dr Monika Tenenbaum-Kulig

PRZEDSTAWICIELSTWO

dr Monika Tenenbaum-

Kulig

Istota przedstawicielstwa:

Jedna osoba (przedstawiciel)

dokonuje w imieniu drugiej osoby

(reprezentowanego) czynności

prawnej, która - jeżeli mieści się w

granicach upoważnienia

przedstawiciela do działania w

cudzym imieniu (umocowania)

-pociąga za sobą skutki bezpośrednio

dla reprezentowanego (art. 95 § 2

k.c.)

Przedstawiciela należy odróżniać od posłańca

Posłaniec:

 przenosi cudze oświadczenie woli

(przedstawiciel składa oświadczenie woli, choć nie we własnym imieniu, tylko w imieniu reprezentowanego)

dokonuje czynności faktycznej

(przedstawiciel dokonuje czynności prawnej)

 nie musi mieć zdolności do czynności prawnych, wystarcza naturalna zdolność do przekazania oświadczenia woli

(przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, a pełnomocnik przynajmniej

ograniczoną – art. 100 k.c.)

 nie musi znać ani rozumieć treści przekazywanego przez siebie cudzego oświadczenia woli

(przedstawiciel składa oświadczenie woli)



zniekształcenie oświadczenia woli

przez posłańca ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia (art. 85 k.c.)



w razie niejasnej roli, w której ktoś

występuje, na rzecz przedstawicielstwa przemawia przyznanie pewnego

zakresu swobody, luzu decyzyjnego

np. pełnomocnikiem jest ten, kto może zdecydować czy wysłać gotowe

oświadczenie woli, do kogo je skierować

Przedstawiciela należy odróżniać od organu osoby prawnej

 oświadczenie woli organu przypisuje się samej osobie prawnej; przedstawiciel składa własne oświadczenie woli, choć w cudzym imieniu

 organ wchodzi w skład struktury organizacyjnej osoby prawnej; przedstawiciel jest samodzielnym podmiotem

 kompetencje organu wyznaczają przepisy

ustrojowe danej osoby prawnej; pełnomocnika – pełnomocnictwo

 istnienie organów osoby prawnej jest obligatoryjne;

powołanie pełnomocnika jest fakultatywne

Przedstawiciela należy

odróżniać także między innymi od:



zastępcy pośredniego



osoby tylko faktycznie

pomagającej przy dokonywaniu czynności prawnej

np. radca prawny, adwokat,

notariusz

Zastępca pośredni

 działa we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek

(a przedstawiciel swoim oświadczeniem woli wywołuje skutki prawne bezpośrednio z sferze prawnej reprezentowanego)

 nie ujawnia na zewnątrz, dla kogo działa

 skutki prawne dokonanej czynności występują w sferze prawnej zastępcy pośredniego (on

nabywa prawa i zaciąga zobowiązania), a

później ma obowiązek przeniesienia nabytych praw na osobę, na której rachunek działał, zaś ta osoba ma obowiązek zwolnić go z

zaciągniętych zobowiązań np. komisant, dom maklerski

Istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę przedstawicielstwa:

1) XIX wiek - teoria reprezentowanego – F.C. von Savigny

za dokonującego czynność prawną należy uważać samego

reprezentowanego, przedstawiciel

jedynie przenosi i wyraża jego wolę

2) teoria reprezentacji – R.

Ihering

przedstawiciel składa własne

oświadczenie woli, a więc to on dokonuje czynności prawnej, ale

czyni to w imieniu i ze skutkami dla reprezentowanego



teoria reprezentacji jest obecnie powszechnie przyjmowana

3) teoria pośrednia – L. Mitteis, A. Lenel

za działających należy uznać

zarówno reprezentowanego, jak i

przedstawiciela

 należy przyjąć teorię reprezentacji

 co do zasady o wadach oświadczenia woli oraz o dobrej bądź złej wierze należy rozstrzygać na

podstawie okoliczności zachodzących po stronie przedstawiciela, ale:

1) jeżeli skutki prawne zależą dobrej albo złej wiary, wiedzy albo niewiedzy – oceniamy biorąc pod uwagę również okoliczności dotyczące

mocodawcy (np. mocodawca będący w złej wierze nie może korzystać z dobrej wiary pełnomocnika)

2) jeżeli mocodawca działał pod wpływem podstępu albo groźby, może się uchylić od skutków prawnych

Warunki skuteczności przedstawicielstwa:

1) przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w jego granicach

2) przedstawiciel musi mieć zdolność do reprezentowania

3) przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego

4) czynność prawna nie może należeć do grupy

czynności, przy których dokonywaniu zastępstwo jest prawnie wyłączone

Ad 1) art. 95 § 2 k.c. – skutki bezpośrednio dla reprezentowanego pociąga za sobą dokonanie czynności prawnej przez przedstawiciela w

granicach umocowania

 art. 96 k.c.:

„Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu reprezentowanego

(pełnomocnictwo)”.

 podział przedstawicielstwa na czynne i bierne w zależności od tego, czy chodzi o umocowanie do składania czy do odbioru oświadczeń woli

Najważniejsze przypadki przedstawicielstwa ustawowego:

 przedstawicielami ustawowymi małoletniego są rodzice bądź opiekun (art. 98 k.r.o., art. 155 k.r.o.)

 przedstawicielem ustawowym

ubezwłasnowolnionego całkowicie, który nie

pozostaje pod władzą rodzicielską, jest opiekun (art. 13 § 2 k.c.)

 przedstawicielem ustawowym

ubezwłasnowolnionego częściowo jest kurator (art.

16 § 2 k.c.)

 przedstawicielem ustawowym osoby, której

dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie jest doradca tymczasowy, jeżeli został ustanowiony

(art. 549 § 2 k.p.c.)

art. 98 k.r.o.:

„§ 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko

pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

§ 2. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z

rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym”.

art. 101 § 3: „Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu

opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko”.

 art. 155 § 2. k.r.o.: „Do sprawowania opieki stosuje się

odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów poniższych”.

 art. 156. k.r.o.: „Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które

dotyczą osoby lub majątku małoletniego”.

 art. 159 k.r.o.:

„§ 1. Opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką:

1) przy czynnościach prawnych między tymi osobami;

2) przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na

bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.

§ 2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w

postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym”.

 nie każdy kurator jest przedstawicielem ustawowym

 przedstawicielem ustawowym jest kurator

osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, kurator dziecka poczętego (curator ventris – art. 182 k.r.o)

 przedstawicielem ustawowym nie jest np.

kurator osoby niepełnosprawnej (art. 183 k.r.o.), kurator w sprawach o prawa stanu, kurator spadku

 art. 181 § 1 k.r.o.:

„Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do

zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi”.

Rzekomy (pozorny) pełnomocnik tzw. falsus procurator:



działanie jako pełnomocnik przez osobę, która nie ma umocowania albo przez

pełnomocnika, który przekracza zakres swego umocowania



zasada ogólna: nie występują skutki dla reprezentowanego (art. 95 § 2 k.c.)



jednostronne czynności prawne, w których

oświadczenie woli nie jest skierowane do

określonej osoby są nieważne (art. 104

k.c.)



umowa zawarta przez rzekomego

pełnomocnika nie jest bezwzględnie

nieważna, może zostać potwierdzona przez osobę, w której imieniu umowa została

zawarta

(art. 103 § 1 k.c.)



jednostronne czynności prawne, w których oświadczenie woli jest skierowane do

określonej osoby: jeżeli adresat zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania (art. 104 k.c.)



sankcja: bezskuteczność zawieszona

czynności prawnej

 druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu zawarto umowę, odpowiedni termin do potwierdzenia;

staje się ona wolna po bezskutecznym upływie tego terminu (art. 103 § 2 k.c.)

 w braku potwierdzenia falsus procurator

obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, którą druga strona

poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o

przekroczeniu jego zakresu (art. 103 § 3 k.c.)



art. 105 k.c.:

„Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu

mocodawcy czynności prawnej w

granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu

umocowania wiedziała lub z

łatwością mogła się dowiedzieć”.

Dokonywanie tzw. czynności z samym sobą:

 kwestia, czy przedstawiciel może zawrzeć umowę, w ramach której jedną stroną byłby przedstawiciel działający w imieniu

reprezentowanego, a drugą – przedstawiciel działający we własnym imieniu lub w imieniu innego reprezentowanego

 przy przedstawicielstwie ustawowym jest to

zakazane, zasadniczo z wyjątkiem przypadków, w których czynność polega wyłącznie na

bezpłatnym przysporzeniu na rzecz reprezentowanego

– zob. art. 98 § 2 k.r.o., art. 159 k.r.o.

 przy pełnomocnictwie - art. 108 k.c.:

co do zasady pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w

imieniu mocodawcy; nie może też

reprezentować równocześnie dwóch stron umowy

wyjątki:

I) jeżeli co innego wynika z treści pełnomocnictwa

II) jeżeli ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy (np. ekspedient może coś dla siebie kupić w sklepie, w którym jest zatrudniony)

