa *
• Lekcja ćwiczeniowa **
• Lekcja eksponująca
• Metoda projektów
• Samokształcenie
• e - wykład
• e – konsultacje
• „surfowanie”
GK i F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego
*
John Deway
Etapy aktu myślenia:
1) odczucie trudności
2) wykrycie jej i określenie 3) nasuwające się możliwe
rozwiązania
4) wyprowadzenie przez
rozumowanie wniosków z możliwego
rozwiązania
5) dalsze obserwacje eksperymenty dla sprawdzenia
** F. Taylor cykl pracy:
1. Określenia zadań i planu 2. Przygotowanie narzędzi 3. Przygotowanie materiałó 4. Wykonanie pracy
5. Uporządkowanie stanowiska
Tradycyjne środki dydaktyczne
• podręcznik
• notatki
• skrypt
• słownik tematyczny
• encyklopedia
• poradnik (kompendium)
• lektury
• streszczenia lektur
• antologie
• wybór fragmentów
• itd.
• mikroskop
• preparat mikroskopowy
• zielnik
• herbarium
• akwarium
• terrarium
• plansze dydaktyczne
• eksponaty „wypchane”
• modele
• modele anatomiczne
• itd.
• zbiór zadań
• instrukcje lab
• zestaw doświadczeń
• eksponat
• stanowisko lab
• modele fizyczne
• PED
• doświadczenie ad hoc
• plansze
• plakaty tematyczne
• itd.
- naturalne (minerały, liście) - techniczne
- symboliczne
Tradycyjne środki dydaktyczne
miniaturowe, stolikowe, gigantyczne
(temat: częstotliwość własna drgań)
Tradycyjne środki dydaktyczne
szkolne, profesjonalne, samodzielne
(Temat: Indukcja elektromagnetyczna)
Tradycyjne środki: „zestawy”
Eksponat do montażu, zbiór elementów, zestaw dydaktyczny
Tradycyjne środki dydaktyki: druk
Schemat, plansza, plakat dydaktyczny
Solaris
Soliton
GK, On the track of Modern Physics
Multimedialne środki dydaktyczne
Zbiory multimedialne
Ścieżki tematyczne
• zdjęcia
• rysunki
• schematy
• animacje
• symulacje
• analogie
• narracja
• nagranie
• dźwięk
• sekwencja
• itd.
GK, W kierunku powszechności dydaktycznej multimediów, 2011
Multimedialne środki dydaktyczne
Encyklopedie tematyczne
Podręczniki mutlimedialne
Multimedialne środki dydaktyczne
GK, Physics is Fun, S&S EU, 2004
http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/Physics_is_fun/html/index-en.html
„Fizyka wokół nas”
„spektroskopia, czyli nauka o widmach”
Wystawa sklepowa w Berlinie
Cały świat jest wokół nas, wystarczy jedynie patrzeć (i myśleć) [GK]
Foto GK
Wystawa sklepowa w Londynie Snieg w Folgarii
Cadine (Trento)
