F
1
SPIS ZAW ARTC T E C Z K I
U l. Relacja
l/2.Dokumenty(sensu stricte) dotyczące osoby relatora - 1/3.Inne materiały dokumentacyjne dotyczące delatora —
III/1 .Materiały dotyczące rodziny relatora —
III/2.Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —
III/3.Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) —' III/4.Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. —
III/5.Inne... —' IV. Korespondencja -— -
II. Materiały uzupełniające relację
V. Nazwiskowe karty informacyjne : VI. Fotografie
2
I I
3
s ta ła sam a, m a ją c 16 la t. W p a ź d z ie rn ik u 1944 ro k u u d a ło je j się, przy pom ocy z n a jo m e j U k ra in k i, uciec d o ro d z in n e g o R ów nego. N ie ste ty , je j c io tk a , u k tó re j z a m ie rz a ła s ię z a tr z y m ać. została w c z e śn ie j z c a łą ro d z in ą z a m o rd o w a n a p rz e z b a n d y U PA . W y je c h a ła w ię c d o L w o w a, gdzie p o d p rz y b r a n y m n a z w isk ie m m ie sz k a ła do c z e rw ca 1946 roku. W ó w czas to p r z y je c h a ła do P o lsk i, d o L u b lin a , g d zie sp o tk a ła się z m a tk ą . Z a r a z też rozpoczęły p o s z u k iw a n ia o jca i Z b y sz k a . P o ls k i , C zerw o n y K rzy ż szy b k o o d p o - ) w ie d z ia ł, że L eon G ą s io r z g in ą ł ( w K a ty n iu , n a to m ia s t co się }
s ta ło ze Z b ig n ie w e m N ie c z u ją - -S m o leń sk im — n ie w ied zia ł...
P o zd a n iu m a tu ry , w 1947 r o k u W an d a w y je c h a ła d o G d y n i i rozpoczęła in te n s y w n e p o sz u - k iw a n ia b ra ta . O s ta tn i li s t I z oflag u p o ch o d ził z 1943 ro k u .
; sz u k a ł rodziny p rz e z A n k a rę ,
| U SA i Szw ecję, liczył, że m o że p rz e d o s ta li się do Ir a n u . P r ~
s w o ją p rz y ja c ió łk ę z K a z - s ta n u , k tó ra p ra c o w a ła w d o w ó d z tw ie M a r y " '. ; . ! W o je n n e j, W a n d a n » ' ..,zała k o n ta k t z b y ły m : '.„ /e g a m i b r a ta , ś l a d y w io - do B ydgoszczy, a le ta m n s c h c ia n o z n ią ro z m a w ia ć , o b a w ia ją c się, że je st... z UB. P o zo sta ły je d y n ie o k ru c h y in f o r m a c ji, poszlaki i p rz y p u s z c z e n ia . 14 m a rc a u b .r. W a n d a z w ró c iła się p o n o w n ie do P C K o p o n o w ien ie p o s z u k iw a ń b r a ta . L ist p ozostał bez o d p o w ie d z i. O tra g ic z n y c h lo sa c h Z b y - . sz k a d o w ie d z ia ła się d o p ie ro z... m ojego a r ty k u łu m ie sią c t e
m u.
F o ra n a o d tw o rz e n ie p o w o je n n y ch d z ie jó w Z b ig n ie -.
