DE L’UNIVERSITE DE CRACOVIE
PUBLIES SOUS LA DIRECTION DE LUDOMIR SAWICKI
FASCICULE IX.
WIKTOR ORMICK1
DER HOLZEXPORT
IM FLUSSGEBIET DES OBEREN POLNISCHEN DUNAJEC UND POPRAD
MIT U N T E R ST Ü T Z U N G DER KRAKAUER H A N D E L S- U ND GEWERBEKAMMER
CRACOVIE 1927 1
ED1TEUR: LIBRAIRIE GEOGRAPHIQUE „ORBIS“
4t, RUE BARSKA 41
UNIW ERSYTETU JAGIELLOttSKIEGO
WYDAWANE PRZEZ LUDOMIRA SAWICKIEGO
ZESZYT IX.
W IKTOR ORMICKI
EKSPORT DREWNA
W GÖRNEM POLSK IEM D ORZECZU DUNAJCA I POPRADU
Z ZASILK 1EM KRAKOW SKIEJ IZBY H A N DLO W EJ I PR ZEM Y SLO W EJ
B ib lio tek a In st. G e o g r a f» i C
aA, 4. SO-tP
1 8 1 8 0 0 5 8 7 0 KRAKOW 1927
NAKLADEM KSI^GARNI GEOGRAFICZNEJ „ORBIS“
41, UL. BA RSK A 41.
1818005870
Sktad gtöw ny na W arszaw e w „Domu Ksi^zki P olskiej“, P lac Trzech Krzyzy 8.
Odbito w Tloczni Qeograficznej „ORBIS“, Kraköw-Debniki, ul. Barska 41.
niniejszej mam zam iar przedstaw ic z pomini^ciem opisu wegetacji I osadnictw a najogölniejszq charakterystyk§ gospodarki cztowieka w zakresie uzytkowania ziemi, by na tem tle zarysow ac splot za- gadnien, zwiqzanych, z eksploatacjq lasu na badanyrn o b sza rze1).
N a wst^pie zaraz zaznaczyc nalezy, ze faktyczny zwigzek gospo
darki z w arunkam i przyrodzonemi jest wcale luzny. „Zam itowanie polskiego görala do zaj^cia rolniczego jest faktem “, z ktörym
„laczy si$ — w edtug R o m e r a — skuteczna w alka z tw ardq przy- r o d q “. Zm iana w arunköw , dokonujqca si^ na wysokoäci okolo 700 m, jest tak znaczna, ze za jedyn^ w skazanq form^ racjonalnej gospodarki uw aza siQ hodow l^ lasow ^ 2). Codzienne zaä obser- wacje, zbierane na wycieczkach, pozw alajq nam oglqdac zboza n a wysokoäci ponad 1 .0 0 0 m 8), nie wspom inajqc juz przysto- w iow ego ow sa göralskiego, co to ma „nieraz zd ib ta kilka centym e- tröw wysokie, a w nich po kilka niktych ziarnek“ *),
O bszar objtjty badaniam i zajmuje okrggio 280.220 h a B). W tem stanow iq role i ogrody 43% t.j. 123.310 ha, l^ki 8% t.j, 22.240 ha,
') Monograficzne ujfcic handlu drewnem wydato mi s i q interesuj^cem nie tylko z punktu w idzenia geografji gospodarczej, aie röwnie ciekawem ze wzgiydu na aktualiie obecnie spraw y natury agrarno-spolecznej, zwiijzane z läse tu, jego hodowlq i racjonalnem uzytkowaniem.
) R ö m e r E ttg ,, Klimat Ziem Polskich, Kraköw 1012, Encyklopedja Polska, t. I, str. 241,
*) P a w l o w s k i B o g u m i l , Oeobotaniezne stosunki Sqdeczyzny, Kra
kow 1925, str. 135.
') S o s n o w s k i K az . , Beskidy Zachodnie, Kraköw 1925, str, 80.
*) öbliczenia dokonano na podstaw ie „Gemeinde-lexikon für Galizien*
z r. 1900, czficlow o z a i drogq planlm etrow ania; przy ezytefllt» wskazanetn byloby pogtugiwanie aif aa§trjaek§ map4 speejaln^ 1:75,000, XXII, 7, 8;
XX1J1 7, 8; XXIV, 7, 8,
pastw iska i hale 15% t. zn. 44,490 ha, lasy 29% t. j- 84,550 ha, budynki, place, drogi i nieuzytki dopelniajq calosci, uczestniczqc 5% t. j. 14.630 ha.
W edlug spisu ludnosci z r. 1921 6) zam ieszkiw alo görne po l- skie dorzecze D unajca i P o p rad u 218.178 m ieszkancöw , co daje öredniq g^stosc zaludnienia 75'45 na 1 k m 2. Mimo niekorzystnych w arunköw bytu ludnosc: w zrosla od roku 1869 7) o 27*13% ; z,a- ludnienie bowiem w r. 1869 w yrazalo si§ cyfrq 171.538 m iesz
kancöw , g^sto^c zas zaludnienia 1 km2 nie przekraczala w ted y 60 mieszkaricöw.
Z zestaw ienia tego w ynika, ze stopien nasycania pow ierzchni ludnosci^ jest bardzo silny. Z drugiej zas strony rozwini^ty na wielkq. skal^ ruch em igracyjny usuw a w szelkie w qtpliw osci co do w arunköw bytu. Z adow olony m ieszkaniec nie em igruje. B iedne görskie obszary w yrzucajq rok rocznie setki ludnosci w pogoni za chlebem. Ludnosc görska dostarcza pow aznego odsetku em igrantöw zam orskich, w ^druje na „S aksy“ — a na calem Pogörzu, az po W ist§ znani sq druciarze, szklarze, drw ale i inne „Pow sinogi B es- kidzkie“.
P raca oparta jest w duzej mierze na autopsji i znajom osci stosunköw lokalnych. M aterjalu liczbow ego uzyczyla mi D y r e k c j a K o l e i w K r a k o w i e pism em z dnia 16/1V. 1924 r., L. VI/31541.
Ruch na drogach w odnych zestawilem na podstaw ie „Ksi^gi optat za sptaw d rzew a“ t. I z r. 1923, prow adzonej przez P a n s t w o w y U r z q d W o d n y w N o w y m S q c z u , gdzie tez w ielokrotnie sluzono mi rad ^ i informacj^. Niech mi w olno b^dzie obydw om Urz^dom gorqco za poparcie podzi^kow ac.
Dtug wdzi^cznoSci zaci^gnqlem w obec Nauczycieli i Profe- soröw moich PP. K orbla, Saw ickiego i Sm olenskiego, ktörych zyczliwoäci, sum iennosci i wyrozum ialosci zbyt w iele przypisuj^, by nie dac tutaj temu wyrazu.
°) Skorowidz m iejscowosci Rzeczypospolitej Polskiej, t. XII, W oje- wödztwo Krakowskie, W arszawa 1925, str. 19, 24, 27, 33.
7) O rts-Repertorium des Königreiches Galizien und Lodomerien mit dem Grossherzogtum Krakau, W ieden 1874.
ELEMENTY EKSPORTU.
G eograficzne rozm ieszczenie lasu i jego czynniki. — Geograficzne rozmieszczenie lasu na interesujqcym nas obszarze nie jest jednolite. Klin zaw arty mi^dzy Dunajcem a Popradem w granicach dzisiejszej Polski, wykazuje znacznie wyzszy odsetek lasu, anizeli kotlina Sqdecka lub w wysokim stopniu z lasöw ogo- tocone Podhale. Istnienie lasöw jest w ypadkow ^ nietylko w arun- köw fizjograficznych i nat^zenia osadnictw a w sensie zaröw no historycznym, jak i demograficznym, ale grajg. tu rol§ uströj gospo- darczy i zagadnienia natury komunikacyjnej. Z tych wigc pow o- döw w yst§pow anie duzych kom pleksöw lesnych ma miejsce albo w bezdroznych obszarach görskich, albo w formie posiadlosci la- tyfundjalnych; gdzie zas dw a te czynniki si§ zbiegaly, las znajdow at w yjqtkowo korzystne dane rozw ojow e 8).