Ad 2) przedstawiciel musi mieć zdolność do reprezentowania

 rodzice – muszą mieć władzę rodzicielską, sama pełna zdolność do czynności prawnych nie

wystarcza

 przedstawiciel ustawowy – musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych

 pełnomocnik – art. 100 k.c.:

wystarcza ograniczona zdolność do czynności prawnych

 ocena ze względu na chwilę dokonania czynności prawnej, a nie na moment udzielenia

pełnomocnictwa

 utrata zdolności do czynności prawnych pozbawia możliwości reprezentowania; sporne jest, czy

prowadzi do wygaśnięcia pełnomocnictwa

Ad 3) działanie w imieniu reprezentowanego

 przedstawiciel musi ujawnić, że działa w cudzym imieniu i w czyim (chodzi o

rozpoznawalność, np. kasa biletowa, sklep)

 może to ujawnić w sposób wyraźny albo dorozumiany

 w razie zatajenia przez „przedstawiciela” roli, w której występuje (tzn. faktu działania w imieniu reprezentowanego) skutki czynności prawnej wystąpią w jego sferze prawnej, a nie w sferze prawnej reprezentowanego

 to samo dotyczy sytuacji, gdy przedstawiciel nie chce ujawnić, kto jest mocodawcą

Ad 4) dopuszczalność działania przez przedstawiciela

 zasada: dopuszczalne jest dokonywanie

czynności prawnych przez przedstawiciela (art.

95 § 1 k.c.)

 wyjątki: przewidziane w ustawie albo

wynikające z właściwości czynności prawnej I) sporządzenie i odwołanie testamentu przez

przedstawiciela (art. 944 § 2 k.c.)

II) zawarcie małżeństwa za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego (art. 1 § 1 k.r.o.) III) działanie przez przedstawiciela w przypadku

czynności prawnych o ściśle osobistym charakterze

Pełnomocnictwo

 Znaczenia pojęcia „pełnomocnictwo”:

1) umocowanie

2) czynność prawna będąca źródłem umocowania 3) dokument

 źródłem umocowania jest oświadczenie woli reprezentowanego

 jednostronna czynność prawna o charakterze upoważniającym

 mocodawcą i pełnomocnikiem może być osoba fizyczna, osoba prawna, bądź ułomna osoba prawna

 do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika

 pełnomocnik musi mieć przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych

Forma udzielenia pełnomocnictwa:

zasada: swoboda formy

pisemnie, ustnie; w sposób wyraźny, bądź dorozumiany

wyjątki:

I) pełnomocnictwo ogólne – forma pisemna pod rygorem nieważności (art. 99 § 2 k.c.)

II) jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do jej dokonania powinno być udzielone w tej samej formie (art. 99 § 1 k.c.) – tzw. forma pochodna

np. do zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości (zob. art. 158 k.c.)

III) wymóg zachowania formy szczególnej może wynikać z przepisów dotyczących danej czynności prawnej

(zob. np. art. 1018 § 3 k.c.)

Stosunek prawny będący podstawą pełnomocnictwa

(tzw. podstawowy, wewnętrzny)

• podstawą pełnomocnictwa jest często jakiś stosunek prawny między mocodawcą a

pełnomocnikiem, na mocy którego

pełnomocnik jest zobowiązany do działania w imieniu mocodawcy, np. umowa o pracę, umowa zlecenia

• jego istnienie nie jest niezbędne

• w jego braku pełnomocnik nie jest zobowiązany do korzystania z

przysługującego mu umocowania

Rodzaje pełnomocnictwa:

1) pełnomocnictwo łączne i rozłączne

 pełnomocnictwo może być udzielone kilku osobom jednocześnie, z takim samym zakresem umocowania;

wówczas treść pełnomocnictwa rozstrzyga, czy mają one działać łącznie (pełnomocnictwo łączne), czy też każda z nich może działać samodzielnie; jeżeli nic innego nie wynika z treści pełnomocnictwa, każda osoba może działać samodzielnie (art. 107 k.c.)

 pełnomocnicy łączni mogą działać wspólnie i jednocześnie albo oddzielnie i kolejno

 do chwili złożenia oświadczeń woli przez wszystkich pełnomocników łącznych - czynność prawna kulejąca (negotium claudicans); art. 103 § 2 k.c. per analogiam  

2) pełnomocnictwo wspólne – kilka osób ustanawia pełnomocnikiem tę samą osobę

3) ze względu na zakres umocowania wyróżniamy:

I) pełnomocnictwo do poszczególnej

czynności prawnej (tzw. pełnomocnictwo szczególne)

II) pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe) do dokonywania czynności prawnych

określonego rodzaju

III) pełnomocnictwo ogólne

 do dokonywania czynności zwykłego zarządu

 o tym, jakie czynności są czynnościami zwykłego zarządu, a jakie przekraczają ten zakres

rozstrzyga się in casu (decyduje przedmiot zarządu i prawidłowe wykonywanie zarządu)

4) pełnomocnictwo główne i substytucyjne

• ze względu na to, że istotny jest element zaufania mocodawcy do pełnomocnika, pełnomocnik co do zasady nie może

ustanawiać dalszych pełnomocników, chyba że takie uprawnienie wynika z treści

pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku

prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (art. 106 k.c.)