w a N ie c z u ji-S m o le n sk ie - go. W W o ld e n b e rg u d o c z e k a ł : w y z w o le n ia , k tó r e p rz y sz ło 1 lu
teg o 1945 roku. S k ie r o w a n y zo- f s ta ł w ów czas do p e łn ie n ia w a r
ty w obozie dl;, n ie m ie c k ic h
! je ń c ó w w o je n n y c h w Z im n y c h W odach pod B ydgoszczą. K o m e n d a n t e m obozu b y ł w ó w c z a s
by ły dow ódca z g ru p o w a n ia A r - ' m ii K ra jo w e j O k rę g u P o m c r- . sk ieg o „ Ś w ie rk i-', A lo jzy B ru sk i ips. ,,G ra b ”. N ocą z 29 n a 30
! k w ie tn ia cała g ru p a , w a r to w n i- ! R ó w "(5 oficerów i 23 żo łn ie rz y ) p o d w o d zą B ru sk i ego z b ro n ią w rę k u p o szła „d o la s u ”. J a k j tw ie r d z i b y d g o sk i h is to ry k , d r
/ lu te g o 1946 ro k u w
B ydgoszczy, n a m ocy w y ro k u s ą d u w o js k o - I w ęgo o k rę g u p o z n a ń s k ie g o , w y -
; k o n a n o w y ro k ś m ie rc i n a Z b i
g n ie w ie N ie c z u ji-S m o le ń s k im . Ó w czesn y p re z y d e n t K R N , B o
lesław B ie ru t, z p r a w a ła s k i nie sk o rz y sta ł. T a k z a k o ń c z y ło się k ró tk ie , z a le d w ie tr z y d z ie s t o l e t n ie ży cie c z ło o w ie k a , r z u conego w w ir tr a g ic z n y c h z d a rz e ń h is to rii, k tó r y p o ło w ę s w e go d o jrz a łe g o ż y c ia s p ę d z ił za d ru ta m i n ie m ie c k ie g o 'o f la g u ...
Z b ig n ie w N ie c z u ja -S m o le ń s k i i uro d z ił się 21 g r u d n i a 1916 ro ku w e L w o w ie . O jc ie c — T a deusz b v l in ż y n ie re m m e c h a n ik iem , m a tk a A m e lia — n a u czy cielk ą. W 1914 * j j c i e c zo
s ta ł p o w o ła n v s łu ż b y w a u s tria c k ie j m a r y n a r c e w o je n n e j w p o rta c h n a d A d ria ty k ie m . Do L w o w a w r a c a ł po z d e m o b i
liz o w a n iu w lis to p a d z ie 1918 ro jku, je d n a k w p o d ró ż y z a c h o ro - iw ał n a „ h is z p a n k ę ” . N ie p rz y to m n e g o w y n ie s io n o z p o ciąg u
■ w R zeszow ie, g d z ie z m a r ł.
A m e lia N ie c z u ja -S m o le ń s k a zo stała s a m a z d w u le tn im w te dy Z b y szk iem . W 1921 r. p rz e n io s ła się ze L w o w a d o R ó w - Inego, a w' 1925 ro k u w y s z ła po- jn o w n ie za m ą ż za L e c h a G ą s i o r a , k ie r o w n ik a sz k o ły im . J.
| S ło w ack ieg o w R ó w n e m , b y łe go h a lle rc z y k a .
Z bigniew ' u c z ę sz c z a ł w R ó w n em do g im n a z ju m im . T. K o ściu szk i o k ie r u n k u m a t e m a ty c z n o -fiz y c z n y m . Z z a m iło w a n iem u p r a w ia ł s p o r t — je ź d z ił n a n a r ta c h , p ły w a ł, a w 1935 r.
u k o ń czy ł w Ż a rz e p o d Ż y w cem k u rs sz y b o w c o w y . B y ł te ż
p rzy b o czn y m w g im n a z ja ln e j d ru ż y n ie h a r c e r s k ie j, w y k o n y w a ł d e k o ra c je i re k w iz y ty dla szk o ln eg o te a tr z y k u . J e d n a k od n a jm ło d sz y c h la t p o c ią g a ło go, m oże tr o c h ę p rz e z w z g lą d na ojca — m o rze. P r a g n ą ł b y c m a ry n a rz e m . P o u k o ń c z e n iu g im n a z ju m w 1936 ro k u u d a ło m u się p rz e k o n a ć m a tk ę , k tó r a p ra g n ę ła go w id z ie ć w s tu d e n ckiej czap ce P o lite c h n ik i L w o w sk iej, i z o sta ł p r z y ję ty d o szk o - j ły p o d c h o rą ż y c h m a r y n a r k i w o - j je n n e j w TóruHTa:
S y tu a c ja p o lity c z n a w 1939 ro k u b y ła n a p ię ta . Z b y szek n ie p rz y je c h a ł w ó w czas, j a k z w y k le b y w ało , na W ie lk a n o c do do m u . O sta tn i ra z s p o tk a ł się z ro d z in ą w c z e rw c u teg o r o ku, k ie d y to w r a c a ją c z P iń s k a do B ydgoszczy „ w p a d ł” n a p a r ę g o d zin do R ó w n eg o . N ik t w ó w czas z ro d z in y n ie p rz y p u s z c z a ł, że n ie zo b aczą się ju ż n ig d y .
