„Goroda fieodalnoj Rossii. Sbornik statiej pamiati N. W. Ustiugowa”, Moskwa 1966 : [recenzja]

Artur Korobowicz

„Goroda fieodalnoj Rossii. Sbornik

statiej pamiati N. W. Ustiugowa”,

Moskwa 1966 : [recenzja]

Rocznik Lubelski 12, 183-184

R E C E N Z J E ,

N O T Y

I

S P R A W O Z D A N I A

G oroda fieo d a ln o j Rossii. S b o rn ik s ta tie j p a m ia ti N. W. U stiugow a. A k ad e m ia N au k SSSR, I n s titu t Isto rii, M oskw a 1966, ss. 562.

K sią żk a w y d a n a w 1966 r. pod au sp icjam i In sty tu tu H isto rii A kadem ii N auk ZSR R je s t zbiorem arty k u łó w pośw ięconym pam ięci N ik o ła ja W ładim irow icza U s t i u g o w a (1896— 1963), p ro fe so ra w In sty tu c ie H isto rii AN ZSRR. U stiugow był zn a n y m badaczem p ó źnofeudalnej Rosji, k o n ce n tru jąc y m się w sw oich b a d a ­ n iach n a zag ad n ien ia ch społeczno-ekonom icznej i politycznej h isto rii R osji X V II— X V III w. W iele sw oich p ra c pośw ięcił też h isto rii n arodów ZSRR. Szczególne z n a ­ czenie w śród p ra c U stiugow a z a jm u je m o n o g rafia S o l e w a r e n n a j a p r o m y s z l e n n o s t S o li K a m s k o j w X V I I w i e k i e . К w o p r o s u o g e n e z i s ie k a p i t a l i s t i c z e s k i c h o tn o s z e n ij w r u s s k o j p r o m y s z l e n n o s t i (M oskw a 1957). K siążk a ta sp o tk a ła się z licznym i po­ ch leb n y m i re c e n z ja m i w ZSRR, Polsce, F ra n c ji i n a W ęgrzech.

O m aw ia n a k sią ż k a sk ła d a się ze w stępu, dw óch arty k u łó w pośw ięconych U stiu - gow ow i, b ib lio g ra fii jego p rac i 55 arty k u łó w obejm u jący ch p ro b le m a ty k ę m iast od czasów sta re j R usi do połow y X IX w. P ro b le m a ty k a m ie jsk a jest, ja k to zazn a­ czono w e w stępie, n ajsła b ie j dotychczas p rze b ad an y m ogniw em h isto rii R osji. R e­ cenzow ana k sią żk a m a w ięc za za d an ie lu k ę tę w ypełnić, p rz y n a jm n ie j w części. W śród arty k u łó w d a je się w y ra źn ie w y o d ręb n ić k ilk a gru p tem atycznych. C ztery a rty k u ły ( K ł o k m a n a , W a ł k a , C h o r o s z k i e w i c z a i R y n d z i u n - s к i e g o) dotyczą h isto rio g rafii m ia sta i o ce n ia ją d o rew o lu c y jn ą i rad z iec k ą lite ­ r a tu r ę p rze d m io tu ; cztery — odnoszą się do n a u k pom ocniczych h isto rii i źródło- sjnaw stw a. P o d staw o w a g ru p a 47 a rty k u łó w pośw ięcona je s t h isto rii społeczno- -gospodarczej i k u ltu ra ln e j m iast, w alce klaso w ej itp.

C hronologiczne ram y om aw ian ej książki, ja k w spom niałem , są bardzo szero­ kie. R ów nie im p o n u jący je st zak res te ry to ria ln y . A rty k u ły dotyczą h isto rii m iast ro sy jsk ic h (Nowogród, M oskw a, W łodzim ierz, Suzdal, O rzeł), sy b e ry jsk ich (Jakutsk, Je n isejsk , m ia sta k r a ju o renburskiego), U ra lu i P ow ołża, aż po m ia sta U k ra in y (Lwów, Drohobycz, S am bor). W ydaje się je d n ak , że um ieszczenie w zbiorze tr a k tu ­ ją cy m o m ia sta ch feu d a ln ej R osji a rty k u łó w tyczących się h isto rii L w ow a ( G r o s s m a n a), D rohobycza ( I s a j e w i c z a ) i m ia st k ró lew sk ic h podgórza h a ­ lickiego (I n к i n a), n ie je st ad e k w a tn e do ty tu łu książki. M ia sta te w okresie, którego k sią ż k a dotyczy n ie z n a jd o w ały się przecież w g ran ic ac h państw ow ości ro sy jsk ie j

U w aga czytelnika k o n c e n tru je się przede w szystkim n a a rty k u ła c h o ce n ia ją­ cych h isto rio g ra fię m iast. D okonana w nich a n a liz a dotychczasow ego sta n u badań, oraz w sk az an ie zagadnień nie zbadanych, lu b ty lko częściow o p rzeb ad an y c h — p o ­ z w a la ją n a w yrobienie sobie pogląd u o osiągnięciach rosy jsk iej i radzieckiej nau k i w b a d a n ia c h n a d h isto rią m iast.

