1
SPIS Z A W A R T O Ś C I TECZKI — .. ...
SlAmą_, 5 «fV^<VV^.^fc.9 r...
1/1. Relacja v/^C- $ C
I/2. Dokumenty (sensu stricto) dolycżące osoby relatora J ^ : ^ 5 ' ' L °
I/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora —
II. Materiały uzupełniające relację \J ^ ^
III/ I - Materiały dotyczące rodziny relatora
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. i / M-3/ 6.4 - 3
111/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945)«^*
III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. —
III/5 - inne...—
IV. Korespondencja J
V. Nazwiskowe kady informacyjne J
VI. Fotografie v tc itrO - A & iyk.
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
§. Sar necka Relacj a
do h i s t o r i i u d z i a ł u p e w i a c z e k w r u c h u op oru w Ta t a c h 1939-45.
I
1. N a z w i s k o obecne, z r o k u 1939, imię, obecny adres S a r n e c k a K u l c z a k H a l i n * O b o r n i k i §1
u l ą D w o r c o w a 42 2 . s ) s * o p i e ń w rw£j młodsza p r z e w o d n i c z k a
b) ostatni st^ły p r z y d z i a ł o r g a n i z a c y j n y w 1 9 3 9 r , funkc j a ,g d z i e od kiedy:
Cd 1. IX 1937r do w y b u c h u w o j n y b y ł a m o d d e l e g o w a n a przez FtfK na teren t.zw. W o l n e g o Mi a s t a G d a ń s k a ,gdzie p e ł n i ł a m funkcję
"R e f e r e n t k i Pr®cy K o b i e f p r z y Polskiej R a d z i e Sportowe j .Moj a pr^ea p o^ eg ^ł a na k o o r d y n o w a n i u d z i a ł a l n o ś c i w s z y s t k i c h polskics-
O r g a n i z a c j i k o b i e c y c h w z a k r e s i e p o d t r z y m y w a n i a duch*5 n a r o d o w e g o wśród l u d n o ś c i p o l s k i e j ,na o r g a n i z o w a n i u pracy k u l t u r ® ! - no-jcświstowej w ś r o d o w i s k a c h w i e j s k i c h , o r g a n i z o w a n i u k u r s ó w
i obozów d1 ® dziewcząt or®z p r z e s z k » l a n i » w z akr e s i e obrony p r z e c i w g a z o w e j ,służby sanitarnej i o g ó l n o - w o j s k o w e j .Ta o st atnia d otyczył® jedynie wyb ranej k®dry d z i a ł a c z e k p o l o n i j n y c h i mia- ł » c h a r ® k t e r ko n spiracyjny.
c) p r z y d z i a ł y w akcji obozowej l i p i e c - s i e r p i e ń 1939r:
Na obozie P W K w G a r c zy n ie p o w . K o ś c i e r z y n a p r o w a d z i ł a m w y o d r ę b n i o n ą j ed no st kę dziewcząt gdańskich.
d) gd zi e przeb ywa ł a i co r o bił ® w d n i a c h 30 i 31 V I I I 1939r.
P r z e b y w a ł a m w '■'dańsku - w g o d z i n a c h r a n n y c h w b i u r z e Polskiej R*>dy S p o r t o w e j , p o p o ł u d n i u w m i e s z k a n i u k o i e ż » n k i H i l d e g « r d y B i g o c k i e j .Żyliśmy wsz y s c y w o g r o m n y m n a p i ę c i u cz eka ją c z g o dziny n® g o d z i n ę n® w y b u c h wojny.
3. a) Jaki e pamięta nazwiska ( f u n k c j a ,stopień) p e w i a c z e k z t e renu swojego p r z y d z i a ł u z o k r e s u 1939r.
P e w i a c z e k w n o r m a l n y m z n a c z e n i u tego słów® nie b y ł o w Gdańsku, j e d n » k pewna grup® d z i a ł a c z e k b y ł ® p r z e s z k o l o n a w z a k r e s i e spraw w o j s k o w y c h i g o t o w a do w s p ó ł d z i a ł a n i e w r u c h u opcru.
Oto kilka n a z w i s k , k t ó re p«roięt«m»
1.Hildeg® rda ( H a l i n a)Bigocka - zg inęła w O święcimiu. O.
9
2.Edyta C z o s k ó w n ® , n ® u c z y c i e l k ® ,z o s t a ł ® r o z s t r z e l a n a w 194lr.
w S z p ę g ® w s k i m l e s i e . S t o j ą c n®d g r o b e m k r z y k n ę ł ® n® c®ły las:
"Jeszcze Po^sk® nie zgi n ęła " (Opis w k s i ą ż c e S t a n i s ł a w a K.JSxw Sz we n t e r a "Pol®cy z fi ekł® rodem").
3. Urszula S w i e c z k o w s k ® ,u r z ę d n i c z k a Poczty P olskiej - a re sz to - w ® n ® ,w i ę z i o n a , z m ® s a k r o w a n ® - p r z e ż y ł a w o j n ę j p o d o b n o jest
w Wie l k i e j Brytanii,
4 .W®leri® E n g e l ,obecnie B o g a c k a ,u r z ę d n i c z k a S t o c z n i G d a ń s ki ej12
przeżył** w o j n ę ,obecnie jest ż o n ą jed n e g o z o b r o ń c ó w Poczty.
W ięcej n a z w i s k nie p a m m ę t» m ,do g r u p y naszej n a l e ż a ł o ćkoło 12 osób i n s t r u k t o r e k harcerskich,
b) o k im z P W K w i e , g d z i e obecnie p r z e b y w a , c z y ma adres,czy może nawiązać ko n t a k t i dostać relację.
K o n t a k t n aw iązać mogę i być może r e l a c j ę z e c h c ą w y p e ł n i ć , a l e s ą
dzę,że poważniej b ę d z i e , g d y w y m i e n i o n e osoby o t r z y m a j ą o d p o w i e d nie formularze b e z p o ś r e d n i o z i n s t y t u c j i p r o w a dzące j b a d a n i a
1.Maria N o w i c k a , liioruń u i .K K o n o p n i c k i e j 13 m2 (raczej odmawia) 2.Janina B ł a ż e j e w s k a ,Leszno W l k p , b l i ż s z e g o a d r e s u nie p o s i a d a m 3.S ta n isł a wa Plockerowa W a r s z a w a 1 2 , u l . W i e j s k a 9m.ll5.
4.Dr .A nn a B o b k o w s k a ,R a w i c z u l . 22 st yczni a 4 9 , m .7.
5.H a l i n a l a lar c z y k P o z n a ń 36 u l . Ł a c i n a 12.
6.W an da G a j e w s k a P o z n a ń (bliższego a d r e s u nie źna m) F o r t V I I II
Opis c h r o no lo gi cz ny p r z e b i e g u pr°cy własnej.
l)od w y b u c h u wojny C l.I X . ) d o w k r o c z e n i a okupanta.
W G d a ń s k u sytua cj a była inna niż w kr aj u . O d p i e r w s z y c h strzałów, k t ór e u s ł y s z a ł y ś m y o 5,45 z W e s t e r p l a t t e w i e d z i a ł y ś m y >że r o z po częła się w o j n a i że n a raz i e nie p o z o s t a j e nam nic innego jak czekać na dalszy b i e g * w y p a d k ó w i e wentu a l n e r o z k a z y . N a s ł u c h i w a łyśmy r = d i a ,słyszałyśmy o b o h a t e r s k i e j obronie kobiet r a w i c k i c h (co p o t e m oka zało się n i e p r a w d ą ) ,p r z e ż y ł y ś m y w i e l k ą r°dość,gdy ra d i o p o t s k i e p o d a ł o w i a d o m o ś ć o w y p o w i e d z e n i u w o j n y pezez A n g l i ę i F r a n cj ę. Z k i l k u w t a j e m n i c z o n y m i k o l e ż a n k a m i s p o t y k a ł y ś m y się c od z ien n ie o g o d z. 1 7 - tej w k o ś c i e l e ś w . J ó z e f a , b y tam pod p o z o r e m mod l itw y p r z e k a z y w a ć sobie w i a d o m o ś c i , e w e n t . r o z k a z y . W kilka dni po w y b u c h u w o j n y a u s ł y s z a ł y ś m y przez r a d i o rozkaz:
'•Szary z r o d z i n ą proszony jest o p owrót do W a r s z a w y S z a r y b y ł n a s z y m s z e f e m - my jego r o d z i n ą , j e d n a k Szary z n i k n ą ł z n a s z e g o h o r y z o n t u już na 3 dni przed w y b u c h e m w o j n y , a od nas nie można b y ł o w yj e c h a ć,bo w s z ę d z i e otaczały nas fronty.