1 w rz e ś n ia 1939 ro k u o tw o rzy ł jaKze tr a g ic z n ą k a r t ę lo - j sów te j ro d z in y . T r a g ic z n ą , a je d n o c z e śn ie ta k p ra w d z iw ie p o lsk ą , k tó r a w p o d o b n y m w y
m ia rz e d o tk n ę ła m ilio n y . Z b i
g n ie w N ie c z u ja -S m o le ń s k i, l a te m m ia n o w a n y p o d p o ru c z n i
k ie m m a r y n a rk i, p e łn ił w c h w ili w y b u c h u w o jn y s łu ż b ę n a O R P
„ G ry f”. W alczył w o b ro n ie H e lu aż do k a p itu la c ji g a rn iz o n u 2 p a ź d z ie rn ik a , k ie d y to t r a f ił do n ie m ie c k ie j n ie w o li i w y -
i w ie z io n y z o sta ł do z n a n e g o o fla g u w W o ld e n b e rg u , z n a jd u - i ją c e g o się n a o b e c n y c h te r e n a c h I p o lsk ich p od n a z w ą D o b ie g n ie w .
Je g o o jczy m p o szed ł n a f r o n t i słu c h o n im z a g in ą ł. P ie r w s z y lis t do R ó w n eg o d o ta r ł od n ie -
j go n a B oże N a ro d z e n ie . D o n o -
i sił w n im , że z n a la z ł się w o b o - zife je n ie c k im w ... K w .e '. ku.
P o te m n a p is a ł jeszcze r:, zy, o s ta tn i list
1940 ro k u .
f lo sach Z b y sz k a je g o k a d o w ie d z ia ła się l k a r t k i p rz e s ła n e j je s ie n ią 1939 r. od n ie z n a jo m e j o so b y iz L o d zi: „ Z a w ia d a m ia m , że s y n
P a n i Z b ig n ie w b y ł le k k o r a n ny p rz y o b rc n ie H e lu i z n a jd u j e się w n ie w o li n ie m ie c k ie j” .
W te n sposób A m e lia G ą s io r z o sta ła s a m a z 1 3 -le tr.ią c ó rk ą , p rz y r o d n ią s io strą Z b ig n ie w a , W a n d a . Do n ie d o s ta tk ó w co
d z ie n n e g o ży cia d o łą c z y ł się s tra c h p rz e d a re s z to w a n ie m . R adzieckie, w ła d z e s z k o ln e z a rz u c a ły je j, że szerzy w ro g ą p ro p a g a n d ę . 13 k w ie tn ia 1940 r.
do d o m u G ą sio ró w w R ó w n e m o p ią te j r a n o p rz y s z ło N K W D A m e lię z c ó rk ą w y w ie z io n o d o n ie m ie c k ie g o k o łc h o z u „ L a r d - m a n n ” ko ło B u ła je w a w p ó ł
n o c n y m K a z a c h s ta n ie .
