Struktura i teologia psalmu 149

Studia Teologiczne Biał. D roh. Łom.

З (1985)

KS. AN TO NI JA N OŁÓW

STRUKTURA I TEOLOGIA PSALMU 149

T reść: Wstęp: I. Krytyczne ustalenie tekstu; II. S truktura form alna i treściowa; III. Podstawowe prawdy teologiczne: Wnioski.

W STĘP1

S obór W atykański II w K onstytucji o liturgii (n r 90) zachęca cały L ud Boży, szczególnie kapłanów , do głębszego p o zn an ia Pism a świętego, a zwłaszcza psalm ów . Tem u zaś p om aga zapoznanie się z form ą, g atunkam i i poglądam i religijnymi n atch ­ nionych autorów .

T reść poszczególnych psalm ów jest wielce ró żn o ro d n a. W szystko, czym żył p o b o ­ żny Izraelita znalazło w nich wyraz: podziw dla wielkości Boga, przejaw iającej się w Jego w spaniałych dziełach, radość z Jego chwały, wdzięczność za doznane d o b ro ­ dziejstwa Boże, skarga w chwilach prześladow ań, poczucie winy i nadzieja na pom oc i zm iłow anie Boże.

P sałterz to nie tylko o b raz pobożności Izraelitów , ale rów nież przegląd teologi­ cznych refleksji. O bejm ują one całokształt zbawczego planu Bożego od stw orzenia św iata aż do wielkiej eschatologicznej p rzem iany2.

S pośród wielu psalm ów Ps 149 zasługuje na szczególną uwagę. Nie bez pow odu wielki znaw ca Psałterza - H. G u n k e l - określa go ja k o ważny i zarazem tru d n y do w yjaśnienia3. M im o tych trudności w zinterpretow aniu psalm u, znalazło się wielu uczonych, którzy próbow ali p odjąć się tego dzieła. M ożna tu w ymienić takich egzege- tów jak: F. Baethgen, E. K alt, H .-J. K raus, G . C astellino, A. W eiser, L. Sabourin, M. D a h o o d , A. Deissler, L. Ja c q u e t, G . R avasi i inni, którzy w swoich k o m en ta­ rzach, w sposób ogólny, om aw iają Ps 149. Istnieje rów nież jed n o opracow anie m ono­ graficzne: H. G u n k e l, Psalm 149: O rient, Studies ded. to P H au p t 1926. Nie podaje ono je d n ak syntezy nauki teologicznej i praw ie nie zajm uje się problem am i literackim i utw oru. D latego więc celem tej pracy będzie odnalezienie stru k tu ry Ps 149 oraz przedstaw ienie, w kontekście pism Starego T estam entu, głównych myśli teologicz­ nych.

1 W niniejszym opracow aniu autor pom ija egzegezę Ps 149 i problemy krytyki historycznej. Czytelnik znajdzie je w kom entarzach do Księgi Psalmów.

" Por. Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 19823, s. 569. 3 Por. H. G u n k e l, Die Psalmen, Göttingen 1911, s. 619.

18 J A N O Ł Ó W

I. K R Y T Y C Z N E U S T A L E N IE T E K S T U

Z anim przystąpi się do b ad ań nad stru k tu rą psalm u 149, należy wcześniej ustalić jego tekst pierw otny i d o k o n ać przekładu.

T ekst m asorecki (TM ) zdaje się być w kilku m iejscach zniekształcony. W łaściw ą więc rzeczą b ędzie,korzystanie z drugiego źródła, greckiego tłum aczenia Starego T estam entu - Septuaginty (LX X ). W ykorzysta się rów nież starożytne przekłady: Akwili (A q), T eodocjana (T h), P eszutto (Syr) i W ulgaty (Vg). Będą pom ocne tu także wskazów ki najnow szego krytycznego w ydania Księgi Psalm ów: Biblia Hebraica Stu tt- gartensia (BHS). W eźm ie się też pod uwagę inne dostępne pom oce, p rzydatne do

lepszego odtw orzenia pierw otnego tekstu.

P salm 149 1 A llelu ja4.

Ś piew ajcie d la Ja h w e pieśń now ą,

p o c h w a łę 5 Je g o w z g ro m ad zen iu p o b o ż n y c h 6. 2 N iech cieszy się Izrael sw ym S tw ó rc ą 7,

sy n o w ie8 S yjonu niech się ra d u ją sw ym K rólem . 3 N iech sław ią im ię Je g o ta ń c e m 9,

niech g rają M u n a b ęb n ie i cytrze.

4 B o J a h w e 10 m a u p o d o b a n ie 11 w ludzie sw oim , p o k o rn y c h 12 o b d a r z a 13 w y b aw ien iem 14. 5 N iech się weselą p o b o ż n i w chw ale.

n ie c h 15 się ro z ra d u ją na sw oich ło ż a c h 16.

4 W TM : jal lû-jah. B rak u je ty lk o w tłu m aczen iu syryjskim (Syr) i n iek tó ry ch ręk o p isach św. H ie ro ­ nim a. N ie m a p o d sta w d o zm iany tzw. lekcji.

5 W TM : t h illa tô ; LX X i H ie r tłu m a c z ą w m ian o w n ik u - ja k o p o d m io t. K o n stru k c ja g ra m aty czn a całego w ersetu przem aw ia je d n a k za tym , że słow o t h illa tô zo stało użyte w b ie rn ik u ; p o r. G . C a s t e l l i n o ,

Libro dei S a lm i, R o m a 19552, s. 535.

6 W TM : häs'idim (słow o w ieloznaczne: „p o b o żn i“, „święci“, „m iło siern i“, „w iern i“, „spraw iedliw i“ - p o r. W . G e s e n i u s - F. B u h l, H ebräisches und aram äisches H andwörterbuch über das A lte T esta m e n t, Berlin 195417, s. 266-267). N ie k tó re ręk o p isy zaw ierają lekcję q doäim - „święci“ (p o r. BH S).

7 W TM : b ośaw (liczba m noga: „ich stw ó rc y “). L X X i S yr m ają liczbę pojed y n czą. L ekcja L X X -a brzm i: epi to p o ie sa n ti a u tó n . R. K it t e l su p o n u je , że p ierw o tn y tek st z o stał zniekształcony: należy zm ienić lekcję na: b o śó lu b b o se h û (B ib lia H eb ra ica , S tu ttg a rt 197317,s. 1103). W y d aje się je d n a k , że m a m iejsce

tu taj tzw. plurale m aiestaticum , d la p o d k re śle n ia w ielkości i g o d n o śc i Stw órcy. P o d o b n ie słow o ’ëlohlm (Bóg) w ystępuje w liczbie m nogiej (p o r. np. Ps 7,12; 10,13: 14,1).

* L X X i S yr p ro p o n u ją w staw ić n a p o c z ą tk u sp ó jn ik . N ie m a n a to w iększych u zasad n ień . 9 W TM : b m ah ô l; L X X m a lekcję: en c h o ro ; św. H iero n im tłum aczy: eius c h o ro . C h o d z i tu je d n a k 0 rzeczyw isty taniec (p o r. Wj 15,20; Sdz 11,34; 2 Sm 6,14).

10 F ra g m e n t k o d ek su z G enizy w K airze op u sz cza tu im ię Boże.

11 T M m a lekcję ró seh . R. K i t t e l (B H ) p ro p o n u je czytać rasah . R ów nież H . G u n k e l zajm uje p o d o b n e sta n o w isk o , tw ierdząc, że czasow nik ra sa h („ p o d o b a ł“) pow inien być zasto so w an y w o d p o w ie d n im dla poezji czasie - p erfectum . P ow ołuje się przy tym na n ie k tó re rękopisy (p o r. H . G u n k e l, dz. cy t., s. 621). D o ty ch cza so w ą lekcję należy je d n a k zachow ać, gdyż jest tru d n ie jsz a i z g o d n a z p rzek azem w szystkich k o d ek só w i w iększości p ap iru só w .

12 L X X i Syr p ro p o n u ją w staw ić sp ó jn ik . N ie p o tw ie rd z a ją tego inne tek sty . W TM : anaW im („ p o k o rn i“); w LX X -e: p ra e js („łag o d n i“). T ek st m aso reck i jest d o b rze zach o w an y i zgodnie z zasad am i krytyki tek stu bardziej w iary g o d n y (p o r. K. R o m a n i u k , W prow dzenie do k r y ty k i te k stu Sta reg o i Nowego

T estam entu, P o z n a ń 1975, s. 30.33.131.

13 W TM : j f a ’er (dosłow nie: „uśw ietnić“, „o zdobić“). W ystępuje ty lk o je d e n ra z w P sałterzu (h ap ax legom en).

14 TM m a lekcję bläu ah; LX X : en so te ria. T e rm in h eb rajsk i m a dw a p o d sta w o w e znaczenia: „pom oc" 1 „zbaw ienie“ (w ybaw ienie). N iek tó rzy egzegeci w tłu m aczen iu sto su ją term in bliskoznaczny: „zwycię­ stw o “: p o r. A. S c h ö k e l, 1 S a lm i, T o rin o 1981, s. 222; A . L a n c e l l o t t i, S a lm i (90-150), R om a 1980, s. 331. C h o c ia ż tłu m aczen ie ta k ie o d p o w ia d a ło b y b ard ziej d u ch o w i p sa lm u , należy je p o m in ą ć ja k o niezgodne z w ersją lek sy k aln ą: p o r. L. K o e h le r - W. B a u m g a r t n e r , Lexicon in Veteris T e sta m e n tiL ib r o s, L eiden 1958, s. 411.

15 G reck i p rzek ład A kw ili i S yr p ro p o n u ją w staw ić sp ó jn ik : za m ało podstaw ' d o um ieszczenia w tekście.

16 T M m a lekcję: miSk b ô ta m : LX X : epi to n k o n to n . R. K it t e l (B H ) p ro p o n u je czytać: m a a rk ó ta m („w swych o d d z ia ła c h “ ) lu b m iśm rô ta m („w sw ych stra ż a c h “). H . B a r d t k e (BH S) p o p ra w ia na: miSp

hó-[2 ] PSALM 149 19

6 Pieśni chw alące B oga n a ich u s ta c h 17, a m iecz18 o b o sie c z n y 19 w ich ręku. 7 A by d o k o n a ć 20 zem sty na p o g an ach ,

k a ra n ia 21 na n a ro d a c h 22.

8 A by ich k ró ló w uw ięzić w k a jd a n a c h 23, a ich d o sto jn ik ó w w p ę ta 24 żelazne. 9 A by w y k o n ać n a n ic h 25 pisan y w yrok:

t o 26 jest c h lu b ą w szystkich jego p o b o żn y ch . A lle lu ja 27.

N a podstaw ie uw ag krytycznych odnośnie Ps 149 należy stw ierdzić integralność tekstu. Różnice poszczególnych lekcji, po za w yjątkam i, są raczej nieznaczne i nie zm ieniają zasadniczo treści psalm u. Propozycje zaś niektórych au to ró w , by dokonać pow ażniejszych p opraw ek w tekście, nie m ają pod staw źródłow ych.

II. S T R U K T U R A F O R M A L N A I T R E Ś C IO W A

W ypada obecnie, na bazie zjawisk gram atycznych i literackich, ukazać stru k tu rę psalm u 149, k tó ra m a wpływ na sens teologiczny utw oru.

S tru k tu rę każdego psalm u m ożna badać w oparciu o kryteria form alne (zew nętrz­ ne) i treściowe (w ew nętrzne).

tam („w sw oich p o k o le n ia c h “). H . G u n k e l zaś z m ien ia n a: al-m a a rk ó ta m („w sw ych o d d z ia ła c h w oj­ sk o w y ch “). M im o tych licznych p ro p o zy cji w niesienia p o p ra w e k , nie w ydaje się rzeczą u za sa d n io n ą , ab y zm ienić lekcję. G łó w n i św iadkow ie te k stu św iadczą za jej u trzym aniem .

17 W TM : b ig rô n am - d o sło w n ie „w ich g a rd ła c h “.

18 TM m a lekcję: w h ereb . H . J . K r a u s słow o to ro z u m ie ja k o o b o sieczn ą siekierę (p o r. Psalmen,

B iblischer K o m m en ta r zum A lte n T estam ent, X V , 2, N eu k irch en 19724, s. 967). In n i uczeni tłu m aczą słow em

„m iecz“.

19 W T M : p ifljjô t (dosłow nie: „p o d w ó jn e u sta “); L X X tłum aczy: ro m faiaj d isto m o j; H ie r - glandii ancipites.

20 W TM : lä aśó t. H . G u n k e l p ro p o n u je (p o d o b n ie ja k w w.7 i 8) tłum aczyć: „kiedy d o k o n a ją “ . P ro p o zy cja ta je d n a k nie zo stała p rzy jęta przez egzegetów : p o r. E. B e a u c a m p , L e P sautier P s 73-150, P aris 1979, s. 315.

21 N ieliczne ręk o p isy syryjskie w tłu m aczen iu P oligloty L o n d y ń sk ie j z 1964 r. d o d a ją tu sp ó jn ik . T ylko n a tej p o d sta w ie nie m o żn a um ieścić go w tekście. W TM : tô k e h ô t; o d p o w ie d n ia lekcja w kodeksie L en in g rad zk im m a zak o ń cz en ie h o t. N ie zm ienia to sensu słow a.

22 W TM : b a l-’um"im (dosłow nie: „nie n a ro d y “). H . B a r d t k e (BH S) p ro p o n u je (p o d o b n ie ja k w Ps 44,15) zm ienić na: n a ľ u m im . N. S c h lö g l o p o w iad a się za lekcją dłuższą: b ko l 1 ’um im (p o r. H . G u n k e l, dz. cyt., s. 621). L ekcja k ró tsz a je st bardziej w iary g o d n a.

TM : b ziqqìm - „k ajd an y na ręce“ . H . G u n k e l sądzi, że chodzi tu ogó ln ie o łań cu ch y (p o r. Iz 24 W TM : b kable - „pęta n a n o g i“ (p o r. Ps 105,18, a ta k ż e p a p iru s 116 z E lefantyny).

25 W TM : bahem . R. K it t e l (B H ) p ro p o n u je tę lekcję usunąć. P ap iru s 11 Q Ps zaw iera je d n a k pierw iastek słow ny bhm . H . B a r d t k e (B H S ) w yrażenie b ah em w łącza d o te k stu . P o r. M . D a h o o d , Psalm s, t. 3, New Y ork 19793. s. 358.

26 W TM : h u ’ - m oże znaczyć: „ o n “ , „ o n o “, „ to “ . G d y b y przyjąć tłum aczenie „on" zm ieniłby się sens

całej lekcji (O n - tzn. Ja h w e je st ch lubą!). W y d aje się je d n a k , że za w iększościę tłu m aczeń należy przyjąć znaczenie n e u traln e: „ to “: p o r. L. L a c q u e t , L e j P saum es et le coeur de l’hom m e, t. 3, G e m b o lo u x 1974, s· 741-742. L X X m a lekcję: d o k sa au te: Vg: gloria haec. R ę k o p is z Q u m r a n ( l 1 Q Ps kol. X X V I, 3) zaw iera trzeci stych wiersza: „synów Izra ela, św iętego n a r o d u “: por. G . R a v a s i, II libro dei S a lm i, t. 3, B ologna 1984, s. 980.

27 W T M : h al lû-jah. L X X , S y r i H ie r o p u szczają to w yrażenie. R. K i t t e l (B H ) p ro p o n u ję ró w n ież je opuścić. N iek tó rzy egzegeci p o stu lu ją p rzeniesienie n a p o c z ą te k Ps 150 lu b ko n iec Ps 148: p o r. R. M a c k e n ­ zie, Ps 148,14c: conclusion or Title?, B ib 51 ( 197Ç)), s^ 2 1 1-224; H . R e n a r d , L e s P saum es, P aris 1950, s. 746. Inni n a to m ia st słusznie p rzy jm u ją c p ierw szeństw o TM p rzed tłu m aczen iam i (L X X , Syr, H ier) słow o A lleluja w łączają d o Ps 149: p o r. A . D e is s le r , D ie P salm en, D ü s se ld o rf 19823, s. 569: J . W . R o g e r s o n - J· W. M c K a y , P salm s 101-150, L o n d o n -N ew Y o rk 1977, s. 187.

20 J A N O Ł Ó W _L2|

1. Struktura formalna

C hcąc ustalić stru k tu rę form alną, należy najpierw rozpatrzeć form y gram atyczne i literackie, by następnie z całości sem antycznego m ateriału, w yodrębnić elem ent form alny psalm u.

A. F o r m y g r a m a ty c z n e i lite r a c k ie

Psalm 149 zaw iera w sobie szereg konstrukcji czasow nikow ych, k tóre m ożna przedstaw ić w postaci schem atu:

w .l p i.im p tv .2 p .p l. q.im p tv .2 p .p l. + ... w.2 q .iuss.3p.pl. + q .iuss.3p.pl. w.3 p i.iu ss.3 p .p l. + pi.iu ss.3 p .p l. w .4 q .p tc.sg .m . + pi.3p.sg. w .5 q .iu ss.3 p .p l. + pi.iu ss.3 p .p l. W .6 ... + ... w.7 q .in f.c o n str. + ... W .8 q .in f.co n str. + ... W.9 q .in f.co n str. + ... p i.im ptv.2p.pl.

Z powyższych zestawień form gram atycznych w ynika, że w w. 1-3 w ystępują czasow niki w dw óch koniugacjach (qal i piel), w dw óch wolitywnych trybach (iussi- vus i imperativus), w trzeciej osobie liczby m nogiej. W w. 4 zachodzi imiesłów i form a trybu oznajm ującego, w liczbie pojedynczej. W w. 5, podobnie ja k w w. 2 i 3, p o w ta­ rza się iussivuspluralis. W erset 6 nie zaw iera form czasow nikow ych, w ystępują tu tzw. zdania rzeczownikowe. W w. 7.8 i 9 zostały zastosow ane tylko cztery czasow niki (trzy czasowniki w koniugacji qal w form ie bezokolicznika i jeden czasow nik w koniugacji piel, w trybie rozkazującym ). C zasow niki, ja k widać, w ystępują przew ażnie w try­ bach wolitywnych; odnoszą się zwykle do pochwały:

1 strú, „śpiew ajcie“ (im ptv.) + t hillah, „p o ch w a ła“

2 jiśm ah , „niech cieszy się“ (iuss.) 3 jag ilu , „niech się r a d u ją “ (iuss.) 4 j hal lû, „niech sław ią“ (iuss.) 5 j zam m rû , „niech g ra ją “ (iuss.)

6 ja 1 zû, „niech się weselą" (iuss.)

7 j ra n n n û , „niech się r o z ra d u ją “ (iuss.) + rô m m ó t, „pieśni chw alące“ .

W Ps 149 stw ierdza się przewagę zdań czasow nikow ych, w trybach wolitywnych bezpośrednich (directa). Z d an ia są krótkie: 3 -4 słow a (z w yjątkiem w. 9), najczęściej z dopełnieniem bezpośrednim . W ystępuje dość często dopełnienie okolicznikow e z przedim kiem b . W erset 4 rozpoczyna się od partykuły ki, k tó ra w prow adza zdanie uzasadniające. T rzy ostatnie wiersze psalm u (7.8.9) być m oże tworzyły pierw otnie jed n o zdanie rozw inięte28.

W psalm ie 149 spotykam y niektóre zjaw iska poezji hebrajskiej29. N a pierwszy plan wysuwa się paralelizm członów wiersza.

28 P or. H . G u n k e l , Einleitung in die P salm en, G ö ttin g en 1933, s. 5.

P o r. J . T r u b l e t - J . N. A le t t i , A pproche poétique et théologique des P saum es, P aris 1983, s. 33.105.214.

PSALM 149

paralelizm synonim iczny: w .2 N iech cieszy się Izra el sw y m S t w ó r c ą ,

synow ie Syjonu niech się ra d u ją sw y m K r ó le m , w .5 N iech się w eselą pobożni w c h w a le ,

niech się ro z ra d u ją n a s w o ic h ło ż a c h , w .8 A by ich k ró ló w uwięzić w k a j d a n a c h ,

a ich d o sto jn ik ó w w p ę t a ż e la z n e .

p aralelizm autytetyczny: w .6 Pieśni chw alące B oga n a ic h u s t a c h ,

a m iecz obosieczny w ic h rę k u .

p ara le liz m syntetyczny: w .l Śpiew ajcie d la Ja h w e pieśń nową,

pochw ałę Je g o w zg ro m ad zen iu p o b o żn y ch . w.3 Niech sław ią im ię Je g o ta ń c e m , .

niech g rają M u n a b ę b n ie i c y tr z e . w .4 Bo Ja h w e m a upodobanie w l u d z ie sw o im ,

p o k o rn y c h obdarza w ybaw ieniem . w .7 Aby dokonać zem sty n a p o g a n a c h ,

k a ran ia n a n a r o d a c h .

paralelizm chiastyczny:

O prócz paralelizm u, w w. 1-4 występuje zjawisko aliteracji (pow tórzenie liter): spółgłoski „j“ (20 razy) i spółgłoski „1“ (12 razy). Te dwie litery, w raz z literą „g“, tw orzą pierw iastek słow ny gjl, który w yraża radość i wesele (por. w. 2 jagilû).

P o n ad to w w. 7.8 i 9 p o w tarzają się często spółgłoski gardłow e, zapew ne po to, by w kontekście zem sty i kary wytw orzyć atm osferę strachu (onom atopeja).

W psalm ie m a rów nie miejsce asonacja, k tó ra polega na regularnym akcentow aniu w ybranych sam ogłosek, dzięki czemu pow staje efekt w okalny; w w. 1.2.3.4 p o w tarza się sufìx na trzecią osobę liczby pojedynczej, w w. 2.5.6.8 n a trzecią osobę liczby mnogiej.

W iersz hebrajski nie zna rym u, zastępuje go w pew ien sposób ry tm 30. W Ps 149 występuje rów ne m etrum 3+3 w poszczególnych wierszach. Jedynie w. 9 m a m etrum 3 + 4 31.

Liczne psalm y biblijne m ają stru k tu rę stroficzną, gdzie szereg wierszy p odkreśla ten sam tem at. W ydaje się, że nasz psalm m ożna podzielić na dwie strofy:

30 Secondo l’opinione oggi corrente il verso ebraico si fo n d a su un determ inato num ero de accenti intensivi

tra una pausa m aggiore e l ’altra - cyt. T . B a ll a r m i , U ltim i storici sa lm i sapienziali, t. 3, B o lo g n a 1978,

s. 213.

31 P o r. L. J a c q u e t , dz. cy t., s. 741. w .2 niech cieszy się... ..

synow ie S y jo n u ... ■ w.3 niech sła w ią ... ,

n a b ęb n ie i cytrze.

rIz ra e l...

■niech się ra d u ją ■w ta ń c u ...

JA N O ŁÓ W

Psalm 149

Pieśń nowa häsidim

f ґ

1 sirů

j_ 4 2 w prow adzenie jiśm a h , jagilû 3 s j h al lû, j zam m rû 4 R o sn o w a k i rô seh , j f a ’er Aklamacja wojenna hàsìdìm 5 j a lzû, j ra n n nû

6

W pierwszej strofie (w. 1-4), k tó rą m ożna nazw ać „Pieśń now a hasiďim“ (por. w. 1: sirů ...sir h a d a š...häsidim ), Bóg zajm uje centralne miejsce, w szystko się do Niego odnosi i do N iego zdąża. W w. 1-3 (w prow adzenie) zaw arta jest zachęta do wychw a­ lania Jahw e. C zasow niki w yrażające pochw ałę, bezpośrednio bądź pośrednio, w ska­ zują n a Boga. O n jest głów ną p ostacią, w okół której toczy się akcja; psalm ista nazyw a G o S tw órcą i K rólem (w. 2). Pierw szoplanow e miejsce Boga jest szczególnie wym owne w w. 4 (w osnow ie), gdzie Jahw e jest podm iotem czynu, n ato m iast „swój n a ró d “ jego przedm iotem (ki róseh Jahw e b am m ô).

W drugiej strofie (w. 5-9) nazw anej um ow nie „A klam acja w ojenna häsidim “ (por. w. 6b: w hereb...b jad a m ), styl literacki w poró w n an iu ze strofą p o p rzed n ią, jest całkow icie odm ienny. Pobożni (häsidim ) są tu podm iotem działania; weselą się na swoich łożach (w. 5) i w ykonują w yrok na n aro d ach (w. 6-9). O Bogu nie ma w zm ianki, jeśli nie liczyć ostatniego słow a kończącego psalm : A lleluja. W w. 5 -9 jest m niej czasow ników (b rak u je zupełnie w w. 6) i w ystępują one, poza w. 5, w form ie bezosobow ej (inf. constr.). W drugiej strofie häsidim są w ym ieniani dw ukrotnie (w. 5.9), w pierwszej tylko jeden raz (w. 1).

B. E le m e n t f o r m a ln y p s a lm u

W stru k tu rze psalm u 149 m ożna dostrzec elem ent form alny, który zdaje się decydow ać w dużym sto p n iu o sensie całego u tw o ru . Elem entem tym jest słowo „po b o żn i“. W ypada więc przyjrzeć się miejscu i funkcji, ja k ą on pełni w om aw ianym ciągle tekście. 1...w zg ro m ad zen iu p o bożnych. 2. . . ... I z r a e l ... synow ie S y jo n u ... 3 ... .. ... 4... w ludzie s w o i m ... ... . p o k o r n y c h ... 5... [p o b o ż n i] ...

6

PSA LM 149 23

J a k widać n a powyższej tabeli, słowo „pobożni“ rozpoczyna i kończy psalm ; po raz trzeci w ystępuje w śro d k u utw oru (w. 5). S ynonim am i tego słow a są „synowie S yjonu“ (m ieszkańcy świętego m iasta - w. 2), oraz Izrael, n aró d u p o d o b an y przez Boga (w. 4). N aró d ten uznaje sw oją m ałość wobec Stw órcy i K róla (w. 2) i nazyw a siebie „ludem p o k o rn y m “ (w. 4). „Z grom adzenie pobo żn y ch “ m ożna rozum ieć zatem ja k o cały n a ró d izraelski pow ołany do w ychw alania P an a (w. 1-4) i w ypełniania Jego w yroku (w. 5 -9 )32. Z drugiej strony słowo „pobożni“ m ożna pojm ow ać w sensie oddzielnym , wyłącznym . W psalm ie nie m a bowiem bezpośredniego paralelizm u pobożni - Izrael, pob o żn i - synowie Syjonu itp. P o n ad to w w. 6b „pobożni“ m ają w rękach miecze, a w. 9 są określani za p om ocą dzierżaw czego zaim ka („jego“). F ak ty te, zdaniem niektórych egzegetów dow odzą, że „pobożni“ stanow ią grupę społeczno-religijną33. A. Schókel usiłuje połączyć obie opinie i znaleźć rozw iązanie pośrednie. W edług niego „pobożni“ stanow ią osobną grupę wiernych, którzy repre­ zentują cały n aró d izraelski34. Nie p o d aje n a to żadnych argum entów i problem pozostaje n adal otw arty.

W w.9 elem ent form alny, w odniesieniu do w .l i 5, został rozw inięty (1 k 1- hasldaw ); w w. 1.5 w ystępuje w stanie absolutnym (status absolutus), w w.9 w stanie zależnym (status constructus) - z sufixem na trzecią osobę liczby pojedynczej. Sufix ten („jego“) odnosi się d o Boga (por. w. 1.2.4). „P obożni“ w w.9 są więc ściśle złączeni z Bogiem. Słowo k 1 („wszyscy“) może oznaczać jedność i jednom yślność w działaniu (la aśó t...le’ so r...la aśó t... - por. w.7.8.9), może też, w sposół? bardziej k o n k retn y wskazywać na tych, którzy tw orzą w spólnotę, zgrom adzenie „pobożnych“.

W Ps 149 w ażny je s t ró w n ież e lem en t p o c h wały:___________

1 | p o ch w ałę J e g o |w zg ro m ad zen iu p o b o żn y ch . 5... p o b o ż n i|w c h w a le |... ... ... 9...to je st | c h lu b ą | w szystkich jeg o p o b o żn y ch .

