S
E
S
J
A
S
T
A
S
Z
I
C
O
W
S
K
A
Rozprawy z d z i e j ó w oświaty t. XLV P L ISSN 0 0 8 0 - 4 7 5 4
KALINA BARTNICKA
WIZJA SPOŁECZEŃSTWA SZCZĘŚLIWEGO
Z o k a z j i rocznicy 250-lecia urodzin S t a n i s ł a w a Staszica w Polskiej A k a d e m i i N a u k rok 2 0 0 5 został o g ł o s z o n y R o k i e m Staszica. Patronat nad u r o c z y s t o ś c i a m i objęli Prezes PAN p r o f e s o r dr hab. A n d r z e j Legocki oraz Prezes T o w a r z y s t w a N a u k o w e g o W a r s z a w s k i e g o - prof, dr hab. A n d r z e j P a s z e w s k i1. W W a r s z a w i e z a w i ą z a n o K o m i t e t O r g a n i z a c y j n y j u b i l e u s z u , którego kład został s k o m p l e t o w a n y j e s i e n i ą 2 0 0 4 r. Ścisłe p r e z y d i u m K o m i t e t u utworzyli prof, dr hab. Kalina Bartnicka, dyrektor Instytutu Historii N a u k i PAN j a k o p r z e w o d n i c z ą c a ; dr H a n n a K r a j e w s k a - dyrektor A r c h i w u m PAN; prof, dr hab. W ł o d z i m i e r z Zych - Politechnika Warszawska, reprezentujący T o w a r z y s t w o N a u k o w e Warszawskie2. O b c h o d y Roku J u b i l e u s z o w e g o z a i n a u g u r o w a ł o otwar-cie 28 lutego 2 0 0 5 г., w M u z e u m Literatury im. A d a m a M i c k i e w i c z a w War-szawie, w y s t a w y „Żył nie dla siebie . . . . " .
1 Z inicjatywy Towarzystwa N a u k o w e g o Warszawskiego i Prezydium PAN; U c h w a l a Prezydium
Polskiej Akademii Nauk. 14 kwietnia 2004 r.
2 Ponadto brali udział w pracach Komitetu: doc. dr hab. Jadwiga G a r b o w s k a - M u z e u m Ziemi
PAN: prof, dr hab. Teresa Kostkiewiczowa - reprezentująca Polskie T o w a r z y s t w o Badań nad W i e k i e m X V I I I ; m g r Jerzy K r z y ż e w s k i . r e p r e z e n t u j ą c y T o w a r z y s t w o R e g i o n a l n e Hrubieszowskie: dr inżynier Z y g m u n t Kulig i prof, dr hab. Stanislaw Mitkowski reprezen-tujący Stowarzyszenie W y c h o w a n k ó w Akademii G ó r n i c z o - H u t n i c z e j w Krakowie; mgr Józef Olejniczak - dyrektor M u z e u m Staszica w Pile: mgr Janusz Panasiewicz - T o w a r z y s t w o R e g i o n a l n e H r u b i e s z o w s k i e : doc. dr Jan Piskurewicz, r e p r e z e n t u j ą c y Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego: mgr Małgorzata Sobieszczak - Marciniak reprezentująca M u z e u m Marii Sklodowskiej-Curie w Warszawie; dr A n d r z e j Soltan - dyrektor M u z e u m I listorycznego m. st. Warszawy; mgr Barbara Stasiaczek. która reprezentowała S t o w a r z y s z e n i e Przyjaciół Szkól S t a s z i c o w s k i c h : prof, dr hab. Irena S z y b i a k r e p r e z e n t u j ą c a Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego i Wyższą Szkołę H u m a n i s t y c z n ą im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku: prof, dr hab. Zbigniew Wójcik - M u z e u m Ziemi PAN; dr Ewa Wygnańska- M u z e u m Literatury im. A d a m a Mickiewicza w Warszawie. Do tego Komitetu dołączały stopniowo, lub c z a s o w o współpracowały także wiele innych osób i instytucji. Sekretarzowały obradom Komitetu i pracownice Instytutu Historii N a u k i PAN mgr Natalia Lietz, mgr Ewelina Tylińska i mgr Dorota Z a m o j s k a .
8 K A L I N A B A R T N I C K A
W ś r ó d wielu imprez r o c z n i c o w y c h , w dniach 29 listopada - 1 g r u d n i a 2005 roku w Pałacu Staszica w Warszawie o d b y ł a się k o n f e r e n c j a pod tytułem „Wizja s p o ł e c z e ń s t w a s z c z ę ś l i w e g o " , z o r g a n i z o w a n a przez Instytut Historii PAN3.
