Wyrażenia leksykalne, cz. 2
Wyrażenia leksykalne, cz. 2
Ważne daty
23‑79 – lata życia Pliniusza Starszego ok. 35‑95 – lata życia Kwintyliana 62‑113 – lata życia Pliniusza Młodszego 69‑79 – okres panowania Wespazjana 79‑81 – rządy Tytusa
80 – otwarcie Koloseum 81‑96 – rządy Domicjana 96‑98 – panowanie Nerwy 98‑117 – okres rządów Trajana 106 – Dacja prowincją rzymską 117‑138 – panowanie Hadriana Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
2. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:
b) historia Rzymu: – Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Trajan;
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym, b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
Nauczysz się
wykazywać znajomością wybranych wyrażeń łacińskich;
Wyrażenia leksykalne, cz. 2
tłumaczyć oraz poprawnie wykorzystywać wyrażenia łacińskie;
charakteryzować postacie: Pliniusza Młodszego i Starszego, Trajana, Kwintyliana.
Ćwiczenie 1
Połącz łacińskie zwroty z ich polskimi przekładami.
z góry, to samo przez to samo, według umowy, z następstwa, do ostatka, dosłownie, nawzajem, droga pośrednia, od początku (dosł. od jajka), dla pozoru
Ad verbum
Pro forma
Ad extremum
Ex composito
Ab ovo
A priori
In vicem
Via media
Idem per idem
A posteriori
Ćwiczenie 2 Ćwiczenie 3
Wskaż poprawny przekład łacińskich wyrażeń.
Pacta conventa - Warunki uzgodnione.
Gratis - Z wdziękiem.
Via dolorosa - Droga cierpienia.
Opera selecta - Wybrane dzieła.
Opera omnia - Każde dzieło.
Ćwiczenie 4
Wskaż, w których zdaniach łacińskie wyrażenia nie zostały użyte we właściwy sposób?
Termin ten dotyczy wszystkiego, co godzi w autorytet cezara. W praktyce językowej nie używa się pełnej formuły: crimen laesae maiestatis.
W tej sytuacji uznano posła za manu propria, oskarżając go o to, że do rozmów zaprosił buntowników.
Gdy król chciał prowadzić politykę, nie pytając o zdanie szlachty, wybuchł tzw. rokosz Zebrzydowskiego. Podobną reakcję wywołał program wyboru króla vivente rege w 1666 r.
Ćwiczenie 5
Wskaż zdania zgodne z prawdą.
Per pedes byłoby dobrym hasłem dla klubu piechurów.
Perpetuum mobile to w zasadzie maszyna, która wbrew wszelkim prawom fizyki poruszałaby się w nieskończoność.
Persona non grata wyraża to samo co Cave canem.
Zdanie Pacta sunt servanda oznacza pacta servare debemus. Ćwiczenie 6
Zastąp podkreślone słowa wyrażeniami łacińskimi. Wybierz je spośród następujących:
ab ovo, per pedes, gratis, in vicem, a priori, opera omnia, ex composito, opera selecta, pro forma Te książki oddam za darmo ...
Uciekł mi autobus. Wracałam do domu pieszo ...
Rzadko wydaje się w Polsce dzieła wszystkie ... Horacego.
Najczęściej są to dzieła wybrane ...
Mój szef postąpił godnie z umową ...
Nie zakładaj z góry ..., że Marysia nie dotrzyma słowa.
Zrobię to, jak należy: od początku do końca ...
Przekrzykiwali się jeden przez drugiego ...
Nie lubię niczego robić dla pozoru ...
Pokolenie Pliniusza Młodszego
Autor nieznany, „Pomnik Kwintyliana”, I-II w. n.e., Calahorra, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Lektura listów Gajusza Pliniusza Sekundusa pozwala go poznać jako doskonałego obywatela, wcielenie cnót społecznych swego pokolenia – pokolenia Trajana, wychowanego według zasad retora Fabiusza Kwintyliana.
Kwintylian (ok. 30–90) pochodził z Hiszpanii, był utalentowanym nauczycielem, który otrzymał od cesarza Wespazjana pensję, by uczył retoryki w Rzymie. Jego uczniami zapewne byli Pliniusz i Tacyt.
Dzieło Kwintyliana, Institutio oratoria (Kształcenie mówcy), niezwykle popularne w czasach renesansu, może być i dziś czytane z trzech powodów. Po pierwsze, Kwintylian krytykuje filozofów rezygnujących z aktywności w życiu publicznym, a mówcom zaleca kierować się kryterium dobra. Po drugie, wytycza on
dla retoryki nową drogę, która polega na łączeniu wielkości, wzniosłości i entuzjazmu. Po trzecie, dzieli się z nami wieloma refleksjami na temat kształcenia dzieci, nadaje odpowiednie znaczenie lekturze dzieł literackich i omawia problemy pedagogiki, odwołując się do tradycji stoików. Ważne miejsce w dziele Kwintyliana zajmuje Cyceron, jako ten obywatel, który działanie w sferze publicznej łączył z uprawianiem filozofii.
Vincenzo Foppa, „Mały Cyceron w trakcie lektury”, 1464 r., Muzeum Sztuki Wallace, Londyn, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
Pliniusz Młodszy, wychowanek Kwintyliana, w swoich listach pokazuje, czego Trajan wymaga od senatorów. Mają oni być przykładem dla innych: zakładać szkoły, czynić ze swoich domów ośrodki kultury i cywilizacji, współdziałać z władzą – w zgromadzeniu, w senacie, w sądzie. Dysponujemy dość bogatym materiałem literackim, zachowało się bowiem dziewięć ksiąg Listów Sekundusa, dziesiątą zaś księgę stanowi jego korespondencja z cesarzem (zachowały się także listy Trajana). Mamy okazję
zaobserwować, jak Pliniusz wypełnia obowiązki, spędza czas wolny, pisze, poluje, bywa na wsi, w mieście, znamy jego myśli i wahania, mamy nawet opis obu jego willi.
Karl Friedrich Schinkel, „Rekonstrukcja willi Pliniusza w Tuscis”, 1842 r., Album Architektoniczny, wikimedia.org, domena publiczna
Pliniusz jako doskonały urzędnik (był prokonsulem Bitynii nad M. Czarnym), potrafił w korespondencji podsunąć władcy pewne sugestie co do postępowania, np. z chrześcijanami albo przypomnieć
przyjacielowi, jak bardzo powinien być ostrożny jako przyszły namiestnik prowincji Achai: Sit apud te honor antiquitati, sit ingentibus factis, sit fabulis quoque! Habe ante oculos hanc esse terram, quae nobis miserit iura, quae leges non victis, sed petentibus dederit, Athenas esse, quas adeas…. (Szanuj
starożytność, szanuj wielkie czyny, szanuj nawet mity. Miej na względzie, że jest to ziemia, która
przekazała nam prawa, która ustawy dała nie pokonanym, ale proszącym o nie, że to do Aten jedziesz…) Źródło: Pliniusz Młodszy, Epistulae, 8.24, fragmenty, Wrocław 1837. Przekład: autor opracowania.
Jednym z najbardziej znanych listów Pliniusza jest ten, który napisał do swego przyjaciela Tacyta. Opisuje w nim wybuch Wezuwiusza i śmierć Pliniusza Starszego, pisarza i autora Historii naturalnej. Z listu wynika, że gdyby niedokończona praca nie zatrzymała go w domu, pewnie podzieliłby w 79 roku los swego wuja.
Angelica Kauffmann, „Pliniusz Młodszy i jego matka w Misenum”, 1785 r., Wystawa w Muzeum Sztuki Uniwersytetu Princeton, New Jersey, USA, wikimedia.org, CC BY 1.0
Polecenie 1
Dokonaj przekładu tekstu łacińskiego na język polski.
Autor nieznany, „Cesarz Trajan”, Gliptoteka, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 3.0
C. Plinius Traiano imperatori salutem dicit
Propositus est libellus sine auctore multorum nomina continens. Qui negabant esse se Christianos aut fuisse, cum praetereunte me deos appellarent et imagini tuae, quam propter hoc iusseram cum simulacris numinum afferri, ture ac vino supplicarent, praeterea maledicerent Christo, dimittendos esse putavi.
