Rękojmia, gwarancja, roszczenia odszkodowawcze oraz kary umowne w obrocie uspołecznionym i powszechnym

Janina Kruszewska, Michał

Rogalski

Rękojmia, gwarancja, roszczenia

odszkodowawcze oraz kary umowne

w obrocie uspołecznionym i

powszechnym

1974

48 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i Nr 11 (203) nia się zarówno na przepis art. 362 k.c. jak i na zasady współżycia spo­ łecznego (art. 5 k.c.), a jeżeli wierzycielem jest osoba lub instytucja zau­ fania publicznego — również na przepis art. 416 i nast. k.c.

Na tym kończę przegląd wypadków rozszerzających przepis art. 354 § 2 k.c. co do obowiązku wierzyciela, by lojalnie współdziałać z dłużni­ kiem przy wykonywaniu przez tego ostatniego swego zobowiązania.

JANINA KRUSZEWSKA MICHAŁ ROGALSKI

Rękojmia, gwarancja, roszczenia odszkodowawcze

oraz kary umowne w obrocie uspołecznionym

i powszechnym

Odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne rzeczy z tytułu rękoj­ mi i gwarancji, tj. z dwóch podstaw prawnych stanowiących odrębne instytucje, spotkała się w doktrynie, jak również w judykaturze ze szcze­ gólnie kontrowersyjnymi poglądami i rozstrzygnięciami. W związku z po­ wyższym oraz ze względu na istotne znaczenie odpowiedzialności sprze­ dawcy i producenta za wady fizyczne rzeczy w stosunku do kupującego i każdego użytkownika rzeczy, a także ze względu na wykrystalizowane już obecnie stanowiska nauki prawa i orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Głównej Komisji Arbitrażowej w podstawowych problemach związanych z tymi instytucjami, omówienie tych problemów wydaje się celowe.

Kodeks cywilny zrealizował zasadę jedności prawa cywilnego w art. 1, który stanowi, że przepisy kodeksu normują stosunki cywilnoprawne nie tylko między osobami fizycznymi, ale także między jednostkami gos­ podarki uspołecznionej oraz między tymi ostatnimi a osobami fizycznymi. Należy jednak podkreślić, że zasada jedności kodeksu cywilnego, zgodnie.

N r 11 ( 2 0 3 ) R & o jm ia , gw arancja, t o s t.c z. odszkod. i k a r y u m o w n e w obr. u sp o t. 49 z jego założeniami, doznała ograniczenia m. in. w art. 2 i 384 k.c. Zgodnie więc z art. 2 k.c. Rada Ministrów lub z jej upoważnienia inny naczelny organ administracji państwowej, gdy wymagają tego szczególne potrzeby obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej, może regulować stosunki tego obrotu w sposób odbiegający od przepisów kodeksu. Po­ nadto na podstawie art. 384 § 1 k.c. te same organy zostały uprawnione do ustalania ogólnych warunków lub wzorów umów dla określonej kate­ gorii umów między jednostkami gospodarki uspołecznionej, jak również między tymi jednostkami a innymi osobami. Jak z tego wynika, delegacja ustawowa zawarta w art. 384 § 1 k.c. jest do pewnego stopnia szersza nawet od zawartej w art. 2 k.c., dopuszcza bowiem ustalenie ogólnych w arun­ ków lub wzorów umów także w stosunkach poza sektorem uspołecznio­ nym, w których tylko jedną ze stron jest jednostka gospodarki uspołecz­ nionej. Wymienione wyżej warunki lub wzory mogą ponadto określać, w jakich granicach nie będą dopuszczalne postanowienia umowne stron odbiegające od ustalonych na podstawie art. 384 § 1 k.c., które w ten sposób stanowić będą ius cogens dla umawiających się stron. Z drugiej jednak strony delegacja ustawowa z art. 384 § 1 k.c. dla naczelnych or­ ganów administracji państwowej jest węższa od wynikającej z art. 2 k.c., albowiem warunki i wzory umów, o których mowa w art. 384 k.c., nie mogą odbiegać od bezwzględnie obowiązujących przepisów kodeksu cy­

wilnego.

Podstawowym aktem prawnym normującym stosunki obrotu wew­ nątrz sektora uspołecznionego jest uchwała nr 192 Rady Ministrów z 3.VIII.1973 r. w sprawie umów sprzedaży oraz umów dostawy między jednostkami gospodarki uspołecznionej (zwana w dalszym ciągu „uchwa­ łą”) oraz Ogólne warunki umów sprzedaży i umów dostawy między jednostkami gospodarki uspołecznionej (zwane w dalszym ciągu w skró­ cie „ows”), stanowiące załącznik do wymienionej uchwały *.

Jakkolwiek zasięgiem działania uchwały objęte są wyłącznie stosunki obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej w odniesieniu do umów sprzedaży oraz dostawy, to jednak unormowania wynikające z tych aktów odnoszą się również do kooperacyjnych umów o dzieło (§ 2 ust. 2). Ponadto przenikają one także do stosunków obrotu powszechnego, nor­ mując np. odpowiedzialność producenta i sprzedawcy za wady fizyczne rzeczy objęte wykazem ustalonym przez Przewodniczącego Rady Gospo­ darki Materiałowej, który zgodnie z § 19 uchwały ustala warunki gwa­ rancji odpowiednie dla określonych towarów w stosunku do wszystkich nabywców, użytkowników i posiadaczy (erga omnes) według zasad wy­ mienionych w § 55—62 ows. Ze względu na to, że wymienione wyżej akty prawne stanowią również unormowania odbiegające od bezwzględ­ nie obowiązujących przepisów kodeksu cywilnego, Rada Ministrów, po­ dejmując uchwałę nr 192, powołała się na obydwie podstawy prawne, tj. na art. 2 i art. 384 k.c. Na podstawie art. 2 k.c., ale w sposób odbie­ gający od przepisowy k.c., natomiast zgodnie z § 15 ust. 2 uchwały, skróco­ no termin dochodzenia roszczeń z tytułu kar umownych, który według

1 M .P . N r 36, p o z . 218. z g o d n i e z § 2 u c h w a ł y — i l e k r o ć w p r z e p i s a c h j e s t m o w a o s p r z e ­ d a w c y , k u p u j ą c y m i s p r z e d a ż y , n a l e ż y p r z e z t o r o z u m i e ć o d p o w i e d n i o d o s t a w c ę , o d b i o r c ę

i d o s t a w ę . 4 — P a l e s t r a

5 0 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i N r 11 ( 2 0 3 )

art. 118 k.c. wynosił rok, do okresu 6 miesięcy (§ 72 ows), przedłużono też termin dochodzenia uprawnień z tytułu rękojmi za braki ilościowe, który według art. 569 § 2 k.c. wynosił 6 miesięcy, do 12 miesięcy dla towarów sprzedawanych w oryginalnych opakowaniach fabrycznych (§ 54 ust. 1 ows), wreszcie odmiennie określono term iny przewidziane w art. 400, 398 § 2 i 568 k.c. Należy ponadto zwrócić uwagę na to, że niektóre przepisy kodeksu cywilnego mają wyłącznie zastosowanie w sto­ sunkach obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej, jak np. przepisy zawarte w tytule IV księgi trzeciej (art. 397—404) lub w art. 569 k.c. odnoszącym się do odpowiedzialności za braki ilościowe rzeczy sprzedanej, do której stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi za wady fizyczne rzeczy. Niektóre zaś przepisy odnoszą się wyłącznie do stosun­ ków umownych między jednostkami gospodarki uspołecznionej oraz mię­ dzy tymi jednostkami a innymi osobami, jak np. art. 558 § 1 k.c., który ustanawia zakaz ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności za wady fizyczne rzeczy, jeżeli przepisy szczególne nie zezwalają na to. Zgodnie z § 54 ows dopuszczalne jest w obrocie uspołecznionym ograniczenie z ty ­ tułu rękojmi tylko wtedy, gdy przedmiotem umowy sprzedaży jest pro­ totyp albo zespół, w którego skład wchodzą prototypy, albo gdy towar nie był dotychczas produkowany seryjnie.

Przepisy kodeksu cywilnego, jako dotyczące stosunków zobowiąza­ niowych, w przeważającej mierze stanowią ius dispositivum, a to w myśl zasady, że umowa jest prawem dla stron, gdy tymczasem dla stosunków obrotu uspołecznionego wynikających z umów, które stanowią podstawę budowy i wykonania narodowych planów gospodarczych, obowiązują szczególne rygory zabezpieczające dyscyplinę zawierania i wykonywania tych umów. W związku z tą rolą jednostek gospodarki uspołecznionej niektóre instytucje prawne, jak np. kary umowne, odpowiedzialność z ty ­ tułu rękojmi i gwarancji, całkowicie lub częściowo zostały wyłączone spod dyspozycji stron zawierających umowy sprzedaży oraz umowy do­ stawy.