N a j s m u t n i e j s z e p r zeżycie m iał y ś m y w p i e r w s z y m d n i u w o j n y , g d y w d rodze do Oliwy spotkałyśmy p i e r w s z ą g r u p ę p o l s k i c h j e ń c ó w , p r o w a d z o n y c h bez pa só w,be z o d z n a k i h e ł m ó w it p.Mimo w s z y s t k a nie
traciłyśmy w i * r y , ż e s zcz ę ści e w o j e n n e jeszcze się o d w r ó c i . R e l a cje ustne z f r o n t u g d y ń s k i e g o b y ł y czę s t o p o c i e s z a j ą c e , * b o h a t e r stw* p o l s k i c h żołnierzy b u d z i ł o p o d z i w także u N i e m c ó w (nie h i t l e r o w c ó w rzecz jasna).
Z) w I-szej fazie k n s p i r a c j i ( w r z e s i e ń l 939 - s t y c z e ń 1 9 4 0 r ) .
Po z a j ę c i u G d y n i przez N i e m c ó w p r z e s z ł a m , w d n i u "!7.IX do G d y n i i z a m i e s z k a ł a m u starszej p r z e w o d n i c z k i P W K H e l e n y Wi ś l i ń s k i e j .
13
W s p ó l n i e czekałyśmy na dalszy b i e g w y p a d k ó w i ewntualne rozkazy.
R o z k a z ó w nie b y ł o . W d n . 2 X I . 1 9 3 9 r p r z e n i o s ł y ś m y się d o b r o w o l n i e do Rawicz*5 do mo ic h r o d z i c ó w . C z e k a ł y ś m y .
a) k iedy przeszłe do konspiracji?
D o k ł a dn ie nie p a m i ę t a m - chyb*5 n° w i o s n ę 1941r.
b) gdzie z k i m i przez kog o n a wią ż » ł a ko ntakt,^
P r z y j e c h a ł a w charakterze k u r i e r k i E lżb i e t a Z a w n c k ® , w t » j e m n i - czył« mnie w rodzaj pracy i z o b o w iąza ła do da ls z e g o w c i ą g a n i 0
c złonkiń P W K do w s p ó ł p r a c y w r u c h u oporu.
c) jakie miał?? z ad ania, przy dz i«ły , (pseudonimy ,K r y p t o n i m y ,»dresy.
w j a k i m czasie.
P o l e c o n o mi zbi e rać i n f o r m acj e z w i ą z a n e z w o j s k i e m niemieckim, p rz yg ot ow ać ap te czki p o d r ę c z n e ,suchy p r o w i a n t na w y p a d e k po- w s t a n i a ,n awi ą z a ć konta kt z M » r i ą M a r s z a ł k o w s k ą w Poznaniu.
Je s z c z e z G dań s ka p o s i a d a ł a m p s e u d o n i m Dora i przy n i m p o z o s t a ła m. W dalszej d z i a ł a l ności p o s i a d a ł a m ki lka a dresó w osób,które osobiście w c i ą g n ę ł a m do konspiracji.
d) czy fakt zg ł osz e ni- się do służby w k o n s p i r a c j i b y ł a k t e m ś w i a d o m y m w y p e ł n i e n i a o b o w i ą z k u pewiackiego.
J a k n a j b a r d z i e j . P r a w d ę m ó wią c p r z e w i d y w a ł a m p ewne tr u d n o ś c i w y nikające z mi es zk a n ia z r o d z i n ą , b a ł « m się,że mog ę s w o j ą d z i a ł a l n o ś c i ą n ar az ić R o d z i c ó w i r o d z e ń s t w o , a l e p o n i e w a ż nie b y ł o innego w y j ś c i a , a p o c z u w a ł a m się do o b o w i ą z k u s łuże n i a s p rawie - ptzeto p r z y s t ą p i ł a m , j a k mi się w y d a j e do W o j s k o w e j Służby Kobiet b o innej nazwy naszej o r g a n i z a c j i nie podano.
U z upełnienie: W dn iu 1 . 7 . 1 9 4 3 r . z o s t a ł a m aresztowan a przez G e s t a p o i w y w i e z i o n a na Port V I I w P o z n a n i u . J a k się okazało b y ł a w i e l k a w s y p a i w s z y s t k i e nas w y ł a p a n o (24 k o b i e t y) . S tefan L a m a s z e w s k i, # x i
p rzyje ż d ż a j ą c y ostatnio j°ko k u r i e r p r z e d s t a w i ł się d o d a t k o w o ja
ko s z e f , p o z n a ł w i ę k s z o ś ć k o n s p i r a t o r e k i w s y p a ł nas , g d y uznał, że spr°wa d o j r z a ł a . E o jest oczywiśc ie n»sze p r z y p u s z c z e n i e ,ale w s z y s t k o świadc zy o tym,że tak b y ł o . P o d o b n o l a m a s z e w s k i b y ł przed w o j n ą ż o ł n i e r z e m Legii C u d z o ziem ski ej w A.fryce.
H . S a r n e c k a O b orniki Sl .d ni e l3.II.1969r.
( I I
<
14
Aneks 8.
B. O służbie osoby nieżyjącej.
S k ł a d a m relację o nieżyjącej mojej siostrze H A L I N I E K U L C Z A K - S A R N E C K I E J i jej służbie w E k s p o z y t u r z e W y w i a d o w c z e j Woj skowej Słu ż b y K o biet w W i e l k o p o l s c e w lat a ch 1941-1943.
N a z y w a m się Aleksandra, M a r i a z d o m u Kulczak, po m ę ż u Sucharda.
U r o d z i ł a m się 20 g r u d n i a 1923r. w Raf czu, w o j , poznańskim.
Ojciec F r a n c i s z e k b*j£ m i s t r z e m k r a w i e c k i m i p r o w a d z i ł s a m o d z i e l n y zak ł a d' k r a w i e c k i w Rawiczu. M a t k a R o z a l i a z d o m u K ł o s o w s k a u k o ń c z y ł a dwule t n i ą szkołę f r e b l o w s k a w P o z n a n i u i u z y s k a ł a św iade c t w o k w a l i f i kowanej w y c h o w a w c z y n i dzieci w w i e k u p rzed szk olnym . Po w y j ś c i u ^ a mąż była pr z a m ę ż u i w y c h o w y w a ł a w ł a s n e dzieci. R o d z i c e m i e l i troje dzieci:
n a j s t a r s z ą Halinę, Teodorę Kulczak, u r o d z o n ą 26 sty c z n i a 1 9 1 1r. w B e r linie, M i e c z y s ł a w a ur. 2 s t y c z n i a 1920r. w R a w i c z u i Aleksandrę,
M a r i ę ur. 20 g r u d n i a 19232*. w Rawiczu.
S k ł a d a j ą c a tę re lację s i o s t r a A l e k s a n d r a S u c h a r d a m i e s z k a w W a r s z a w i e od 1953 roku. Mój adres: 0 1-129 Warszawa, ul.]
n r t e l e f o n u domowego: k i e r . W - w a 022 w W a r s z a w i e
P r z y okazji informuję, że n u m e r t e l e f o n u do m n i e m o ż e w b i e ż ą c y m r o k u ulec z m ianie w z wi ą z k u z w p r o w a d z a n i e m sys t e m u s i e d mio cyf roweg o.
Halina, T e o d o r a z d. K u l c z a k S a r n e c k a u r o d z i ł a się 26 st yc z n i a 1911r w Berlinie. W k o ń c u 19l9r. r o d z i c e op uś c i l i B e r l i n i n a stałe zamie sz k al i w Rawiczu, m a ł y m m i e ś c i e p o w i a t o w y m w woj. poznańskim.
S i o s t r a Halina, zwana w r od z i n i e i przez p r z a j a c i ó ł Halszką, w p r a c y k o n s p i ra c y jnej p r z y j ę ł a p s e u d o n i m " D O R A ”.
W R a w i c z u H a l s z k a u k o ń c z y ł a Sztófcę W y d z i a ł o w ą , w 1930r. S e m i n a ri um dl a W y c h o w a w c z y ń P r z e d s z k o l i w Poznaniu.
Od 1 w r z e ś n i a 1930r. r o z p o c z ę ł a pracę w P r z e k s z k o l u Ć w i c z e ń p rzy tymże S e m i n a r i u m jako w y c h o w a w c z y n i . Było to w y r ó ż n i e n i e za d o b re wy n ik i w na uc e i za r a z e m s zcz ę ś c i e o t r z y m a n i a płatnej p o s a d y w o k resie w i e l k i e g o k r y z y s u g os po d arc z ego . W tym samym czasie w s t ą p i ł a do Or g a n i z a c j i P r z y s p o s o b i e n i a Wojskowego K o b i e t do O b r o n y Kraju,
w której p r o w a d z i ł a d z i a ł a l n o ś ć s z k o l e n i o w o - w y c h o w a w c z ą n a j p i e r w jako k o m e n d a n t k a h u f c ó w szkolnych, a od 1933r. jako k o m e n d a n t k a K o ł a L o k a l neg o w Poznaniu.
15
W r o k u s zkol ny m 1931/32 zo s tał a H a l s z k a w y s ł a n a do W a r s z a w y przez K u r a t o r i u m n a t r z y m i e s i ę c z n y staż pedagog iczny . Pobyt na stażu p o g ł ę b i ł jej w ied z ę zaw o dow ą w za kresie p s y c h o l o g i i m a ł e g o dziecka, ped ago g iki oraz dydaktyki. Z a w d z i ę c z a ł a to w y b i t n y m n au c zy ci el ko m.
Cechami o sobo w ośc i H a l s z k i był zapał, inicjatywa, zdo lności organi zatorsk ie, w y t r w a ł o ś ć w re a liz a c j i celów, o t w a r t o ś ć n a p o t rzeby i n n y c h ludzi, a m b i c j a i u j m u j ą c y sposób bycia. Cech y te z n a j d o w a ł y odbicie zarówno w p r a c y zawodowej, jak i społecznej w PWK.
W lipcu 1937 r ok u K o m e n d a n t k a W a c h ę I n a O r g a n i z a c j i P r z y s p o s o b i e n i a K & K I M W o j s k o w e g o K o b i e t do O b r o n y K r a j u p o w i e r z y ł a jej stanow isko r e f e r e n t k i pracy k o bie t przy Polskiej Ra d z i e Sportowej w W o l n y m M i e ś c i e Gdańsku. Z a d a n i e m jej n a tym s t a n o w i s k u było u t r z y m y w a n i e polskościjszczególnie n a wsi i w tych ośrodkach, w k t ó r y c h i s t n i a ł y m a łe g rup y Polaków, p odda w a n e k o n s e k w e n t n e m u p ro c es ow i wyn arad a w i a n i a . P r a c ę n a tym o d c i n k u r o z p o c z ę ł a we w r z e ś n i u 1937r po w cze śniej o d b y t y m w W a r s z a w i e s z k o l e n i u w z a k r es i e pr ac y k o n s p i ra cy jne j i w y w i a d o w c z e j . Z adanie r e f e r e n t k i H a l i n y K u l c z a k p ol eg a ł o m.in. n a k o o r d y n o w a n i u d z i a ł a l n o ś c i w s z y s t k i c h p o l s k i c h o r g a ni z acj i k o b i e c y c h w zakresie p o d t r z y m y w a n i a
d uc h a n a r o d o w e g o przez o r g a n i z o w a n i e p r a c y k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w e j w ś r o d o w i s k a c h wiejskich, o r g a n i z o w a n i e k u r s ó w /np. haftte, k a s z u b skiego, go t o w a n i a / i o b o z ó w n a terenie Polski. K r ó t k o prze d w y b u chem w o j n y w 1939r. z o r g a n i z o w a ł a szkol eni e osób c a ł k o w i c i e z a u f a
l i ,
n y ch w załresie obrony p r z e c i w g a z o w e j , służ by sanitarnej i o g ó l n o - w o j s ko wej. To o st at ni e m i a ł o c h a r a k t e r c a ł k o w i c i e kon spi r a c y j n y .
Po z aj ę c i u W M G d a ń s k a pr z ez N i e m c ó w we w r z e ś n i u 1939r. ,na
k i l k a tygodni p r z e n i o s ł a się do Gdyni, skąd 2 l i s t o p a d a 1939r,. przy j e c h a ł a do d o m u r o d z i n n e g o w Rawiczu.
P rzez cały okres pra c y w G d a ń s k u H a l s z k a u t r z y m y w a ł a ży w y k o n takt z pe w i a c h k a m i O k r ę g u P o z n a ń s k i e g o i i n n y c h O k r ę g ó w /Toruń/.
K o r z y s t a ł a z o s o b i s t y c h z naj o moś c i i pr zyj aźni dla o r g a n i z o w a n i a w w y c i e c z e k dzieci i m ł o d z i e ż y żeńskiej z t erenu W M G d a ń s k a do T o r u n i a i Poznania, dla o r g a n i z o w a n i a n a terenie Po l s k i o b o z ó w w ę d r o w n y c h / D z i a ł d o w o - L u b a w a / i s t a c j o n a r n y c h /Istebna/.
16
Wk r ó t c e po p r z y j e źdz i e do R a w i c z a z a c z ę ł a prac owa ć jako k s i ę gowa w n i e m i e c k i - m w a r s z t a c i e n a p r a w y s a m o c h o d ó w fi r m y R. Schramm.
R o d z i n a K u l c z a k ó w na szczęś c ie nie zos t a ł a w y s i e d l o n a do Generalnej Gubernii i ojciec n adal p r o w a d z i ł p r aco wnię krawiecką, w której za- t r u d n i a ^ n a j m ł o d s z ą córkę A l e k s a n d r ę / p i s z ą c ą tę rel a c j ę /.
Brat Mieczys ła w, k t ó r y przed w o j n ą n a l e ż a ł do Z w i ą z k u H a r c e r s k t w a Polskiego, za t r u d n i o n y krył w f irmie handlowej braci P r o s t jako m ł o d s z y sprzedawca. M a t k a R o z a l i a p r o w a d z i ł a n a m dom.
Do w s p ó ł p r a c y k o n s pi r acy j nej w E k s p o z y t u r z e Wyw i a d o w c z e j W o j skowej S ł u ż b y Kobiet w W i e l k o p o l s c e , podlegając ej b e z p o ś r e d n i o gen.
bryg. M a r i i W i t t e k ^ p r z y ą ^ p i ł a n a p o c z ą t k u r o k u 1941 p r z y b i e r a j ą c p s e u d o n i m "DORA". Osobą, k t ó r a z w e r b o w a ł a H al s z k ę do p racy w y w i a d o w czej b y ł a dr E l ż b i e t a Zawacka, k t ó r a w tym ce lu p r z y j e c h a ł a do R a w i cza. W S awi c z u o d w i e d z i ł a H a l s z k ę także inna kurierka, k t ó r a p r z e d s t a w i ł a się jako pani C e g i e l s k a / był to p s e u d o m i n p. M a r i i Swobody/.
W okresie p racy w yw i a d o w c z e j o d w i e d z a ł y Hal s z k ę K u l c z a k - S a r n e c - ką panie: M a r i a N o w i c k a /" M a r l e n a " / z Wł ocł awka, H a l i n a H l d e g a r d a B i g o c k a z Si e r p c a /p r z e d w o j n ą stała m i e s z k a n k a Gdańska, a k t y w i s t k a w P o l s k i m Ż e ń s k i m Kl u b i e S p o r t o w y m "Gedania"/, H e l e n a J a b ł o ń s k a - M a ć - k o w i a k z Leszna, J a n i n a B ł a ż e j e w s k a z L e s z n a oraz r a w i c z a n k a M a r i a L ipo ws k a - B i t t n e r o w a , p r z e d w o j e n n a harcerka*
H a l s z k a i n s t r u o w a ł a je i w s p ó ł u c z e s t n i c z y ł a w z b i e r a n i u i p r z e k a z y w a niu inf o rm a c j i w y w i a d o w c z y c h o r u c h u i l o k a liz acj i j e d n o s t e k w o j s k a n i e m i e c k i e g o oraz o z j a w i s k a c h ż y cia g o s p o d a r c z e g o regionu.
W k w i e t n i u 1943r. n a s t ą p i ł a t o t a l n a d e k o n s p i r a c j a E k s p o z y t u r y W y w i a dow c zej Woj sko w e j S ł u ż b y Kob i et w W i e l k o p o l s c e i a r e s z t o w a n i e
jej cz ł o n k i ń w liczbie 23 w Poznaniu, Lesznie, Rawiczu, W łoc ła w k u . B yły to p rzewa ż n i e p r z e d w o j e n n e i n s t r u k t o r k i P r z y s p o s o b i e n i a W o j s k o w e go Kobiet.
H a l i n a K u l c z a k - S a r n e c k a a r e s z t o w a n a zos t a ł a 1 m a j a 1943r. przez g e stapo w domu r o d z i n n y m w c z e s n y m p o połu dni em. Po p r z e p r o w a d z e n i u r e w i z j i w mieszk an iu , w k t ó r y m nie z nale zio no ż a d n y c h o b c i ą ż a j ą c y c h m a t e r i a ł ó w i po z abraniu przez H a l s z k ę k i l k u n i e z b ę d n y c h o s o b i s t y c h
drobiazgów, zo s t a ł a p r z e w i e z i o n a do a r e s z t u w riatuszu. T am też z o s t a ł a d o p r o w a d z o n a cał a r odzina? rodzice, brat i ja. Z p i e r w s z y c h słów
gestapowca, k t ó r y p r z e w o d z i ł are s zto w aniu , H a l s z k a d o w i e d z i a ł a się o a r e s z t o w a n i a c h w i e l u zn a n y c h jej k o l e ż a n e k z E k s p o z y t u r y Wjrwiadow-
17
czej W S K w Wielk o pol s ce. Zr ozumiała, że zap r z e c z a n i e w s p ó ł u d z i a ł u w tej s y tuacji jest bezcelowe, z w ł a s z c z a w o b e c s z a n t a ż u a r e s z t o w a n i e m p o z o s t a ł y c h c z ł o n k ó w rodziny. Rodzice, brat i ja z o a t a l i ś m y
zwolnieni z a r e s z t u X około godz. 2 0 o o „
Z R a w i c z a H a l s z k a z o s t a ł a p r z e w i e z i o n a do PozKnia, gdzicr w s i e dzibie głównej "gestapo" w b u d y n k u p r z e d w o j e n n e g o "Domu Żo łni e r z a "
był a torturowana, n a s t ę p n i e w i ę z o n a w Po r c i e VII w Poznaniu.
XX P r z e ż y c i a związane z p o b y t e m w P o r c i e VII w P o z n a n i u o p i s a ł a w r oz d z iale p t . " G e h e n n a K o b i e t " w ks i ą ż c e p t . " P a m i ę t n i k i O c a l o n y c h "
v W y d a w n i c t w o P o z n a ń s k i e 1 9 8 3 r . / s t r . 435-464/.
W p ołowie l i s t o p a d a 1943r. po 2 d n i a c h p o b y t u w obozie p rz e j ś - c io w y m w Ż ab ik ow ie pod Poznaniem, c a ła g r u p a w i ę ź n i a r e k p r z e w i e z i o n a#
Ą ISpfyCiA/
z o stała do w i ę z i e n i a śledczego, gdzie c z e k a ł y n a roz prawę sądową.
O sk a r ż o n e o zdradę stanu w o b e c III R z e s z y wi edz iały, że w y r o k m o ż e być tylko jeden: w y r o k śmierci. W a r u n k i p o b y t u w w i ę z i e n i u w L i p s k u były lepsze niż w Poznaniu. Z u p ł y w e m c z a s u racje żyw n o ś c i o w e z m n i e j szyły się drastycznie, a n a l o t y b o mbow e o d b i e r a ł y spokój nocny.
Do r o z p r a w y w Be rl i n i e nie d o szł o w zwi ą z k u z w y k r y c i e m s pi s k u n a j w y ż s z y c h o f i c e r ó w n a życie Hi t ler a . N a j w y ż s z y Sąd W o j s k o w y zajął się
tą sprawą.
W stanie w i e l k i e g o w y c z e r p a n i a "DORA" H a l i n a K u l c z a k - S a r n e c k a wraz z w s p ó ł t o w a r z y s z k a m i n i e d o l i zost ała w y z w o l o n a 18 k w i e t n i a 1945r przez w o j s k a ame rykańskie. Po o p u s z c z e n i u w i ę z i e n i a p r z e b y w a ł a k o l e j no w o b o z a c h a m e r y k a ń s k i c h d la c u d z o z i e m c ó w w S c h 8 n a u pod Lipskiem, Northeim, w B u r g u i D a r m s t a d ' c i e .
W o b o z a c h tych byłe w i ę ź n i a r k i - n a u c z y c i e l k i p r z y s t ą p i ł y do o r g a n i z o w a n i a szkół polskich, a H a l s z k a jako b yła w y c h o w a w c z y n i - z o r g a n i z o w a ł a przedszkole.
We w r z e ś n i u 1945r. do o b o z u w D a r m s t a d p r z y j e c h a ł a p o d p u ł k o w n i k W a n d a Gertz z Londynu. P r z e j e cha ł a, aby w e r y f i k o w a ć kadry. K i l k a b y ł y c h w i ę ź n i a r e k z g-e-rupy 23 z Poznania, a później z w i ę z i e n i a w L i p s k u b y ł y i n s t r u k t o r k a m i P W K z dość d u ż y m staż em i o d p o w i e d n i m przesz ko le ni em . W p r a w d z i e nie b rał y u d z i a ł u w w a l c e z b r o n i ą w r ę k u ale pe ł niły n i e b e z p i e c z n ą służbę w w ywia d z i e . O ka z a ł o się, że żadnej
18
z n i c h nie pr zyz n a n o s t opn i a o ficerskiego. P r z y c z y n ą tej d y s k r y m i n a c ji był fakt, ż e ’w s z y s t k i e z d e c y d o w a ł y się n a powrót do Kraju.
Do piero w latach 80 t y c h pani M a r i a M a r s z a ł k o w s k a - K a n i e w s k a p r z y w i o z ła z Lond y n u n o m i n a c j e ofi c er s k i e i Kr z y ż e AK. H a l s z k a o t r z y m a ł a st o p i eń p o r u c z n i k a i K r z y ż AK. D o k u m e n t u i m i e nne go n o m i n a c j i ani o d z n a c z e n i a K r z y ż e m AK nie z n a l a z ł a m w z b i o r a c h d o k u m e n t ó w po ś m i e r ci Siostry.
W dniu 18 p a ź d z i e r n i k a 1945r. p o c i ą g z r e p a t r i o w a n y m i b y ł y m i w i ę ź n i a r k a m i p rz e k r o c z y ł g ra n i c ę p o lsk ą w M i ę d z y l e s i u . Do R a w i c z a p r z y j e c h a ł a H a l s z k a w ra z z M a r i ą Nowicką, z k t ó r ą w s p ó l n i e p i l n o w a ł y b agaży i p o m a g a ł y sobie w ich przlioszeniu z p o c i ą g u n a pociąg.
W Rawiczu, w drodze do r o d z i n n e g o domu, H a l s z k a d o w i e d z i a ł a się od zaprzy jaźnionej r o d z i n y o śmierci b r a t a M i e c z y s ł a w a . Został a r e s z t o w a n y w 6 tygodni po H a l s z c e i zmarł w obozie 18 m a r c a 1945Y*
śm ie r cią gł o d o w ą w p r o w i z o r y c z n y m obozie Straguth, pow.Zerbst, okr. Magdebu rg. Ra d ość p o w i t a n i a H a l s z k i z R o d z i c a m i i ze m n ą m i e szała się z łzami r o z p a c z y po ś mierci S y n a i Brata.
Po dwóch dniach o d p o c z y n k u H a l s z k a o d w i o z ł a M a r i ę N o w i c k ą do W ł oc ła w k a , skąd w r ó c i ł a 31 paź d zier nik a. Od 10 g r u d n i a tegoż roku r o z p o c z ą ł a pracę w I n s p e k t o r a c i e S z k o l n y m w R a w i c z u jako i n s t r u k t o r k a w y c h o w a n i a pr z eks z kol n ego .
W 1948r. zd ał a P a ń s t w o w y E g z a m i n U zupeł n i a j ą c y , u p o w a ż n i a j ą c y ją d o . p o d j ę c i a s tu d i ó w p s y c h o l o g i c z n y c h n a W y d z i a l e F i l o z o f i i
U n i w e r s y t e t u P o z n a ń s k i e g o im. A. M i c k i e w i c z a . W tym cza sie p r a c o w a ł a w K u r a t o r i u m S z k o l n y m w P o z n a n i u jako w i z y t a t o r k a pr zedszkoli.
W 1952r. u k o ń c z y ł a s tu di a i u z y s k a ł a sto p i e ń m a g i s t r a filozofii.
W ten sposób z r e a l i z o w a ł y się jej m a r z e n i a w o w y ż s z y m p oz io m i e u m y s ł o w y m i statusie s p o ł e c z n c m w y c h o w a w c z y ń pr zedsz kol i. W ślad za H a l s z k ą w i e l e w y c h o w a w c z y ń z P o z n a n i a p odjęł o w y ż s z e studia.
Z m y ś l ą o p o d n i e s i e n i u k w a l i f i k a c j i w y c h o w a w c z y ń przedsz kol i , po w o j n i e często n i e k w a l i f i k o w a n y c h , o r g a n i z o w a ł a fac how e k u r s y w a k a cyjne.
Za równo w p ra cy zawodowej, jak i społecznej w Z w i ą z k u N a u c z y c i el s t w a Polskiego, w y k a z y w a ł a duż© inicjatywy, z apału i z d o l n o ś c i
19
organiz ac yj nyc h . P o z a ku r sa m i w a k a c y j n y m i o r g a n i z o w a ł a konfe re nc je , wycie cz ki , w y s t a w y i konkursy.
W roku 1952 w y s z ł a za mąż za A d o l f a Sa rneckiego, k t ó r y był w tym czasie k i e r o w n i k i e m S z k o ł y dla c h ł o p c ó w u p o ś l e d z o n y c h u m y s ł o wo i n i e d o s t o s o w a n y c h s p o łec z nie w A nt oni ewi e, p o w w ą g r o wie c k i . Ad o l f Sarnecki zmgfł w s tyc z n i u 1960r.
W p a ź d z i e r n i k u 1948r. z i n i c j a t y w y Hal s z k i r o z p o c z ę ł a m studia w Wyższej Szkole E k o n omi c znej w Poznaniu, k t ó r e u k o ń c z y ł a m w s t y c z n i u 1952r /I st o p i e ń s tu d i ó w z tyt u ł e m z a w o d o w y m e k o n o m i s t a -
planista/. W czasie s t u d i ó w b y ł a m na u t r z y m a n i u Ha lszki. W d r u g i m r o k u o t r z y m a ł a m stypendium, co n ieco p o p r a w i ł o n a s z ą sytuację m a terialną. Przez p ier w s z y rok st u d i ó w m i e s z k a ł y ś m y u H a l i n y T a l a r c z y k
pr z y ul. Długiej 5 we w s p ó ł n y m p o k o j u . B y ł to ze st r o n y H a l i n y Ta l a r c z y k gest se rc a i p o t w i e r d z e n i e c z y n e m prawdziwej przyjaźni.
Halszka
Od 1 w r z e ś n i a 1953r. do 1 w r z e ś n i a 196lr. r o k u p r a c o w a ł a w K u r a t o r i u m HŁ O k r ę g u S zko l ego w e W r o c ł a w i u na s t a n o w i s k u w i z y t a -
torki przedszkoli, a od 1 w r z e ś n i a 1961 do 1 w r z e ś n i a 1966r. jako n a u c z y c i e l k a p s y c h o lo gi i i ped a go g i k i w L i c e u m W y c h o w a w c z y ń P r z e d szkoli w O b o r n i k a c h Śląskich, p o c z e m p r z e s z ł a n a emeryturę.
W l atach 1947-52 b y ł a p r z e w o d n i c z ą c ą S ekcji W y c h o w a n i a P r z e d szkolnego przy Za rz ąd zi e O k r ę g u ZUP w Poznaniu, później a k t y w n y m c z ł o n k i e m Okręgowej Sekcji W y c h o w a n i a P r z e d s z k o l n e g o i K s z t a ł c e n i a N a u c z y c i e l i oraz c z ł o n k i e m Z a r z ą d u Głó wne go S ekcji W y c h o w a n i a P r z e d szkolnego. W 196lr. z a i n i c j o w a ł a i był a współorganizatorką pięknej Okręgowej W y s t a w y O s i ą g n i ę ć P e d a g o g i c z n y c h w r o c ł a w s k i c h p la c ó w e k w y c h o w a n i a pr ze ds zk ol ne g o . P o d j ę ł a d z i a ł a l n o ś ć n a rzecz p o p r a w y opieki na d dziećmi wi ej sk i m i . Za Jej s p r a w ą p o w s t a ł y w w o j . w r o c ł a w skim liczne w i e j s k i e o g n i s k a p r z e d s z k o l n e i pr zedszkola. P r z e z wiele lat p r a c o w a ł a n a d m e t o d y k ą p r o w a d z e n i a za baw t w ó r c z y c h w p r zedszkolu.
B ył a a ut o r k ą li c z n y c h a r t y k u ł ó w p u b l i k o w a n y c h w "W y c h o w a n i u P r z e d szkolnym" i i nn y c h c z a s o p i s m a c h m e t o d y c z n y c h .
U sw oic h p r z e ł o ż o n y c h z do b y ł a s zac u n e k i uznanie, a u p o d o p i e c z n y c h do da tk ow o p o d z i w i miłość. Swoje obo wi ą z k i za równo z a w o dowe jak i sp o łe cz ne t r a k t o w a ł a p owa żn ie i z cał ym zaan gaż o w a n i e m . M i a ł a po godne u s p o s ob ie ni e , duże po cz u c i e h u m o r u i taktu. Seritswsła
20
Ce c h o w a ł a Ją ży c z li wo ść dla ludzi, w r a ż l i w o ś ć n a cudze p o t r z g b y i g o towość do u d z i e l a n i a pomocy.
Po p r z e j ś c i u n a emeryt u rę z z a pa ł e m p r z y s t ą p i ł a do o p r a c o w y w a n i a re f e r a t ó w p ed ag ogicznych, k t óre w y g ł a s z a ł a n a terenie r ó ż n y c h w o j e wództw. Z a a n g a ż o w a ł a się także w p r a c y K o m i t e t ó w A n t y a l k o h o l o w y c h , które z ap ra s z a ł y Ją n a w y g ł a s z a n i e p rele kcj i z w i ą z a n y c h z tym p r o b l e mem. W y n a g r o d z e n i e z pr e lek c ji p r z e z n a c z a ł a n a pomoc dl a Rodziców, k t ó r y c h s kr o m n a e m e r y t u r a r z e m i e ś l n i c z a nie w y s t a r c z a ł a na u t r z y m a n i e .
/
W roku 1971 umarł nasz O j c i e c w w i e k u 90 lat ,a w n a s t ę p n y m r o k u M a t k a w w i e k u 88 lat.
P i s z ą c a tę r elację si o s t r a H a l s z k i K u l c z a k - S a r n e c k i e j - A l e k sandra, m ł o d s z a od Ha l s z k i o 13 lat, od 1953 r. m i e s z k a w W a r s z a w i e . W 1956r. w y s z ł a m za mąż za E d w a r d a Suchardę, inż.mech., a b s o l w e n t a P o l i t e c h n i k i Wr oc ła ws ki ej . M a m y dwoje dzieci: Zuzannę ur. w 1957r.
i E d w a r d a ur. w 1963r. O b y d w o j e dzi e ci u k o ń c z y ł y st u d i a wyższe, m a j ą swoje rodziny, m i e s z k a j ą w W arszaw i e.
Halszka, jako cio c i a o t a c z a ł a nas ze dzie ci w i e l k ą m i ł o ś c i ą i w s p i e r a ł a m n i e w o r g a n i z o w a n i u i m w y p o c z y n k u w ak a c y j n e g o . W c zasie 5 lat s t u d i ó w na s z e g o syna E d w a r d a we W r o c ł a w i u / n a P o l i t e c h n i c e / b ył a dla n ie g o jak z a ś | p c z a m a t k a i p r z y j m o w a ł a go często n a s oboty i niedziele, zap e wni a jąc spokój do na uki i po żywne posiłki w O b o r n i k a c h śląskich.
O s o b i ś c i e już w okresie p r z e d w o j e n n y m z a z n a ł a m se st ron y S i o s try w i e l e m i ł o ś c i i 4, d o b r o d z i e j s t w a od c z a s ó w dz ieciń stw a. Z a b i e r a ł a m n ie z sobą, o pł acając k o s z t y pobytu, n a o b o z y PWK. Dz i ę k i temu
p o z n a ł a m smak i uroki ż yc ia o b ozo w e g o w S i e r a k o w i e /pow. Zbąszyń#, E l ż b i e to wi e /Tuchola/, B a k a ł a r z e w i e / S u w a l s k i e / i Istebnej. P on ad to dzięki H als z c e b y ł a m na k o l o n i a c h d z i e c i ę c y c h w Rozewiu.
Z a w d z i ę c z a m mojej S i o s t r z e bardzo w i e l e i p iszę tę r el a c j ę 0 Niej z p r z e ś wi ad cz en ie m, że oddaję Jej n a l e ż n ą cześć i w d z i ę c z n ą pamięć. Przez całe życie n a w i ą z y w a ł a przyjaźnie, p i e l ę g n o w a ł a je
1 p o d t r z y m y w a ł a aż do końca. B y ł a w p rzyja źni stała, w i e r n a i ofiarna.
U m a r ł a w O b o r n i k a c h Ś l ą s k i c h d n i a 9 g r u d n i a 1991r. i t a m z o s t a ła pochowana.
21
Po p r z e j ś c i u n a e mer y tur ę zac z ę ł a pisać w s p o m n i e n i a z r ó ż n y c h o k r e s ó w życia.
B ardzo o bszerne w s p o m n i e n i a H a l s z k i pt. "Moja s ł u ż b a w O r g a n i zacji P r z y s p o s o b i e n i a W o j s k o w e g o K o b i e t do O b r o n y K r a j u / PWK / z o s t a ł y w y s ł a n e n a ręce K o m e n d a n t k i N acz e lne j , g e n b r y g a d y p. M a r i i Wittek w 1986 roku. Do w s p o m n i e ń tych d o ł ą c z y ł a k i l k a zdjęć i w y c i n e k z g a zety przedwojennej, które p r a w d o p o d o b n i e zna jdu ją się w a r c h i w u m
Po l s k ie go T o w a r z y s t w a H i s t o r ycz n ego , T o w a r z y s t w a M i ł o ś n i k ó w H i s t o r i i - K o m i s j a Hi st o r i i Kob i et w W a l c e o N i e p o d l e g ł o ś ć - 00-272 War s z a w a , Rynek S t arego M i a s t a 29/31.
W A lbumie PWK b ę d ą c y m m o n o g r a f i ą O r g a n i z a c j i oraz z b i o r e m ż y c i o r y s ó w pewiaczek, znajduje się rów n ież n o t a t k a b i o g r a f i c z n a H a l i n y Sarneckiej z do m u Kulczak.
W m a r c u 1^69 r oku H a l s z k a w y s ł a ł a n a adres Wyższej S z k o ł y Pe-
►V G c ła fe w
dagogicznej relację o służbie w obronie K r a j u byłej p e w i a c z k i w e d ł u g p o danego kw e s t i o n a r i u s z a . List, s k i e r o w a n y zbior owo do znan yc h
z m i e j s c a z a m i e s z k a n i a i ż y j ą c y c h w tym czasie p e w i a c z e k z awi e r a o s o bi s tą adnot acj ę do H al s z k i Pani dr E l ż b i e t y Zawackiej. P r z y p u s z czam, iż zbiór tych re lacji n a d a l jest d o s t ę p n y P r a c o w n i k o m A r c h i w u m W S K p r z y Fund a c j i A r c h i w u m P o m o r s k i e g o Armii Krajowej w Toruniu.
R el a c j e w e d ł u g p o d o b n e g o s c h e m a t u H a l s z k a w y s ł a ł a w sie r p n i u 1985r. do p. H e l e n y W i ś l i ń s k i e j - R a t y ń s k i e j w Warsz a w i e .
Z wi ę z ł e i k o m p e t e n t n e r e l a c j e o d z i a ł a n i u E k s p o z y t u r y W y w i a d o w czej W S K w W i e k o p o l s c e o p u b l i k o w a n e zo stały w B i u l e t y n i e I n f o r m a c y j nym: Ś w i a t o w e g o Z w i ą z k u Ż o ł n i e r z y Armii K r a j o w e j - O k r ę g W i e l k o p o l s k a - P o z n a ń / N r 1/91 /5/» L u t y 1991 w p o z y c j a c h 3. i 4. n a s t r o n a c h od 4 do 13. Adres Wydawcy: Poznań, al. N i e p o d l e g ł o ś c i 18 p. 330 t e l . 696-918
W r am a c h k o n k u r s u o g ł o s z o n e g o przez T o w a r z y s t w o P r z y j a c i ó ł
G d a ńs k a - H a l s z k a o t r z y m a ł a III n ag r o d ę za w s p o m n i e n i a z p r a c y w b y ł y m W . M . G d a ń s k u w latach 1937-1939. O d pis tych w s p o m n i e ń p r z e k a z a ł a
P o l s k i e m u T o w a r z y s t w u H i s t o r y c z n e m u w W a r s z a w i e . / 1 974/. W u z n a n i u u d z i a ł u w patriot ycz n ej d zi a ł a l n o ś c i o r g a n i z a c j i p o l s k i c h w o k resie m i ę d z y w o j e n n y m o t r z y m a ł a M e d a l P a m i ą t k o w y " P i ę ć d z i e s i ę c i o l e c i a Gminy
22
Polskiej i M a c i e r z y Szkolnej w Gdańsku". Podpisani: Prez es Z a r z ą d u TPG d o ^ c . d r hab. Z d z i s ł a w Br z ozo w ski, P r z e w o d n i c z ą c y W K F J N prof.
dr Ed m u n d Cieślak, P r z e w o d n i c z ą c y sekcji b. Pol onii Gdańskiej TPG inż. L e o n Lendzion.
W ksi ą ż c e S t a n i s ł a w a M i k o s a pt. " D z i a ł alnoś ć KomisaJfatu
Gen e ra ln eg o Rz e czy p o s p o l i t e j Polskiej w W o l n y m M i e ś c i e Gda ń s k u 1920- 1939» wydanej przez P W N - W a r s z a w a 1971r n a str.343 -3 44 c y t o w a n e są opinie H a l i n y K u l c z a k n a temat s t o s u n k ó w p a n u j ą c y c h w e w n ą t r z Polonii, a także opinie do ty cz ąc e po l ity k i o f i c j a l n y c h c z y n n i k ó w r z ą d o w y c h w o b e c W o l n e g o M i a s t a Gdańska.
Zygmunt Kurek, n a u c z y c i e l na terenie W . M . G d a ń s k a , a u t o r
k s i ą ż k i pt. "Trzy lata w W o l n y m M i e ś c i e G d a ń s k u 1936-1939" o f i a r o w a ł H a l s z c e egzempla r z a u tor s ki n a pamiątkę wspólnej p r a c y o ś w i a t o w e j , o c z y m pisze n a st ronach 44-49. -/Redakcja W y d a w n i c t w P o z a p r a s o w y c h
"Pomorze" 1937 - Bydgoszcz.
S t a n i s ł a w a F l e s z a r - o w a - M u szk at, k t ó r a zna ła H a l s z k ę o s o b i ś cie, p r z e d s t a w i ł a Jej p o s t a © i d z i a ł a l n o ś ć k o n s p i r a c y j n ą ar n a tere- W ś l n e g o M i a s t a Gda ń s k a w III tomie powi e ś c i "Tak trzymać".
Osobo w o ś ć Ha l s z k i p r z e d s t a w i o n a z o s t a ł a także w w y w i a d z i e p r z e p r o w a d z o n y m przez Ha n n ę Ratyńską, o p u b l i k o w a n y m w "Wycł$raniu P r z e d s z k o l n y m n r 7/8 z 1985 p t ." P a n i H als zka".
Jak już w s p o m n i a ł a m na s tronie 4 re lac ji - w s p o m n i e n i a H a l s z k i z p o b y t u w Po r c i e VII w P o z n a n i u o p u b l i k o w a n e są w k s i ą ż c e p t . " P a m i ę t n i k i O calonych", wydanej przez W y d a w n i c t w o P o z n a ń s k i e w 1983 w r o zd z i a l e P t . " G e h e n n a k o b i e t " / s t r . 435-464/.
Zttfpracę za wo do wą i s p o ł e c z n ą H a l i n a K u l c z a k - S a r n e c k a o t r z y m a ł a n s t ę p u j ą c e odznaczenia:
M e d a l 10Lecia P ols k i Ludowej w 1955r.
2. Z ł o t y Krzyż Zasługi 1963r.
3.Z ł o t ą O dz n ak ę ZNP 1965r.
4. M e d a l 3 0- le ci a P o l s k i Ludowej 1974**.
5. M e d a l P a m i ą t k o w y " P i ę ć d z i e s i ę c i o l e c i a Gm iny Polskiej i M a c i e r z y Szkolnej w G d a ń s k u 1974r.
6 0 K r z y ż K w a l e r s k i O d r o d z e n i a Po l s k i 1977r.
oraz 23
7. K rzy ż AK p r z y z n a n y w Londynie, nie p a m i ę t a m w k t ó r y m roku*
Z w s z y s t k i c h o d z n a c z e ń najwyżej ce n i ł a Krzyż AK.
W poł o w i e lip c a 1943 r., a w i ęc w 6 tygodni po a r e s z t o w a n i u Halszki, a r e s z t o w a n y przez g e stapo z ostał brat M i e c z y s ł a w Ku lc z a k . P r z e d w o j n ą na l e ż a ł do ZHP, w czasie oku pacji do "Sz a r y c h S z e r p ó w "
w Rawiczu. O s k a r ż o n y został o w r o g i stosu nek do Niemiec. P od s t a w ę o s k a r ż e n i a stanowił list B r a t a do jego p r z y j a c i e l a w K r a k o w i e ,znale ziony tam w czasie areszt owa n ia. O t r z y m a ł w y r o k 2 l ata wi ęzi e n i a , z czego k i l k a m i e s i ę c y o d s i e d z i a ł w w i ę z i e n i u w Rawiczu. P r z e w i e ziony do P o z n a n i a n a ul. M łyń s k ą , fa k t y c z n i e o d k o m e n d e r o w a n y został do p r a c y w żwirowni w Dolsku, później do b u d o w y d o m k ó w d la N i e m c ó w e w a k u o w a n y c h z t e r e n ó w s i lnie b o m b a r d o w a n y c h przez aliantów.
w st y c zniu 1945r. w i ę ź n i o w i e z P o z n a n i a zostali p r z e w i e z i e n i dO róż n y c h o b o z ó w w głębi Niemiec. Brat mój znalazł się w p r o w i z o r y c z n y m o bozie w e ws i Straguth, pow. Zerbst, ok r ę g Ma g d e b u r g . Nie w y t r z y m a ł k a t o r ż n i c z y c h w a r u n k ó w p r a c y prz y bu dowie lotniska, p r y m i t y w n y c h w a r u n k ó w z a k w a t e r o w a n i a w pr z elud nio nej i nie o grzewanej s t o dole oraz zn ik o m y c h racj4s*- ży w no ś c i o w y c h . U m a r ł 18 m a r c a 1945r*
n a k i l k a tygodni przed w e j ś c i e m A m e r y ka nów. P r o c h y jego w r a z z i n n y m i zmarłymi to war z ysz a mi n i e d o l i - P o l a k a m i - z n a j d u j ą się w k r y p
cie pod p o m n i k i e m "Ofiar F a s z y z m u " w Zerbst.
W Rawiczu, m i e j s c u Jego u rodzenia, zn ajduj e się s y m b o l i c z n y grób M i e c z y s ł a w a Kulczakai W 1996r. C h o r ą g i e w R a w i c k a ZHP o z d o b i ł a g r o b y harcerzy, o f iar h i t l e r y z m u K rzy ż a m i H a r c e rsk imi.
W 1997r. został m o j e m u B r a t u oraz i n n y m h a r c e r z y c-złonkcm"Szarych S ze r egów" po ś m i e r t n i e p r z y z n a n y K r zyż H a r c e r s k i z R o z e t ą i M i e c z a m i O d e b r a ł a m go w czasie pięknej u r o c z y s t o ś c i 18 p a ź d z i e r n i a 1997 r o k u w Rawiczu.
W zw i ą z k u z szybko z bli ż a j ą c y m i się w o j s k a m i r a d z i e - c k i m i
Warszawa, dni a ^ s t y c z n i a 1998r
24
A l e k s a n d r a S u c h a r d a \'arssawa, d n i a tyczni*
z d. K u l c z a k 0 1-1 2 9 V/ar s z a wa
A r c h i w u m ;.:SK przy Pun cacji
A r c h i w u m P o b o r s k i e Armii Kr ajo wej ul. W i e l k i e G a r b a r y 2
8 7 - 1 0 0 T O R U X
Dot.: r e l a c j i o s ł u ż b i e bliskiej oso by n ież yj ą c e j K a l i n y K u l c z a k - Sarnec kie j - s io s t r y r e l a t o r k i
Z a ł ą c z a m 4 a m a t o r s k i e f o t o g r a f i e z -wią zan e s P W K przed w o j n ą z p r o ś b ą o ich zwrot
1 f o t o g r a f i ę l e g i t y m a c y j n ą p dr E l ż b i e t y Zawackiej z 1940. do z atr z yma n ia,
1 f o t o k o p i ę H & l i n y K u l c z a k z 1933r.
Nietet:.', nie z a c h o w a ł y się żadne d o k u m e n t y d o t y c z ą c e p r a c y H a l i n y K u l c z a k - S a rne c k i e j w O r g a n i z a c j i P r z y s p o s o b i e n i a Kol
do O b r o n y Kraju. W n o c y po a r e s z t o w a n i u H a l s z k i zarówno d o k u m e n t y jak i f o t o g r a f i e z ost a ł y s p a l o n e w d o m u rodzinnym.
Z a ł ą c z a m także 2 f o t o k o p i e d o k u m e n t ó w d o t y c z a ą c y c h z w e r b o w a n e przez H a l s z k ę w R a w i c z u M a r i i L i p o w s k i e j - B i t t n e r o w e j - p r z e d w o jennej harcerki. Po u w i ę z i e n i u p r z e s z ł a ta ką samą drogę męki, jak b yłe pew iac z ki, 0 i l e , z b i ó r r e l a c j i m a s ł u ż y ć o p r a c o w a n i u m o n o g r a f i i u d z i a ł u k o b i e t w sł u ż b i e w y w i a d o w c z e j na t eren i e W i e l k o p o l s k i , w y d a j e mi się s ł u s z n y m w y k o r z y s t a n i e ooinii Hal k i z 1974-r. oraz l i s t u K a r y l i z 1986r,
Z p o z d r o w i e n i e m
A. S uch a r d a
25
■ V
W s p o m n i e n i e o por.mgr. H a l i n i e K U L C Z A K SARi:ECKI~J pseud. "DORA"
zmarłej w d n i u 9 g r u d n i a 1991 r. w O b o r n i k a c h Śląskich.
" D o r ę ” z a l i c z a m y do n aj b ar d zie j z a s ł u ż o n y c h i aktywry ch u c z e s t n i - cze k E k s p o z y t u r y W y w i a d o wcz e j Woj s k o w e j S ł u ż b y K o b i e t Z W Z / A K w W i e lk o polsce.
Ur o d z i ł a się w B e r l i n i e 26 s t y c z n i a 1911 r.Po o d z y s k a n i u p r z e z P o l s k ę n i e p o d l e g ł o ś c i r o d z i c e jej w r a z z t r o j g i e m dzieci r ó c i l i do k r a j u i osiedlili się w R awi c zu. "Dora" po u k o ń c z e n i u s z k o ł y średniej
za cz ę ła p r a c o w a ć w Seminaria** dla W y c h o w a w c z y ń P r z e d s z k o l i w P o z n a niu. R ó w n o l e g l e p r o w a d z i ł a d z i a ł a l n o ś ć s z k o l e n i o w o - w y c h o w a w c z ą w Orga ni z a c j i P r z y s p o s o b i e n i a W o j s k o w e g o K 0biet do O b r o n y K r a j u , p e ł n i ą c f un k cj ę k o m e n d a n t k i Koła L o k a l n e g o ^ W 193 7 r. p r z e n i e s i o n o ją do Wo l ne go M i a s t a G d a ń s k a ^ d z i e zo s tał a r e f e r e n t k ą p r a c y k o b i e t p r z y P o l skiej R a d z i e Sportowej. Ob o ł\ p r a c y k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w e j p r o w a d z i ł a k o n s p i r a c y j n i e o dd z i a ł P.W.K. W l i s t o p a d z i e 1939 r. w r ó c i ł a do Rawicza Od z a łoż e n i a E k s p o z y t u r y W y w i a d o w c z e j W.S.K. b y ł a jej g o r l i w y o r
g a n i z atorką. Jej z a w d z i ę c z a m y z w e r b o w a n i e do p r a c y w y w i a d o w c z e j w i e l u i n s t r u k t o r e k i c z ł o n k i ń b, P . W . K . P o d e k o n s p i r a c j i E k s p o z y t u r y W.S.K. z os ta ła a r e s z t o w a n a 1 m a j a 1943 w R a w i c z u ^ i r a z e m w 25 o&w bowej g r u p i e p r z e ż y ł a okres w y c z e k i w a n i a n a r o z p r a w ę p r z e d T r y b u n a łem Ludowy** w Berlinie. N a s k ute k z b o m b a r d o w a n i a B e r l i n a do r o z p r a w y n i e doszło. "iCała g r u p a w i ę ź n i a r e k z o s t a ł a u w o l n i o n a pr ze z w o j ska a l i a n c i e 19 k w i e t n i a 1945 *•
P o p o w r o c i e do k r a j u H a l i n a K u l c z a k u z u p e ł n i ł a s w o j e w y k s z t a ł c e n i e i u z y s k a ł a dy p l o m m a g i s t r a p s y c h o l o g i i . P r a c o w a ł a w p i e r w w K u r a t o r i u m O k r ę g u P o z n a ń s k i e g o a p o t e m W r o c ł a w s k i e g o . Kil ka lat prz ed e m e r y t u r / ą o s i e d liła się w O b o r n i k a c h Śląskich. B y ł a w tym o k r e s i e w y k ł a d o w c ą p s y c h o l o g i i w II S t u d i u m N a u c z y c i e l s k i m w W r o c ł a w i u oraz L i ceum P e d a g o g i c z n y m w O b o r n i k a c h SI.
By ła k o l e ż a n k ą p r a w ą ,s e r d e c z n ą , o f i a r n ą , g o d n ą n a ś l a d o w a n i a , d z i e l n ą ; k o b i e t ą - ż ^ ł n i e r z e m ,o dd aną s p r a w i e P o l s k i ,służąc jej w s z e r e g a c h
ZWZ/AK. C z e ś ć jej pamięci. P p o r # H a l i n a T ą l a r c z y k
k p t . M a r i a K a n i w s k a I ^ r z s a ł k o w s k a
26
27
28
%(o /v/ók, p. j u lA^wi
. >. _<■» y
I SARNEC KA H A L I N A z d. K u l c z a k ó w n a
M Ł O D S Z A P RZ EW O D N I C Z K A
7 0 o Tl
vAa 4 t l i
U r o d z i ł a się 2 6 . 1 . 1 9 1 1r. w Bsrlinie, córka Francis z ka /mistrz krawiec k i/
i R o z a l i i z d.Kłosowskiej /Treblanka/
W z r a s t a ł a w atmosferze wielkiego patriotyzmu. Po powrocie do Polski w 1919r. osiedliła się w Rawiczu.
Zawodowe przygotowanie zdobyła w Poznaniu, gdzie u k o ń c z y ł a Semi
n a r i u m Ochroniarskie i od 1930 do 1937r. p ra co wał a jako wy c ho w a w c z y n i Pr z e d s z k o l a Ć w i c z e ń p r z y S e min a riu m
studio wa ła n a wydziale socjologii i pe dag ogiki uzyskując tytuł m a g i s t r a w 1952roku. Do Organi z acj i P r z y s p o s o b i e n i a Kobiet do Ob rony K ra ju w stą p iła w 1930r. zapisuj ąc się do h u f c a pwk p o z a szkolnego. Z a f a s c yn ow an a ideą, cały swój wo lny czas po°wi<*ciła
z d o by w a n i u coraz w yż szego p r z e s z k o l e n i a instr ukt orski ego w zakresie p r z y s p o s o b i e n i a wojskow ego i słuź,b p o m o c n i c z y c h jak sanitarne,
przeciwlotnicze, przeci wga z owe i inne. P ełn i ł a więc kol e j n o coraz odpowiedzia ln ie js ze funkcje w O r g a n izac ji P r z y s p o s o b i e n i a Kobiet do Obrony Kraju. W 1931/32 była K o m e n d a n t k ą dwóch h u f c ó w szkolnych, w 1932/33 była K o m e n d a n t k ą h u f c a ak ade m i c k i e g o i a d i u t a n t k ą
Komen da nt ki K oł a L o k a l n e go PWK, a w l ata ch 1934 - 1937 p e ł n i ł a funkcję Komendantki K o ł a L o k a l n e g o P W K w Poznaniu. P e ł n a zapału, inicjatywy, zdolności organizacyjnych, ambicji i uj muj ą c e g o sp osobu bycia, łatwo z do by wa ła sympatię, pomoc g dy jej p o t r z e b o w a ł a w p racy
29
30
31
32
Tajna P o l i c j a Pańs twowa (Geheime S t a a t s p o l i z e i )
P o s t e r u n e k Policji w P o z n a n i u ( St aa ts poli z e i l e i t s t e l l e Posen)
L i e j s c e służbowe p r z e s ł u c h u j ą c e g o urzędnika: - I V S -
Poznań r.
P r z y p r o w a d z o n a o b w i n i o n a , u p o m n i a n a o obowi ązlru m ó w i e n i a prawdy, oświadzca:
Nazwisko: K u l c z a k
>. " ' ■ • ■ ✓
imię: H a l i n a , Teo d o r a
Zawód: P r z e d s z k o l a n k a f/ ostatnio z a t r u d n i o n a w h a n d l u zarobki: 122,- R M brut to m i e s i ę c z n i e
u r od z o n a 26^1.11 w Ber li n i e
y er wa lt un g s b e z i r k : B e r l i n y R e j o n sądowy: Berlin
M iejsce zamieszkania: Rawicz Kraj: warty (Wartbegau)
ul. Kol ejow a n r 23
-
- 2 -
n a r o d o w o ś ć (pr zynależność pa ństwowa): P olk a religia: k a t o l i c k a
°Z y > d S i l d k w i e j 3i) P o g o d z e n i a nie mieckiego:
imię i nazw i s k o ojca; F r a n c i s z e k K u l c z a k , mi strz k r a wie c k i , zam. w Rawiczu, u l . D w o r c o w a 23 - matki: R o z a l i a z d o m u Kłosow^sla z a s . p r z y oj cu
- 3 - (brak danych)
- 4 -
z a w i e r a j ą c a s z c z e g ó ł o w e z ezn a n i a o s karżonej, o z n a k o w a n a jest jako s troną jDierwsza)
33
c iąg dal s z y o d n o ś n ie d o o s oby
J ak już na w s t ę p i e p o d a ł a m u r o d z i ł a m się w 1911 r oku w B e r li ni e jak pie r w s z e dz i eck o m a ł ż e ń s t w a F r a n l c z s k a K u 1 c z a-
c ,
k a, i jego żony z d o m u Kłosowską? Mój o jciec po o d b y c i u c z y n nej s łu żb y w o j s k o w e j w armii ni e m i e c k i e j p r z y b y ł około 1 9 0 0 / /1901 roku do Be r l i n a gdzie po k i l k u l a t a c h o ż e n i ł się z m o
ją matką. W y u c z y ł się rze m ios ła k r a w i e c k i e g o i do dzisiaj p ra c u j e w tyra zawodzie. A ż d o r o k u 1919 p r o w a d z i ł w B e r l i nie m a ł y z akład krawiecki, w w y n i k u przegranej w o j n y z m u s z o - n y z os ta ł dow p r z e s i e d l e n i a się do P o l s k i (do Rawicza). T u
z n o w u podjął tę samą pracę. M i e s z k a l i ś m y I nada l m i e s z k a m y w do mu p r z y ul. Dw o rco w ej 23 p o c z ą t k o w o jako najem c y , a p ó ź niej jako jego właścidrżele, po jego wy k u p i e n i u . W 1920 r o k u u r o d z i ł 3ię w R a w i c z u mój brat M i e c z y s ł a w Jako tr ze c i e i o s t a t n i e d z i e c k o m o i c h r o d z i c ó w u r o d z i ł a się Alexandra. Ta u r o d z i ł a s i ę w 1925 roku.
W B e r l i n i e przez dwa lata u c z ę s z c z a ł a m do niem iec k i e j szkoły pod s taw o wej a n a s t ę p n i e po p r z e s i e d l e n i u się m o i c h r o d z i c ó w do R a w i c z a - do t a mte jszej polskiej sz koły p o d s t a wowej. Po s p e ł n i e n i u o d p o w i e d n i c h w a r u n k ó w p r z e s z ł a m do s z k o ły średniej. Po pię c i o l e t n i e j na u c e pos łal i mnie rod z i c e do do s e m i n a r i u m dla p r z e d s z k o l n e j w Poznaniu.. Po d w u l e t n i c h s tu di ac h o t r z y m a ł a m po s a d ę sek ret arki w t ym s a m y m seminarium.
Później d op ie ro p o d j ę ł a m pracę (c.d. s. 2)
34