P odobnie ja k w p rzy p ad k u elem entu form alnego psalm u, m ożna i tu taj (w .l.5.9) dostrzec różnice, jak ie zachodzą między zw rotam i wyrażającym i pochw ałę. Różnice te dotyczą przede w szystkim form y pochwały: różnego słow nictw a („pochw ała“, „chw ała“, „chluba“) i różnych konstrukcji gram atycznych35. R ów nież sens elem entu pochw ały zdaje się ulegać pew nym zm ianom w zależności od k ontekstu. Pochw ała w w. 1.5 jest podstaw ow ym obow iązkiem „pobożnych“, w w.9 jest ich celem. W w. 1.5 „pobożni“ chw alą Boga, w w.9 sam i uczestniczą w chwale. In n a różnica: „chluba“ (w.9) jest udziałem w szystkich (k 1) „pobożnych“, wiersze 1 i 5 tego nie akcentują. W reszcie zaim ek h u ’ („to “), który występuje tylko w w.9, m ożna rozum ieć w sensie osobow ym („O n“): Bóg jest chlubą „wszystkich jego pobo żn y ch “.

W arto zauw ażyć, że elem ent pochw ały jest w yraźnie zw iązany z elem entem fo r­ m alnym psalm u; o ba w ystępują w tych sam ych w ierszach i łączą się ze sobą w kons­ trukcje zdaniow e. Elem ent pochw ały potw ierdza identyczność elem entu form alnego we wszystkich trzech przy p ad k ach (w. 1.5.9). „P obożni“ w całym psalm ie są ci sami: w ychwalają Boga i uczestniczą w Jeg o chwale.

S tru k tu ra form alna Ps 149, m im o bogactw a form gram atycznych i literackich, potw ierdza integralność całego u tw o ru 36.

32 P o r. G . P r i e r o , C a n ta te D om ino canlicum novum . P alestra del C lero , 32 (1953). s. 870: H . J . S to e b e ,

hesed G üte, T H A T t. 1, kol. 621.

33 P o r. H . H e r k e n n e , D as Buch der Psalm en (ü b ersetzt u n d e rk lä rt), B onn 1936, s . - 456: J. C a ld e s .L e

Livre des P saum es, t. 2, P aris 1936, s. 630: A . M a i ll o t - A. L e l i k v e .L e s P saim es, t. 3. G eneve 1969, s. 265.

34 L o s Leales se presentan en e l salm o com e porcion selecta y representantes ejem plares de todo el pueblo;

lo cual significa que cargan con el valor de loda la serie. E llo sfo rm a n parte y represent an a Israel, el pueblo de Dios - cyt. A. S c h ö k e l. Treinta Salm os: Poesia y oracion. M a d rid 1981. s. 433.

35 W w .l w sta n ie zależnym , z sufixem : w w.5 z p rzed im k iem b : w w.9 w' sta n ie niezależnym . 36 P or. w nioski w yciągnięte z krytyki tek stu Ps 149.

2 4 JA N O Ł Ó W

2. Struktura treściowa

W wielu psalm ach m ożna w yodrębnić trzy konstytutyw ne elem enty, n a podstaw ie których określa się g atunek literacki. Są nimi: w prow adzenie, osnow a i zakończe­ n ie 37. U w zględniając to zjaw isko, niektórzy egzegeci tw ierdzą, że Ps 149 jest psalm em dziękczynnym 38. Inni znow u (np. H . G unkel, A. D eissler, L. Sabourin, L. Jacq u et) przyjm ują, że Ps 149 jest hym nem 39.

Przypatrzm y się raz jeszcze, p o d kątem kryteriów wew nętrznych, tekstow i naszego psalm u.

1 A lleluja.

Śpiew ajcie dla Jahwe pieśń n o w ą,

p o ch w ałę Je g o w z g ro m ad zen iu p o b o żn y ch , w p ro w ad zen ie 2 N iech cieszy się Izrael sw ym Stwórcą

synow ie S y jo n u niech się ra d u ją swym Królem. 3 N iech sław ią imię Jego tań cem ,

L niech g rają M u n a b ęb n ie i cytrze.

(

I U U J ,

p o k o rn y c h o b d a rz a w ybaw ieniem . Ґ5 N iech się w eselą p o b o ż n i w chw ale,

niech się ro z ra d u ją n a s w o ic h łożach.

6 Pieśni chw alące B oga n a ic h u sta ch , a m iech o bosieczny w ic h ręku. w p ro w ad zen ie 7 A by d o k o n a ć zem sty n a p o g a n a c h ,

k a ra n ia n a n aro d a c h .

8 A by ic h k ró ló w uw ięzić w k a jd a n a c h , a ic h d o sto jn ik ó w w p ęta żelazne.

' 9 A by w y konać n a n ic h p isa n y w yrok: to je s t c h lu b ą w szystkich jeg o p o b o żn y ch . ^ A lleluja.

J a k widzimy, Ps 149 zaw iera w sobie dw a, istotne dla stru k tu ry w ew nętrznej, elementy: w prow adzenie (w. 1-3; 5-9) i osnow ę (w.4); brakuje jedynie zakończenia.

W pierwszej części w prow adzenia (w. 1—3) w ystępują „pobożni“, którzy swymi tańcam i, śpiewem i graniem na instrum entach w ychw alają Jahw e. O brazy te są pełne dynam izm u, ruchu i radości. Ps 149 rozpoczyna się od dw óch form try b u ro zk azu ją­ cego: „A lleluja“ (chwalcie Jahw e) i „śpiewajcie“, by przejść następnie (w w.2) do form w yrażających życzenie (iussivus) - „niech cieszy się“, „niech się ra d u ją “. W erset 3 stanow i kontynuację zachęty do pochw ały („niech sław ią“, „niech g rają“). C hociaż form y hebrajskiego iussiwu i im peratiw u są pom ieszane, w sensie kolejności ich zastosow ania w tekście, wiersze 1-3 tw orzą pod względem treściow ym je d n ą całość40. W drugiej części w prow adzenia (w .5-9) m a miejsce p o n o w n a zachęta do wychwa­ lania Jah w e („niech się weselą“, „niech się ra d u ją “ w.5). Z achęta ta, p o d o b n ie jak w w .l, odnosi się do „pobożnych“. W iersze 6.7.8.9, jakkolw iek nie zaw ierają form trybów wolityw nych, stanow ią rozwinięcie w prow adzenia; w ystępuje tu elem ent pochw ały (w .6.9) i sądu (w.6.7.8.9).

N a kanw ie obu części w prow adzenia (w. 1-3; 5-9 ) m ożna poczynić uwagi n atu ry ogólnej, dotyczy to szczególnie pochw ały.

P o r. S. Ł a c h , W stęp do Starego Testam entu, P o zn ań -W arszaw a 1973, s. 580.

58 P or. S. W ó jc ik , księga Psalm ów oraz pieśni biblijne brewiarza r zy m s k ie g o , W rocław 1947. s. 302. C. W e s te r m a n n uw aża, że nie m a istotnej różnicy m iędzy h y m n am i i p sa lm a m i dziękczynnym i: por. C. W e s te r m a n n . D as Loben G ottes in den P salm en, G ö ttin g e n 1954, s. 94-100: S. Ł a c h , dz. cyt., 576.

■” P o r. L. S a b o u r i n , The P salm s, N ew Y ork 1969, s. 214: F . B a e th g e n , D ie Psalm en, G ö ttin g e n 1904, s. 436: E. K a lt. Die Psalm en (D ie H eilige S c h rift f ü r das L eben erklärt), F rie b u rg 1935, s. 5.21: W . B o r o w ­ s k i. P salm y, K rak ó w 1983, s. 451: R. M u r p h y - O , C a rm , Salm i. W: Grande com m entario biblico (tłum .: T he Je ro m e Biblical C o m m e n ta ry ), B rescia 19732, s. 769.

F orm y trybów w olityw nych tw orzą grupę czasow ników w yrażających radość (hll, šjr, śm h, gjl, zm r, lz, rn n - por. w. 1-3; 5-6; 9). Podm iotem pochw ały są: „pobożni“ (w .5.9), Izrael (w.2), synowie Syjonu (w.2); przedm iotem zaś: Jahw e (w. 1.9), Stw órca (w.2), K ról (w.2), Jego imię (w.3). Sposobem czy też środkiem pochw ały jest: pieśń (w. 1), taniec, bęben, cytra (w.3) i szpada (w .6). J a k o miejsce pochw ały zostało wymie­ nione: „zgrom adzenie“ (w. 1) i łoża (w .5). P ochw ała Boga w w.6 staje się początkiem zwycięstwa. Trzy bezokoliczniki (la aśót, le’ sor, la äsôt - w .7.8.9) p odkreślają to zwycięstwo. P odm iotem zwycięstwa są wszyscy w ierni (w .9), przedm iotem - poganie (w.7), królow ie i dostojnicy (w .8). N a to m iast śro d k am i zem sty i kary (w.7) są kajdany i żelazne pęta (w.8). D ostrzega się przy tym , w kontekście pochw ały, duże kontrasty: z jednej strony pieśń (w .l), taniec, bęben i cytra (w.3), z drugiej - w spom niane pow y­ żej - kajdany i pęta. „P obożni“ odgryw ają szczególną rolę, w skazuje na to ju ż sam a częstotliwość; w k ró tk im utw orze, jak im jest Ps 149, są w ym ieniani aż trzykrotnie. W w. 1 „pobożni“ - to wierni, którzy śpiewem (šjr) chw alą (hll) Jah w e. W ydaje się, że w w.5 „pobożni“ są ci sami co w w. 1, chociaż w innej sytuacji; znajdują się „na swoich łożach“ (być m oże po odniesionym zwycięstwie - por. w .4), odpoczyw ają i weselą się. W trzeciej sytuacji (w .9) „pobożni“ - to ludzie waleczni (por. w .7.8.9), którzy są instrum entem w ręku B oga („A by w ykonać... pisany w yrok“ - w.9).