P o w y jś c iu a rm ii gen. A n d e r sa od G ą sio ró w z a ż ą d a n o p r z y -
! ję c ia o b y w a te ls tw a ra d z ie c k ie - go. M a tk a o d m ó w iła . 18 m a r c a 1943 ro k u z o s ta ła s k a z a n a n a d w a la ta w ię z ie n ia i z e s ła n a do K a ra g a n d y . W a n d a G ą s io r z o -
4
T a d e u s z J a s z o w ś k i, b y ło to e fe k te m ro z k a z u k o m e n d a n ta P o m o rs k ie g o O k rę g u A K J a n u - ..
sza P a łu b ic k ie g o . 6 lu b 7 m a -, ja , p o d n ie o b e c n o ść „ G r a b a ” g r u p a ta d o k o n a ła n a p a d u z a b ij a ją c ż o łn ie rz y r a d z ie c k ic h , k tó r z y p r z y je c h a li do P sz c z e ł- c z y n a r e k w ir o w a ć b y d ło . Z a r a z p o te m o d d z ia łe k p o c z ą ł .się. r o z p a d a ć . N ie e z u ja -S m o le ń s k i w p o s z u k iw a n iu B ru sk ie g o u d a ł
! się d o B y d g o szczy . N ie o d n a la z ł go, a w ty m cza sie re s z tk i g r u py z o s ta ły rozbute p rz e z w o jsk o . W ró c ił w ó w c z a s d o B ydgoszczy, g d zie z a m ie s z k a ł n a ul. C h r o b re g o i tr u d n ił się h a n d le m .
7 c z e rw c a 1045 r. Z b ig n ie w N ie e z u ja -S m o le ń s k i z o sta ł a r e sz to w a n y . W śle d z tw ie p rz y z n a ł się, że d o w o d ź .ł g ru p ą w c z a sie a k c ji z 6 lu b 1 m a ja . T a k p r z y n a jm n ie j z a p is a n o w a k ta c h s p r a w y . J a k p o d k re ś la je d n a k d r T a d e u s z Jaśfcow ski, n ie u s t a lono, czy rz e c z y w iś c ie byli to ż o łn ie rz e A rm ii R a d z ie c k ie j, z ja k ie j jedne-stki p o ch o d zili, n ie o d n a le z io n o też ic h zw łok.
M im o ty c h w ą tp liw o ś c i były j e n ie c o fla g u w W o ld e n b e rg u o tr z y m a ł k a r ę śm ie rc i.
Ze w z g lę d u je d n a k n a i-ego m ło d y w ie k , w a lk ę w e w r z e ś n iu 1939 ro k u i p o b y t w o f l a gu, p rz e z co n ie m ógł m ieć r o z e z n a n ia w s y tu a c ji p o lity c z n e j j w w y z w a la n e j Polsce, a ta k ż e I -iu s k u t e k o&o. lycn te n d e n c ji i do ia g o d z e n ja .- o n flik tó w p o li- j ty c z n y c h — spot z ie w a n o się, że j B o le s ła w B ie ru i z a s to s u je w o -
; b ec Z b ig n ie w a N ie c z u ji-S m o - le ń s k ie g o p ra w o łask i. T ak się je d n a k n ie s trło . 21 lu te g o 1946 r o k u w y ro k w y k o n a n o .
T ru d n o d ziś po la ta c h o rz e k a ć o- słu sz n o śc i ó w c z e sn y c h w y ro k ó w . N ie m o ż n a je d n a k w ty m m o m e n c ie u e o d czu ć t r a g iz m u lo só w m ło d eg o cz ło w ie k a, k tó r y p o d p > rządkow ał się
j po p o w ro c ie d o ojczyzny r o z k a -
j zom s w o ic h dav. r.ych p rz e ło ż o n y ch i w proc;-sie, w k tó r y m n icze g o m u n ie u d o w o d n io n o , o tr z y m a ł ra ż ą c o su ro w y w y ro k . N ie w ie d z ia ł w ó w czas, że je g o o jc z y m z o sta ł z a m o rd o w a n y w K a ty n iu , a m a tk i, i s io stra p r z e b y w a ją n a z e s im iu . U w ik ła n y
w s p lo t tra g ic z n y c h , p o w ik ła ny ch d z ie jó w P o ls k i 1945 ro k u o d d a ł s w o je m ! o ie życie.
J a k b a rd z o p rz e jm u ją c e są d z ie je te j ro d z in y , a je d n o c z e śn ie w ie lu n a m ;a k h y s k ą d ś ju ż . z n a n e , ta k ie ty p o w e — p o lsk ie...
K R Z Y S Z T O F B Ł A Ż E J E W S K I
^ 7 Lr 2
5
f i - k , | f o /y-S ^W iy
V /f
tf) "i lu teg o 1946 ro k u w
^ X B ydgoszczy, n a m ocy w y ro k u s ą d u w o js k o w ego o k rę g u p o z n a ń sk ie g o , w y k o n a n o w y ro k ś m ie rc i n a Z b i
g n ie w ie ‘ N ie c z u ji-S m o le ń s k im . Ó w czesny p re z y d e n t K R N , B o
lesław B ie ru t, z p r a w a la s k i nie sk o rz y sta ł. T a k za k o ń c z y ło się k ró tk ie , z a le d w ie tr z y d z ie s to le tn ie ż y c ie c z ło o w ie k a , r z u conego w w i r tra g ic z n y c h z d a rzeń h is to rii, k tó r y p o ło w ę sw e go d o jrz a łe g o ży cia s p ę d z ił za d ru ta m i n ie m ie c k i e g o 'o f la g u ...
Z b ig n iew N ie c z u ja -S m o le ń s k i u ro d z ił się 21 g r u d n i a 1916 ro ku w e L w o w ie. O jc ie c — T a d eusz b y ł i n ż y n i e r e m . m egK s- jn ik ie m , m a tk a A m e lia — n a u c z y c ie lk ą . W 1914 r. o jc ie c zo- jstał p o w o ła n y do s łu ż b y w a u s t r ia c k i e j m a r y n a r c e w o je n n e j :w p o rta c h n a d A d ria ty k ie m . iDo L w o w a w r a c a ł p o z d e m o b i
liz o w a n iu w lis to p a d z ie 1918 ro jku, je d n a k w p o d ró ż y z a c h o ro - jw ał n a „ h is z p a n k ę " . N ie p rz y to m n e g o w y n ie sio n o z p o c ią g u
w R zeszow ie, g d zie z m a rł.
A m e lia N ie c z u ja -S m o le ń s k a została s a m a z d w u le tn im w te dy Z b y szk iem . W 1921 r. p rz e r n io sła się ze L w o w a d-o R ów nego, a w 1925 ro k u w y s z ła po-
n w r a ie 'z a > Tnąż za L e c h a G ą siora; k ie r o w n ik a sz k o ły im . J.
S ło w ack ieg o w -R ó w n em , b y łe go h a lle rc z y k a .
Z b ig n ie w u c z ę sz c z a ł w R ó w n em do g im n a z ju m im . T. K o ś c iu s z k i o k ie r u n k u m a te m a ty czn o -fizy czn y m . Z z a m iło w a niem u p ra w ia ! spoTt — je ź d z ił n a n a r ta c h , p ły w a ł, a w 1935 r.
ukończył w Ż a rz e p o d Ż y w cem k u rs sz y b o w co w y . B y ł te ż
p rzy b o czn y m w g im n a z ja ln e j d ru ż y n ie h a r c e r s k ie j, w y k o n y w ał d e k o ra c je i r e k w iz y ty dla szkolnego te a trz y k u . J e d n a k od n ajm ło d szy ch l a t p o c ią g a ło go, m oże tro c h ę p rz e z ' w z g lą d na ojca — m o rze. P r a g n ą ł b y ć m a ry n a r z e m .. P o . u k o ń c z e n iu g im n a z ju m w 1936 ro k u u d a ło m u ,s ię p rz e k o n a ć m a tk ę , k tó r a :p ra g n ę ła go w id z ie ć w s tu d e n
ckiej czap ce P o lite c h n ik i L w o w sk iej, i zo stał p czy ję ty -, do sz k o ły p o d c h o rą ż y c h m a r y n a r k i w o
je n n e j w T o ru n iu .