1 8 4 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N I A

W. P a s z u t o (O n i e k o t o r y c h p u ti a c h i z u c z e n i j a d r e w n ie r u s s k o g o g o r o d a )

w sk az u je n a szereg dom ag ający ch się b a d a ń problem ów m ia st sta re j Rusi, zalicza­ ją c do nich:

— kw estie w łasności m ie jsk iej i je j m ie jsc a w śró d innych fo rm w łasności feu ­ daln ej,

— p roblem y k la sy fik a c ji m iast,

— kw estie w olności m ia st — ogran iczan ej przez księcia, b o ja ró w i cerkiew . K łokm an w a rty k u le I s to r i o g r a fi a r u s s k i c h g o r o d o w w t o r o j p o l o w i n y X V I I—

X V I I I w . p o d d aje k ry ty cz n ej ocenie u sta le n ia b u rżu a zy jn e j n a u k i rosyjskiej (D i- t i a t i n , S i e r g i e j e w i c z , M i l i u k o w ) , oraz je j je d n o stro n n e sk o n cen tro w an ie się p rzede w szystkim n a za g ad n ien ia ch p raw n eg o położenia ludności m iejsk iej i sy­ stem ie z a rząd z an ia m iastem . K o n ty n u ac ją ja k b y a rty k u łu K ł o k m a n a, w sensie chronologicznym , je s t p ra c a R y n d z i u n s k i e g o I z u c z e n i j e g o r o d o w R o s ii p i e r ­ w e j p o l o w i n y X I X w . — w k tó re j a u to r zw rac a uw agę n a cały szereg zagadnień w h isto rii m iast, k tó re dotychczas n ie zostały w pełn i p rze b ad an e i w yjaśnione. Z alicza do n ic h k w estie społeczn o -ad m in istracy jn eg o u s tro ju m ia st i działalności o rganów m iejskich, fa k t że w m ia sta ch p ierw szej połow y X IX w. n ie zanikły, a w p ro st przeciw n ie — ro z w ija ły się in sty tu cje typow o fau d a ln e, np. cechy, p o ru ­ sza w reszcie k a p ita ln e z a g ad n ien ie m ia st i m iasteczek p ry w a tn y c h (szczególnie w zachodnich i południo w o -zach o d n ich częściach Rosji).

W g ru p ie arty k u łó w pośw ięconych h isto rii społeczno-gospodarczej m ia st za u w a ­ ża się w iększość p rac bard zo szczegółow ych, zw y k le tra k tu ją c y c h o jed n y m m ie­ ście, lu b g ru p ie m iast. W y ró ż n iają się tu a rty k u ły b a rd z iej ogólne: W o d a r - s k i e g o — o liczebności i rozm ieszczeniu ludności m ie jsk iej w R osji w X V III w., W o l k o w a — o fo rm o w a n iu się b u rż u a z ji m ie jsk iej w R osji X V II—X V III w., o raz S i e r b i n e j (Iz is to r i i w o z n i k n o w i e n i j a g o r o d o w w R o s s ii X V I w .) T a o s ta t­

n ia p raca, w o p arc iu o k o n k re tn y m a te ria ł źródłow y p orusza in te re su ją c y pro b lem tzw. targ o w y ch i rzem ieślniczych wsi, k tó ry ch ro la w socjalno-ekonom icznym ży­ ciu R osji n ie b y ła dotychczas doceniana, a k tó re sta n o w ią swego ro d za ju specy­ fik ę stosunków rosyjskich.

W sum ie o m a w ian a k sią żk a przynosi sporo nowego, in teresu jąceg o m a teria łu , a je j u k ła d red a k c y jn y (pom im o m nogości prac) je st ja sn y i k onsekw entny. Polski cz ytelnik m oże stw ierdzić, że w p o ró w n a n iu ze stosunkow o je d n o lity m c h a ra k te ­ rem polskiego m iasta, n a ziem iach R osji d a je się zauw ażyć bogactw o typów m iast, różnych ta k co do sw ojej genezy, ja k p ra w i u rzą d zeń u strojow o-m iejskich.

A r t u r K o r o b o w ic z

J a n M. M a ł e c k i : Z w iązki h an d lo w e m ia st polsk ich z G d ań sk iem w X V I i p ie rw ­ szej połow ie X V II w iek u . P ra c e K o m isji N au k H isto ry czn y ch P A N — O ddział w K ra k o w ie, n r. 20. Z a k ła d N arodow y im. O ssolińskich, W ydaw nictw o PA N ,

W rocław —W a rsza w a—K ra k ó w 1968, ss. 272.

N iezw ykle w aż n e z a g ad n ien ia stosunków h an d lo w y c h pom iędzy G dańskiem a m ia sta m i polskim i należ ą do słabiej zn an y ch w h isto rio g ra fii polskiej. Po w y d a ­ n iu reje stró w w ło c ła w sk ic h 1 je d y n ie K u trz e b a i R y b a rsk i 1 2 pośw ięcili w ięcej uw agi

1 R e g e s tr a t h e l o n e i a q u a ti c i W l a d i s l a v i e n s i s s a e c u li X V I . Wyd. S. K u t r z e b a , F. D u d a . K ra k ó w 1915.

2 S. K u t r z e b a W i s la w h i s to r i i d a w n e j R z e c z y p o s p o l i t e j P o ls k i e j. W : M o ­ n o g r a f ia W i s ły . W arszaw a 1921, z. 11; R. R y b a r s k i H a n d e l i p o l i t y k a h a n d lo w a P o l s k i w X V I s t u le c iu , T. I—II. P o zn ań 1928—1929.