W stosunkach obrotu uspołecznionego zgodnie z ows (odmiennie, niż to stanowi art. 484 k.c.) niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy pociąga za sobą obowiązek dochodzenia kar w wysokości przewidzianej w tychże ows bez potrzeby szczególnego zastrzeżenia w umowie, wyłącze­ nie zaś odpowiedzialności z tytułu kar w umowie dopuszczalne jest tylko w wypadkach wymienionych w § 68 ows (np. co do wspomnianych już wyżej prototypów lub towarów nie produkowanych seryjnie albo w razie drobnych usterek towaru, które sprzedawca usunął albo wymienił nie­ zwłocznie lub w terminie uzgodnionym z kupującym) oraz w § 71 ows (np. w razie zwłoki w rozporządzeniu towarem postawionym do dyspo­ zycji sprzedawcy, zwłoki w wysyłce faktury, nieprzesłania zawiadomie­ nia o wysyłce towaru).

Kary umowne w obrocie uspołecznionym nie są pozbawione charakte­ ru kompensacyjnego, jednakże w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy sprzedaży albo dostawy strona zobowiązana nie może się uchylić od zapłaty kary umownej na tej podstawie, że szkoda nie może być wykazana albo że jest niższa od kary umownej (§ 63 ust. 4 ows). Ka­ ra umowna stanowi też rodzaj środka stymulacyjnego mającego na celu zapewnienie starannego wykonania umów sprzedaży, i to nie tylko ze

N r 11 (203) R ęk o jm ia , gw arancja, roszcz. odszkod. i k a r y u m o w n e w obr. współ. ₅₁

względu na interes strony, ale także ze względu na interes gospodarki narodowej jako całości. Konsekwencją tego jest obowiązek dochodzenia kar umownycn przez stronę uprawnioną.

Reasumując powyższe uwagi należy stwierdzić, że przepisy uchwały i załączonych do niej ows mają charakter uzupełniający w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego, co wyraźnie stwierdza § 17 ust. 1 uchwały, który zawiera klauzulę ogólną tej treści, że „w zakresie nie uregulowa­ nym ogólnymi warunkami umów sprzedaży stosuje się przepisy kodeksu cywilnego”.

Ta sytuacja prawna powoduje konieczność konfrontacji „przepisów szczególnych”, o których wyżej mowa, obowiązujących w obrocie uspo­ łecznionym oraz w pewnym zakresie wyżej wzmiankowanym także mię­ dzy jednostkami gospodarki uspołecznionej a innymi osobami (np. w za­ kresie gwarancji), z odpowiednimi przepisami kodeksu cywilnego. Po­ nadto trzeba zaznaczyć, że judykatura Sądu Najwyższego i Głównej Ko­ misji Arbitrażowej na gruncie obowiązującego stanu prawnego wykazuje niejednolitość, a częstokroć rozbieżności co do odpowiedzialności z tytułu rękojmi i odpowiedzialności na zasadach ogólnych oraz z tytułu kar umownych, gwarancji i terminów dochodzenia roszczeń (jak np. w spra­ wie wykładni art. 568 § 1 k.c. — w związku z art. 117 § 3 k.c. — doty­ czącym dopuszczalności bądź niedopuszczalności uwzględnienia upływu rocznego terminu dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi za wady fi­ zyczne rzeczy, którego upływ powoduje wygaśnięcie tych roszczeń *).

Wymienione odrębności unormowań kodeksu cywilnego dla stosunków obrotu uspołecznionego, a także w pewnych wypadkach dla stosunków obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej a innymi osobami oraz wynikające z przepisów szczególnych zawartych w uchwale i ows znalazły również wyraz w ukształtowaniu przepisów dotyczących rękojmi i gwarancji jako odpowiedzialności mającej na celu przede wszystkim ochronę kupującego przed skutkami nabycia towaru złej jakości albo niezgodnych z przeznaczeniem oraz przywrócenie ekwiwalentności świad­ czeń między kupującym z jednej strony a sprzedawcą i producentem z drugiej strony, którzy w dalszym ciągu decydują o zaopatrzeniu ma­ teriałowo-technicznym i dystrybucji towarów zarówno w obrocie uspo­ łecznionym jak i powszechnym (rynek sprzedawcy, dostawcy, producenta). Gwarancja, która — jak wiadomo — stanowi dodatkowe zabezpiecze­ nie kupującego wobec sprzedawcy i producenta obok odpowiedzialności wynikającej z tytułu rękojmi (zwłaszcza ze względu na skomplikowaną technikę i technologię niektórych towarów, co nie daje możliwości zbada­ nia towaru przez kupującego i zawiadomienia o wadzie w krótkim term i­ nie wymaganym do zachowania uprawnień z tytułu rękojmi) nabiera w związku z tym coraz większego znaczenia zarówno w obrocie uspołecz­ nionym jak i nieuspołecznionym.

2 P o r . u c h w a ł ę s k ł a d u s i e d m i u s ę d z ió w S N z d n i a 19.V.1969 r . I I I C Z P 5/68 ( O S P iK A 1970, n r 7—8, p o z . 147), w k t ó r e j t e r m i n p r z e w i d z i a n y w a r t . 568 § 1 k .c . S N u z n a j e z a t e r m i n z a ­ w i t y , d o n ie g o z a ś n i e m a z a s t o s o w a n i a a r t . 117 § 3 k .c ., w o b e c c z e g o s ą d n i e m o ż e u w z g l ę d ­ n i ć u p ł y w u t e g o t e r m i n u . N a t o m i a s t G łó w n a K o m i s j a A r b i t r a ż o w a w o r z e c z e n i u z d n i a 22.1. 1969 r . 1-9827/68 (O S P iK A 1970, n r 7—8, p o z . 133) t e r m i n p r z e w i d z i a n y w a r t . 568 § 1 k .c . u z n a j e z a t e r m i n p r z e d a w n i e n i a , k t ó r y u p r a w n i a k o m i s j e a r b i t r a ż o w e — n a m o c y a r t . 117 § 3 k .c . — d o n i e u w z g l ę d n i e n i a u p ł y w u t e g o t e r m i n u .

5 2 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i N r 11 (2 0 3 )

Przedmiotem dalszych rozważań będzie określenie stosunku zachodzą­ cego między uprawnieniami kupującego wynikającymi z rękojmi a up­ rawnieniami wynikającymi z gwarancji oraz określenie stosunku upraw ­ nień i roszczeń kupującego z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy do roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) i z ty ­ tułu kar umownych, co sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pyta­ nie, czy dochodzenie roszczeń na zasadach ogólnych uzależnione jest od zachowania roszczeń z tytułu rękojmi, czy też roszczenia odszkodowawcze, jak również kary umowne mają niezależny byt prawny, a normy kolizyj­ ne odnoszące się do zabezpieczenia kupującego przed- skutkami nabycia towaru złej jakości służą tylko do wzmocnienia tego zabezpieczenia *.

I I . W A D A F I Z Y C Z N A R Z E C Z Y

Należy przede wszystkim wyjaśnić pojęcie wady w rozumieniu kodek­ sowym i przepisów szczególnych obowiązujących w obrocie uspołecznio­ nym, która może występować w różnych postaciach.

W pojęciu kodeksowym wada to właściwość rzeczy zmniejszająca jej wartość lub użyteczność ze względu na cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności (a więc nie wymieniony w umowie) lub z przeznaczenia rzeczy bądź brak właściwości, o której sprzedawca za­ pewnił kupującego, bądź też wydanie rzeczy w stanie niezupełnym (art. 556 § 1 k.c.).

Pojęcie wady w obrocie uspołecznionym zbieżne jest częściowo z po­ jęciem kodeksowym, ale z rozszerzeniem na pewne szczególne właściwości, którym towar powinien odpowiadać, jak np. właściwości ogólnie przyjęte w obrocie (§ 43 ust. 1 ows), a w szczególności określone w Polskich Nor­ mach (branżowych lub zakładowych), w warunkach technicznych, w cen­ nikach, prospektach, katalogach, odpowiadające próbce lub inne wymie­ nione w § 43 ust. 2 ows. Pojęcie wady zostało ponadto rozszerzone w sto­ sunku do maszyn lub urządzeń, jeżeli sprzedawca zobowiązał się do ich montażu bezpośrednio lub przez inną osobę; wówczas wadą jest nieosiąg- nięcie przewidywanych parametrów (§ 44 ust. 2).

Pojęcie wydania towaru w stanie niezupełnym, które pociąga za sobą skutki odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi, a więc tak jak za wady rzeczy, zostało rozszerzone w obrocie uspołecznionym także na inne sytuacje, mianowicie na wypadki naruszenia przepisów lub umowy w zakresie obowiązku należytego oznakowania albo na wypadki niedo- łączenia kart gwarancyjnych, świadectw jakości (atestów) lub innych dokumentów niezbędnych kupującemu do korzystania z towaru lub jego odprzedaży (§ 47 ows).

Szczególnym rodzajem odpowiedzialności producenta za wady fizycz­ ne; rzeczy z tytułu rękojmi jest ograniczenie tej odpowiedzialności do okresu wymienionego na samym towarze lub na opakowaniu jednostko- 3

3 A . O h a n o w i c z : Z b i e g n o r m w k o d e k s i e c y w i l n y m , P i P 1965, n r 2, s. 190; A . O h a ­ n o w i c z ; Z b i e g n o r m w p o l s k i m p r a w i e c y w i l n y m , W a r s z a w a 1963; W . W a r k a l ł o : O d p o ­ w i e d z i a l n o ś ć o d s z k o d o w a w c z a — F u n k c j e , r o d z a j e , g w a r a n c j e , W a r s z a w a 1962; Z . N o w a ­ k o w s k i : P r o b l e m a t y k a d o s t a w y i s p r z e d a ż y w o b r o c i e u s p o ł e c z n i o n y m w z w i ą z k u z w e j ­ ś c i e m w ż y c i e k o d e k s u c y w i l n e g o , P U G 1963, n r 6, s. 149; J . K r u s z e w s k a : U t r a t a r o s z c z e ń z t y t u ł u r ę k o j m i , P U G 1964, n r 3; J . K r u s z e w s k a : R ę k o j m i a a r o s z c z e n i a o d s z k o d o w a w ­ c z e w o b r o c i e u s p o ł e c z n i o n y m , P U G 1967, n r 12.