Krancowo rözne elementy dzialajq na obszarach nizej poto- zonych. Stare i ggste zasiedlenie kotliny S^deckiej i Pogörza, w zwigzku z coraz mocniej si$ zaznaczajqcym brakiem lasu w miar§
zblizania sig poprzez nasypy dyluw jalne Tarnow skiego i D ^brow - skiego ku zyznym krancom lössöw sandom ierskich, stalo si^ przy- czynq nietylko istnienia rozdrobnionej, a wi^c niechgtnem okiem na stojqcy las patrzqcej wlasnosci, ale w ym agajqc w zm ocnionego budow nictw a nadw er^zylo silnie stan jego rozprzestrzenienia.
Las na Pogörzu zachow al sig jeno na strom ych stokach od- m lodzonych obszaröw , pokryl swq szat3 dzikie debry i rozpadliny, a ustqpil pod naporem ognia i zelaza z rodzajnych zröw nan i ta- rasöw dolinnych, zostaw iajqc je skrz§tnej pracy rolnika.
8)P ow szechnieznan4 jestrzeczq, ze taki korzystnyzbieg okolicznosci miat miejsce na niektörych obszarach Podhala i S^deczyzny („panstw o“ muszynskie, starosqdeckie, szaflarskie; „klucz“ czorsztynski, nawojowski, ryterski i t. p.).
Mapa lesistosci WojewödztwaKrakowskiego(BewaldungderKrakauerWojwodscha
L e g e n d a : a = granice wojewödztwa, b = granice panstw a.
C y f r y p r z y i z o h y l a c h podaja lesisto&c, tj. stosunek % -°w y powierzchni lasu do pow. ogölnej.
U d z i a l l a s u w i e l k i e j w l a s n o s c i w zalesieniu w ynosi: c = ponad 75%, d = 5 0 'l- 7 5 % , e = 2 5 -5 0 % .
L e g e n d e : a = W ojwodschaftsgrenze, b = Staatsgrenze.
D i e Z i f f e r n bei den I s o h y l e n zeigen das W aldareal in % des Gesammt- areals an.
Anteil des W aldes des Gros'sgrundbesitzes in % der allgemeinen Bewaldung:
c = über 75%, d = 50-1-75% , e = 2 5 -5 0 % .
O b j a s n i e n i e : Pow yzsza m apa osw ietla dw a zagadnienia; przedsta- w iono na niej lesistosc W ojewödztwa Krakowskiego i udziat lasu wielkiej w lasnosci w ogölnem zalesieniu. Zalesienie W ojewödztwa nie jest regularne.
Przedewszystkiem uderza nader niska lesistosc doliny Wisly. Izohyla 10%
otacza obszary o wielkiem skupieniu ludnosci na zach., w kraczajqc na wsch.
na liehe gleby powiatu Dqbrowskiego. Izohyla 20% jest silniej zrözniczkowana, anizeli poprzednia. Trzymajqc si§ na zach, mniej wi§cej granicy fizjograficz- nej, wytyczonej brzegiem Beskidöw Zach., w dalszym zas ciqgu progiem Pogörza, w ysuw a sie ona znacznie na pn. w okolicy Bochni ku Wisle i na pd. w poblizu Gorlic, cofajqc si§ nast§pnie ku pn. za Wistg. Izohyla 26% utrwala siq w pamigei dziqki nader regularnej formie. Izohyle 30%
otaczajq lasy Chrzanowskie, Zywieckie, Sqdeckie i Limanowskie.
Rozmieszczenie lasu wielkiej w lasnosci jest tego rodzaju, ze o istnieniu bezwzgl§dnej zaleznosci mi^dzy lesistoäciq a Struktur^ praw no-w tasnosciow q möwic nie mozna. Wiemy natomiast, ze posröd wielu czynniköw, popiera- jqcych rozwöj szaty lesnej, uströj gospodarczy gra doniosla rol§.
Zagadnienienr tem zajqlem si§ szerzej w rozprawee p. t. „Pröba po- dzialu W ojewödztwa Krakowskiego na krainy gospodarcze przy uwzgiqd- nieniu geograficznego rozlozenia la su “ (II Sprawozdanie naukowe za lata 1921—1925; Kolo G eograföw Uczniöw Uniw. Jagiell., Krakow, „O rbis“, 1926, str. 74—94).
E r l ä u t e r u n g . Obige Karte erläutert zwei Problem e: die Bew aldung der Krakauer-W ojwodschaft und den latifundialen W aldanteil an der all
gem einen Bewaldung. Die Verteilung der latifundialen Waldungen ist eine derartige, dass man aus ihr auf einen unbedingten Zusam m enhang zwischen der Bewaldung und den eigenrechtlichen Verhältnissen nicht folgern kann;
jene wird vielmehr von der wirtschaftlichen Struktur vollkommen beeinflusst.
N äheres in meinem „Versuch einer Einteilung der KrakauerW ojwod- schaft in W irtschaftsgebiete unter Zugrundelegung der geographischen Ver
breitung des W aldes“ (II Com pte-RenduScientifique pourles annees 1921—1925;
Koto Geograföw Uczniöw Uniw. Jagiell., Krakow, „O rbis“, 1926, p. 79—94).
Tym dw om ostro siQ rysujgcym, krajobrazow o röznym ob- szarom odpow iadajq odr^bne krainy gospodarcze. Rzecz jednak szczegölna — mimo tak zdecydow anie röznych w arunköw gospo- darki — w typie gospodarki indyw idualnej zm iany sg, praw ie, ze nieuchw ytne. „O rac, siac i zbierac jest czems tak niezb^dnem w przekonaniu ludu, ze bez tego si§ obyc i zyc nie m oze“ 9).
Jako zas rolnik i hodow ca nie ma zrozum ienia dla lasu — w prost go nienaw idzi 10). Dzisiaj w naszych oczach pow stajg ty- sigce ha nieuzytköw tam, gdzie pasterz przep^dzil pow ierzong mu trzodg i r ). Mimo wi^c röznic w w arunkach gospodarki, mimo nie- zaprzeczalnej odr^bnosci obszaröw : produkcji i konsum cji drew na, n a w y k g o s p o d a r c z y , przyniesiony przed setkam i lat przez kolonist^-osadnika, zakorzeniony psychologicznie uniem ozliw ia zin- dyw idualizow anie gospodarki jednostkow ej w tych rozm iarach, jakie bylyby w skazane i pozgdane na tle ogölnej, na podstaw ach przyrodzonych opartej, fizjognomji gospodarczej.
Szczegölow a analiza tnapy handlu i m apy lesistosci W oje- w ödztw a K rakow skiego (tabl. I.) popiera ogölnie uznany poglgd o zaleznosci szaty lesnej od kom unikacji. Drogi bite, w odne i ze- lazne wciggajg w sfer^ sw ych interesöw obszary zalesione, przez ktöre biegng lub ku ktörym si§ zblizajg.
W yst^puje to zaröw no przy äledzeniu m apy handlu, a wi§c m apy topograficznego rozmieszczenia lasu, jak i na mapie, roz- wigzujgcej zagadnienie lesistosci izarytmicznie. W szystkie obszary, przeci^te drogam i, sg z lasöw ogotocone. A wi§c pn. cz^sc P od- hala, dolina Krosnicy, praw y brzeg P o pradu dzi^ki w p ro w ad za- jgcym w glgb gör potokom , doliny: Kamienicy i Lubinki, kotlina
Q) P o t k a n s k i K a r o l , P ism a Posm iertne, t. I., str. 388.
10) Radca Lesnictw a E. M i g d a i , kierownik Okr§gowej Ins'pekcji Lesnej w Nowym Sgczu, opow iadat mi, ze w czasie jednego z objazdöw natkngi si§ na mlodego chlopa, zaorujgcego pi§kny sam osiew ny mtodnik i skarzg- cego si§: „jakto ociec gront zapuscili“.