O snow ą psalm u (uzasadnienie pochw ały) stanow i tylko jeden dw ustychow y w er­ set (4). P arty k u ła ki („b o “) n a p o czątk u zd an ia (w.4a) m a znaczenie przyczynow e41. W osnowie w skazane są dw a m otywy w ychw alania Boga: „Jahw e m a u p o d o b an ie w ludzie sw oim “, „pokornych o b d arza w ybaw ieniem “. M otyw y te są b ard zo ważne, psalm ista nie dołącza innych; w w .5 przechodzi n atychm iast do ponow nego wychw a­ lania. W w.4a czasow nik róseh (ptc.) w sposób ogólny w yraża dobrodziejstw a, k tóre otrzym ał n a ró d od swego Stw órcy i K ró la (por. w.2). W erset 4b zaw iera przykład dobrodziejstw Bożych - wybawienie (j sû ah). Nie w iadom o dokładnie o ja k i rodzaj w ybaw ienia tu chodzi, tekst nie zaw iera bliższych szczegółów. N a podstaw ie jed n ak w .6b-9 m ożna w nioskow ać, że a u to r m a na myśli w ybawienie od nieprzyjaciół.

W stru k tu rze Ps 149 godnym uw agi jest naprzem ianległy tem atyczny paralelizm 42:

a - w. 1-3 p o ch w ała „pob o żn y ch " b - W.4 d ziałanie Boże a 1 - w .5 -9 p o ch w ała „ p o b o żn y ch “ b 2 - w .7 -9 d ziałan ie w im ię Boga

Paralelizm ten p o d k reśla wagę i znaczenie pochw ały oraz jej związek z działaniem Bożym. „P obożni“, chw aląc Boga, działają w Jeg o im ieniu (w .7-9), uczestniczą je d n o ­ cześnie w Jego działalności (w.4). W obrębie paralelizm u tem atycznego zachodzi paralelizm p o d m io tu i przedm iotu pochwały:

'J a h w e ( w .l) f"häsiďim (w .l) S tw ó rca (w.2) 1 Izrael (w.2)

K ról (w.2) synow ie S yjonu (w.2) _Ja h w e (w .4) L ’än a w im (w.4)

W psalm ie m ożna wyróżnić m otyw y pochwały:

stw o rzen ie h isto ria

S tw ó rca (w .2) K ról (w.2) b m alk am b ośaw m a u p o d o b a n ie (w.4) róseh p o k o rn y c h o b d a rz a w ybaw ieniem (w. 4) j f a ’e r ’äm aw im bišú ah pisa n y w y ro k (w.9) m išp at k a tû b [ 2 ] - PSALM 149 ' 2 5

41 P o r. A . M a illo t - A . L e li è ve, dz. cyt., s. 264.267: P. J o ilo n . G ram m aire de ľ hébreu biblique, R om e 1965, s. 521-524.

26 J A N O Ł Ó W

Pierwszym, podstaw ow ym m otyw em pochw ały jest Jahw e-S tw órca (w.2a); drugim m otyw em K ról-Jahw e (w.2b), który ma u p o d o b an ie w ludzie swoim (w.4). W ram ach działalności Boga, w historii m ożna wyróżnić trzeci m otyw pochw ały, jest nim w yba­ wienie p o k o rn y ch (w.4) poprzez w yrok w ydany na pogan (por. w .9).

N a stru k tu rę treściow ą Ps 149 istotny wpływ m a słow nictw o całego utw oru. W początkow ych w ersetach psalm u (w. l- 6 a ) spotykam y słowa, k tó re w ystępują zwy­ kle w kontekście świąt i uroczystości: pieśń (w .l), taniec, bęben i cytra (w.3) oraz pieśni pochw alne (w.6a). O d w.6b słow nictw o ulega zm ianie, pojaw iają się słowa typow o wojenne: miecz (w.6), zem sta, k a ra (w .7), królow ie, kajdany, dostojnicy, pęta żelazne, uwięzić (w .8). Z m ian a słow nictw a m a ścisły związek z now ą sytuacją, w k tó ­ rej znaleźli się „pobożni“; w w .l- 6 a pieśnią i tańcem w ychw alają Boga, w w .6-9 w stanie w ojennym , przy pom ocy oręża, w ykonują „pisany w yrok“. Słowa „świąte­ czne“ niosą ze sobą radość i pokój; słowa w ojenne - przerażenie i zemstę. Słownictwo psalm u może służyć za podstaw ę podziału u tw o ru na dwie części. Pierw szą część, w której zaw arte jest słow nictw o „św iąteczne“, radości i pochw ały, stanow ią wiersze l-6 a ; drugą - słow nictw o w ojenne - w .6b-9. T ak i podział psalm u, d o k o n an y w o p a r­ ciu o kryteria w ew nętrzne (treść), nie p okryw a się z dok o n an y m ju ż w pracy podzia­ łem literackim .

N a koniec, ja k o uzupełnienie do rozw ażań n ad stru k tu rą w ew nętrzną psalm u, dodajm y kilka spostrzeżeń dotyczących strony duchow ej „pobożnych“ (w. 1.5.9). W pierwszej części psalm u (w .l-6 a ) „pobożni“ - to w ierni, którzy w kulcie, poprzez śpiewy i taniec religijny, przy akom paniam encie b ęb n a i cytry, chw alą Boga. Również na swoich łożach, które m ogą stanow ić dobre miejsce do m edytacji (por. Ps 4,5; 6,7; 77,3) o ddają cześć swemu Panu. W Bogu Jah w e uznają swego Stw órcę i K róla. Bóg ze swej strony o tacza „pobożnych“ swą opieką, daje im wybywienie (w.4). W drugiej części psalm u (w .6b-9) „pobożnych“ cechuje specyficzna duchow ość ludzi wale­ cznych. D uchow ość ta przejaw ia się w bezkom prom isow ej walce ze złem. Je st to w alka spraw iedliw a, to czo n a w imię Boga. „P obożni“ przez Niego w ybrani (w.4) i przeznaczeni do w ykonania Bożego sądu i w yroku, uczestniczą w chw ale i zwycię­ stwie swego W ładcy. O b a „typy“ duchow ości nie należy rozum ieć w sensie wzaje­ m nego przeciw staw ienia. D uchow ość „pobożnych“ jest w istocie jed n a, są tylko dwie form y czy też sposoby służby Bogu. Służba ta przejaw ia się w kulcie i w walce, w konkretnym działaniu.

W podsum ow aniu tego co powiedzieliśm y n a tem at stru k tu ry psalm u 149, należy stw ierdzić, że om aw iany u tw ó r zaw iera w sobie bogactw o form poetyckich, szczegól­ nie paralelizm y. N a podstaw ie kryteriów zew nętrznych (stru k tu ra form alna) Ps 149 m ożna podzielić na dwie części (w. 1-4; 5-9); na podstaw ie kryteriów w ew nętrznych (stru k tu ra treściow a) rów nież na dwie części (w .l-6 a ; 6b-9). Elem entem form alnym psalm u jest słowo „pobożni“. E lem ent ten m a ścisły związek z pochw ałą (w ychw ala­ niem ) Boga i m im o w yróżnionych s tru k tu r i podziałów , przem aw ia za jednością utw oru. Psalm 149 jest hym nem , chociaż b udow a jego nie jest klasyczna.

II. P O D S T A W O W E P R A W D Y T E O L O G IC Z N E

S zru k tu ra treściow a Ps 149 w skazała n a trzy zasadnicze m otyw y pochw ały, które stanow ią jednocześnie główne tem aty teologiczne utw oru. Są nimi: Jahw e-Stw órca, Jahw e-K ról, zapow iedź spraw iedliw ości (w ybawienie „po k o rn y ch “). W ypada obecnie zająć się bliżej każdym z w ym ienionych m otyw ów , uw zględniając przy tym słow ­ nictw o psalm u, szczególnie typow e dla pochw ały - słow nictw o radości.

PSA LM 149 27

1. Jahwe Stw órca - radością „pobożnych“43

„Idea stw orzenia sięga w Izraelu najwcześniejszych starożytności. Istnieje ona bowiem w środow isku w schodnim służącym za ram y objaw ienia biblijnego jeszcze przed A b rah am em “44. Izrael m iał ju ż od daw na św iadom ość, że Bóg pow ołał w szystko do istnienia. W yrazem tej św iadom ości są słow a M elchizedeka: „Niech będzie błogos­ ław iony A bram przez Boga Najwyższego, Stw órcę nieba i ziemi“ (Rdz 14,19). W k o n ­ tekście w ypowiedzi M elchizedeka (R dz 14,22) A bram bierze na św iadka „Pana Boga Najwyższego, Stw órcę nieba i ziemi“. W skazane przykłady (por. 2 M ch 7,28; Prz 8,22; M dr 9,9) św iadczą rów nież o tym , że biblijna n au k a o stw orzeniu nie m a c h arak teru abstrakcyjnego, spekulacji teologicznych. Stw orzenie - to pojęcie religijne, d om aga­ jące się określonej postaw y człow ieka45. Poprzez dzieło stw orzenia człowiek poznaje

swego Stw órcę (por. M d r 13,1-3,5), z czego rodzi się uczucie podziw u i wdzię­ czności46. Izraelici czczą Boga, dziękując M u za wszelkie d o b ra jakie stały się ich udziałem (Ps 104). N ierzadko sam a przy ro d a w ychw ala swego Stw órcę (por. Ps 19,1—7; 89,6—15). W ysław ianie Boga Stw orzyciela przybiera w Biblii różne form y i ma zwykle radosny c h a ra k ter (Ps 47,2; 97,1: 100,1-3). W naszym psalm ie (149) ju ż na wstępie została w yrażona głęboka wdzięczność wobec Stw órcy; aklam acja hał lu-jah (w .l) - to w yraz podziękow ania Bogu Jahw e za a k t stw órczy (por. Wj 15,21; Iz 42,20; J r 20,13). W w.2 Stw órca jest wysław iany śpiewem liturgicznym (por. w.6a); pochw ała Jahw e m a miejsce w „zgrom adzeniu pobo żn y ch “ . „P obożni“ - synonim Izraela - prag n ą podziękow ać T em u, k tó ry „rozciągnął i założył ziem ię“ (Iz 51,13); Tem u, który stw orzył ludzi (Ps 100,3) i wszystko co dzięki N iem u istnieje (Ps 8,7; 103,22). Jah w e S tw órca okazał wobec Izraela wielką łaskę, nie ograniczył się tylko do pow oła­ nia go do bytu. Izrael został u p o d o b an y przez Boga (w.4) i w ybrany spośród wielu naro d ó w na „szczególną w łasność“ (Wj 19,5). M im o pew nych aktów nieposłuszeń­ stwa ze strony Izraelitów w drodze do Ziem i O biecanej, S tw órca nie opuścił swego stw orzenia. G dy n a ró d w ybrany znalazł się w ciężkim położeniu w Egipcie, w niezwy­ kły sposób w yprow adził go z niewoli (Iz 43,16-19). K onsekw encją w ybrania ludu Bożego było przym ierze na Synaju i jego sk u tk i47. Te i p o d o b n e fakty z historii Izraela, rozpam iętyw ane przez „pobożnych“, w Ps 149,1 są pow odem radości. „Pobo­ żni“ cieszą się, że ich S tw órca jest Bogiem żywym i działa w świecie48. Bożkowie pogańscy są m artw i i niezdolni do tego, by w trudnej sytuacji przynieść ocalenie (por. J r 10,1—5; Iz 44,9-20). T ym czasem Jahw e S tw órca w w.4 „pokornych o b d arza w yba­ wieniem “ (por. J r 10,6—16; Iz 40,21-26). R adość „pobożnych“ ze Stw órcy znajduje swój szczególny w yraz w sakralnym tańcu (w.3). W Starym Testam encie nie po raz pierwszy spotykam y tak ą form ę w ysław iania B oga49. J u ż w Księdze W yjścia p ro ro ­ kini M iriam w raz z innym i kobietam i, tańcem i grą na bębenkach, wychwalały Boga (15,20). W Księdze zaś Sam uela znajdujem y w zm iankę, że sam D aw id w czasie prze­ noszenia A rki Przym ierza tańczył przed Panem (2 Sm 6.14). Jeszcze doskonalszą paralelę do w.3 om aw ianego psalm u stanow i tekst Ps 150,4, gdzie p salm ista „bębnem i tańcem “ nakazuje chwalić Boga za „Jego potężne czyny“ (por. w.2).

43 W tej części o p ra c o w a n ia a u to r k o rzy stał w znacznym sto p n iu ze swej p racy m agisterskiej p t .. N a u ka

psalm u 149 o radości (m sp. M U L ), L u b lin 1976. s. 63—73.

44 C yt. P. A u v r â y , S tw o rzen ie. STB , s. 907.

45 P or. W. H . S c h m id t. B r’ sch a ffen , T H A T t. 1, kol. 336-339: P. A u v r a y , a rt. cyt., s. 911: M . F i l i ­ p ia k , Bóg Starego T estam entu - Zb a w ca i Stw órca. W: W kręgu Dobrej N ow iny (red. J . Szlagai, L u b lin 1984, s. 99-109.

46 P o r. P. F r a n q u e s a , Creatura. W: E ncid o p ed ia de/la Bibbia. t. 2. T o rin o -L e u m a n n 1969. kol. 599-602; P. G i b e r t. Idea stw orzenia ir S ta ry m Testam encie C o m m u n io 2 ( 1982) n r 4. s. 46 -5 7 : B. L a n d r y - A. G . H a m m a n , L es Psaum es com m entés p a r les Pères. Bro'uwer 1983, s. 316-320.

47 Por. C. J a k u b i e c , S ta re i Now e P rzy m ie rze . W arszaw'a 1961. s. 149: D . J. Mc C a r t h y - G . E. M e n d e n h a l l - R . S m e n d , P e r un a te o lo g ia d e l p a t to neU ' A n tic o T e s ta m en t o . R o m a 1972, s. 6 5 - 6 7 . 48 P o r . N . Q u e s s o n , 50 psaumes pour tous les jours, t. 1, Limoges 1978, s. 332: J. V o llm e r . śh machen, tun. T H A T t. 2, kol. 336-338: C. J e a n - N e s m y . L a tradition m édite le P sautier chrétien, t. 2 cz. 2, S ain t-C én eré

1974. s. 793.

49 Szerzej na tem at ta ń c a religijnego w S tary m T estam encie: W . O. E. O e s te r le y . The sacred dance. C a m b rid g e 1923: R. T o rn -ia i. L a d a n za sa cra , R o m a 1951: G . A u z o u . L a danse devant l’Arche, P aris 1968.

28 J A N O Ł Ó W

„P obożni“ cieszą się swym Stw órcą, który ta k wiele uczynił im w przeszłości. Ale historia św ięta nie ogranicza się do rzeczy przeszłych. Prórocy zapow iadają, że w przyszłości, w czasach ostatecznych, naw rócony Izrael będzie praw dziw ym now ym stw orzeniem (por. J r 31,22)50. W tedy n astąp i pełne wyzwolenie (Iz 45,8), którem u tow arzyszyć będą znaki i cuda nowego „wyjścia“ (Iz 41,20)51. Bóg stw orzy now ą Jerozolim ę (Iz 65,18; por. A p 21); jej m ieszkańcy p o siąd ą wieczne szczęście i radość (Iz 65,19; 66,10.13). W ponow nym akcie stw órczym zostanie „odnow iony“ cały wszechświat; B óg stw orzy „nowe niebo i now ą ziem ię“ (Iz 65,17; 66,22). P ro ro k Ezechiel zapow iada, że w czasach ostatecznych Jah w e „da“ Izraelow i nowe serce i now ego ducha, by w now ym Edenie żył szczęśliwie (por. Ez 36,26-28.35). Być może w oparciu o tę obietnicę psalm ista prosi Boga, by „stworzył serce czyste“ (Ps 51,12)52. Now e stw orzenie (inna rzeczywistość - por. Iz 44,24-26), u kresu historii, zostanie poprzedzone zwycięstwem Najwyższego (Iz 66,6-11; A p 21,1-5). W ydaje się, że tekst Ps 149,6a-9 naw iązuje do przyszłej, stwórczej interw encji Bożej i definityw nego zwy­ cięstwa. W czasach ostatecznych zo stan ą u k aran i nieprzyjaciele B oga (w. 7.8 por. Iz 66,14), nastąpi pełna spraw iedliw ość, wypełnienie „pisanego w yroku“ Stw órcy (por. w.2.9). Izrael, św iadom e narzędzie w ręku Jah w e, będzie m iał udział w chwale Bożej; dzień sądu będzie dniem chluby „wszystkich Jego pobo żn y ch “ (w.9). G łęb o k a ufność w dalsze, stw órcze działanie Boga przynosi rad o sn y n astrój, czego wyrazem jest o statn ie słoWo psalm u - A lleluja. W tym kontekście (w .6a-9) w ym owne są słow a Ps 121,2: „Przyjdzie mi pom oc od P an a, co stw orzył niebo i ziem ię“ (por. A p 20,11-15).

N a podstaw ie powyższych danych trzeb a stw ierdzić, że Ps 149 zaw iera p o d sta ­ w ow ą praw dę teologiczną o Bogu Stw órcy. Jahw e stw orzył św iat cały, w którym szczególną rolę pełni „u p o d o b an y “ przez Niego n aród izraelski. A k t stw órczy Boga nie jest czymś jednorazow ym , m a ch arak ter dynam iczny. Stw orzenie m iało miejsce w przeszłości, „dokonuje się“ obecnie i „wypełni się“ w przyszłości. N au k a o stw orze­ niu w Ps 149 przyw odzi na pam ięć now e stw orzenie, zapoczątkow ane W Jezusie C hrystusie, które w czasach ostatecznych osiągnie „w olność chwały dzieci B ożych“ (por. Rz 8,18-22).

2. Jahwe Król - radością „synów Syjonu“

Pod względem teologicznym ważne jest określenie Jahw e ja k o K ró la 53.