S y tu a c ja p o lity c z n a w 1939 ro k u b y ła ' n a p ię ta . Z b y szek n ie p rz y je c h a ł w ó w czas, j a k z w y k le b y w ało , n a W ie lk a n o c do do m u . O sta tn i ra z s p o tk a ł się z ro d z in ą w czerw cu teg o r o k u , k ied y to w r a c a ją c z P iń s k a do B ydgoszczy „ w p a d ł" n a p a r ę g od zin do R ó w n eg o . N ik t w ó w czas z ro d z in y n ie p rz y p u s z c z a ł, że n ie zo b aczą się ju ż n ig d y .
1 w rz e ś n ia 1939 ro k u o tw o rzy ł ja k ż e tr a g ic z n ą k a r t ę lo sów te j ro d z in y . T ra g ic z n ą , a je d n o c z e śn ie t a k p ra w d z iw ie p o lsk ą, k tó r a w p o d o b n y m w y m ia rz e d o tk n ę ła m iliony.; Z b i
g n iew N ie c z u ja -S m o le ń sk i,v l a te m m ia n o w a n y p o d p o ru c z n i
k ie m m a r y n a rk i, p e łn ił w c h w ili w y b u c h u w o jn y słu ż b ę n a O R P
„ G ry f". W alczył w o b ro n ie H e lu aż do k a p itu la c ji g a rn iz o n u 2 p a ź d z ie rn ik a , k ie d y to tr a f ił do, n ie m ie c k ie j n ie w o li i w y
w ie z io n y zo stał do z n a n e g o o fla g u w W o ld e n b e rg u , z n a jd u jące g o się n a o b ecn y ch te r e n a c h p o lsk ich p o d n a z w ą D o b ie g n ie w . Je g o o jczy m p o szed ł n a f r o n t
■i słu c h o n im z a g in ą ł. P ie r w s z y lis t do R ów n eg o d o ta r ł od n i e go n a B oże N a ro d z e n ie . D o n o si! w n im . że z n a la z ł się w oh~ - zife je n ie c k im w ... K ' x'. k P o te m n a p is a ł jeszcze i
zy. o s ta tn i list • I.
1940 ro k u .
O lo sach Z b y szk a je g o muj;- ka d o w ie d z ia ła się z k a r.t- k i. p r z e s ła n e j je s ie n ią 1939 r. od n ie z n a jo m e j o soby
|Z L odzi: „ Z a w ia d a m ia m , ze sy n IP a n i Z b ig n ie w b y ł le k k o ra r i- , lny p rz y o b ro n ie H e lu i z n a jd u
j e się w n ie w o li n ie m ie c k ie j” . W te n sposób A m e lia G ą s io r z o sta ła sa m a z 1 3 -le tn ią c ó rk ą , p rz y ro d n ią sio s trą Z b ig n ie w a , W an d a. Do n ie d o s ta tk ó w co
d z ien n e g o ży cia d o łą c z y ł się s tra c h p rz e d a re s z to w a n ie m . R adzieckie, w ła d z e sz k o ln e z a rz u c a ły je j, że szerzy w ro g ą p ro p a g a n d ę . 13 k w ie tn ia 1940 r.
do d o m u G ą sio ró w w R ó w n e m o p ią te j ra n o p rz y s z ło N K W D . A m elię z c ó rk ą w y w ie z io n o do n ie m ie c k ie g o kołchozu; „ L a r d - m a n n ” koło B u ła je w a w p ó ł
no cn y m K a z a c h s ta n ie .