“ ) a) „W ykaz gruntöw, ktöre nalezaioby poddac zalesieniu ochronnemu po mysli ust. kraj. z 15 czerwca 1904, Nr. 94 za rok 1911—1914/15“ (z aktöw Inspekcji Lesnej Nowy Sqcz; teka: „Zalesienie ochronne“); b) Ankieta W o- jewödztw a Krakowskiego w spraw ie nieuzytköw, przeprow adzona w tnysl reskryptu p. L. 68180/10478/922 z dnia 29 grudnia 1922 r.
Zaröwno w „W ykazie“, jak i w m aterjatach „Ankiety“ podaw ano zgo- dnie jako glöwng przyczyn§ dew astäcji w ypas bydta, stwierdzajgc w prze- w azajgcej wigkszosci w ypadköw, ze obszary o typie nieuzytköw jeszcze jedno pokolenie w stecz byty zalesione.
S ^decka i od pölnocy jq zam ykajqce Pogörze, dalej dolina Smol- nika, w reszcie obszar przeci^ty drogq N aszacow ice— S w idnik— P i- sarzow a i tereny nad drogq Z abrzez— K am ienica— Z alesie—
Tym bark.
Izohyla 20% w ogölnym zarysie röw nolegla do Wisly, w szcze- gölach zas, odd ajaca zasadnicze rysy fizj'ograficzne i hydrogra- ficzno-kom unikacyjne, pozw ala na pierw sze uogölnienie: lesistosc cofa si^ w gör^ dolin, jako zasadniczych osi kom unikacyjnych.
D okladnie tak sam o zachow ujq si§ izohyle 26% i 30% . W ypustki izohyl wskazujct na zaleznosc fizjograficznq. 1 tak glöw ny trzon izohyli 30% obejm uje Beskidy Lim anow sko-Sqdeckie 13), co w tym w ypadku pokryw a si§ z bezdroznosci^ obszaru, podczas gdy skie- ro w an a w stron§ Gorlic izohyla 20% w skazuje na spadek lesi- stosci w zw iazku z obnizaniem sig m asywnosci wyniesienia. W jeszcze silniejszym stopniu, bo ponadto poparte znacznq droznosci^, za- znacza si$ analogiczne zjaw isko na Podhalu. Lokalne pozorne' od- st^pstw a od podanych tu praw idel, jak n. p. silne podejscie ku W isle izyhyli 20% mi^dzy W ieliczk^ a Bochni^, nie pow inny m^cic obrazu, w obec sw ego antropogenicznego pochodzenia (ustaw q chroniona Puszcza Niepotomicka). Seisla zaleznosc istnienia lasu od kom unikacyj okazata sie wyraznie, kiedy w skutek przeprow a- dzenia linji kolejowej Nowy S^cz— C habow ka nietylko zapoczqt- kow ano eksploatacj^ drew na na szerszq skal§ — ale zaznaczyt si^
silny zw yzkowy ruch cen drzewa, czego dow odem potrojenie si^
w ci^gu 30 lat (od r. 1872 do r. 1902) wartosci drew nianych do- m öw mieszkalnych 18). Zw yzkow y ruch cen drzew a na skutek po- w stania nowej drogi kom unikacyjnej jest zjawiskiem tak charakte- rystycznem i typow em dla gospodarki czlowieka, ze zachodzi po- trzeba uw zgl§dnienia dw öch now ych m omentöw. Sq niemi: 1° zja
w isko niedoceniania roli gospodarczej i wartosci surow ca na obszarze produkeji wzgl^dnie w yst^pow ania, o ra z2° stosunek kom u- nikaeji do gospodarki wogöle. Zjawisko niedoceniania wartosci niektörych surow cöw na obszarach produkeji (towarzyszqce pew - nych stopniom w ewolueji gospodarki czlowieka) w ynika z nie-
lä) S o s n o w s k i K., Przewodnik po Beskidzie Zachodnim i Pieninach, Kraköw 1914, str. 5—6.
13) B u j a k F r., Limanowa, Kraköw 1902, str. 59; nader interesuj^cym przykladem jest zwini§cie dobrze prosperujejeej papierni w Kamienicy i kilku tartaköw , nie mogqcych utrzymac cen na poziomie konkurencyjnym, wskutek kosztöw transportu do kolei.
znajom osci ich uzytecznosci 14), mog^c w röwnej mierze miec przyczyn§ w nadm iarze s u ro w c a 15). W kazdym jed n ak razie spo- w odow ane jest brakiem lokalnego zapotrzebow ania. Niew qtpliwie jest tez tem cz^stsze, im pierw otniejsz^ i prymitywniejszg. jest form a gospodarki spotecznej. W miar§ rozwoju gospodarki i opierania jej na podstaw ach szerszych, anizeli utopijnej sam ostarczalnosci, srodki techniczno-kom unikacyjne, w yröw nujgc transportem upo- sledzenie przyrodzone, uczq w artosciow ania niedocenianych surow - cöw. Z poprzedzajqcego rozum ow ania wynikafoby, ze droznosc decyduje o rozw oju gospodarczym . W zajem ne zwiqzki s^ tu jednak scislejsze, gl^bsze i si§gajq dalej. Jezeli forma i stopien gospodarki s^ wyrazem kultury technicznej, to droznosc, w arunkuj^ca pocz^t- kow o ewolucj^ gospodarczq, staje si^ z czasem jej instrum entem i narz^dziem . Umiej^tne stosow anie kom unikacyj jest zasadniczq cech^ wyzszej kultury. D yskutujqc zagadnienie stosow ania ko- m unikacji mysl§ nietylko o technicznem wyzyskaniu nowej formy, 0 zastgpieniu starej lepszq, o unikaniu drozszej, m aj^c do dyspo- zycji taniej si§ kalkulujqcq, ale rozw azam w pierw szym rz^dzie 1 na pierw szym planie geograficzne kierunki jej prow adzenia ze w zgl^döw celowosci gospodarczej. Poszerzanie horyzontu geogra- ficznego raz w raz staw iato ludzkosc w obec nowycb, nierzadko zgota nieoczekiw anych, zagadnien gospodarczycb. W ich szeregi zaliczyc nam w y p ad a om öw ione wyzej zjaw isko niedoceniania su row ca na obszarze produkcji. Ono, jak i cate m nöstw o pok rew - nych — w szystkie zas w sum ie sw ych w pfyw öw i dzialah, nadaty kom unikacji donioslosc czynnika dziejowego, ktörego rola lezy w odkryw aniu now ych obszaröw o wielkich zasobach i w w iq- zaniu ich prqdam i wym iennem i z krajam i o wyzszej kulturze m aterja ln e j16). Latw osc zbytu staw ata si$ w tedy czynnikiem usw ia-
u ) Ludy afrykanskie nie cenily kosci sioniovvej, nie znajqc jej uzycia, podczas gdy nom ada pn.-afrykanski lub centralno-azjatycki skrzgtnie zbieraf, suszyt i szanow at obornik, jako jedyny m aterjat opatowy.
15) Opisy podrözniköw po Peru i Meksyku zgodnie podkreslaj^ fakt pospolitego zastosow ania u tam tejszej ludnosci szlachetnych metali.
ln) „Zmiana odleglosci m iejscow osci geograficznych w odniesieniu oczywiscie do cztowieka, dokonana przez znoszenie trudnosci komunika- cyjnych, co moznaby nazwac antropogeograficznq zm ian^ odlegtosci, jest jednq z zasadniczych cech postepujacej kultury.'O na powoduje w zrost w ar- tosci w kierunku linji zbiizen... i t. d.“. J a n o v v s k i B e n o n , O odiegto- sciach jako czynniku rozwoju kultury, Lwövv 1908, str. (372) 5.
dam iajgcym , jak produkt — przedm iotem pozqdania. W arunkow ane jest to do dnia dzisiejszego przedew szystkiem zrozum ieniem przez odkryw c§ kierunku wzrostu zapotrzebow ania. Innemi slow y um ie- j^tne stosow anie kom unikacji zalezy od znajom osci kierunku, w ktö- rym w zrasta zapotrzebow anie danego surow ca.