K o n f e r e n c j a miała na celu ukazanie staszicowskiej idei ładu i szczęścia s p o ł e c z n e g o o r a z d r ó g d o t e g o p r o w a d z ą c y c h , p r z e d e w s z y s t k i m przez o d p o w i e d n i system e d u k a c y j n y , u n o w o c z e ś n i e n i e struktury s p o ł e c z n e j , r o z w ó j e k o n o m i c z n y i gospodarczy, n a u k o w e p o z n a n i e kraju. Staszic w s w y c h pismach i działalności poświęcił wiele miejsca tym właśnie p r o b l e m o m .
Czasy, w których Staszic żył, nie były dla Polski szczęśliwe. On sam - oso-b i ś c i e - j a k m o ż n a odczytać z j e g o różnych wypowiedzi - także szczęśliwy nie oso-był. Dla siebie i dla swojej ojczyzny poszukiwał szczęścia, które upatrywał w szczęściu o g ó ł u j e j m i e s z k a ń c ó w ze w s z y s t k i c h w a r s t w s p o ł e c z n y c h . D ą ż e n i e do uszczęśliwiania bliźnich w y m i e n i a w t e s t a m e n c i e j a k o g ł ó w n y cel s w e g o życia4.
Z a w s z e miał na u w a d z e d o b r o b y t Polski i P o l a k ó w z a w s z e też w i ą z a ł prze-b u d o w ę i p o p r a w ę prze-bytu s p o ł e c z e ń s t w a z u m i e j ę t n y m łączeniem tradycji i nowo-czesności, r o z b u d o w a n y m systemem s z k o l n y m , u p o w s z e c h n i a n i e m nauki i wie-dzy t e c h n i c z n e j . Był u c z o n y m , f i l o z o f e m , pisarzem, m ę ż e m stanu i działaczem p o l i t y c z n y m , o r g a n i z o w a ł życie n a u k o w e . Był c z ł o w i e k i e m czynu, cenił rozum, naukę, w i e d z ę i u m i e j ę t n e j e j stosowanie w praktyce, pracę dobrze zorgani-z o w a n ą i skuteczorgani-zną.
Stanisław Staszic - mieszczanin, który pokonał bariery społeczne i został ministrem, z g r o m a d z i ł bardzo duży m a j ą t e k , zrobił w i e l k ą o s o b i s t ą karierę. Pozornie chłodny, n a w e t oschły - osiągnął nie tylko uznanie ale i serca Polaków, w s p ó ł c z e s n y c h mu i p o t o m n y c h . Realista, c z ł o w i e k m o c n o stojący na ziemi, nie był c z u ł o s t k o w y i nie p o j m o w a ł szczęścia j a k o sielanki. Tytuł konferencji „ W i z j a s p o ł e c z e ń s t w a s z c z ę ś l i w e g o " jest w i ę c nieco przewrotny. Organizatorzy uznali, że refleksja nad s t a s z i c o w s k ą m y ś l ą n a u k o w ą , s p o ł e c z n ą polityczną, e d u k a c y j n ą oraz j e j r e c e p c j ą w różnych ś r o d o w i s k a c h i e p o k a c h będzie d o s k o n a ł y m p u n k t e m w y j ś c i a do d y s k u s j i o n o w o c z e s n o ś c i w Polsce d a w n i e j i dziś. N a l e ż y z a s t a n o w i ć się nad o d p o w i e d z i ą na pytania: Kim w istocie był sam Staszic: g e n i u s z e m , prekursorem n o w y c h idei, c z ł o w i e k i e m s w o j e j epoki?
' Instytut Historii Nauki odpowiedzialny byl instytucjonalnie za spotkania Komitetu ju-bileuszowego. oraz za przygotowanie i obsługę 2 s y m p o z j ó w : k r a j o w e j konferencji ..Wizja społeczeństwa szczęśliwego". 29 XI -1X11 2005. Warszawa. Pałac Staszica: m i ę d z y n a r o d o w e j konferencji z okazji zakończenia Roku Staszica ..Koncepcja uniwersytetu w Polsce XV-XX1 wieku. W hołdzie Stanisławow i Staszicowi", 19-20 stycznia 2 0 0 6 r. Warszawa-Pultusk (zorga-n i z o w a (zorga-n e j we współpracy z Fu(zorga-ndacją Rektorów Polskich, Politech(zorga-niką Warszawską. Wyższą Szkolą H u m a n i s t y c z n ą im. Aleksandra Gieysztora i Uniwersytetem im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego).
4 Stanislaw S t a s z i c . Testament, [w:] Autobiografia. Testament [obocznie tytuł i teksty w
j ę z y k u polskim i angielskim], red. Józef Olejniczak, tłum. Ryszard Mokrzycki, wyd. M u z e u m Stanisława Staszica. Pila 2005. s. 17.
