ZA PISK I
791 V a u g h a n przy w sp ó łu d zia le liczn iejszej rady red ak cyjn ej. „S ib erica” m a być in terd y scy p lin a rn y m p ółrocznikiem , p u b lik u jącym arty k u ły z zakresu h istorii, e k o nom ii, an trop ologii, etn ografii, g eo g ra fii oraz n au k p ok rew n ych , a d o tyczące w sc h o dniej i zachodniej S y b erii oraz so w ieck ieg o D alek iego W schodu; rek la m u je się go jako jed y n y p eriodyk p o św ięco n y tej p rob lem atyce poza b. ZSRR. P rócz w y d a w a n ia p ism a w sp o m n ia n y ośrodek organ izu je coroczne k o n feren cje pt. „The G reat Ocean: The N orth P a c ific ”, p o św ięco n e tej tem a ty ce w k o lejn y ch stu leciach . W 1990 r. obradow ano o P a cy fik u do 1600 r., w 1991 r. o X V II w ., w n astęp n ych latach o k o lejn y ch stu leciach , aż do 1994 r., k ied y p lan u je się sesję n au k ow ą na tem at k oń czącego się X X w .
P ie r w sz y nu m er p eriodyku przyn osi przegląd h istoriografii na tem a t rosyjsk iej ek sp a n sji w stronę O ceanu S p ok ojn ego pióra B asila D m y t r y s h y n a , artyk u ł A lana W ooda o zesłan iach syb ery jsk ich w X V III w . (z króciutką je d y n ie i m ało k on k retn ą w zm ian k ą o Polakach), p u b lik ację am eryk ań sk iej m apy w sch o d n iej S y b erii i zachodniej A m ery k i P ółn ocn ej z 1804 r., u zm ysław iającą rów n oczesn ość o d k ryw an ia k ra ń có w obu k o n ty n en tó w , esej Jam esa R. G i b s o n a w ią żą cy ro syjsk ą ek sp a n sję na w sch ód z w aru n k am i geog ra ficzn y m i w p oszczególn ych reg io n ach S y b erii oraz arty k u ł A n th on y P. A l l i s o n a n a tem at sy b ery jsk ieg o sepa ratyzm u podczas rew o lu cji i w o jn y d om ow ej la t 1917— 1920. Z eszyt uzu p ełn iają in form acje o k o n feren cjach organ izow an ych przez N orth P a cific S tu d ies C enter, w y k a z k sią żk o w y ch p u b lik acji źród łow ych , które u kazały się staran iem tej p la ców k i, oraz w sk a zó w k i dotyczące sposobu przygotow an ia te k s tó w przeznaczonych do druku w om a w ia n y m periodyku. W n a stęp n y ch num erach ma się ró w n ież p o ja w ić dział recen zji.
W su m ie — in icja ty w a cenna i potrzebna, dow odząca przy ty m zm n iejszan ia się d ysta n só w w d zisiejszym św iecie. P y ta n ie tylk o, czy p o lsk ie b ib lio tek i będą p otrafiły za p ew n ić sob ie regularne otrzym yw an ie teg o periodyku?
Ł.K.
„Jahrbuch fü r W irtsch a ftsg esch ich te”, n r 4, 1991 [ostatni]. Z d n iem 1 sty czn ia 1992 r. przestał istn ieć In sty tu t H istorii G ospodarczej w B erlin ie, którego tw órcą b y ł Jü rgen K u czyń sk i, a ostatn im dyrek torem jego sy n — T hom as K u czyński. In sty tu t — chyba n ajp ow ażn iejszy ośrodek nauk h i storyczn ych w N iem ieck iej R ep u b lice D em ok ratyczn ej — zysk ał sw y m i badaniam i au torytet m ięd zyn arod ow y, op u b lik ow ał w ie le k siążek o trw ałej w artości n au k o w ej, lecz n ie zd ołał przetrw ać sk u tk ó w zjed n oczen ia N iem iec. N a początku lata 1992 r. ukazał się z p arom iesięczn ym o p ó źn ien iem o sta tn i nu m er (4/1991) w y d a w a n eg o od 1960 r. przez ten In sty tu t czasopism a, z k tórym w sp ó łp ra co w a li także badacze polscy. Z aw iera on — jak z w y k le — obszerne in form acje o literaturze (recenzje oraz b ib liografię) oraz trzy a rtyk u ły, z k tórych jed en d oty czy b ezp ośre d nio h isto rii P o lsk i (W erner R ö h r „P rzyczyn ek do ro li p rzem y słu ciężk iego na a n ek to w a n y m p olsk im G órnym Ś lą sk u dla gospodarki w o jen n ej N iem iec w latach 1939— 1945”). A utor w y k o rzy sta ł w n im ob szern ie a r ch iw a lia polskie.
O sob liw ością teg o zeszytu je s t 10 stron poprzedzających p od staw ow ą część czasopism a, n ie ob jętych paginacją oraz sp isem treści. Z najduje się tam in form a cja o zam k n ięciu In sty tu tu („jedynego in sty tu tu b adaw czego w d zied zin ie h istorii gospodarczej w N iem czech ”), podpisana przez Th. K u czyń sk iego oraz jego po żegn aln e p rzem ó w ien ie do pracow n ik ów , w y g ło szo n e na ich zebraniu 18 grudnia 1991 r. P rzed sta w ił w n im w w ie lk im skrócie dzieje p laców k i, zapoczątkow anej w 1956 r. jako w y d zia ł In sty tu tu N a u k E konom icznych.