Pobiezny rzut oka na historj^ lasu, w görnem polskiem do- rzeczu D unajca i P opradu wskazuje, ze podobnie jak w catej Polsce i tu dlugo uw azano las za nieuzytek a w najlepszym razie za pow ierzchni^ niedostatecznie gospodarczo wyzyskanq 1?). „Za Ja- giellonöw, Batorego, a naw et jeszcze za pierw szego W azy uw azano pusty w znacznej cz^Sci obszar P odhala za rzecz tak malej w ar- tosci, iz m ögl nim rozporzqdzac kazdorazow y starosta“ 18).
Niemniej jednak z r. 1630 pochodzi pierw szy znany w yrok sqdu referendarskiego, ktöry wskazuje na ochron§ lasu 39). Mnie- m anie w czesno- i sredniow iecznych w ladcöw o nizszosci gospo- darczej obszaröw zalesionych bylo stuszne w swietle polityki kolo- nizacyjnej i tem silniej uzasadnione, ze pograniczne puszcze lesne, obejm ujqc szerokie szmaty ziemi b e z p a n sk ie j20), daw aty m oznosc ekspanzji bezkrw aw ej drogq podboju gospodarczego przez karczo- w anie i osadnictw o. Szereg dokum entöw w skazuje na identyfikacj^
granicy osadniczej z politycznq 21).
Od tych to czasöw ci^zkiej pracy karczunkowej az po dzien dzi- siejszy w roznobarw nej szacie rozwijalo si§ w spölbytow anie czlo- w ieka 1 lasu. S erja zjaw isk daje si§ uj^c w c y k l l e s n y , ktö- rem u przypisuj^ znaczenie nieco ogölniejsze.
” ) Przywilej na zalozenie Piwnicznej z r. 1348; „Pragn^c, aby pozytki z naszego krölestw a jaknajbardziej rozszerzaly sie zakladaniem m iast albo m iasteczek w m iejscu lasöw i gajöw, z ktörych nam zadna korzysc nie przychodzila“... M o r a w s k i S. „Sqdeczyzna“, t. I, str. 231.
18) C z u b e k J a n , Pocz^tki i nazw a Zakopanego, Rocznik Podhalariski, t. I, str. 51.
lö) D i u g o p o l s k i E., Przywileje soltysöw podhalariskich, Rocznik Podhalariski t. I, str. 19.
20) „Zdeterminowanie granicy i jej dokladne wytyczenie przechodzilo praw ie zaw sze (w w iekach srednich) moznosc ludzkEi“. Z a c h o r o w s k i S t an ., W §gierskie i polskie osadnictwo Spizu do potowy XIV wieku, Kra
kow, 1909, str. 9.
21) F r i e d r i c h W., „Die historische Geographie Böhm ens bis zum Beginn der deutschen K olonisation“, Wiederi 1912, str. 33.
Z a c h o r o w s k i S t a n . wykazai ponad w szelka watpliw osc, ze utrate Spizu polozyc nalezy na karb nieudolnie prowadzonej akcji osadniczej (1. c.;
ibd. str. 13: Stylizacja nadania Beli IV z r. 1256 na rzecz Com esa Jordana).
m ozna zapom inac, ze pröcz schem atu istnieje zywy, dzialaj^cy indyw idualnie czlowiek.
Stan hodow li lasu. — W ynik dotychczasow ych rozw azan streszcza si^ w m niem aniu, ze nalezyta ocena gospodarczo-spo- lecznej roli lasu jest w duzej mierze zaw isla od w arunköw e k s-a ploatacji i wysokosci eksportu. M iernikami sq wi§c zdolnosc pro- dukcji i struktura aparatu kom unikacyjnego. P rodukcja w ym aga albo hodow li, b^dziem y mieli w tedy do czynienia z gospodarkq mniej lub wi^cej intensywnq, albo liczenia si§ jedynie ze stanem zasoböw naturalnych, bez troski o przyszlosc, co okre^lam y m ianem gospodarki ekstensyw nej. Nie w nikaj^c tu w szczegöly florystycznego charakteru lasöw görnego dorzecza D unajca, co bylo przedm iotem m onografji B. P a w l o w s k i e g o , pragn^ zaznaczyc, ze stosunki hodow lane znajdujq si$ na interesujgcym nas obszarze w oplakanym stanie. Pom ijaj^c nieliczne gospodarstw a, w ktörych kultura lasu stala na poziomie now oczesnych w ym agah, trakto- w ano las, jako t§ dziedzin^ gospodarki, w ktörq kazdy w ktad jest conajm niej nierentow ny. Krötko przed w ojnq stosunki ulegly pew nej zm ianie na lepsze; niestety w ybuch zaw ieruchy w ojennej przerw at to wielce pozqdane dzieto. Z aniedbanie lasu, ciqgle ra- bunkow e i nieracjonalne w yr^by spraw ity znaczny ubytek po- w ierzchni lasowej, n adom iar zas ztego pojaw it siQ kornik, ktörego spustoszenia przybraly rozmiary kl^ski elem entarnej. D em oralizacja, w yw olana dtugotrw alq wojnq, rozluznienie, i tak u w foscianina naszego w odniesieniu do lasu n ader stabego, poczucia cudzej w lasnosci zaznaczylo si§ z jednej strony silnym w zrostem k ra- dziezy lasow ych, z drugiej w p^dzaniem bydta i trzöd w naloty 1 zagajniki, co pozostaw iio tak krw aw e slady, ze horoskopy pro- dukcji na najblizsze lata s$ bardzo nikle. — W szystkie te oko- licznosci, razem wzi^te, spraw iaj^, ze produkcja roczna z 1 ha nie przekracza w zadnym razie (srednio) 2'5 m3, w ahaj^c si$ od
2 do 2’5 m s 29). Roczna produkcja catego obszaru w ynosi mi^dzy 1 7 0 .0 0 0 -1 9 4 .0 0 0 m3 drew na. Zaokrqglajqc mozliwq rocznq pro- dukcj§ do 2 0 0 . 0 0 0 m3 drew na, zyskujem y pew ien spraw dzian dla okreslenia stopnia nieogl^dnosci gospodarczej i charakteru rabun-
-!)) B i e l a r i s k i (O las polski — W arszaw a 1921, str. 13) oceniat pro- dukcj§ najwyzej rocznie na 3 m° z ha. W edtug informacyj Wojewödzkiej Inspekcji Lasöw w Krakowie, Obwodowej Inspekcji Lesnej w Nowym S^czu i w Nowym Targu, jakotez p r o f. S t. S o k o t o w s k i e g o n aleiy t§ w ar- tosc stanow czo obnizyc do granic w tekscie ustalonych.
kowych poczynan cztowieka, a to drogq poröw nania rocznego przyrostu m asy drzew nej z ubytkiem , w yw otyw anym przez eks- ploatacj^.
Komunikacje. — Analiza aparatu kom unikacyjnego prow adzi w pierw szym rz§dzie do jego podziatu na: kom unikacje w e- wn§trzn^ t. j. siec drög, tw orz^cych arterje transportow e dla w y- dobycia m aterjatu z lasu i dostaw y go do linij eksportow ych oraz kom unikacje zewn^trzn^, na ktörq sktadajq sie drogi wy- wozu. Siec kom unikacyjna w ew n^trzna, jakkolw iek technicznie pozostaw ia duzo do zyczenia, naogöt jednak z punktu w idzenia praktycznosci i w zajem nego uzupetniania sie jest k o rz y stn a 30).
Zanim rozwazym y zaleznosci i zwiqzki jej z morfologjq, zaakcen- to w ac nalezy doniostq role droznosci lasu. Jednq z gtöw nych röznic w bonitacji siedliska jest obok gleby i potozenia hypsom etrycznego kierunek nachylenia terenu, jako predysponujacy pew ne d r o g i31).