• działanie substytuta w imieniu mocodawcy (substytut staje się pełnomocnikiem

mocodawcy; to samo dotyczy dalszych substytutów)

• zob. art. 738 k.c.

Przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa:

1) odwołanie pełnomocnictwa przez mocodawcę

 możliwe w każdej chwili, bez podawania przyczyny

 jednostronna czynność prawna

 może zostać dokonane bez zachowania formy szczególnej

 możliwość zrzeczenia się przez mocodawcę odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią

stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (art. 101 § 1 k.c.)

2) zrzeczenie się przez pełnomocnika 3) śmierć mocodawcy lub pełnomocnika

 chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (art. 101 § 2 k.c.)

 zob. art. 747-749 k.c.

4) okoliczności wskazane w treści pełnomocnictwa np. upływ czasu, ziszczenie się warunku

rozwiązującego, dokonanie przez pełnomocnika czynności prawnej, do której został umocowany, jeżeli pełnomocnictwo było udzielone tylko do tej czynności

5) utrata zdolności do czynności prawnych przez pełnomocnika (Z. Radwański)

 M. Pazdan: powoduje jedynie niemożność korzystania z kompetencji

6) wygaśnięcie stosunku prawnego, będącego

podstawą pełnomocnictwa, gdy pełnomocnictwo stanowiło jego efekt ustawowy

 art. 105 k.c.:

„Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć”.

 art. 102 k.c.:

„Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik obowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Może żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu; wygaśnięcie umocowania powinno być na odpisie zaznaczone”.

Prokura

 szczególny rodzaj pełnomocnictwa

 prokury może udzielić przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (art. 109¹ § 1 k.c.)

 prokurentem może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 109² § 2 k.c.)

 z oświadczenia woli o udzieleniu prokury musi wynikać, że chodzi o prokurę, a nie o inny rodzaj pełnomocnictwa

 art. 109² § 1 k.c.:

udziela się jej w formie pisemnej pod rygorem nieważności;

wyłączenie przy prokurze art. 99 § 1 k.c.

 udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca

powinien zgłosić do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo rejestru

przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (art.

109⁸ § 1 k.c.)

 wpis jest obligatoryjny, choć deklaratoryjny

 zgłoszenie o udzieleniu prokury powinno określać jej rodzaj, a w przypadku prokury łącznej oraz prokury, o której mowa w art. 109⁴ § 1¹, także sposób jej

wykonywania (art. 109⁸ § 2 k.c.)

 zakres umocowania prokurenta określa ustawa:

prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z

prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 109¹ § 1 k.c.)

 art. 109¹ § 2 k.c.: „Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis

szczególny stanowi inaczej”

np. prokura oddziałowa (art. 109⁵ k.c.)



„Do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na

podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do

zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności” (art. 109³ k.c.)



prokura nie może być przeniesiona;

prokurent może ustanowić pełnomocnika

do poszczególnej czynności lub pewnego

rodzaju czynności (art. 109

k.c.)

 prokura łączna - art. 109⁴ k.c.:

„§ 1. Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie.

§ 1¹. Prokura może obejmować umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania

czynności wspólnie z członkiem organu

zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki

osobowej.

§ 2. Kierowane do przedsiębiorcy

oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym

udzielono prokury”.

Przyczyny wygaśnięcia prokury:

1) odwołanie prokury (art. 109⁷ § 1 k.c.) 2) art. 109⁷ § 2 k.c.:

 wykreślenie przedsiębiorcy z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego

 ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy

 otwarcie likwidacji przedsiębiorcy

 przekształcenie przedsiębiorcy

3) śmierć prokurenta (art. 109⁷ § 3 k.c.)

4) ustanowienie kuratora na podstawie art. 42 § 1 k.c. W okresie kurateli prokura nie może być ustanowiona (art.

109⁷ § 3¹ k.c.)

5) odrzucenie prokury przez prokurenta

6) zrzeczenie się prokury przez prokurenta

Art. 109⁷ § 4 k.c.: „Utrata przez przedsiębiorcę zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury”