Analiza metod filozofii eksperymentalnej na wybranych przykładach STRESZCZENIE
Filozofia eksperymentalna (często określana skrótem ‘x-phi’) jest nowym nurtem wewnątrz filozofii analitycznej, który w ostatnich latach zyskał znaczącą popularność. Przedstawiciele nurtu wskazują na fakt, że filozofowie często formułują empirycznie testowalne tezy dotyczące przewidywań na temat reakcji niefilozofów na określone eksperymenty myślowe. Aby poddać te tezy sprawdzeniu, filozofowie eksperymentalni wykorzystują metody ankietowe i eksperymentalne powszechnie używane w naukach społecznych, próbując zbierać dane na temat intuicji niefilozofów dotyczących różnych zagadnień filozoficznych. Przedmiotem niniejszej rozprawy jest szczegółowa, krytyczna analiza nowatorskiej metodologii promowanej przez filozofów eksperymentalnych.
Rozdział pierwszy stanowi krótkie wprowadzenie do filozofii eksperymentalnej. Wskazuję w nim i charakteryzuję rozwiązanie metodologiczne specyficzne dla badań filozoficzno-eksperymentalnych – metodę scenariuszową. Wyjaśniam związki midzy filozofią eksperymentalną a pewnymi klasycznymi podejściami do uprawiania filozofii, jak analiza pojęciowa czy metoda eksperymentów myślowych. Omawiam również zróżnicowanie celów badawczych stawianych przez odmiennych eksperymentatorów i przedstawiam podział filozofii eksperymentalnej na kilka gałęzi ze względu na te różnice.
Rozdział II poświęcony jest pierwszemu poważnemu zarzutowi przedstawionemu przez przeciwników filozofii eksperymentalnej – argumentowi z eksperta. Zgodnie z tym podejściem argumentacyjnym, dane zbierane w badaniach filozoficzno-eksperymentalnych są filozoficznie nierelewantne, gdyż niemal wszystkie eksperymenty dotyczą intuicji niefilozofów. Zwolennicy argumentu z eksperta twierdzą, że przy rozważaniu zagadnień filozoficznych powinniśmy opierać się na intuicjach podzielanych przez ekspertów w tej dziedzinie – profesjonalnych filozofów. Odwołując się jednak do wyników ostatnich badań, argumentuję, że te oczekiwania wobec filozofów nie potwierdzają się w rzeczywistości.
W rozdziale III przedstawiam kolejny zarzut wobec filozofii eksperymentalnej – argument z jakości intuicji, wedle którego metody wykorzystywane w filozofii eksperymentalnej nie gwarantują ujawnienia intuicji poszukiwanego przez nas typu i, w związku z tym, istnieją powody, by wątpić, że dane zbierane w badaniach filozoficzno-eksperymentalnych są istotne z filozoficznego punktu widzenia. Analizuję różne warianty tej strategii argumentacyjnej i rozważam różne rozwiązania metodologiczne stosowane w filozofii eksperymentalnej, które mogą stanowić źródło problemów tego typu. Twierdzę, że zarzut wskazujący na fakt, że rezultaty badań filozoficzno-eksperymentalnych są często kształtowane nie tylko przez czynniki o charakterze semantycznym, ale także pragmatycznym, jest potencjalnie najsilniejszym zagrożeniem dla metodologii uprawiania filozofii promowanej przez filozofów eksperymentalnych. Teza, wedle której dane zbierane w badaniach filozoficzno- eksperymentalnych są często zależne od zjawisk pragmatycznych, a wpływ czynników pragmatycznych i semantycznych na osądy niefilozofów jest trudny do odseparowania, jest naczelną tezą niniejszej dysertacji.
W rozdziałach IV oraz V prezentuję dane zebrane w moich własnych eksperymentach, stanowiące wsparcie dla wspomnianej powyżej tezy. Rozdział IV dotyczy aktualnego stanu badań na temat kontekstualizmu. Rezultaty dotychczasowych eksperymentów sugerują, że uzyskiwane dane są bardziej sprzyjające dla kontekstualizmu w przypadku badań realizowanych w schemacie pomiarów zależnych niż w przypadku eksperymentów z pomiarami niezależnymi. W oparciu o wyniki własnych eksperymentów, oraz przedstawianej przeze mnie interpretacji wskazanej powyżej rozbieżności w kategoriach mechanizmów pragmatycznych, argumentuję przeciwko wykorzystywaniu schematu pomiarów zależnych w eksperymentach poświęconych kontekstualizmowi. W Rozdziale V omawiam badania dotyczące odniesienia nazw własnych. Twierdzę, że metody pomiaru intuicji niefilozofów na ten temat wykorzystywane w dotychczasowych badaniach – wąski, wymuszony wybór – mogą stanowić źródło poważnych trudności. Odnosząc się do wyników własnych eksperymentów, argumentuję, że dane zebrane we wcześniejszych badaniach mogły być kształtowane nie tylko przez rozważania semantyczne respondentów (jak zakładali badacze), ale także przez ich reakcje na pewne powierzchowne cechy bodźców, sterowane mechanizmami pragmatycznymi.
Oprócz argumentów na rzecz głównej tezy pracy, w dysertacji przedstawiam wiele analiz różnych rozwiązań metodologicznych wykorzystywanych w filozofii eksperymentalnej, wskazując silne i słabsze strony nurtu, oraz rekomenduję wprowadzenie w życie pewnych rozwiązań, które mogą uczynić filozofię eksperymentalną bardziej skutecznym przedsięwzięciem naukowym.
