Program "Frontem ku rzece"

47

Zak³adanie prawie stuhektaro- wego parku w przys³owiowym szcze- rym polu jest wyzwaniem zarówno intelektualnym, jak i inwestycyjnym.

Zw³aszcza, jeœli przez œrodek obsza- ru przep³ywa silnie zanieczyszczona, obwa³owana rzeka.

Powo³uj¹c siê na definicjê ho- lendersk¹ Andrzej Richling i Jerzy Solon podaj¹, ¿e: planowanie krajo- brazu to ci¹g³y proces zmierzaj¹cy do optymalizacji sposobu wykorzy- stania okreœlonych fragmentów po- wierzchni Ziemi, z zachowaniem ich produktywnoœci i piêkna¹. W przy- padku dolin rzecznych optymalnym rozwi¹zaniem wydaje siê ich rena- turyzacja, przede wszystkim zaœ – przywrócenie walorów retencyjnych utraconych na skutek dzia³alnoœci cz³owieka. Odtwarzanie terenów za- lewowych – przy jednoczesnej korek- cie kszta³tu lub po³o¿enia wa³ów – stanowi istotny element wspó³czes- nych zabezpieczeñ przeciwpowo- dziowych, a nowe, podmok³e bioto- py staj¹ siê siedliskami przyjaznymi dla wielu gatunków roœlin i zwierz¹t, które zosta³y niegdyœ wyparte poza granice miast.

Kieruj¹c siê tego typu przes³an- kami, autorzy nagrodzonej koncepcji

Parku Milenijnego we Wroc³awiu po- stanowili przywróciæ rzece jej dolinê².

Jakoœæ i zasoby wodne Œlêzy

Œlêza jest jedn¹ z bardziej za- nieczyszczonych rzek dorzecza Odry, zw³aszcza w okresie kampa- nii cukrowniczej. Uchodz¹ te¿ do niej sp³ywy wielkoobszarowe z pól,

³¹k i dróg, a tak¿e œcieki komunalne, np. z nielegalnie pod³¹czonych szamb. Chocia¿ w ci¹gu ostatnich lat jakoœæ jej wód we wszystkich kon- trolowanych przekrojach i parame- trach zdecydowanie siê poprawi³a, to dalej nale¿y do klasy NON. W sto- sunku do innych dop³ywów Odry oczyszczanie Œlêzy nie znajduje siê jednak na liœcie priorytetów. Dotyczy to równie¿ jej lewego dop³ywu – po- toku Kasina, którego ujœciowy odci- nek jest po³o¿ony w obszarze parku³. Dorzecze Odry nale¿y do naj- mniej zasobnych w wodê. Dodatko- wo wezbrania powodziowe i okresy posuszne kszta³tuj¹ mylny obraz œrednich zasobów dyspozycyjnych wód powierzchniowych. Mimo ¿e zlewnia Œlêzy ma charakter typowo rolniczy, nizinny, to równie¿ podlega

Program „frontem ku rzece” w Parku Milenijnym we Wroc³awiu

Rozwi¹zania techniczne

Facing the River

Programme

48

tym zasadom, a brak zbiorników re- tencyjnych nie pozwala zatrzymaæ nadmiaru wód dla okresów ni¿ów- kowych. Naturaln¹ retencjê dolino- w¹ skutecznie wyeliminowano po- przez œcis³e obwa³owanie rzeki – szczególnie w granicach Wroc³awia – a¿ po jej ujœcie do Odry.

Za³o¿ enia koncepcyjne

W projekcie Parku Milenijnego zastosowano kompleksowe podejœ- cie do problematyki wodnej, dotyka- j¹c nawet obszarów przyleg³ych.

Przyjêty program frontem ku rzecze koresponduje z konstytutywn¹ zasa- d¹ zrównowa¿onego rozwoju. Auto-

rzy projektu nie boj¹ siê wody w ob- szarze parku. Wrêcz przeciwnie – wy- korzystuj¹ j¹ – zgodnie z jej natur¹ i obecnym stanem jakoœciowym. Siê- gaj¹ po ni¹ tak¿e na obszar projekto- wanej obwodnicy autostradowej.

W Parku Milenijnym woda jest elementem niezbêdnym do wegeta- cji roœlin, dla tworzenia korzystnego klimatu lokalnego, w tym stabilizacji temperatur w pobli¿u przegrzanych osiedli – blokowisk. Ma tak¿e przy- ci¹gaæ ludzi i zwierzêta. Nie zmie- niaj¹c g³ównego koryta rzeki, prze- projektowano rowy melioracyjne oraz zaproponowano budowê zbior- nika wodnego o powierzchni szeœciu hektarów. Przewidziano przemode- lowanie wa³ów, zgodnie z najnow-

szymi zaleceniami i trendami w tej dziedzinie. Opracowano komplekso- wy system naturalnego nawadniania terenu, naturalnego oczyszczania wód oraz biernego i czynnego stero- wania ich przep³ywem.