N a starożytnym W schodzie godność królew ska w iązała się ściśle z m ityczną k o n ­ cepcją królow ania boskiego. T ak było w Egipcie, gdzie panujący fara o n był uw ażany za wcielenie H o ru sa, ta k było w B abilonii, gdzie k ró l działał w im ieniu bożka M ar- d u k a, tak też »było w innych krajach sąsiadujących z Izraelem . K ról będząc „władcą cywilnym i w ojskowym był rów nocześnie najwyższym kapłanem p ań stw a“54. P ośred­ niczył on między bogam i i ludźmi. N atom iast Izrael ju ż od sam ego początku oddziela urząd królew ski, instytucję doczesną, od sfery spraw pozaziem skich55. K rólow ie izraelscy nie m ają udziału w spraw ach czysto boskich, są p o d d an i ta k ja k inni ludzie w ym aganiom przym ierza i P raw a (por. 1 Sm 13,11-14; 15,22-25). K rólom staw ia się w ym agania, by godnie piastow ali swój urząd. A utorzy biblijni nie szczędzą pochw ał dobrym królom (por. Ps 78,70; 89,20-24; 1 K ri 15,11—15), złych jed n ak ganią a naw et p o tęp iają (por. J r 21-22; 2 K ri 23,26-27). W narodzie w ybranym kształtuje się sto p ­ niow o ideał króla, pełnego zalet, dobrych przym iotów . Ideałem tym staje się z czasem K ról Jahw e, który jest Panem nie tylko przyrody (Ps 97,1), ale rów nież spraw uje swą władzę królew ską nad Izraelem (Ps 47,5). T ytuł królew ski, odniesiony do B oga Jahw e,

50 P or. G . C o lo m b o , Creazione. W: Nuovo dizionario di teologia. 19 823, s. 189-193: M . F il ip ia k , ßi'Wic

o człow ieku, L ublin 1979, s. 92 -9 5 : A . M a t ii o l i , D io e 1’uom o nella Bibbia. R o m a 1981, s. 299-317.

51 P or. G . von R a d , Teologia dell’A ntico Testam enlo, t. 1. Brescia 1972, s. 165-167. 52 P o r. L. J a c q u e t , d z. cyt., s. 153.

53 P or. J. A. S o g g in , M etek K ö n ig , T H A T t. 1, K ol. 914. 54 C yt. P. G r e l o t , K ról i królow anie, STB , s. 396.

55 P or. B. K l a p p e r t , Regno. W: D izionario dei concetti biblici del N uovo T esta m e n lo , B o lo g n a 1976, s. 1524-1528.

znajdujem y już w Wj 15,18, gdzie M ojżesz i inni „synowie Izraela“, dziękując Bogu za ocalenie, śpiewali: „Jahw e jest zawsze królem , na w ieki“ (por. w. 1-17). W skazany fragm ent pieśni dziękczynnej jest zbieżny w swej treści z tekstem w.2b om aw ianego psalm u. Łączy je w spólny tem at, k tó ry streścić m ożna :„Jahw ejest K rólem “ (por. 1 Sm 8,7; Iz 5,7; 52,7). W Ps 149,1 jest m ow a o radosnej pieśni śpiew anej w „zgrom adzeniu p o b o żn y ęh “ (por. Wj 15,1). Z grom adzenie (ąah al) jest tu synonim em „synów Syjonu“ (w .2). W Starym T estam encie Syjon (sijjón) oznacza Jerozolim ę, m iasto święte, a w nim św iątynię, w której przebyw a Jahw e, spraw ując swe królew skie rządy. D ow odem tego są słow a Ps 48,2-3: „W ielki jest P an i godzien wielkiej chw ały w mieś­ cie Boga naszego. G ó ra Je g o św ięta, w spaniałe wzgórze, radością jest całej ziemi, góra Syjon, kraniec północy jest m iastem wielkiego K ró la“. Jahw e jest „wielkim K rólem “ przede wszystkim w hym nach o królow aniu Jah w e i niektórych hym nach o, Syjo­ nie56. „W ielki, poniew aż jest niepoham ow any; o m ury Jego m iasta ro zbijają się nieprzyjaciele Boga i ludu w ybranego (por. Ps 4 8 ,5 -8 )“57. Izraelita, stojąc u bram świątyni jerozolim skiej, był św iadom królewskiej godności Boga, czego w yrazem jest aklam acja psalm isty: „...Panie Zastępów , mój K rólu i mój Boże!“ (Ps 84,4). K ról Izraela - Jahw e - jest spraw iedliw y (Ps 96,10.13; 99,4; J r 23,6), łaskaw y (Ps 89,28-29) i m iłosierny (Ps 4,2; 103,10). W ybaw ia swój lud od wszelkich nieszczęść (1 Sm 7,8; 2 Sm 3,18; 2 Kri 18,30). Św iadom ość p o siad an ia takiego k róla staje się w Ps 149 pow odem radości i pochw ały. W spólnota izraelska radość tę w yraża w różny sporób: śpiewem, radosnym i okrzykam i, grą na instrum entach m uzycznych i tańcem . Poch­ w ała Jahw e-K róla nie ogranicza się tylko do w spólnych form wysław iania (w zgrom a­ dzeniu „pobożnych“ - w .l). Izraelici, zgodnie z intencją psalm isty, w inni rów nież indyw idualnie sławić swego boskiego władcę. N aw et „na ło żach “, czyli we w łasnych m ieszkaniach, poza św iątynią, należy oddaw ać hołd Najw yższem u K rólow i (w .5b por. Ps 47,10). Jahw e m a bow iem u p o d o b an ie w ludzie swoim (w.4 por. Ps 47,5), Jego „św iadectw a“ są godne w iary (Ps 93,5), okazuje swoje zbawienie „na oczach n a ro d ó w “ (Ps 98.2).

H istoria i kult to dw a elem enty, w których działał K ról Jahw e i przez które zbaw iał swój naród. W chw ilach tragicznych dla Izraela, w czasach niewoli, utrw alił się trzeci czynnik, eschatologiczny58. „O czekiw anie na K rólestw o Boże stanow i cen­ tralny elem ent nadziei eschatologicznych“ 59. W ram ach tych nadziei oczekiw anie na przyszłego króla zajm uje ważne miejsce. M ów ią o tym psalm y królew skie, zwane m esjańskim i, zwłaszcza Ps 2; 45; 72 i 110. N a ich podstaw ie rysuje się p ostać króla spraw iedliw ego i zarazem zwycięskiego (por. Ps 2,2-4.12: 45,8; 72,2.11;. 110,5—6). K rólow ie pogańscy zostan ą p o d d an i władzy przyszłego k róla (por. Iz 60,18) lub też osądzeni i w ytraceni (por. Iz 24,21-22; Za 9,9-10). W ydaje się, żeP s 149,6a-9 zaw iera aluzje do zwycięstwa przyszłego K róla C hrystusa i Jego w iernych (por. Ł k 1,32-33; D z 1,6.8; K ol 1,13), a także do ostatecznego zwycięstwa „P ana p anów i K róla kró ló w “ B aranka (A p 17,14 por. A p. 19,1-10). W stosunku do „pobożnych“ zrealizują się słowa Jezusa wypow iedziane podczas O statniej Wieczerzy: „Ja przekazuję wam k róle­ stw o, ja k mnie przekazał je mój Ojciec: abyście w królestwie m oim ... zasiadali na tro n ach , sądząc dw anaście pokoleń Izraela“ (Ł k 22,29-30 por. A p 20,4-6).

W podsum ow aniu m ożna stw ierdzić, że Ps 149 zaw iera rozw iniętą w Starym Testam encie myśl teologiczną o K rólu Jahw e, k tó ry w narodzie w ybranym spraw uje swą boską władzę. „Synowie Syjonu“ cieszą się z dobrodziejstw otrzym anych od swego najlepszego i um iłow anego K róla, p a trzą jednocześnie w przyszłość, kiedy spełni się „pisany w yrok“ . Psalm 149 (szczególnie w .6a-9) naw iązuje do przyszłego królestw a czasów m esjańskiech.

[2] • PSALM 149 29

56 P or. A . F e u i l l e t , E tudes d ’exégèse et de théologie biblique, A ncien Testam ent, Paris 1975, s. 363-385. 57 C yt. E. C h m u r a , ’eI b sijjôn - Jahw e na S yjo n ie Bogiem Izraela. W: S tu d ia Teologiczne (red. A. E ck m an n - S. Ł ach - A . T ro n in a ), t. 3, L u b lin 1982, s. 137.

58 P o r. E. C h m u r a , a rt. cyt., s. 141: H . L a n g k a m m e r , S ło w n ik biblijny, K atow ice 1982, s. 90-91: R. D e v ille - P. G r e l o t , K ró lestw o , SZB . s- 403-405: S. Ł a c h , K rólestw o B oże w Psalmach. W: K rólestw o

Boże w Piśm ie św iętym . L u b lin 1976. s. 63-106.