N r 11 (203) R ęko jm ia , gw arancja, roszcz. odszkod. i k a r y u m o w n e w obr. uspot. 33

wym, w jakim producent zapewnia zachowanie właściwości normalnie przyjętych dla takiego towaru albo — jeśli chodzi o środki spożywcze lub używki — wskazanie daty, do której towar zachowuje swą przydatność do spożycia. Skrócenie okresu odpowiedzialności odnosi się z reguły do towarów ulegających zepsuciu po upływie pewnych terminów lub zmniej­ szeniu wartości wynikających z ich właściwości (§ 45 ows). Ponadto kupującemu przysługują roszczenia z tytułu rękojmi w razie otrzymania towaru w opakowaniu uszkodzonym lub wadliwym (§ 26 ows).

Pojęcie wady uległo znacznemu rozszerzeniu przy umowach dostawy, które stanowią podstawową formę obrotu towarowego między jednost­ kami gospodarki uspołecznionej (art. 605—612 k.c.), gdyż przedmiotem umowy dostawy są rzeczy określone tylko co do gatunku (res in genere), mające powstać w przyszłości i dostarczane sukcesywnie lub częściami (art. 605 k.c.). Dostawca odpowiada nie tylko za wadę rzeczy wytwo­ rzonej, ale także za sam proces produkcji, chociażby odbywał się on zgodnie ze wskazaniami odbiorcy, chyba że dostawca nie mógł wykryć wadliwości produkcji mimo dołożenia ze swej strony należytej staran­ ności (art. 609 k.c.).

Z powyższych określeń składających się na pojęcie wady rzeczy wy­ nika, że towar nie wykazujący w rozumieniu technologicznym wad, np. towar pierwszego gatunku, może być mimo to ze względu na właści­

wości określone w umowie albo ze względu na swe przeznaczenie uznany za wadliwy w rozumieniu unormowań prawnych.

n i . O D P O W IE D Z IA L N O Ś Ć Z T Y T U Ł U R Ę K O J M I I G W A R A N C J I

1. C e l r ę k o j m i 1 g w a r a n c j i

Odpowiedzialność z ty tu łu rękojmi i gwarancji obciążająca sprzedaw­ cę i producenta obowiązkiem takich świadczeń, które nie obciążają strony zobowiązanej z innych umów, służy zabezpieczeniu interesu kupującego w sposób szczególny, a przez zaostrzenie rygorów odpowiedzialności — ma również na celu podnoszenie jakości produkcji i wyeliminowanie z obrotu towarów złej jakości, za które sprzedawca i producent otrzymuje pełną cenę, a to przecież zakłóca ekwiwalentność świadczeń między stro­ nami.4 Jednakże gwarancja spełnia także inną funkcję ekonomiczną, gdyż ma na celu utrzymanie (przez producenta i sprzedawcę) rzeczy wielolet­ niego użytku (maszyn, aparatów, urządzeń i innych mechanizmów) w sta­ nie sprawności, i to zarówno w stosunku do bezpośredniego nabywcy rzeczy, jak i w stosunku do każdego użytkownika czy posiadacza. Z. P o d s t a w a p r a w n a u p r a w n i e ń z t y t u ł u r ę k o j m i 1 g w a ­

r a n c j i

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi obciąża sprzedawcę ex lege, jeżeli nie zostanie wyłączona lub ograniczona w drodze umowy (art. 558 k.c.).

< R . L o n g c Ł a m p s d e B e r i e r : Z o b o w i ą z a n i a , w y d a n i e I I I , s. 463; W . B a g i ń s k i : W y b r a n e z a g a d n i e n i a n o w y c h o w s , P U G 1974, n r 1, s. 5; M . M a d e y : G lo s a d o o r z e c z e n i a G K A z d n i a 27.VI.1965 r . 1-3780/64, O S P iK A 1965, n r 10, p o z . 218, s. 469; M . M a d e y : P r o b l e m o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a w a d y w o g ó l n y c h w a r u n k a c h u m ó w s p r z e d a ż y 1 u m ó w d o s t a w y P U G 1973, n r 10, s. 318; C . Ż u ł a w s k a : G lo s a d o u c h w a ł y S N w s k ł a d z i e s i e d m i u s ę d z ió w z d n i a 26.X.1972 r . I I I C Z P 48/72, O S P i K A 1973, n r 3, poz. 180, s. 394.

54 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i _{N r 11 (203)}

Ograniczenie lub wyłączenie rękojmi w stosunkach obrotu uspołecznio­ nego lub w stosunkach, w których jedną ze stron jest jednostka gospo­ darki uspołecznionej, jest dopuszczalne, jeżeli przepisy szczególne na to zezwalają. Na ograniczenie takie zezwala § 53 ows, jak to wyjaśniono już wyżej w części I. W stosunkach obrotu powszechnego wyłączenie od­ powiedzialności jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca podstępnie zataił wadę (art. 558 § 2 k.c.).

Odpowiedzialność z tytułu gwarancji jest w stosunkach obrotu pow­ szechnego w rozumieniu kodeksowym (art. 577—582 k.c.) odpowiedzial­ nością ex contractu, a więc fakultatywną, pozostającą do dyspozycji uma­ wiających się stron, co jednak nie zabezpiecza w dostateczny sposób do­ niosłej funkcji gospodarczej gwarancji, odgrywającej coraz większą rolę zarówno w stosunkach obrotu powszechnego jak i uspołecznionego. Toteż gwarancja określona przez przepisy uchwały oraz ows, przenikająca rów­ nież do stosunków obrotu powszechnego, w których jedną ze stron jest jednostka gospodarki uspołecznionej (producent lub sprzedawca), jest zobowiązaniem ex lege w stosunku do przedmiotów objętych wykazem Przewodniczącego Rady Gospodarki Materiałowej, o którym mowa w § 19 uchwały.

Odpowiedzialność z tytułu tak rękojmi jak i gwarancji jest niezależna od wiedzy lub winy sprzedawcy czy producenta, jako związana wyłącznie z istnieniem wady mieszczącej się w określonych kryteriach, o których była już mowa wyżej w rozdziale II (a co zostanie omówione również niżej w pkt 3 niniejszego rozdziału). Jest to więc odpowiedzialność za skutek mieszczący się w zakresie ryzyka sprzedawcy lub producenta. Wiedza lub wina co do odpowiedzialności z tytułu rękojmi może mody­ fikować tylko tę odpowiedzialność, a także może uzasadniać roszczenie odszkodowawcze na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) lub z powodu czynu bezprawnego (art. 415 k.c.). Zwiększenie odpowiedzialności z tytułu rę­ kojmi następuje w razie zatajenia wady wskutek zakazu umownego jej wyłączenia lub ograniczenia (art. 558 § 2 k.c.) albo w razie podstępnego zatajenia wady lub zapewnienia, że wady nie istnieją (dicta et promessa), albowiem wówczas kupujący nie jest obowiązany do zbadania rzeczy i zawiadomienia o wadzie w określonych terminach (art. 564 k.c.), a jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił, to wygaśnięcie uprawnień z tytułu rękojmi nie następuje pomimo upływu roku od wydania rzeczy (art. 568

§ 2 k.c.).

Jak słusznie podkreślono w doktrynie, zapewnienie mieszczące się ex 1'zge w odpowiedzialności z tytułu rękojmi różni się od wynikającego z tytułu gwarancji. W pierwszym wypadku sprzedawca odpowiada, jeżeli dostarczona rzecz nie jest wolna od wad, w drugim sprzedawca lub producent przewiduje — zgodnie z dokumentem gwarancyjnym — że rzecz sprzedana w okresie gwarancji, będącym okresem próby, może wy­ kazywać wady, zobowiązuje się jednak bezpłatnie je usunąć, albo wymie­ nić E.a rzecz wolną od wad (art. 577 § 1 k.c. i § 56 ust. 1 ows).5

Wykonanie przez kupującego jednego z uprawnień z tytułu rękojmi, tj. żądania usunięcia wady, obniżenia ceny, wymiany rzeczy wadliwej na

5 c. Ż u ł a w s k a : G lo s a d o o r z e c z e n i a G K A z d n i a 3.VI.1971 r . 1-5993/71, O S P iK A 197^ n r 7—8, p o z . 119, s. 296,

N r 11 (203) R ęk o jm ia , gw arancja, roszcz. odszkod. i k a r y u m o w n e w obr. uspoł. ₅₅

rzecz wolną od wad, odstąpienia od umowy (art. 560 § 1 i 561 k.c. oraz § 52 ows), pozostawione jest do jego dyspozycji — z wyjątkiem jednak uprawnienia do odstąpienia od umowy, które jest niedopuszczalne w wy­ padku, gdy sprzedawca oświadczy gotowość wymiany rzeczy wadliwej na wolną od wad albo gdy niezwłocznie wady usunie (art. 560 § 1 k.c.). W obrocie uspołecznionym kupujący może odstąpić od umowy, jeżeli wykonanie umowy w czasie późniejszym nie miałoby znaczenia lub nara­ żało go na szkodę (np. nabycie towaru sezonowego) albo gdy bezskutecz­ nie upłynął term in wyznaczany sprzedawcy do wymiany towaru na wol­ ny od wad lub do usunięcia wad (§ 52 ust. 5 ows).