Niska rentow nosc lasöw dorzecza D unajca m a przyczyne w nie- dostatecznej rozbudow ie lasowycb kom unikacyj. Braki majq Cha
rakter zaröwno iiosciowy, jak i jakosciow y. Drogi biegnq doli- nam i dzikich, görskich potoköw i w ym agajq niepew nych w kta- döw, dlatego „gtöw ny w yw öz drzew a nastepuje zwykle w czasie dobrej sanny porq zim ow q“ 82).
M orfologiczna b u d ow a obszaru, rozpadajqcego sie na dwie kotliny: S^deckq i Nowotarskg. i dw ie doliny przetom ow e D unajca i Popradu, przyczem odrebne jednostki m orfologiczne grupuj^ sie w zdtuz potoköw : Ochotnicy, Kamienicy i Muszynki, w arunkuje 7 jednostek kom unikacyjnych, dajqcych sie zgrupow ac w dw a typy. N a obszarach kotlin rozw ineta sie siec kom unikacyjna w y- bitnie d o s r o d k o w a 88), w zdtuz rzek zas zdradza ap arat dro-
30) „W enn m it dem Bau eines Netzes von Holzzufuhrwegen, welche die Ausbeutungsgebiete mit den Holzverkehrslinien verbinden ein System von gem ischten Verbindungswegen geschaffen wird, kann die Menge des zu transportierenden Holzes leicht vergrössert w erden; denn die planm ässige Ausbeutung der W aldflächen hat die Lösung der Transportfragen zur Voraus
setzung“. D er O steuropäische Holzmarkt, Krölewiec 1924, II, 13.
31) Danes, v. G., Bevölkerungsdichtigkeit der Herzegowina, str. 71.
32) „P ow iat Lim anow ski“, Plan G ospodarstw a, t. 1., cz. 1, strony nie- numerowane. Zdeponowane w tarnt. Radzie Powiatowej.
3S) KoncentrycznoSc je st w spölna wszystkim stosowanym srodkom lokomocji: odnosi si§ w Nowotarskiem do kolei i drög kofowych, w S^- deckiem ponadto i do drög wodnych.
E k sp o r t d r e w n a . 2
gow y C h a r a k t e r s u b s e k w e n t n y 84). Niezaleznie od tych dw öch typöw zw röcic nalezy uw ag§ n a sporadycznie pojaw iaj^cy si§ t y p k o m u n i k a c j i k o n s e k w e n t n e j : l ) p i e r w o t n e j , o i l e p o - Iqczenie kom unikacyjne, bez w zgl^du na rozwöj form m orfolo- gicznych, biegnie drogq n ajk rö tszq 3B), w zgl§dnie 2) n o w o c z e s - n e j, gdy powiqzanie, nie stanow iqce najkrötszej drogi, dzi^ki swej technicznej wyzszosci, pozw ala na oszcz^dnosc na czasie 36).
Analiza droznictw a na mniejszych obszarach w skazuje na nie- w qtpliw q i dalej, nizby s^dzic mozna, si^gaj^cq zaleznoSc prze- biegu a naw et rozw oju kom unikacji od m orfo lo g ji37).
Studjum w lasciw osci drög zelaznych i w odnych wchodzi w zakres rozw azan na tem at pow igzania görnego polskiego do- rzecza D unajca i P opradu, jako obszaru produkcji z Polskq, jako organizm em pahstw ow ym , ktörej obszar traktow ac m ozemy jako obszar konsum pcji. Nalezy wi^c zastanow ic si§ n ad celow osci^
organizacji sieci w ew n^trznej, nad jej polozeniem w stosunku do sieci ogölnej, oraz nad sposobem ich pow i^zania w zajem nego. O ce- lowej organizacji sieci w ew n^trznej möwic mozna, gdy caly obszar jest jednostajnie udost^pniony i gdy röznym mozliwosciom wy- w ozu odp o w iad a röznokierunkow osc drög. O b serw acja poucza, ze udost^pnienie badanego obszaru jest naogöl jednolite, siec jed n ak drög lesnych pozostaje daleko w tyle poza dzisiejszemi w ym aganiam i, staw ianem i droznosci lasu. W reszcie techniczny dobör srodköw kom unikacyjnych nie w yszedl ze stadjum niemo-
sl) Komunikacja subsekw entna, poniewaz jej pow stanie w arunkow ane bylo mniejszym, niz gdzieindziej oporem.
3ä) cf. cytat z odnoänika 32.
30) Zasadniczym rysem nowoczesnej zdobywczej techniki komunika-
■cyjnej Iqdowej a w pewnej mierze i oceanicznej je st pokonyw anie prze- strzeni nie najkrötsz^ drogq, a czasem.
37) Subsekw entny röw Zakopanego o dosrodkow o rozwinietej sieci komunikacyjnej iqczy si§ z kotlin^ N ow otarsk^ drog^, biegnqcq wzdluz D u
najca. Poiozony u w ylotu doliny Popradu Stary S^cz jest obszarem groma- dzenia wysilköw gospodarczych krain, zstgpuj^cych vv jego s^siedztw ie z Beskidöw w kotling Sadeckq. Nie inn^ je st rola Szczawnicy, Piwnicznej, Kroäcienka, Ochotnicy, Muszyny, Krynicy i t. d. W tem miejscu w reszcie podkreslic nalezy prymitywny, dziki niemal stan drozyn lesnych i polnych, puszczajacych si§ grzbietami i zebrami m asyw öw görskich po to, by spasc röwnie nagle jak gw attow nie w ghjboko wzarte doliny i debry, stanowi^c jedynie w zimie szlak mozliwego transportu drew na z gör (drogi w Gor- cach, na Radziejowej, Prehybie itd.).
w l^ctw a 38). Post^pem i m odernizacjq jest u nas zastosow anie ryz w obec do niedaw na jeszcze upraw ianego puszczania drzew a w pniach zimq po sn ie g u 39). W zajem nego dopelniania si§ aparatu kom unikacyjnego dopatryw ac si§ nalezy w röwnoleznikow ym prze- biegu kolei, a poludnikow ym drög w odnych. W stosunku do sieci pafistw ow ej — ma dorzecze D unajca i Popradu, jako obszar pro
dukeji, potozony na peryferji paristwa, sytuacj§ nie najkorzystniej- szq; tem wi^kszej wi^c w agi nabiera kw estja pow iqzania kom u
nikacyjnego, ktöre uznac m usim y za jedno z najkorzystniejszych, jak ie na ziem iach Polski istn ie je 40).
M oznosci transportu röwrtoleznikowego drogam i zelaznemi od p o w iad a ekonom icznie znacznie korzystniejsza latw osc kom uni- kow ania si§ z obszaram i konsum peji, lezqcemi nad tq sam q drogq w odnq, w kierunku poludnikow ym .
Gospodarcze w alory srodköw komunikacyjnych sq rözne, ja k niejednolitem i sq one sam e ze wzgl§du na rodzaj. Röznice polegajq nie tylko na czasie trw an ia transportu i nie dajq si§ spro- w adzic tylko do ich rozmaitej pojem nosci, t. j. energji tran sp or- tow ej danego srod ka lokom oeji; tkw iq one w w alorach natury gospodarczej: taryfach i optatach przew ozow ych. Drogi kolow e najlepiej naw et urzqdzone a nie w yzyskiw ane srodkam i m oto- rycznem i, zachow ujq znaczenie jedynie linij dow ozow ych; nie w y- trzym ujq one konkureneji z pozostatem i typam i z pow odu malej pojem nosci i malej szybkoSci, ktöreto okolicznosci podnoszq znacz-
38> Jak poprzednio wzmiankowano, drogi wymagajq, znacznych nie- pew nych w kladöw, co pozostaje w zwi^zku z dzikim stanem tamt. potoköw ii rzek, domagajqcych sig jaknajenergiczniejszych prac regulacyjnych i za- budow ania. Kolejki wq.skotorowe znalazly w jednym tylko wypadku na ba- danym obszarze zastosow anie (W ierhomla).