792 Z A PISK I
Inform acją i p rzem ów ien ie poprzedza krótki tek st p ow iad am iający c z y te ln i k ó w , że od 1992 r. „Jahrbuch für W irtsch a ftsg esch ich te” u k azyw ać się b ęd zie dw a razy rocznie pod ca łk o w icie n o w ą redakcją. D ołączono do tego spis treści zeszytu 1/1992, k tóry zdaje się w sk a zy w a ć, że — w b rew zap ow ied ziom n o w eg o zespołu red ak cyjn ego — czasopism o k on cen trow ać się b ęd zie na p rob lem atyce n iem ieck ich d ziejó w gospodarczych, korzystając ze w sp ółp racy in n ych n iż d aw n iej autorów . S p raw ia to w rażen ie, iż pod znanym od przeszło trzydziestu la t ty tu łe m otrzy m am y c a łk o w icie zm ien ion e czasopism o, w y d a w a n e przez od m ien n y zespół, który n a w e t n ie próbuje n aw iązać do przeszłości.
Szkoda, że zjednoczone N iem cy n ie p o tra fiły zachow ać In sty tu tu oraz czaso pism a, k tóre n a w e t w n ie sp rzyjających ok oliczn ościach w zn aczn ym stop n iu p o tra fiły zach ow ać n ieza leżn o ść m y śli n a u k o w ej od doraźnych w ym agań in stan cji p olityczn ych .
J T
K ate M e r t e s , T h e English N o b le H ousehold 1250— 1600. Good G o v e rn a n c e and P olitic R v ie , B a sil B la ck w ell, O xford — N e w York 1988, s. 235.
A n g ie ls k i term in h ousehold jest trudny do oddania w język u p olskim . Jego a n g ielsk ie zn aczen ie rów nież n ieła tw o jest określić. A utorka proponuje zd efin io w a ć ho u seh o ld jako zb iorow isk o służby, czeladzi, przyjaciół, człon k ów rodziny żyjących pod w sp ó ln y m dachem i p ełn ią cy ch określone fu n k cje na dw orze szlach cica, arystok raty, opata, biskupa lu b króla (s. 5). Po polsku n a jlep szy b y łb y chyba term in „d w ór”, o czy w iście w rozu m ien iu n ie budynku, lecz zespołu lu d zi tw orzą cych sw eg o rodzaju in sty tu cję tow arzyszącą osobie szlach etn ie urodzonej i zajm u jącej od p ow ied n io w y so k ie m iejsce w strukturze społecznej.
D w ór ta k i b y ł zja w isk iem ty p o w y m dla sp ołeczeń stw a feu d aln ego. W A n g lii in sty tu cja d w orów p ow stała w śred n iow ieczu , przeżyła n a jw ięk szy ro zk w it w X V w . w ok resie osłab ien ia cen traln ej w ład zy m onarszej, przetrw ała epokę T udorów , b y sk urczyć się — bo n ie zan ik n ąć ca łk o w icie — i zm ien ić charakter w X V II w ., w ok resie gru n tow n ych przem ian stru k tu ry sp ołeczn ej w A n g lii. W P o l sce — gd zie d w ory istn ia ły także — ich ap ogeu m przypadło n a w ie k i X V II i X V III, w in n ych krajach chronologia rozw oju d w orów p rzed staw iała się jeszcze inaczej, za leżn ie od sp ecy fik i p rzekształceń sp ołeczeń stw a i gospodarki.
K ate M e r t e s p rzed staw iła n ie ty lk o liczeb n ość (od k ilk u d ziesięciu do k il k u se t osób), skład osob ow y i organizację d w orów a n g ielsk iej szlach ty i a rysto kracji, św ie c k ie j i k o ścieln ej, w śred n iow ieczu i na początku ery n o w o ży tn ej, ale także ich fu n k cje gospodarcze, społeczn e, p olityczn e i relig ijn e. M im o iż g en e ty czn ie dw ór w ią za ł się z gospodarką autarkiczną i jej zarządzaniem , p ow in ien zatem zaspokajać sw o je potrzeby k on su m pcyjn e produkcją feu d aln ej w ło ści, dw ory a n g ielsk ie ju ż w śred n iow ieczu b y ły w znacznie w ięk szy m stopniu n a sta w io n e na k on su m p cję n iż na produkcję, a ich zaopatrzenie oparte b y ło na zakupach. D zięk i tem u w ła śn ie już od p o ło w y X IV w . ro zw in ęła się system atyczn a rachunkow ość dom ow a — pod staw a źródłow a recen zow an ej książki. A n g ielsk i dw ór ju ż w śred n io w ieczu fu n k cjo n o w a ł w ram ach gospodarki ryn k ow ej, zw iązan y z siecią i k a lendarzem lo k a ln y ch targów zaopatrujących go w pod staw ow e produkty, przy czyn iał się do rozw oju tych targów , doprow adził ju ż u sch yłk u X III w. do p e w nej ró w n o w a g i podaży i popytu na ow ych lok aln ych rynkach (s. 114). W ten spo sób a n g ielsk ie d w ory stały się ele m e n te m w zrostu gospodarczego. T ak iej d osk o n ałej ró w n o w a g i ryn k ow ej n ie o siągn ęły d w ory polsk ich m agn atów jeszcze w X V II