Natomiast wykonanie uprawnień wynikających z gwarancji (usunię­ cie wad lub wymiana rzeczy wadliwej na wolną od wad — art. 577 § 1 k.c.) pozostawione jest do dyspozycji sprzedawcy lub producenta, ponie­ waż gwarancja w rozumieniu kodeksowym jest zobowiązaniem przemien­ nym. W związku z tym w praktyce, jak wykazuje orzecznictwo, powstają wątpliwości, kiedy można uznać, że gwarant nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, co ma istotne znaczenie dla kupującego, ponieważ ma on wtedy prawo korzystania z uprawnień z tytułu rękojmi, które to upraw­ nienia ulegają zawieszeniu w okresie gwarancji (art. 579 k.c.). Przepis art. 579 k.c. zobowiązuje gwaranta do wykonania zobowiązań gwarancyj­ nych „we właściwym czasie”, co jednak może być różnie rozumiane. Za­ chodzi bowiem wątpliwość, czy obowiązek dostarczenia rzeczy wolnej od wad powstaje dopiero w razie bezskuteczności napraw częstotliwych,6 czy też wystarczy bezskuteczna naprawa jednokrotna, a to wobec brzmienia art. 577 § 1 k.c., który zobowiązuje gwaranta do „usunięcia” wad (tryb dokonany), a nie do „usuwania” wad.7

W literaturze reprezentowany jest pogląd, że ze względów ekono­ micznych, czy też ze względu na interesy obrotu uspołecznionego można w pewnych okolicznościach zastrzec w umowie, iż wybór jednego z dwóch uprawnień przysługuje użytkownikowi. Kwestię wyboru świad­ czenia przez gwaranta ogranicza do pewnego stopnia § 56 ust. 2 ows stanowiąc, że sprzedawca nie może odmówić wymiany towaru, jeżeli towar był już naprawiany albo jeżeli wada jest tego rodzaju, iż naprawa nie rokuje doprowadzenia tego towaru do jakości przewidzianej w umo­ wie. Ponadto tenże § 56 przewiduje, że wykaz, o którym mowa w § 19 uchwały, określi towary, które powinny być wymieniane bez dokonywa­ nia napraw, albo liczbę napraw, po dokonaniu których sprzedawca nie może odmówić wymiany towaru, jeżeli nadal występują w nim wady.

Na szczególną uwagę zasługuje przewidziane w § 59 ust. 1 ows okreś­ lenie terminu, w jakim jednostka, która udzieliła gwarancji, obowiązana jest dokonać napraw lub wymienić towar. Termin ten nie może przekra­ czać — jeżeli w umowie nie został zastrzeżony termin krótszy — 30 dni, a gdy chodzi o towar przeznaczony na zaopatrzenie ludności — 14 dni od otrzymania żądania kupującego dokonania napraw lub wymiany to­

e O r z e c z e n i e G K A z d n i a 27.VI.1964 r . 1-3760/64, O S P iK A 1965, n r 10, p o z . 216 ( t a m ż e g lo s a M . M a d e y a d o t e g o o r z e c z e n i a ) . r W . B a g i ń s k i : G lo s a d o o r z e c z e n i a G K A z d n i a 24.1.1964 r . 1-420/64, O S P i K A 1964, n r 9, p o z . 1, s. 493. A n a l o g i c z n y p o g l ą d w y r a ż a A . K u b a s : G lo s a d o w y r o k u S ą d u N a j w y ż s z e ­ g o z d n i a 23.X I . 1970 r . C R 65/70, O S P i K A 1972, n r 3, p o z . 78, s. 204. A n a l o g i c z n e s t a n o w i s k o j a k w y ż e j z a j ę ł a G K A w o r z e c z e n i u z d n i a 13.IV.1972 r . BO-8315/71 (O S P iK A 1973, n r 1, p o z . 139) n a g r u n c i e a r t . 578 k .c ., o d n o s z ą c e g o s ię d o w a d f i z y c z n y c h r z e c z y w o k r e s i e g w a r a n c j i .

56 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i N r 11 (2 0 3 )

waru. Tak więc po upływie tych terminów kupujący lub użytkownik rzeczy może uruchomić swoje uprawnienia przysługujące mu z tytułu rękojmi, zawieszone w okresie gwarancji na mocy art. 579 k.c., co przy­ spiesza w znacznym stopniu realizację zarówno zobowiązań wynikających z gwarancji, jak i wykorzystanie uprawnień z rękojmi. Ponadto, nieza­ leżnie od uprawnień z tytułu rękojmi przewidzianych w art. 560 § 1

i 561 k.c., kupujący będzie mógł żądać odszkodowania na zasadach ogól­

nych (art. 471 k.c.) oraz z ty tu łu kar umownych, jak to zostanie omówio­ ne niżej w rozdziale IV.

Jeżeli obowiązki wynikające z gwarancji zostały w terminie wykona­ ne, kupującemu (użytkownikowi) — jeśli chodzi o towary objęte wykazem, o którym była wyżej mowa — nie przysługują roszczenia odszkodowaw­ cze związane z niemożnością korzystania z rzeczy wadliwej do chwili wykonania tych obowiązków przez gwaranta (§ 59 ust. 2 ows). Zawie­ szenie uprawnień z tytułu rękojmi w okresie gwarancji nie odnosi się do roszczeń odszkodowawczych kupującego w związku z poniesioną szko­ dą wskutek istnienia wady (art. 579 zdanie drugie k.c.), albowiem rosz­

czenia odszkodowawcze nie ■ są roszczeniami z tytułu rękojmi (zostanie

to omówione niżej w rodziale IV).

3. O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a w a d ę r z e c z y i p o w s t a n i e t e j o d p o w i e d z i a l n o ś c i

Z tytułu rękojmi sprzedawca odpowiada tylko za wadę fizyczną tkwią­ cą w rzeczy, przy czym jeżeli przedmiotem umowy jest res in specie — to od chwili zawarcia umowy (art. 557 § 1), wówczas bowiem umowa ma charakter konsensualny, a jeżeli przedmiotem umowy jest res in genere lub rzecz mająca dopiero powstać w przyszłości (art. 557 § 2 k.c. i art. 606 i 609 k.c.) — to od chwili jej wydania, ponieważ umowa ma wówczas charakter realny. Dlatego też sprzedawca zwolniony jest od tej odpowiedzialności, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwjłi zawar­ cia umowy lub wydania rzeczy (art. 557 k.c. oraz § 46 ust. 1 ows).

Sprzedawca z mocy praw a zwolniony jest od odpowiedzialności z ty ­ tułu rękojmi od chwili przejścia „niebezpieczeństwa” na kupującego (art. 559 k.c.), która jest zbieżna z chwilą zawarcia umowy lub wydania rze­ czy, a w wypadku gdy sprzedaż jest związana z obowiązkiem przesłania rzeczy — z chwilą wydania jej przewoźnikowi (art. 548 k.c. i § 19 ows). Za uszkodzenie towaru w czasie przewozu sprzedawca odpowiada z ty tu ­ łu rękojmi, jeżeli szkoda powstała z powodu wad towaru, niewłaściwego załadowania lub opakowania. Za wady, które powstały po przejściu nie­ bezpieczeństwa na kupującego, sprzedawca odpowiada tylko wtedy, gdy powstały one z przyczyn tkwiących już przedtem w rzeczy (art. 559 k.c.). Kupujący nie jest przy tym obowiązany udowodnić, że wada powstała przed przejściem na niego niebezpieczeństwa lub przyczyn powstania wa­ dy; dowód ten obciąża sprzedawcę, a kupujący dopiero w drodze zarzutu, zgodnie z art. 6 k.c., powinien udowodnić, że wada istniała już w chwili zawarcia umowy lub wydania rzeczy albo z przyczyn już wówczas tkwią­ cych w rzeczy. Z art. 559 k.c. nie wynikają obowiązki dowodowe kupu­ jącego.' •

N f 11 (205) K ękojm ta, gw arancja, ro szcz. odszkod. i k a ry u m o w n e w obr. uspof. 57

Odpowiedzialność kupującego z tytułu gwarancji obejmuje te wady, które ujawnią się w okresie objętym gwarancją (art. 577 § 1 k.c.), a pow­ stały z przyczyny tkwiącej w rzeczy (art. 578 k.c. i § 56 ust. 3 ows). Sprze­ dawca może więc zgłosić zarzut, że wada powstała wskutek braku nale­ żytej staranności przy używaniu rzeczy przez nabywcę lub użytkownika rzeczy albo z innych przyczyn, co wyłączałoby również odpowiedzialność sprzedawcy za szkodę na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.).