39) Technika puszczania drzew a (przewaznie opalowego) ryzami przy- niesion^ zostata przez Huculöw z K arpat W schodnich. Jestto bardzo ciekawy i szczegölny p r z y k t a d w § d r ö w k i u r z ^ d z e n g o s p o d a r c z y c h .
40) Pragne tu raz jeszcze wyraznie zaznaczyc, ze korzystnego pow ia- -zania komunikacyjnego szukac mozna ze wzgl§du na czas lub ze wzgl^du na kosciec, Struktur^ geograficzna aparatu drogowego. O ile K u b i j o w i c z , analizuj^c warunki czasowo-kom unikacyjne, doszedt do odmiennych nieco zapatryw an („Irochrony Poludniow ej P olski“ str. 28) — tak w naszych rozwazaniach decyduja kierunki ruchu. Pozatem dodam , ze Dunajec wyw o- tuje przez transportow anie tow aru bardzo interesuj^cq komplikacj§ czasow o- komunikacyjn^ w swojem dorzeczu.
2*
nie koszta t r a n s p o r t u P r z e c i w n i e : duza pojem nosc, znaczna szybkosc i niezaleznosc od w arunköw atm osferycznych42) oto za- lety drög zelaznych. Szczegölnie ta ostatnia okolicznosc, zapew - niajqca ci^gtosc uzytecznosci kolei, stanow i dzis m oment, n ad a - jqcy kom unikacji zelaznej znami§ wyzszosci nad rzeczng, gdzie ruch w calej petni zalezy od w arunköw klim atycznych. G töw n^
zatem przyczynq matej rentow nosci rzek sptaw nych jest ich pierw otny niem al stan, zacofanie techniczne. Jezeli bow iem nie jestesm y w stanie przeciw dzialac skutecznie zam arzaniu ich w o- kresie zimowym, to jednorazow y w ktad um ozliw ia uchylenie za- stoju, w ynikajqcego zw taszcza w jesieni z braku w ody; tq samg.
drogg röw noczesnie m oznaby zwi^kszyc tonaz transportöw . Jedy- nie regulacja przyczynic si§ moze do ozyw ienia tak znakom icie geograficznie rzuconej drogi, jakg jest wstQga D unajca i do od- cigzenia sieci kolejowej. Mimo znacznej röznicy w taryfach n a korzysc drög w odnych, byty one w roku 1923 bez poröw nania stabiej w yzyskane, anizeli koleje.
H andel drzew em na obszarze badanym prow adzony jest, jak to poprzednio zaznaczytem, n ad e r pierw otnem i srodkam i i m eto- dami. Przy ladow aniu n. p. nie spotyka si§ m echanizow ania pracy.
Jest rzeczg w prost nie do wiary, ze na stacjach eksportujgcych przeci^tnie miesi^cznie 1 0 0 0 do 1500 ton tadow anie o dbyw a si§
wyigcznie fizycznym wysilkiem cz to w ie k a,t3). Jak podkreslalism y, eksport drew na w obszarze dorzecza D unajca g ra pew ng rol^ gos- podarczg. Czyz nie rzuca tu jaskraw ego sw iatta na ekstensyw ny Charakter gospodarki szczegöi na pozör m atoznaczny: brak statych miejsc zaladow czych. W zdtuz nieregulow anych rzek zrozum iatg jest w ^dröw ka m iejsc zbijania tratew , trzym ajgcych si§ jak naj- blizej obszaru eksploatow anego. Interesujgco przedstaw ia si$ ta rzecz przy stacjach kolejowych. W i^kszosc placöw zaiadow czych
41) Zwi§kszajgca sig odleglosd lasu od komunikacji obniza w artosc materjatu, obcigzajgc go proporcjonalnie do rosngcej drogi podnoszgcemi si§ kosztam i dowozu. — Rzecz ta regulow ana je st „ex offö“. cf. „Dziennik Urz^dowy W ojew ödztw a Krakow skiego“ Nr. 6, poz. VII, str. 3, z dn. 28/VII
1924 r.
42) Zaburzenia w yw olane opadam i snieznemi sa zasadniczo krötko- trw ale — bardziej dotkliwemi okazujg si§ katastrofalne ulewy „sw iftojanskie“.
4S) Jedyng „techniczng zdobyczg“ sg robotnicy fachowcy, trudnigcy si§
specjalnie tadowaniem. Jakzez „dzikim“ w ydaje si§ w obec pow yzszego Sjam ze swoim fachowcem — slonietn? Z catym uznaniem wyrazajg si§ o pracy slonia ze wspölczesnych podrözniköw polskich S a w i c k i i G r a b c z e w s k i .
przy dw orcach nie jest w lasnosci^ kolei; s$ one albo w r§ku firm eksportuj^cycb, albo tez przygodnie b^dz przez kolej, b^dz przez nadaw cöw dzierzaw ione.
O ddalenie m aterjatu od kom unikacji i odleglosc, dziel^ca obszar produkcji od obszaru konsum pcji sq temi dw om a zasadni- czemi elem entami, ktöre regulujq cen§ drew na. Rola ich jednak jest rözna. W zm iankow ane rozporzqdzenie W ojew ödztw a K rakow skiego pozw ala pociqgnqc l i n j e r ö w n y c h c e n d r z e w a w po- staci röw noleglych do najblizszej kom unikacji, przyczem kazdem u km rosnqcego oddalenia odpow iada 1% spadku ceny (do 30 km).
O dpow iedz n a pytanie, w jakim stopniu w ptyw a na uksztal- tow anie ceny odleglosc, dzielqca obszar produkcji od m iejsca kon
sum pcji, nie jest ani latw a, ani prosta. W tasciw ie nie bez slusz- nosci rzec-by mozna, ze jest ona nieobliczalna. W ysokosc taryfy, jej w ym iar w kracza w sfery polityki gospodarczej i gospodarczo- handlow ej pahstw a, w skutek czego kalkulacja kosztöw dyktow ana jest najrozm aitszem i wzgl^dam i. Km taryfowe nie m aja nie w spöl- nego z faktycznq o dlegtosciq41).
Pozatem cena regulow ana jest sytuaejq rynkowq, a instancjq decydujqcq w ostatnim w ypadku jest konjunktura handlow a.
O statnie lata handlu drew nem przedstaw ialy si§ w Polsce intere- sujqco. W r. 1923 kojunktura byla bardzo pomy&na a handel
IJ) a) Jako klasyczny przyklad przytoczyc mozna faworyzowanie G dan- ska. Odlegtosd z W ilna przez W arszawg do G danska wynosi 804 km, pod- czas gdy z W ilna przez G rajewo do Krölewca 527 km. W pierwszym wypadku stosunek taryfy do wartosci ladunku röwna sie 32%, w drugim zas 36%. „Verkehrswege aus W ilna und die Holzausfuhr“, D er O steuropäi
sche Holzmarkt, Krölewiec 1924, II, str. 13.
b) Jeszcze jaskraw iej w yst^puje ten fakt odnosnie do Bialowiezy:
pozycja tar. taryfa Bialow ieza—Krölewiec via G rajew o—Prostki VII D 462 fr. zl.
odleglosc = 417 km VII E 346 „ „
„ —G dansk via Ilowo-Laskowice V IID 328 „ „ odleglosc = 624 km VII E 298 „ „
„Stolica lasöw polskich Bialowieza, o 207 km toru bardziej od Gdari- ska niz od Krölewca odlegla, je st jednak blizsza Gdafiskowi pod wzglg- dem kosztöw przewozu“. — R u d z k i . „Gdahsk i Krölewiec pod wzgl^dem taryf kolejowych na drew no“, Przem ysl i Handel 1924 z. 5, str. 104—106;
c) o spraw ie uprzyw ilejow ania G danska. a taryfowem uposledzeniu Krölewca w ypow iada si§ bardzo interesuj^co z punktu widzenia gospodarki niemieckiej P o r a l l a K. (W irtschaftsdienst, Hamburg, 1924 z d. 26 wrzesnia, str. 1307).
n ader ozywiony, a w r. 1924 zapanow aly stosunki wr§cz odm ienne, przyczem w duzej mierze dopatryw ano si$ przyczyn tego zjaw iska w nieracjonalnej z punktu w idzenia handlow ego polityce tary - fo w e j4B).
D zisiejsza organizacja i forma handlu; koniecznosc reformy. Niezupelnym byiby ten obraz, gdyby choc w kilku stow ach nie w spom niec o handlu, jako odr^bnem zupetnie zrödle zarobku. T raktujqc handel, „sub specie aeternitatis“, nie trudno zauwazyc, ze organizacja jego oparta na nowozytnych podstaw ach, nie pow inna si^ liczyc jeno z korzysciam i chw ilowem i. K upiec pow inien conajm niej w tej mierze byc zainteresow anym w trw a- lem utrzym aniu przedm iotu handlu, jak g ospo darz w zapew nieniu sobie zbytu. Przylozenie tej m iary do metod i organizacji handlu na obszarze dorzecza D unajca poucza, ze kupiectw o nie stoi ani rzeczowo ani spolecznie na w ysokosci zadania. Dzisiejsza organi
zacja han d lo w a nie liczy si§ z najistotniejszem i zjaw iskam i, to w a- rzysz^cemi kazdej g o spo darce ekstensyw nej, w sröd ktörych jako cech^ najbardziej typow q w yröznic nalezy nieublaganq koniecz
nosc ciqglej zm iany m iejsca eksploatacji. W obec m atych g osp o- darczo-adm inistracyjnych jednostek lesnych, dysponujqcych ogra- niczonq ilosciq przeznaczonego na roczny w yrqb drzew ostanu, ze- staw ianie w ielkich transportöw nap otyka ze w zgl^döw hodow la- nych z kazdym rokiem na coraz to wi^ksze trudnosci. Poniew az caty handel prow adzi si§ zapom ocq sieci faktoröw , agentpw itp.
„zaufanych“, penetrujqcych obszar produkcji, cena nieproporcjo- 4ä) a) G i e j s z t o r J. Przesilenie gospodarcze a taryfy kolejowe, Prze- m ysl i Handel 1924, z. 23, str. 663. Autor zw raca uw age na koniecznosc do- stosow ania taryf dla potrzeb gospodarczych;
b) obnizenie taryfy moze miec skutki daleko idqce. „Przyznanie znizki tylko dla przewozöw z odleglosci dalszych mialo na celu zapobiezenie wy- cinaniu lasöw nad granic^ zachodniq“ (Przem ysi i Handel 1924, z. 9, str. 229, z dyskusji nad interpretacj^ znizki taryf. z dn. 1 m arca 1924);
c) S y g i e t y n s k i R. w artykule „Wywöz drzew a“ (Przem ysi i Handel 1924, z, 31, str. 853—854) podaje nader pouczajqc^ tablicg, w jakich roz- miarach taryfy podci§ly eksport drew na (co praw da w danym w ypadku ten w lasnie cel byl zam ierzony);
d) w sposöb bardzo jasny przedstaw ia S z a n i a w s k i akcj§ rzqdowq, majqc^ na celu ukröcenie rabunkow ego eksportu drog^ podniesienia taryf na wyw ozony surowiec, przez popieranie industrjalizmu lesnego öraz przez nalozenie cel ochronnych na im portow any fabrykät i pölfabrykat. „Perspek
tiven der polnischen H olzw irtschaft“, Der O steuropäische Holzmarkt, Krö- lewiec 1924, II, 13.
nalnie w zrasta. Rozwiqzania zatem zagadnienia szukacby nalezato w formie uj^cia handlu system em gietdowym — przy röw no- czesnej scistej kontroli planöw gospodarczych. Szczegölnie ko- rzystne w arunki n a centrum gieldow e p osiada nie tylko z racji chlubnych tradycyj, ale i ze w zgl^döw kom unikacyjnych, oraz dzi^ki pofozeniu w stosunku do obszaru produkcji Nowy Sqcz.
Za system em gietdowym przem aw ia jeszcze jed n a — w edtug mo- jego zdania — nader w azna okolicznosc; jest niq tatw osc zbytu malej iloäci tow aru. Sqdz^, ze m om ent ten w niem atym stopniu w ptynie um oralniajqco na zaktadanie ci§c. Az nazbyt bowiem cz^sto, nie mogqc spieni^zyc matej iloäci tow aru, w ycinano przed w iekiem las, by zestaw ic transport w ilosci, czyni^cej go kupcom objektem godnym uw agi i zabiegöw.
EK SPO R T DREW NA KOLEJAMI ZELAZNEMI.
Stacje wykladnikami akcji gospodarczej na terenie eksploatacji. — M apa handlu drzew em z görnego polskiego dorzecza i D unajca oraz tab ela 1, lokalizujqc przestrzenny proces eksploatacji w poszczegölnych m iejscow osciach zaladow czych, pozw alajq na uw azanie ich za w ykladniki (dajqcych si$ z matym nakladem pracy latw o ustalic) obszaröw produkcyjnych. 1. M ozna wi^c z pow odzeniem przedsi^w ziqc a) pröb^ ustalenia stosunku hodow li do eksploatacji, jak i b) w yjasnienia racjonalnosci w zgl^- dnie ekstensyw nosci gospodarki lokalnej; — II. z latw osciq ozna- czymy en e rg ji eksportow q m iejscow osci zaladow czych; — 111. jak nie trudnem si§ stanie okre^lenie ich roli gospodarczej.
O poj^ciach: energji eksportowej i roli gospodarczej.
G dy p o d p o j ^ c i e m e n e r g j i e k s p o r t o w e j r o z u m i e m y o g ö l t y c h c z y n n i k ö w , k t ö r e dzialajqc w obszarze produkcji w p l y w a j q n a w y s o k o s c m o z l i w e j w y s y l k i d r e w n a (1. w ielkosc obszaru eksploatow anego, 2. typ g o sp o d arstw a i 3. stan hodow li), to t e r m i n o w i r o l a g o s p o d a r c z a o d p o w i a d a w y s o k o s c f a k t y c z n e g o u d z i a l u danego m iejsca zaladow - czego w e k s p o r c i e . Röznice, zachodzqce w energji eksportow ej poszczegölnych 17 o^rodköw zaladow czych, rozrzuconych w zdluz linij kolejowych görnego polskiego dorzecza D unajca i P opradu, decydujq o röznostopniow ösci ich röl gospodarczych. Okresleniem
„e k sp o rt“ obejm ujem y calq wysylk§ drew n a (surow ca, pölfabry- katu i fabrykatu); dlatego ani tonaz, ani w artosc eksportow anego tow aru nie m öwiq niczego o przem ysle lesnym. U chw ycenie energji eksportow ej, jak i roli gospodarczej w zwiqzku ze stanem prze- mystu drzew nego mozliwe jest tylko w drodze odr^bnego trak to w a- nia poszczegölnych gatunköw eksportu, t. zn. z analizy rozkladu gatu n -
kow ego eksportow anego tonazu w nioskujem y o stanie przem yslu drzew nego na tym obszarze, ktörego w ykladnikiem jest dane m iejsce zaladow cze.