I P o w y jśc iu a rm ii gen. A n d e r - I sa od G ą sio ró w z a ż ą d a n o p r z y - i ;jęcia o b y w a te ls tw a ra d z ie c k ie
go. M a tka o d m ó w iła 18 m a r ca ,1943 ro k u z o s ta ła s k a z a n a nS d w a la ta w ię z ie n ia i z e s ła n a do K arąg an d y ._ W a n d a G ąsio r, z o
s ta ła sam a, jn a j ą c 16 la t . W p a ż - d ziern ik ir- 1944 ro k u u d a ło je j się, przy pom ocy z n a jo m e j U k ra in k i, u ciec do ro d z in n e g o R ów nego. N ie ste ty , je j cio tk a, u k ló re j z a m ie rz a ła się z a tr z y m ać. została w c z e ś n ie j z c a łą ro d z in ą z a m o rd o w a n a p rz e z b a n d y UPA. W y je c h a ła w ię c do L w ow a, gdzie po d p rz y b r a n y m
•nazw iskiem m ie sz k a ła do c z e rw ca 1946 roku. W ó w czas to p rz y je c h a ła do P o lsk i, do L u b lin a , g dzie sp o tk a ła się z m a tk ą . Z a ra z też rozpoczęły p o s z u k iw a n ia ojca i Z b y sz k a . P o ls k i C zerw o n y K rzy ż szy b k o o d p o w ie d z ia ł, że L eo n G ą s io r z g in ą ł w K a ty n iu , n a to m ia s t co się stało, ze Z b ig n ie w e m N ie c z u ją - -S m o leń sk im — n ie w ied zia ł...
P o zd a n iu m a tu ry , w 1947 ro k u W an d a w y je c h a ła d o G d y n i i ro zp o częła in te n s y w n e p o sz u
k iw a n ia b ra ta . O s ta tn i li s t z o flag u p o ch o d ził z 1943 ro k u . 7,b i p i i r-w d o n o sił w n i^n ? ę sz u k a ł rodziny p rz e z A n k a rę , U SA i Szw ecję, liczył, że m o że p rz e d o s ta li się do Ir a n u . P r*
s w o ją p rz y ja c ió łk ę z K azr s ta n u , k tó ra p ra c o w a ła w d o w ó d z tw ie M a rv»>'-.1,, W o je n n e j, W a n d a n®" uzała k o n ta k t z b y ły m 1 '....e g a m . b ra ta . S iad y w :c - ... do Bydgoszczy, a le ta m n ? c h c ia n o z n ią ro z m a w ia ć , o b a w ia ją c się, że jest... z UB. P o zo stały je d y n ie o k ru c h y in f o r m a c ji, poszlaki i p rz y p u s z c z e - ' n ia . 14 m a rc a u b .r. W a n d a i z w ró c iła się p o n o w n ie do P C K o p o n o w ien ie p o s z u k iw a ń b r a ta . L ist p ozostał bez o d p o w ie d zi. O tra g ic z n y c h lo sach Z b y sz k a d o w ie d z ia ła się d o p ie ro l z... m ojego a r ty k u łu m ie s ią c te - _■ m u.
P o ra na o d tw o rz e n ie p o w o je n n y c h d z ie jó w Z b ig n ie -.
w a N ie c z u ji-S m o le ń s k ie - go. W W o ld en b e rg u d o c z e k a ł i w y z w o len ia, k tó re p rz y sz ło 1 lu teg o 1945 ro k u . S k ie r o w a n y zo-
; s ta ł w ó w czas do p e łn ie n ia w a r ty w obozie dl.': n ie m ie c k ic h
’ je ń c ó w w o jen n y ch w Z im n y c h
^ W odach pod B ydgoszczą. K o
m e n d a n te m obozu był w ó w czas b y ły dow ódca z g ru p o w a n ia A r-
■ m i i K r a jo w e j O k r ę g u P o m c r -
■ sk ieg o „ Ś w ierk i", A lo jzy B ru sk i jp s. „ G ra b ”. N ocą z 29 n a 30
■ kw ietnia cała g ru p a , w a r to w n i- "
k ó w (5 oficerów i 23 żo łn ie rz y ) p o d w o d zą B ru sk ie g o z b r o n ią w rę k u p o szła „ d o la s u ”. J a k . i tw ie r d z i b y d g o sk i h i s t o r y k / d r
6
a
T adeusz" Ja s ź o w śk i, by ło to e fe k te m , ro z k a z u . k o m e n d a n ta P o m o rsk ie g o . O k rę g u A K J a n u - ..