Odpowiedzialność z tytułu gwarancji rozpoczyna swój bieg od daty wskazanej w gwarancji, jednakże wymagalność roszczenia z tytułu tej gwarancji biegnie od daty ujawnienia wady w okresie gwarancji, przy czym okres gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy po dokonaniu istotnych napraw, albo też biegnie na nowo w stosunku do części wymiennej zgodnie z art. 581 § 1 k.c. Ponadto termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego kupujący wskutek wady rzeczy nie mógł z niej korzystać (art. 581 § 2 k.c.), co ma znaczenie przy określaniu term inu dochodzenia roszczeń z tytułu gwarancji, jak również ewentualnego dochodzenia roszczeń z ty­ tułu rękojmi, zawieszonych w okresie gwarancji (art. 579 k.c.).

Wykonanie uprawnień z tytułu gwarancji uzależnione jest od posiada­ nia przez stronę uprawnioną umowy gwarancyjnej (dokumentu, karty gwarancyjnej), dlatego też art. 582 k.c. przewiduje wręczenie przez sprze­ dawcę, który nie jest producentem, dokumentu gwarancyjnego wystawio­ nego przez producenta. W wypadku takim, wobec braku dokumentu gwa­ rancyjnego sprzedawcy, kupujący lub użytkownik może wykonywać uprawnienia z tytułu gwarancji tylko w stosunku do producenta, a w stosunku do sprzedawcy — jedynie z tytułu rękojmi. Jeżeli w dokumen­ cie gwarancyjnym inaczej nie zastrzeżono, okres gwarancji wynosi rok od dnia wydania rzeczy (art. 577 § 2 k.c.). Przy gwarancji normowanej przez ows producent ma obowiązek dołączyć do towarów pełnowartościowych produkcji krajowej wymienionych w wykazie, o którym mowa w § 19 uchwały, dokument (kartę) gwarancyjny, w którym należy określić m. in. termin gwarancji, datę dostarczenia towaru jednostce, która nabyła go bezpośrednio od producenta, datę wydania towaru przy odprzedaży, adres zakładu produkcyjnego oraz zakładu obowiązanego do wykonania na­ praw.

Okres gwarancji, w braku innego terminu wynikającego z przepisów lub z zastrzeżeń umownych, wynosi 12 miesięcy, licząc od dnia oddania towaru do użytku lub od dnia wydania go jednostce gospodarki nieuspo­ łecznionej, jednakże nie może on przekroczyć 24 miesięcy od dnia do­ starczenia towaru jednostce, która nabyła go od producenta (§ 57 ust. 1 ows). W razie upływu term inu gwarancyjnego wymienionego w karcie gwarancyjnej producenta, odprzedawca obowiązany jest udzielić gwaran­ cji we własnym imieniu zgodnie z zasadami wymienionymi w § 57 ust. 3 i § 58 ows.

Szczególnym rodzajem gwarancji w stosunku do przedmiotów wymie­ nionych w wykazie (§ 19 uchwały) jest skrócenie okresu gwarancji w drodze odpowiedniego zastrzeżenia w umowie, w zależności od czasu użytkowania w ciągu doby, albo wprowadzenie zamiast term inu gwaran­ cyjnego odpowiedzialności z tytułu gwarancji do chwili wykonania okreś­ lonej pracy, np. ilości przebytych kilometrów przez samochód, ilości

5 8 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i N r 11 (2 0 3 )

obrotów maszyny itp. (§ 58 ust. 3). Szczególnym sposobem wykonania obo­ wiązków gwarancyjnych jest przekazanie przez sprzedawcę lub produ­ centa tzw. ryczałtu gwarancyjnego kupującemu, który nabywa towar do odprzedaży, albo zlecenie wykonania tych obowiązków wyspecjalizowa­ nej jednostce, przy czym fakt tego zlecenia powinien być uwidoczniony w karcie gwarancyjnej. Podobne przekazanie obowiązków gwarancyj­ nych w postaci ryczałtu gwarancyjnego może nastąpić w umowie mię­ dzy sprzedawcą a kupującym, który nabył towar do bezpośredniego użyt­ ku (§ 61 ows).

4. Z a c h o w a n i e u p r a w n i e ń z t y t u ł u r ę k o j m i i g w a r a n c j i Zachowanie uprawnień z tytułu rękojmi uwarunkowane jest spełnie­ niem przez kupującego warunków formalnoprawnych, tzw. aktów staran­ ności, sprowadzających się do obowiązku zawiadomienia sprzedawcy o wa­ dzie fizycznej rzeczy w ciągu miesiąca od jej wykrycia, a w wypadku gdy zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte, zawiadomienie w cią­ gu miesiąca od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wada mogła być wykryta (art. 563 § 1 k.c.), a nawet niezwłocznie w sto­ sunkach wymienionych w § 2 art. 563 k.c. W obrocie między jednostkami gospodarki uspołecznionej — w razie braku odmiennych postanowień umownych — towar powinien być zbadany najpóźniej w ciągu 14 dni od otrzymania (§ 48 ust. 1 ows), w wypadku jednak dostarczenia towaru w nienaruszonym opakowaniu fabrycznym termin zbadania towaru i za­ wiadomienia o wadzie rozpoczyna swój bieg dopiero po otwarciu opako­ wania (§ 48 ust. 3 ows).

Z powyższych unormowań płynie wniosek, że odpowiedzialność za wa­ dy dotyczy zarówno wad jawnych jak i wad ukrytych, które wychodzą na jaw dopiero po zbadaniu towaru lub po otwarciu oryginalnego opako­ wania fabrycznego (a więc nie wysyłkowego); celem tego opakowania jest dostarczenie towaru w stanie nienaruszonym do rąk ostatniego nabywcy, np. od producenta do jednostki handlu detalicznego. Jeżeli do towaru za­ łączone jest świadectwo jakości albo jeżeli towar został zaopatrzony zna­ kiem jakości przyznanym producentowi przez właściwy organ, kupujący zwolniony jest od obowiązku zbadania towaru, ale tylko w zakresie obję­ tym świadectwem lub znakiem jakości (§ 48 ust. 2 ows). W judykaturze reprezentowany jest pogląd, że umieszczenie znaku jakości na towarze jest jednoznaczne z zapewnieniem o nieistnieniu wad, wobec czego zgod­ nie z art. 564 k.c. kupujący jest zwolniony od obowiązku zbadania towaru i zawiadomienia o wadzie w terminach wyżej określonych.9

Jeżeli sprzedawca wskazał producenta i żądał również zawiado­ mienia go o wadzie rzeczy, niezawiadomienie producenta powoduje skutki utraty uprawnień z tytułu rękojmi w stosunku do sprzedawcy w takim zakresie, w jakim sprzedawca został pozbawiony w stosunku do producenta możliwości dochodzenia tych uprawnień (§ 51 ows).

Sprze-? O r z e c z e n i e G K A z d n i a 11.I I I . 1970 r . BO-10798/69, O S P i K A 1970, p o z . 211; t a m ż e a p r o b u j ą c a g lo s a S. S o ł t y s i ń s k i e g o . W w y r o k u t y m G K A s t w i e r d z a , ż e j e ż e l i p r z e p i s y s z c z e g ó l n e d o p u s z c z a j ą i s t n i e n i e o k r e ś l o n y c h w a d i z o b o w i ą z u j ą p r o d u c e n t a d o i c h o z n a c z e n i a , t o z n a k j a k o ś c i j e s t j e d n o z n a c z n y z z a p e w n i e n i e m , ż e t o w a r j e s t w o l n y o d w a d n i e d o p u s z c z a l n y c h i n i e o z n a c z o n y c h . ?.

N r 11 (203) R ęko jm ia , gw arancja, roszcz. odszkod. i k a r y u m o w n e w obr. uspoł. ₅₉

dawca obowiązany jest ustosunkować się do zgłoszonego zawiadomienia o wadzie (reklamacji) nie później niż w ciągu 14 dni od otrzymania zawia­ domienia. Nieudzielenie odpowiedzi uważane jest za uznanie reklamacji (§ 50 ust. 1 ows). Mimo kategorycznego brzmienia tego przepisu, mają­ cego charakter praesumptio iuris ac de iure, przepis ten budzi uzasadnione wątpliwości, nie wyjaśnia bowiem, czy chodzi tylko o zawiadomienie o wadzie, czy też i o uzasadnienie jej przyczyn oraz konkretne żądanie wykonania określonego obowiązku wynikającego z rękojmi.10 *

Niezachowanie wymienionych wyżej aktów staranności powoduje utra­ tę uprawnień z tytułu rękojmi, co nie wyłącza roszczeń odszkodowaw­ czych kupującego na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.), jak również z ty­ tułu kary (zostanie to przedstawione niżej w rozdziale IV).