30 JA N O Ł Ó W

3. Zapowiedź sprawiedliwości - sąd Boży

„W iara w sąd Boży jest jedną z tych praw d, które nigdy nie były poddaw ane w wątpliw ość. Bóg spraw uje władzę nad św iatem a zwłaszcza n ad ludźm i. Jego słowo określa praw o i u stala norm y spraw iedliw ości“60. „Jahw e Z astępów jest sędzią sp ra­ wiedliwym, b a d a nerki i serce“ ( J r ll,2 0 a ), poznaje w ten sposób spraw iedliw ych i grzeszników. U ciskani spraw iedliw i zw racają się często, szczególnie w Psalm ach, do najwyższego Sędziego, by d o k o n ał sądu i wymierzył karę przestępcom (por. Ps 9,20; 35,24; 43,1; 119,78.84.134.153; Am 2,6)61. Spraw iedliw ości oczekiw ał cały n aród izraeski, m odląc się słow am i Ps 51,6: „...abyś okazał się spraw iedliw ym w swym w yroku i praw ym w swoim sądzie“. Spraw iedliw ość B oża w yraża się w w yrów naniu wszelkich krzyw d, jakich doznali „pobożni“ (hasldim ) ze strony swych w rogów (por. Ps 12,2; 37,28; 97,10)62. W Ps 143,12 a u to r natchniony tak woła: „W swej łaskaw ości zniszcz m oich w rogów i w ytrać wszystkich, którzy mnie dręczą, albow iem jestem T w oim sługą“. W P sałterzu wizja przyszłego sądu Jah w e m a zabarw ienie bardzo radosne: „Niech się weselą p o la i w szystko, co jest na nich; niech się rad u ją rów nież wszystkie drzew a leśne przed obliczem Jahw e, bo nadchodzi, aby sądzić ziemię. On będzie sądził świat spraw iedliw ie, z w iernością swe n aro d y (Ps 96,12-13). W ydaje się, że w Ps 149 jest rów nież naw iązanie do Bożej spraw iedliw ości i przyszłego sądu. W iersze 6a-9 przedstaw iają o b raz kary, k tó ra sp o tk a w rogie n arody i ich przyw ód­ ców. W ypełni się na nich „pisany w yrok“ (m iśpat katub). W cześniej je d n a k w w .4 jest m ow a o tym , że Jah w e o b d a rza „p okornych“ wybawieniem . W ybaw ienie (j su ah) rozum iane szeroko (por. 2 Sm 4,9; Ps 19,15; 26,11) m oże oznaczać rów nież przyszły sąd Boży (Iz 59,17)6 .

Istnieje problem : ja k pogodzić zapow iedź okrutnej kary, k tó ra m a spotkać obcych królów i dostojników (w .7-8), z dobrocią, łaskaw ością i m iłosierdziem Bożym (por. Ps 4,2; 103,10; 138,2). W ydaje się, że nie chodzi tu o sens dosłow ny, czyli o krw aw ą zemstę przy użyciu mieczy (w.6b), pęt żelaznych, czy też kajdanów (w .8). O braz narzędzi m ąk i katuszy m oże co najwyżej przedstaw iać realia życia w spółczesnego psalm isty i służyć do w yrażenia treści. C hodzi tu raczej o podkreślenie fak tu rzeczywi­ stego sądu i zrealizow ania oczekiwanej sprawiedliwości. W ykonaw cam i Bożego sądu zgodnie z tekstem m ają być „pobożni“. O ni to trzym ają w swych rękach obosieczne miecze (w. 6), sym bol kary, k tó ra dosięgnie nieprzyjaciół. T ru d n ą rzeczą jest orzec 0 jakich nieprzyjaciół tu chodzi, ale praw d o p o d o b n ie o w rogów zarów no Boga jak 1 Izraela64. W iadom o jest bow iem , że w rogow ie n a ro d u w ybranego są zwykle nieprzy­ jaciółm i Jah w e - i odw rotnie (por. Ps 119,51—53.85.95). N a taki sens w skazyw ałoby wyrażenie „pisany w yrok“, k tó ry jest chlubą w szystkich jego „pobożnych“ (por. w .9). „Pisany w yrok“ - to gw arancja pełnego i zarazem radosnego zwycięstwa spraw y Bożej w czasach przyszłych. Zapow iedź realizacji spraw iedliw ości i sąd Jah w e (Ps 149,6a-9) m a wiele paralel w N ow ym Testam encie (np. M k 12,40; D z 17,31; 1 K or 6,3; G a 5,1: Rz 2,5) a szczególnie w A pokalipsie św. J a n a (2,27; 11,18; 16,5; 18,20 itp.j, w której czytam y m iędzy innym i: „Potem usłyszałem jak b y donośny głos wielkiego tłum u w niebie, k tó ry mówił: Alleluja! Z baw ienie i chw ała, i m oc u Boga naszego, bo wyroki jego praw dziw e i spraw iedliw e, bo osądził W ielką N ierządnicę, co zniepra- wiała nierządem swym ziemię, i zażądał od niej poniesienia kary za krew sw oich sług. I rzekli pow tórnie: A lleluja!“ (A p 1 9 ,l-3 a). T ekst 6 a -9 m ożna rozum ieć zatem ja k o naw iązanie do ostatecznego sądu B aran k a i odniesionego zwycięstwa nad niepraw oś­ cią czyli grzechem 65.

60 C yt. J . C o r b o n - R. G i r a r d , S ą d , STB , s. 861.

61 P o r. J . W a r z e c h a , B óg sądu - ’ëjohé m iśpat. W: S tu d ia Teologiczne, dz. cyt., s. 137-139.

62 P o r. G . L id k ę , śpi richten, T H A T t. 2. kol. 1004-1007.

63 P o r. F. S t o l z , ß hi. helfen, T H A T t. I, kol. 788-790.

64 P or. M . M a n n a t i , Les P saum es. 4. P aris 1968, s. 288-290: S. Ł a c h , O braz człow ieka sprawiedliwego

w Psałterzu. W: Biblia - K sięga ży cia Ludu B ożego, s. 43 -5 4 .

65 P o r. J . C a le s , dz. cyt., s. 633: K. R o m a n iu k , Soteriologia św. Pawła. W arsz aw a 1983, s, 292-294: C . J e a n - N e s m y , Parole et E sprit du Psautier chrétien. T . 3. S ain t-C én eré, s. 456-457.

R easum ując to co zostało wyżej pow iedziane, trzeba stw ierdzić, że Ps 149 (a szcze­ gólnie w.6a~9) zaw iera nau k ę o spraw iedliw ości i sądzie Bożym. C hociaż obrazów k ar, k tóre sp o tk ają nieprzyjaciół B oga i Izraela, nie należy rozum ieć dosłow nie, sąd Boży - ja k o wypełnienie „pisanego w yroku“ - niew ątpliwie nadejdzie, przyniesie radość i „chlubę“ w szystkich wiernych Jahw e. N a u k a Ps 149 o spraw iedliw ości i są­ dzie jest zbieżna z n au k ą o karze i odpłacie w N ow ym Testam encie.

[2] • P S A LM 149 31

W N IO S K I

Niniejsze studium m iało na celu odnalezienie stru k tu ry oraz głów nych myśli teologicznych psalm u 149. A u to r o pracow ania jest św iadom zaistniałych pow tórek, szczególnie w rozdziale II-gim . B ardzo tru d n o było uniknąć pow tórzeń ze w zględu na fakt, że zarów no s tru k tu ra fo rm a ln a ja k i treściow a u tw o ru w zajem nie się ze sobą łączą i przenikają. P odstaw ą bowiem w yróżnionych stru k tu r jest ten sam tekst, to sam o słownictwo.

Uwagi krytyczne odnośnie do Ps 149 przem aw iają za integralnością tekstu. R óż­ nice poszczególnych lekcji, p o za w yjątkam i, są nieznaczne i nie zm ieniają zasadniczo treści psalm u. Psalm 149 zaw iera w sobie bogactw o form literackich, szczególnie paralelizm y. W oparciu o kry teria zew nętrzne (stru k tu ra form alna) Ps 149 m ożna podzielić na dwie części (w. 1-4; 5-9); w oparciu o kryteria w ew nętrzne (stru k tu ra treściow a) także n a dwie części (w .ł-6 a ; 6b-9). Elem entem form alnym psalm u jest słowo „pobożni“. E lem ent ten odgryw a dużą rolę w psalm ie i pom im o w yróżnionych stru k tu r i w ew nętrznych podziałów , potw ierdza integralność całego utw oru. Psalm 149 jest hym nem , jakkolw iek budow a jego nie jest klasyczna. W Ps 149 zaw arte są trzy praw dy teologiczne: o Bogu Stw órcy, K rólu i spraw iedliw ym sądzie. Praw d tych nie należy rozum ieć w sensie odrębnym ; Jah w e je st jednocześnie S tw órcą. K rólem i n aj­ wyższym Sędzią. G łów ną ideą w iodącą Ps 149 jest idea radości.

L A S T R U T T U R A W L A T E O L O G IA D I S A L M O 149

S o m m a r io

Il sa lm o 149 h a il su o te sto a b b a s ta n z a b en co n serv a to . S o n o s o lta n to alcune diffico ltà (es. in v.5 e 9) ehe del re sto n o n cam b ia n o il so n so n ella m a n ie ra g lo b ale. Il p o e m a co n tien e diversi fen o m en i d élia po esia e b ra ic a , s o p ra ttu tto i p aralelism i. Il sa lm o 149 si p u ô dividere p e r d u e p a rti (v. 1—4; 5 -9 ) se co n d o i criteri fo rm ali: anche p e r d u e p a r ti ( v .l- 6 a ; 6 b -9 ) se c o n d o i criteri d ic o n te n u to . L ’elem en to fo rm a le del sa lm o è la p a ro la h äsld im che esercita la fu n zio n e div ersa (nelle diverse situ azio n i), m a h a lo stesso significato. has'idlm („i fedeli“) x o stitu isco n o l’u n ità di tu tto il sa lm o e so n o collegati co n Iode. L a Iode di D io fa l’essenza del sa lm o 149, ehe è in n o . Il salm o tr a tta di tre tem i teologici: di D io C re a to re , di D io R e e di giu sto g iu d izio , p u ô d arsi di v itto ria di M essia. L ’idea p rin cip ale del sa lm o 149 è l’idea di gioia.