sza P a łu b ic k ie g o . 6 lu b 7 rr .a -, ja , p o d n ie o b e c n o ść „ G r a b a ” g r u p a , ta d o k o n a ła n a p a d u z a b ij a ją c ż o łn ie rz y r a d z ie c k ic h , k tó rz y p rz y je c h a li do P sz c z e ł- czy n a r e k w ir o w a ć b y d ło . Z a r a z
! p o te m o d d z ia łe k p o c z ą ł s i ę ro z - i p a d a ć . N ie e z u ja -S m o le ń s k i w
| p o s z u k iw a n iu B ru sk ie g o u d a ł j się d o B ydgoszczy. N ie o d n a la z ł
| go, a w ty m cza sie re s z tk i g r u - j py z o sta ły ęozbiite p rz e z w o jsk o . W ró c ił w ó w c z a s d o B ydgoszczy, g d z ie z a m ie s z k a ł n a u l. C h r o b re g o i tr u d n i! się h a n d le m , i 7 c z e rw c a 1945 r. ' Z b ig n ie w 1 N ie e z u ja -S m o le ń s k i z o sta ł a r e - 1 sz to w a n y . W ś le d z tw ie p rz y z n a ł
; się, że d o w o d z ił g ru p ą w c z a sie a k c ji z .6 lu b J m a ja . T a k p r z y n a jm n ie j z a p is a n o w a k ta c h s p r a w y . J a k p o d k re ś la je d n a k , d r T a d e u s z Ja c k o w sk i, n ie u s ta - : łono, czy rz e c z y w iś c ie b y li to : ż o łn ie rz e A rm ii R a d z ie c k ie j, z ja k i e j je d n o s tk i p o c h o d z ili,- I n ie o d n a le z io n o też ic h zw ło k , i M im o ,tych w ą tp liw o ś c i były je - I n ie ć o fla g u w ' W o ld e n b e rg u
o tr z y m a ł k a r ę śm ie rc i.
Ze w z g lę d u je d n a k n a jogo m ło d y w ie k , w a lk ę w e w r z e śn iu 1939 ro k u i p o b y t w o f la gu, p rz e z co n ie m ógł m ieć r o z e z n a n i a , w s y tu a c ji p o lity c z n e j w w y z w a la n e j Polsce, a ta k ż e a a o ku le k o g ó /.iy cn te n d e n c ji do ła g o d z e n ia i- o n flik tó w p o li
ty c z n y c h — sp o d z ie w a n o się, że B o le sła w B ie r u t z a s to s u je w o bec Z b ig n ie w a N ie c z u ji-S m o - le ń s k ie g o p ra w o łask i. T a k się je d n a k n ie sta ło . 21 lu te g o 1946 r o k u w y ro k w y k o n a n o .
T r u d n o d z iś po la ta c h o rz e -
i k a ć o słu sz n o śc i ó w czesn y ch j w y ro k ó w . N ie m o ż n a je d n a k w ' ty m m o m e n c ie nie odczuć t r a
g iz m u lo s ó w m ło d eg o cz ło w ie k a, k tó r y p o d p o rz ą d k o w a ł się }po p o w r o c ie d o ojczyzny ro z k a - l zom s w o ic h dav, n y ch ’ p rz e ło ż o - ] n y c h i w p ro c e sie , w k tó r y m
; n icze g o m u n ie u d o w o d n io n o , o tr z y m a ł r a ż ą c o su ro w y w y ro k . N ie w ie d z ia ł w ów czas, że jeg o 1 o jc z y m z o s ta ł z a m o rd o w a n y w : K a ty n iu , a m a tk a i s io stra p r z e
b y w a ją n a zesió n iu . U w ik ła n y w s p lo t tra g ic z n y c h , p o w ik ła -
‘ n y ch d z ie jó w P o ls k i 1945 ro k u o d d a ł s w o je m ło d e życie.
J a k b a rd z o p rz e jm u ją c e są d z ie je te j ro d z in y , a je d n o c z e śn ie w ie lu n a m ja k b y s k ą d ś ju ż zn a n e , ta k ie ty p o w e — p o lsk ie...
i
K R Z Y S Z T O F B Ł A Ż E J E W S K I
^ 7 -ir P
0 * 4 . u -
7
^ )
8
5 4
9
V '2
10
&
ii
\