Natomiast odpowiedzialność z tytułu gwarancji nie jest uwarunko­ wana wykonaniem aktów staranności. Zawiadomienie strony zobowiąza­ nej do świadczeń gwarancyjnych nie zostało określone żadnym terminem; warunkiem odpowiedzialności z tytułu gwarancji jest wyłącznie, zgodnie z art. 577 k.c., ujawnienie wady w okresie gwarancji. Przepis § 56 ust. 4 ows zawiera w tym względzie wyraźne stwierdzenie, że niezbadanie towaru objętego gwarancją i niezawiadomienie niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, dostrzeżonej w ciągu terminu określonego w gwarancji, nie powoduje utraty uprawnień nie tylko z tytułu gwarancji, ale także z ty­ tułu rękojmi za tę wadę, która była objęta gwarancją. To ostatnie stwier­ dzenie ma istotne znaczenie, albowiem na gruncie przepisów kodeksu cy­ wilnego stosunek gwarancji do rękojmi w tym zakresie nie był unor­ mowany, natomiast został rozstrzygnięty dopiero w drodze orzecznictwa w sposób analogiczny do zawartego w powołanym § 56 ust. 4 ows.11 Gdyby zachodziła konieczność badania towaru objętego gwarancją, od­ padłby podstawowy cel gwarancji, która zabezpiecza interesy kupującego oraz użytkownika przed skutkami nabycia rzeczy wadliwej trwałego użyt­ kowania o skomplikowanej konstrukcji technicznej lub technologii, która wymaga z reguły specjalistycznego badania, tym bardziej że wady tego rodzaju przedmiotów wychodzą na jaw dopiero w czasie eksploatacji. W praktyce powstało również zagadnienie, czy zawiadomienie (informa­ cja) sprzedawcy (producenta) o wadzie rzeczy powinna nastąpić w okre­ sie gwarancji, czy też może ono nastąpić także po upływie tego okresu.

Ze względu na to, że nie ma w tej kwestii przepisu ani w kodeksie, ani w ows, brak podstaw do uwarunkowania uprawnień z gwarancji od zgło­ szenia wad w okresie gwarancji. W wyroku z dnia 23.XI.1970 r. I CR 65/70 12 Sąd Najwyższy stwierdza, że zgłoszenie wady rzeczy powinno nastąpić w okresie gwarancyjnym, a jeżeli zgłoszenie okaże się bezsku­

io M , M a d e y : P r o b l e m o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a w a d y w o g ó l n y c h w a r u n k a c h u m ó w s p r z e ­ d a ż y o r a z u m ó w d o s t a w y , P U G 1973, n r 10, s. 319. u W o r z e c z e n i u G K A z d n i a 7.IV .1968 r . 1-5230/68 (O S P iK A 1969, n r 12, p o z . 243; t a m ż e g l o s a "W. B a g i ń s k i e g o , s. 511). G K A s t o i n a s t a n o w i s k u , ż e z w ło k a w z g ło s z e n iu r o s z c z e ń z t y t u ł u g w a r a n c j i m o ż e w p e w n y c h w y p a d k a c h u z a s a d n i a ć z g ło s z e n ie r o s z c z e ń o d s z k o d o ­ w a w c z y c h p r z e z g w a r a n t a , j a k n p . w w y p a d k u , g d y u d o w o d n i , ż e w c z e ś n i e j s z e z a w i a d o m i e n i e o. w a d z i e m o g ło s p o w o d o w a ć z a n i e c h a n i e p r o d u k c j i , k t ó r a w y k a z a ł a w a d y . W p o w o ł a n e j w y ­ ż e j g l o s i e W . B a g i ń s k i p r z e p r o w a d z a r o z r ó ż n i e n i e m i ę d z y g w a r a n c j ą k o d e k s o w ą a g w a r a n c j ą U n o r m o w a n ą p r z e z o w s o r a z m i ę d z y r ę k o j m i ą a g w a r a n c j ą . 12 W y r o k S N z d n i a 23.X I . 1970 r . 1 C R 65/70, O S P i K A 1972, n r 5, p o z . 78; t a m ż e g lo s ą T c r y t y c z n a A . K u b a s a , s. 204 o r a z g lo s a k r y t y c z n a A . J a ś . l a n a , s. 207.

60 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i N r 11 ( 2 0 3 )

teczne, to roszczenie o dostarczenie rzeczy wolnej od wad, już po upły­ wie gwarancji, jest dopuszczalne, byleby tylko roszczenie nim objęte nie uległo przedawnieniu stosownie do zasad ogólnych.

W związku z tym że termin zawiadomienia stron zobowiązanej do wykonania świadczeń gwarancyjnych nie został przewidziany ani w ko­ deksie, ani w przepisach szczególnych, powstało również w praktyce za­ gadnienie, jakie roszczenia przysługują sprzedawcy (producentowi) w ra ­ zie zużycia rzeczy, gdy strona zobowiązana oświadczy gotowość wymia­ ny rzeczy; może to zresztą nastąpić zarówno w okresie gwarancyjnym, jak i po upływie tego okresu, albowiem zgodnie z art. 577 § 1 k.c. decy­ duje ujawnienie wady w okresie gwarancyjnym. Analogiczna sytuacja może powstać w wypadku odwrotnym, jeżeli sprzedawca lub producent nie wywiązuje się ze swoich obowiązków gwarancyjnych, a kupujący ko­ rzysta ze swoich uprawnień z tytułu rękojmi; wówczas jest on uprawnio­ ny z mocy art. 579 k.c. odstąpić od umowy oraz zgodnie z art. 560 § 2 k c. zwrócić wadliwą rzecz z reguły w pewnym stopniu już zużytą, żądając zarazem zwrotu pełnej ceny, jaką zapłacił. W tym ostatnim jednak wy­ padku uprawnienia z tytułu rękojmi (odstąpienie od umowy) kupujący może zrealizować nie później niż w ciągu trzech miesięcy po upływie gwarancji, jak to stanowi art. 681 § 3 k.c.

W judykaturze i doktrynie brak było jednolitości w kwestii prawa strony, na której ciążył obowiązek wykonania świadczeń gwarancyjnych, do roszczeń w związku z zużyciem rzeczy przez kupującego lub użytkow­ nika. Reprezentowany był m.in. pogląd, że roszczenie odszkodowawcze za zużycie rzeczy nie przysługuje, jeżeli kupujący (użytkownik) używa rze­ czy w okresie gwarancji, a więc a contrario roszczenie to przysługuje za używanie rzeczy po upływie okresu gwarancyjnegolł. Zagadnienie to rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale w składzie siedmiu sędziów z dnia 26.X.1972 r . 14 W uzasadnieniu uchwralonej zasady prawnej SN określa szczegółowo stosunek rękojmi do gwarancji oraz stwierdza, że ani prze­ pisy o rękojmi, ani przepisy o gwarancji nie uzasadniają obowiązku zapła­ cenia przez kupującego wynagrodzenia za zgodne z przeznaczeniem zu­ życie rzeczy wymienionej oraz że nie jest dopuszczalne nałożenie takiego obowiązku na kupującego w drodze umowy. Obowiązek wynagrodzenia za używanie rzeczy istnieje w razie przewidzianego w umowie prawa od­ stąpienia od umowy w ciągu oznaczonego terminu (art. 395 § 2 k.c.) albo w razie zastrzeżenia przez sprzedawcę prawa własności rzeczy (art. 591 k.c.). Nie zachodzi również bezpodstawne wzbogacenie kupującego (użyt­ kownika), które dawałoby podstawę prawną do odpowiedzialności za zu­ życie rzeczy, albowiem podstawą używania rzeczy przez kupującego jest umowa sprzedaży, na mocy której stał się on właścicielem rzeczy. Nato­ miast obowiązek wymiany rzeczy przez sprzedawcę lub producenta istnie­ je na podstawie gwarancji lub rękojmi, wobec czego — w razie wymiany rzeczy wadliwej na wolną od wad — obowiązek nabywcy sprowadza się

tylko do zwrotu rzeczy wadliwej. Przeciwna interpretacja prowadziłaby * I

U W y r o k S N z d n i a 27.VIII.1970 r . I I I C R 340/70, O S N C P 1971, p o z . 92 ł z d n i a 23.XI.1970 r . I C R 05/70, O S N C P 1971, p o z . 113.

1* U c h w a l a s k ł a d u s i e d m i u s ę d z i ó w z d n i a 20.X.1972 r . I I I C Z P 48/71, O S P iK A 1973, n r 9, p o z . 180. A n a l o g i c z n e s t a n o w i s k o z a j ą ł p o p r z e d n i o S N w w y r o k u z d n i a 4.V.1970 r . I I I C R N 47/72, O S P i K A 1972, n r 12, p o z . 235.