WIZJA SPOŁECZEŃSTWA SZCZĘŚLIWEGO 9 Wizjonerem czy stojącym twardo na ziemi realistą? Na czym polega odczuwana powszechnie ale stale wymykająca się definicji wielkość Staszica? Jaki charak-ter miały jego idee: były mrzonkami czy naukowo uzasadnionymi koncepcjami? Jakie były elementy jego koncepcji, jakie proponował (i podjął) środki ich reali-zacji? C z y j e g o koncepcje (idee im przyświecające) mającharakter uniwersalny, ponadczasowy, czy były właściwe w tamtej epoce i polskiej rzeczywistości? Czy był nowoczesne i ewentualnie na czym to polegało? C o dzisiejsi jego rodacy mogą skorzystać z jego pracy? C o j u ż skorzystali ? C o stanowi o stale żywym oddźwięku jakie budzi jego nazwisko - oczywiście wśród tych, którzy choć trochę znają nasze dzieje? Te pytania - precyzowane wprost lub w domyśle - to-warzyszyły konferencji.
W obradach wzięło udział ponad 150 osób. W otwarciu konferencji uczest-niczyli członkowie Polskiej Akademii N a u k , z Przewodniczącym Wydziału I Nauk Społecznych prof, dr hab. Henrykiem Samsonowiczem i członkowie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z Prezesem prof, dr Andrzejem Daszewskim, członek Komisji Nauki i Edukacji, senator Rzeczypospolitej prof, dr hab. Adam Massalski oraz prof. Aleksander Przybylski-Pol z U S A . W trzyd-niowych obradach, które prowadzili prof. prof. Andrzej Szwarc (Uniwersytet Warszawski), Adam Winiarz (Uniwersytet Marii Skłodowskiej-Curie, Lublin), Włodzimierz Zych (Politechnika Warszawska), uczestniczyli przedstawiciele ośrodków akademickich i instytucji naukowych z Warszawy, Lublina, Krakowa, Kielc, Gdańska, Pułtuska, Muzeum Staszica z w Pile, Towarzystwa Naukowego Hrubieszowskiego, przedstawiciele Towarzystwa Przyjaciół Szkół Staszi-cowskich, młodzież. Ze szkół im. Staszica. Sesjom przewodniczyli Prof. dr hab. Andrzej Szwarc (Uniwersytet Warszawski), prof, dr hab. Adam Winiarz (Uniwersytet Marii Skłodowskiej-Curie, Lublin), prof, dr hab. Włodzimierz Zych (Politechnika Warszawska). Wygłoszono 16 referatów i komunikatów, od-była się dyskusja panelowa (dr Hanna Krajewska, dr Lech Królikowski, doc. dr hab. Edward Malak, prof, dr hab. Tadeusz Nowacki, mgr Józef Olejniczak, prof, dr hab. Bolesław Orłowski, mgr Barbara Stasiaczek, prof, dr Aleksander Przybylski-Pol, prof, dr hab. Zbigniew Wójcik, prof, dr Włodzimierz Zych i in.), uświetnili obrady koncertem muzyki z czasów Staszica studenci (zespół kame-ralny) Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie.
Referaty, komunikaty, glosy w dyskusji i wystąpienia panelowe ogarniały bardzo szeroki zakres zagadnień, tak dotyczący myśli, działalności i zasług Stanisława Staszica jak też aktualności jego koncepcji podnoszenia poziomu politycznego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego społeczeństwa. Zauważano pewne analogie pomiędzy sytuacją Polski i Polaków w czasach Staszica i współcześnie w sprawach kultury narodowej, modernizacji struktur państwa, postępu edukacyjnego i cywilizacyjnego, w sytuacji wchodzenia
10 K A L I N A B A R T N I C K A
Polski do Unii Europejskiej. Podnoszono też konieczność upowszechniania nie tylko wiedzy o samym Staszicu ale też o tych aspektach jego myśli naukowej i społecznej, które są aktualne. W dyskusji poruszono min. potrzebę nie tylko propagowania wybitnych polskich osiągnięć i postaci historycznych ale też tych idei i cnót, które są ponadczasowe i stale aktualne, a także potrzebę „ustabili-zowania" obrazu historycznego Polski i Polaków w szkolnej edukacji, odejścia od żonglowania wydarzeniami i ocenami w zależności od zmieniających się ko-niunktur politycznych. Dr Hanna Krajewska zgłosiła wniosek, aby Komitet Obchodów Roku Staszica przekształcić w stały zespól, który będzie propagował nie tylko postać Stanisława Staszica, ale także podejmował, rozwijał i populary-zował takie inicjatywy, badawcze i naukowe, które można uważać za kontynu-ację myśli Staszicowskiej5. Wniosek został zaakceptowany przez zebranych.