Alii ab indice nominati esse Christianos dixerunt et mox negaverunt. Imaginem tuam et deorum simulacra venerati sunt et Christo maledixerunt. Affirmabant autem hanc fuisse summam vel culpae suae, vel erroris, quod essent soliti stato die ante lucem convenire carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent.
Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam, immodicam. Ideo dilata cognitione ad consulendum te decucurri. Visa est enim mihi res digna consulatione. Multi enim omnis aetatis, omnis ordinis,
utriusque sexus etiam vocantur in periculum et vocabuntur. Neque civitatem tantum, sed vicos etiam agros superstitionis istius contagio pervagata est.
Źródło: Pliniusz Młodszy, Epistulae 10, 96, fragment, Wrocław 1837.
Tłumaczenie:
Cesarz Trajan i jego rządy
Autor nieznany, „Popiersie Trajana”, Muzeum Watykańskie, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
Ćwiczenie 7
Przyporządkuj tytuły do autorów.
Kwintylian, Pliniusz Starszy, Pliniusz Młodszy Listy
Kształcenie mówcy Historia naturalna Ćwiczenie 8
Ułóż w kolejności chronologicznej imiona cesarzy rzymskich:
Trajan Hadrian Wespazjan Nerwa August
Ćwiczenie 9
Przyporządkuj wydarzenie do daty.
98 r., 106 r., 79 r., 117 r Wybuch
Wezuwiusza
Trajan wstępuje na tron po Nerwie
Dacja prowincją
Śmierć Trajana
Ćwiczenie 10
Zaznacz zdania zgodne z prawdą.
Budowla ta stała na Forum Trajana.
Budowla ta została ona wzniesiona na pamiątkę wojen z Partami.
Otaczały ją dwie biblioteki.
Ufundował ją cesarz Trajan.
Inna wersja zadania
Słowniki
Słownik pojęć Retoryka
umiejętność sprawnego, jasnego wyrażania swoich myśli, sztuka pięknego mówienia; oratorstwo, krasomówstwo;
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
Galeria dzieł sztuki
Tomás López Enguídanos, „Portret Marka Fabiusza Kwintyliana”, ok. 1800 r., druk: Zarząd Królewskiego Arbitra Charytatywnego, Madryt, wikimedia.org, domena publiczna
Vincenzo Foppa, „Mały Cyceron w trakcie lektury”, 1464 r., Muzeum Sztuki Wallace, Londyn, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
Karl Friedrich Schinkel, „Rekonstrukcja willi Pliniusza w Tuscis”, 1842 r., Album Architektoniczny, wikimedia.org, domena publiczna
Angelica Kauffmann, „Pliniusz Młodszy i jego matka w Misenum”, 1785 r., Wystawa w Muzeum Sztuki Uniwersytetu Princeton, New Jersey, USA, wikimedia.org, CC BY 1.0
Autor nieznany, „Cesarz Trajan”, Gliptoteka, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 3.0
Autor nieznany, „Łukasz maluje ikonę Matki Bożej Hodegetrii”, 1400 r., Muzeum Ikon, Recklinghausen, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
J. A. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999.
C. Wells, Cesarstwo rzymskie, Warszawa 1992.
M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
E. Makowiecka, Sztuka Rzymu od Augusta do Konstantyna, Warszawa 2010.
Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009.
Tacyt, Dzieła, Warszawa 2014.
Pliniusz Młodszy, Listy, Ks. I–VII, Częstochowa 1967.
L. Winniczuk, Pliniusz Młodszy w świetle swoich listów i mów, Warszawa 1987.
Brązowa statuetka ukrytego i zamaskowanego tancerza, II-III p.n.e., Muzeum Sztuki Metropolitan, Nowy Jork, USA, wikimedia.org, CC BY 2.0
Ładuję [MathJax]/localiza on/pl/MathMenu.js