N r 11 ( 2 0 3 ) R ęko jm ia , gw arancja, roszcz. odszkod. t k a ry u m o w n e w obr. uspoł. 6 1

do nieuzasadnionego ekonomicznie wniosku, że nabywca rzeczy wadli­ wej, który zapłacił pełną cenę, zapłaciłby więcej w razie wymiany rzeczy niż wówczas, gdyby od razu nabył rzecz wolną od wad. Sprzedawca, dostarczając rzecz wadliwą, otrzymuje pełną cenę, tak jak za rzecz dobrej jakości, i może z tego odnosić korzyści. Jednakże SN dopuszcza odpowie­ dzialność kupującego za zmniejszenie wartości rzeczy wskutek zużycia wówczas, gdy używając rzeczy nie zachował należytej staranności albo gdy zwlekał ze zgłoszeniem reklamacji. W wypadku takim podstawę roszczeń odszkodowawczych stanowią zasady ogólne odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 k.c.). Natomiast zmniejszenie się wartości rzeczy sprzedanej w razie jej złej jakości w innych wypadkach objęte jest ry ­ zykiem sprzedawcy. Wymiana rzeczy objętej gwarancją nie zawsze na­ stępuje, jak wiadomo, w okresie gwarancji, wskutek czego kupujący zmu­ szony jest częstokroć korzystać z rzeczy wadliwej także po okresie gwa­ rancji. Niedopuszczalność nałożenia w drodze zastrzeżenia umownego obowiązku pokrycia szkód spowodowanych zużyciem rzeczy uzasadnia SN powiązaniem obowiązków wynikających z rękojmi z obowiązkami wy­ nikającymi z gwarancji. W razie upływu okresu gwarancji albo w razie niewywiązania się z obowiązków gwarancyjnych i odstąpienia przez ku­ pującego od umowy powstaje obowiązek zwrotu rzeczy za zwrotem zapła­ conej ceny (art. 579 k.c.). Jeżeli kupujący nie odstąpi od umowy, ma on wówczas prawo do dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi w ciągu 3 mie­ sięcy od upływu terminu gwarancji (art. 581 § 3 k.c.). Ograniczenie uprawnienia z tytułu rękojmi, jak wspomniano wyżej, dopuszczalne jest w obrocie uspołecznionym — jeżeli jedna ze stron jest jednostką gospo­ darki uspołecznionej — tylko wtedy, gdy przepis szczególny na to ze­ zwala (art. 558 § 1 k.c.)1S.

5. T e r m i n y d o c h o d z e n i a r o s z c z e ń z t y t u ł u r ę k o j m i i g w a r a n c j i

Dochodzenie roszczeń łączy się przede wszystkim z ich wymagalnością zgodnie z art. 120 § 1 k.c. Przedawnienie biegnie od dnia, w którym ro­ szczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniejszym możliwym terminie, co w wypadku rękojmi łączy się z terminami obowiązującymi kupującego do zbadania rzeczy w celu wy­ krycia wady, po upływie których może nastąpić dopiero zawiadomienie o wadzie.

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy wygasają po upływie roku od wydania rzeczy kupującemu, poza wypadkiem zataje­ nia wady, wtedy bowiem kupujący może wykonywać te uprawnienia tak­ że po upływie tego terminu (art. 568 § 1 k.c.). Jednakże upływ terminu rocznego od wydania rzeczy nie wyłącza wykonywania uprawnień z ty­ tułu rękojmi także po Upływie tego terminu w drodze zarzutu, a więc

w razie dochodzenia roszczeń przez sprzedawcę, pod warunkiem, że sprze- * S.

15 c. Ż u ł a w s k a : G lo s a d o u c h w a ł y S ą d u N a j w y ż s z e g o w s k ł a d z i e s i e d m i u s ę d z ió w z d n i a 28.XI.1970 r . I I I C Z P 48/72 (O S P iK A 1973, n r 9, p o z . 180, s. 394), w k t ó r e j a u t o r k a u s t o ­ s u n k o w u j e s ię k r y t y c z n i e d o t e j u c h w a ł y . A n a l o g i c z n e s t a n o w i s k o d o w y m i e n i o n e j w y ż e j u c h w a ł y z a j ę ł a G K A w o r z e c z e n i u z d n i a 13.I I I . 1967 r . BO-291/67, O S P iK A 1968, n r 7—8, p o z . 137; t a m ż e g lo s a M . M a d e y a (s. 293), w k t ó r e j a u t o r z a j m u j e k r y t y c z n e s t a n o w i s k o , o r a z g lo s a S . W ó j c i k a (s. 296), k t ó r y k r y t y c z n i e u s t o s u n k o w u j e s ię d o g lo s y p o p r z e d n i e j .

6 2 J a n i n a K r u s z e w s k a i M i c h a ł R o g a l s k i N r 11 (2 0 3 )'

dawca został zawiadomiony o wadzie przed upływem roku od wydania rzeczy (art. 568 § 2 k.c.). W związku ze sformułowaniem tego artykułu powstało szereg wątpliwości, które znalazły wyraz w rozbieżności roz­ strzygnięć Sądu Najwyższego i Głównej Komisji Arbitrażowej, a także spotkały się z szeroką interpretacją w nauce prawa. W doktrynie pod­ dano przede wszystkim analizie różnicę zachodzącą między uprawnieniem a roszczeniem, a to wobec tego, że art. 568 § 1 k.c. stanowi o wygaśnię­ ciu uprawnień z tytuł rękojmi, a nie roszczeń1S. Rozważania te mają szczególne znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii terminu dochodzenia ro­ szczeń odszkodowawczych lub wzajemnych w razie odstąpienia od umo­ wy z powodu wady rzeczy, które powoduje obowiązek zwrotu otrzyma­ nych świadczeń zgodnie z art. 560 § 2 k.c. Ponadto w związku z użyciem term inu „wygaśnięcie” uprawnień z tytułu rękojmi z powodu wad fi­ zycznych rzeczy (art. 568 § 1 k.c.) i z tytułu braków ilościowych, podda­ nych w obrocie uspołecznionym porządkowi prawnemu rękojmi (art. 569 k.c.), powstało zasadnicze następujące zagadnienie: czy kodeks cywilny, ustanawiając dla dochodzenia roszczeń wyłącznie termin przedawnienia (art. 117 § 1 k.c.) oraz wprowadzając w art. XIII przep. wprow. k.c. za­ sadę zrównania terminów zawitych przewidzianych dla „nie uchylonych przepisów prawa cywilnego” z terminami przedawnienia — zniósł cał­ kowicie terminy zawite? Brak jest podstaw do rozszerzającej interpre­ tacji tego przepisu niezgodnie z jego treścią, ograniczającą stosowanie zasady zrównania terminów prekluzji z terminami przedawnienia wyłącz­ nie do nie uchylonych przepisów prawa cywilnego również do terminów

zawitych ustanowionych przez kodeks cywilny 16 17.

Zagadnienie to łączy się nierozerwalnie z uprawnieniami organów powołanych do rozpoznawania sporów danego rodzaju w zakresie uwzglę­ dnienia bądź nieuwzględnienia upływu terminu, które to prawo zgodnie z art. 117 § 3 k.c., przysługuje tym organom wyłącznie w stosunku do terminów przedawnienia w razie spełnienia warunków przewidzianych w tym przepisie. Stanowisko judykatury wykazuje w tym względzie nie­ jednolitość, zachodzi także rozbieżność między orzecznictwem Sądu Naj­ wyższego a orzecznictwem Głównej Komisji Arbitrażowej.

I tak np. w orzeczeniu z dnia 4.VI.1966 r. IV 3066/68 18 GKA utożsa­ mia term in prekluzji z art. 569 § 2 k.c. z przedawnieniem, uzasadniając to tym, że między jednostkami gospodarki uspołecznionej roszczenie prze­ dawnione również wygasa zgodnie z art. 117 § 2 k.c., wobec czego okre­ ślenie „uprawnienia wygasają” jest jednoznaczne z określeniem „prze­

16 A . W o l t e r : C z a s o w e o g r a n i c z e n i e u p r a w n i e ń z t y t u ł u r ę k o j m i z a w a d y , P i P 1960, n r 8—9, s. 358 ( a u t o r w y r a ż a p o g l ą d , ż e k a ż d e r o s z c z e n i e j e s t u p r a w n i e n i e m , a l e n i e k a ż d e u p r a w n i e n i e j e s t r o s z c z e n i e m ) ; J . S k ą p s k i : U b e z p i e c z e n i a z t y t u ł u r ę k o j m i z a w a d y f i ­ z y c z n e r z e c z y , N P 1967, n r 11, s . 1408; J . K r u s z e w s k a : T e r m i n y d o c h o d z e n i a u p r a w n i e ń i r o s z c z e ń o d s z k o d o w a w c z y c h z p o w o d u w a d f i z y c z n y c h r z e c z y , N P 1968, n r 7—8, s . 1167; J . K r u s z e w s k a : U t r a t a r o s z c z e ń z t y t u ł u r ę k o j m i , P U G 1964, n r 5. i? A . W o l t e r , Z . P o 1 i c z k i e w i c z -Z a w a d z k a : P r z e d a w n i e n i e r o s z c z e ń w e d ł u g k o d e k s u c y w i l n e g o , P i P 1965, s. 373. A u t o r z y c i t w i e r d z ą z a s a d n i e , ż e a r t . X I I I p r z e p . w p r o w . k .c . n i e m a z a s t o s o w a n i a d o w y p a d k ó w , w k t ó r y c h n a s t ę p u j e w y g a ś n i ę c i e r o s z c z e ń . P o r . r ó w ­ n i e ż A . W o l t e r : P r a w o c y w i l n e — Z a r y s c z ę ś c i o g ó l n e j , P W N 1967, s. 294 ( w y r a ż o n y t a m j e s t a n a l o g i c z n y p o g lą d ) . P o r . t e ż u c h w a ł ę s k ł a d u s i e d m i u s ę d z ió w S N z d n i a 26.XI.1964 r . I I I F O 37/63, O S P iK A 1965, n r 10, p o z . 204; t a m ż e g lo s a A . W o l t e r a (s. 434), w k t ó r e j z o s t a ł o p r z e p r o w a d z o n e p o r ó w n a n i e s k u t k ó w p r e k l u z j i i p r z e d a w n i e n i a . 18 P U G 1967, n r 4, p o z . 561.