W roku 1923 w ywieziono kolejami z dorzecza D unajca:
surow ca . . 54.903 ton = 1 0 0 % przy 17 miejscach zaladowczych pölfabrykatu 35.413 ,, = 65% „ 13 „ „
fabrykatu . 122 „ = 0 ’22% * 3 „ „
Interpretacja procentow ego rozktadu eksportowanych gatunköw drewna. — Juz stosunek fabrykatu do surow ca jest m iarq niskiego stanu wla^ciwego przemyslu drzew nego potudnio- wej lesistej Polski. Zresztq i relacja 100:65 dow odzi niedorozwoju gospodarczego badanego obszaru. Nie w dajqc si$ na tem miejscu w analiz^ i ocen§ ustosunkow ania eksportu do naturalnego przy- rostu m asy drzew nej (czyli innemi slow y: nie podkreslajqc ra- bunkow ego charakteru dzisiejszej eksploatacji), do czego jednak w dalszej cz^sci wröcimy, zaznaczyc nalezy, ze stan ten dow odzi zupelnej anarchji gospodarczej. W ywozi si$ bowiem surow iec z tych okolic, w ktörych jedynie jego przeröbka m oglaby stw o- rzyc lepsze w arunki bytu miejscowej ubogiej i pod niejednym wzgl^dem zacofanej ludnosci.
Zapoznanie si§ z w arunkam i eksportu surow ca, pölfabrykatu i fabrykatu prow adzi do ciekaw ych w yniköw na tem at zaleznosci w yw ozu od morfologji, a zwiqzku z caloksztattem zycia gospo
darczego. Nie jest to przeciez dzietem przypadku, ze eksport su
row ca osiqga najw yzsze napi^cie: 1. w okolicach centralnie polo- zonych (Now y Targ, Nowy Sqcz, Poronin, Czarny Dunajec), 2) na dzialach w odnych (K am ionka W ielka, P taszkow a), 3) oraz na obszarach w ybitnego zalesienia (2egiestöw , Piw niczna) tem wi§- cej, ze pew ne oslabienie t^tna eksportow ego zarysow uje si§ w y- raznie: 1) w m iejcowo^ciach zaladowczych, dysponujqcych malym obszarem eksploatacyjnym 46), podobnie jak i tarn, gdzie 2) prze- m ysl tartaczny rozwinql si§ nieco lepiej (Rytro, Muszyna, P o- wroznik).
4C) W czasie feryj wakacyjnych 1924/25, badajac zagadnienie w terenie, zajqletn sie nieco blizej kw estjq ustalenia przestrzeni, eksploatowanych przez poszczegölne miejsca zatadowcze, Mirao, ze praca nie je st ukonczon^, uwazam wyniki dotychczasowe za tak interesujqce, iz p odajf niektöre z nich.
C z a r n y D u n a j e c eksploatuje obszar: na pd.-zach. po Jabtonk§ wiqcz- nie; na pd. po dol. Chochoiowskq wt^cznie.
Tabela I. Eksportdrzewakolejami w r.1923. (TabelleI. Holzexport mittels Eisenbahn im Jahre1923). Cigzar w tonach(Gewicht in T.).
Z3/•">
G 3
O I d
-X X X CM
> ’C 1 | I I 1 | •03 | . 1 '\ 1 | ji \j | CM
> - X )
c X ) 3
N o cd [X
CJ D. <4— >—' O
J r W =3CG
***cd cc
03 S»> *1 t o t— 0 0 X o t— c o c o o c o CD CD CO
*o j a ns X IO ■X | t > c o 0 3 | 0 0 -X CM t - X O 0 3
PO S 1 CM c o CD t o CD c o o c o 0 0 l > CO X
i ■ CU S g J2 CM CM X CO 0 0 t— CM t o
j-. g C2. c o
o g
u / —s
CO Eo cd
X ! c/3 o o
W CU £ O o o O o O o o o O o CM o o ,—1 O o c o
J3 CO X X 0 3 b - CO 0 3 CM 0 0 X o CM l > 0 0
8 CO 0 3 8
cC X tO CD 0 3 0 0 CD t - c o CD r - CM CM CD CM o
w 3
CO o
0 6 CM 1 c o o CO CM 1 > 0 0 X CD t oX
/ —s •o T*4 in Th
ö 0 3
co o 05 rh 00 ö CM in 03 •b> in
c . 2
CO
X3S—. 1 | '1 CM
O ’U
CM
o t o X |
T“H CM
TH o l >
CM
t o r - 0 0 0 0
CO CD r o c o 0 0 CD CM tO c o CD X O CD
_ s X t o 5 0 0 CD tO l > CO CM CO
tO
>>
c ; U. o in in tr— cp
4-Wcd o
Q . s
(D B
Thco CM o
CM 8 ö co in
co 6o i n t o in co o
in
CO X CD
E | c o 0 3 1 0 0 CM t o | 0 0 X 4 O X y-4 CM l >
X "cd ' * h - •X 0 0 CD o 0 3 X t— I S 0 3 t o
£ 1
o
C/3 t - CD 0 0 o X CO
CMCD
CM c o X CM
o
1 *“ *
XC -*->
cd4 3
"bB 00 t o co
> 5 cd
X i c CO
CO cm CM
CM i n
CM•SD CM X
$ CMCO OCO s cbT—I a X>
<+H
’C 03
o S 1 t o 1 CO O 1 CD r - | X O
8 1 I S t o
X ) : 3 CD CM CD CM CO t o 0 3 0 3 t— t -
cd ' S X t o O 0 3 CM CO CO CD 0 0
‘O CU
<4->
jQ £ CM CM 0 0
*cd r N Tt< in i n CM
X od* 03 CO CM % inco CM
CO toCM CM
CM 05
co ö in
S s - E " s 1 O . 1. CM 0 3 1 O CD I S | 0 3 0 0
8
_ O CD 0 3 t >
CO 0 0 0 3 t o 0 3 0 3 tO c o X CO CO 0 3 t o
' w '
n « tO ■X 00 0 3 CM
CMCD X 0 3 CM
o
.2 *
i n in i n in in CM
-+-< LO in CM in in co CM . cb ö S CD
03 X in o
' S . 2
CO
• 2 O
CO
O O O O
tH
o O
CM
O o t o
8 CM
o X O O CD
cö CD 0 0 CO CD O t o t— O 0 3 s < X c o X O t o CD 0 3
D X CO X CM ■x o CD. •*—< CM X X CD o
/-- s
£
CM T-< 0 0
>-> in io in in in CM
(D in t— CM in 00 CM cb CT3 TO X X
ä 00 CM 00
J d i—i 3 s co CO CM CM co CM CM CO rh tH CO
w O . 03
E t— o O O O O o O O o CM o o CM o O t o
o . cd GO CD 0 3 CD
8
0 3 ( 1 0 3 0 0 O c o CO CD c o t— O
X o CM S X c o r—> c o CD c o O CM
£ X COV—> c o 1 CM CO
oCD
' S 1 t t :
cd43 CO ' S
3 " » CO CO in
i n XCM o>
co CM
CO ■rh
CM CM
CM 8 CO
i n
co % toCM $ CM co in
o _ o q jES X O O O O O
8 o o o t - o O 0 3 O O
1— w : 3 0 0 CO 0 0 0 3 CM c o o CM CM c o
8 CD t - 3 8
' S V-. CM O t o 0 0 CM 0 0 o O c o 0 0
C/3 o x CM CM CO T_' CM CD
w /"“ N t o nT
u ,
<D C«- 5h co in
*=J< s 3 CM CO co
co n CM 03 CM
CM co 3 t o
CM S
E 3 0 0 O O o o o O O q o CO 0 0 o
8 CD o o t o
0 0 CD o CD 0 0 t o CD ■x IO CD 0 3 0 3 • 0 3
CM 0 3 CD c o 0 3 CM t - o c o 0 0
8 O X CD
CM CD
o> nI 2 1 - 2 §
$ $ S 'S
CD w
D u xj o
.S’o _ u, 0)3 KJ
S N £ ä * CO c
o
C/DCd* ‘ O£
cd cd
^ O C .2
> ..2
£ £ 52 v-' ±3 >
^ «i o Cd -5 ,2 >> .5 o/ -}
cd c c 'N
>3 o bßi_
Hcd
£o
0> (D
|
c£ £ 2 £ n 6
=, - cd.
c 5 ^
, 5 cd 3
c S-Q o o ^
o cd
CD
E S
£ E
’S, reoJD co O 3 N