N r 11 ( 2 0 3 ) R ęk o jm ia , gw arancja, roszcz. odszkod. i k a ry u m o vm e tu o b r. uspot. ₆₃ dawniają się”, jednakże w pierwszym wypadku mowa jest o roszcze­ niach, a w drugim — o uprawnieniach. Ponadto z brzmienia art. 117 § 2 k.c. wynika, że zachodzi zasadnicza różnica między wygaśnięciem roszczeń w stosunkach między jednostkami gospodarki uspołecznionej, które jest skutkiem prawnym przedawnienia, a przedwnieniem w innych stosunkach, które nie powoduje wygaśnięcia, a tylko niemożność ich do­ chodzenia, chyba że strona przeciwna zrzeka się korzystania z przedaw­ nienia. Interpretacja odmienna jest niezgodna z treścią normatywną tego przepisu. Analogiczne stanowisko reprezentuje GKA w orzeczeniu z dnia 22.1.1969 r. I 9825/68 19 stanowiąc, że upływ przewidzianego w art. 568 § 1 k.c. rocznego terminu przedawnienia może być przez komisje arbi­ trażowe nie uwzględniony.

Natomiast stanowisko wręcz przeciwne stanowisku zajętemu przez GKA w powołanych wyżej orzeczeniach reprezentuje Sąd Najwyższy

w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19.V.1969 r. III CZP 5/68 20 21,

stanowiącej zasadę prawną. Poza obszernym wywodem prawnym SN uza­ sadnia swoje stanowisko względami natury ekonomicznej. Terminy, któ­ re powodują wygaśnięcie roszczeń, są surowsze od terminów przedawnie­ nia i zapewniają skuteczniejszą ochronę strony zobowiązanej do świad­ czenia, przyśpieszając jednocześnie likwidację roszczeń. Odpowiedzial­ ność sprzedawcy z tytułu rękojmi jest szczególnie surowa, jako niezależna od winy i wiedzy. Sprzedawca nie może przez czas nie określony pozo­ stawać w niepewności, czy umowa sprzedaży nie zostanie wzruszona wskutek istnienia wady rzeczy. Względy gospodarcze przemawiają za stabilizacją stosunków prawnych. Wygaśnięcie roszczeń wskutek upływu terminu bez możliwości nieuwzględnienia upływu terminu rocznego od wydania rzeczy przez organy rozstrzygające spór spełnia ten warunek.

W sprawie terminu dochodzenia roszczeń z tytułu gwarancji Sąd Najwyższy zajął stanowisko w wyroku z dnia 8.1.1970 r. II CR 59/69 2t stwierdzając, że nie ma podstaw, aby do roszczeń tych odpowiednio stosować terminy prekluzji odnoszące się do rękojmi, wobec zaś braku przepisów szczególnych normujących terminy do dochodzenia roszczeń z tytułu gwarancji mają zastosowanie ogólne terminy przedawnienia przewidziane w art. 117 i nast. k.c. Wymagalność roszczenia następuje w chwili ujawnienia wady, przy czym terminem prekluzyjnym do ujaw­ nienia wady jest termin gwarancji, natomiast dochodzenie roszczenia może nastąpić po upływie terminu gwarancji, albowiem ani przepisy ko­ deksowe, ani szczególne nie stanowią w tym względzie żadnych ograni­ czeń, co podkreśla SN w przytoczonym wyżej wyroku.

IV . U P R A W N I E N IA Z T Y T U Ł U R Ę K O J M I A R O S Z C Z E N IA O D S Z K O D O W A W C Z E I K A R Y U M O W N E

Do uprawnień kupującego z tytułu rękojmi za wady fizyczne rze­ czy należą m. innymi: odstąpienie od umowy albo żądanie obniżenia ce­

19 O S P i K A 1970, n r 7—8, p o z . 133; t a m ż e a p r o b u j ą c a g lo s a Z . W a & i l k o w s k i e j (s. 289) o r a z k r y t y c z n a g lo s a Z . M a s ł o w s k i e g o (s. 293).

20 O S P i K A 1970, n r 7—8, p o z . 14.

2 1 O S P iK A 1971, n r 6, p o z . 119; t a m ż e a p r o b u j ą c a g lo s a A . J a ś l a n a (s. 264), w k t ó r e j a u t o r a n a l i z u j e r ó w n i e ż r ó ż n i c e m i ę d z y r ę k o j m i ą a g w a r a n c j ą .

84 J a n l n a K r u s z e w $ k a i M i c h a ł R o g a l s k i _{N r 11 (203)}

ny, przy czym jeżeli przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone in gene- re, to żądanie dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilo­ ści rzeczy wolnych od wad, natomiast jeżeli rzecz jest określona in specie, a sprzedawca jest wytwórcą rzeczy, to żądanie usunięcia wady przez sprzedawcę w terminie wyznaczonym przez kupującego.

Wybór jednego z tych uprawnień należy do kupującego zarówno w obrocie powszechnym (art. 560 § 1, art. 561 § 1 i 2 k.c.) jak i w ob­ rocie uspołecznionym (§ 52 ows), w pełnym lub ograniczonym zakresie.

Orzecznictwo sądowe tak jak i arbitrażowe, wobec względnie obo­ wiązującego charakteru przepisów o rękojmi, dopuszczają możliwość od­ miennego jej ukształtowania przy samym zawarciu umowy jak również już po jej wykonaniu **.

1. O d s t ą p i e n i e o d u m o w y

Najdalej idącym uprawnieniem kupującego i najbardziej dotkli­ wym dla sprzedawcy jest odstąpienie przez kupującego od umowy (art. 560 § 1 k.c. i § 52 ust. 5 ows), ponieważ sprzedawca otrzymuje towar wadliwy z powrotem, a obowiązany jest zwrócić otrzymaną cenę (art. 560 § 2 k.c.). Na sprzedawcy ciąży ponadto obowiązek naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady: w każdym wypadku w granicach tzw. interesu ujemnego oraz ponadto w granicach tzw. interesu dodat­ niego, jeżeli nie zachodzą okoliczności, za które sprzedawca nie odpowia­ da (art. 566 k.c. w związku z art. 471 k.c.). Do najbardziej spornych za­ gadnień zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie należy problem, czy kupujący, który utracił uprawnienia z tytułu rękojmi, zachowuje roszczenia odszkodowawcze, czy też roszczenia te traci w całości bądź w jakim zakresie. Wątpliwości te wiążą się z jednej strony z poglą­ dami na samą instytucję rękojmi, która daje kupującemu szczególne uprawnienia nie przysługujące stronie uprawnionej z innych umów, co wynika ze sformułowania art. 566 § 1 k.c. Ponadto ze zredagowa­ nia tego przepisu w formie warunkowej można by wnosić, że kupujący tylko wtedy zachowuje uprawnienia odszkodowawcze, gdy wykonał upra­ wnienia z tytułu rękojmi. Zagadnienie to zostanie jeszcze omówione niżej.

Ze względu na to, że skutki odstąpienia przez kupującego od umowy są dla sprzedawcy, jak to już wyżej zaznaczono, szczególnie dotkliwe, prawo kupującego do odstąpienia od umowy zostało ograniczone. Zgodnie z art. 560 § 1 k.c. kupujący nie może od umowy odstąpić, jeżeli sprze­ dawca oświadczy gotowość natychmiastowej wymiany rzeczy na wolną od wad albo jeżeli niezwłocznie wadę usunie. Przepis art. 560 § 1 k.c. ogranicza w znacznym stopniu prawo kupującego do odstąpienia od umo­

wy, albowiem już samo oświadczenie sprzedawcy o gotowości wymiany 22

22 W y r o k S N z d n i a 18.X.1962 r . 2 C R 891/61, O S N C P 1964, n r 2, p o z . 26. S ą d N a j w y ż s z y u z n a ł , ż e s t r o n y m o g ą s i ę p o r o z u m i e ć c o d o i n n e g o s p o s o b u w y k o n a n i a u p r a w n i e n i a z t y t u ł u T ę k o jm i p i z e z k u p u j ą c e g o , n iż j e s t t o p r z e w i d z i a n e w u s t a w i e . O r z e c z e n i e t o , w y d a n e n a t l e a r t . 325 k .z ., j e s t a k t u a l n e r ó w n i e ż p o d r z ą d e m k o d e k s u c y w iln e g o . P o r . t e ż o r z e c z e n i e G K A z d n i a 12.X.1970 r . BO-8820/70 ( O S P iK A 1971, n r 5, p o z . 99), w k t ó r y m s t w i e r d z a s ię , że d o p u s z ­ c z a l n e j e s t r o z s z e r z e n i e o d p o w i e d z i a l n o ś c i s p r z e d a w c y z t y t u ł u r ę k o j m i p r z e z p r z e n i e s i e n i e m o m e n t u p o w s t a n i a u p r a w n i e n i a w c h w i l i w y d a n i a r z e c z y p r z e w o ź n i k o w i n a m o m e n t p ó ź n i e j ­ s z y , t j . o d b i o r u r z e c z y o d p r z e w o ź n i k a n a m i e j s c u p r z e z n a c z e n i a .