System wodny determinuje po- zosta³e uk³ady: krajobrazowy, komu- nikacyjny, ochrony przeciwpowo- dziowej, usytuowanie elementów wertykalnych. Jest wyznacznikiem nowej przestrzeni.

Za³o¿ enia techniczne

Prace ziemne zwi¹zane z deni- welacj¹ terenu i zmianami uk³adu wodnego zaplanowano w pierwszym etapie zagospodarowania, gdy¿ de- terminuj¹ one realizacjê pozosta³ych elementów. Prawy brzeg rzeki (po stronie wschodniej) obejmuje dwa poldery przep³ywowe:

pierwszy – oczyszczaj¹cy, w po- staci wilgotnej ³¹ki (pow. 4,58 ha), drugi – rekreacyjny w postaci akwenu do uprawiania sportów wodnych (pow. 5,83 ha).

Rozpoznana wstêpnie budowa geologiczna terenu pozwala na uszczelnienie dna zbiornika w spo-

Park Milenijny. Wilgotna ³¹ka podnosi jakoœæ wód kierowanych przez ni¹ do zbiornika i two- rzy naturalny biotop dla wielu gatunków roœlin i zwierz¹t (po lewej); podczas powodzi zosta- je zalana zwiêkszaj¹c retencyjn¹ powierzchniê doliny (po prawej).

The Millennium Park. The riverside meadow improves the quality of water reaching the res- ervoir and creates a natural biotope for many species of plants and animals (left); it also pro- vides additional flood retention (right).

49

sób naturalny poprzez wykorzystanie miejscowych i³ów (nie przypadkowo wydobywanych w dolinie rzeki w po- bliskich ¯ernikach i Pilczycach). Jako zewnêtrzny p³aszcz wyœcielaj¹cy pos³u¿y warstwa ¿wiru i piasku. Masy ziemne z dna zbiornika oraz pozys- kane przy pracach niwelacyjnych wystarcz¹ na uformowanie nowych elementów rzeŸby terenu, w tym od- suniêtego od rzeki nowego wa³u przeciwpowodziowego. Jego szero- ka korona ma s³u¿yæ jako Bulwar X Wieków – g³ówny ci¹g pieszo-ro- werowy w parku.

Umieszczony w dnie rzeki wpust wody na pierwszy polder zosta³ tak pomyœlany, aby mo¿na by³o sterowaæ przep³ywem wód nawet przy niskich stanach, stosownie do potrzeb i mo¿- liwoœci. Po przejœciu przez oczysz- czalniê glebowo-roœlinn¹, woda bê- dzie kierowana do zbiornika, a zrzut jej nadmiaru z powrotem do rzeki poprawi stan jakoœci Œlêzy w ujœcio- wym odcinku do Odry. Bêdzie to mia³o pewien wp³yw i na sam¹ Odrê.

Oczyszczona (i byæ mo¿e do- datkowo uzdatniona) woda ma tak-

¿e uzupe³niaæ zamkniêty obieg s³u-

¿¹cy do zasilania sztucznego poto- ku w W¹wozie Liczyrzepy oraz do obs³ugi fontann na forum umieszczo- nym miêdzy jednym a drugim polde- rem.

W zwi¹zku z powstaniem no- wego wa³u przeciwpowodziowego, obecny wa³ wschodni zosta³ na ca³ej d³ugoœci polderów obni¿ony do oko-

³o 1/3 wysokoœci, staj¹c siê grobl¹ przelewow¹ dla wód powodziowych dwudziestoletnich. W ten sposób uzyskano dostêpnoœæ œciêtej (a przez to poszerzonej) korony dla dojazdu samochodów w razie wypadku, awa- rii itp. Grobla bêdzie wykorzystywa- na podobnie jak bulwar wschodni z t¹ ró¿nic¹, ¿e zapewni ludziom bli¿szy, niemal bezpoœredni kontakt

z wod¹ lub roœlinnoœci¹ b³otn¹.

Wzd³u¿ ci¹gu pieszego przewiduje siê umieszczenie dziesiêciu elemen- tów wertykalnych, pomnikowych, wykorzystuj¹cych efekt odbicia.

W sytuacjach zagro¿enia po- wodziowego zbiornik bêdzie opró¿- niany, aby przej¹æ nadmiar wód sp³y- waj¹cych z górnego odcinka rzeki.

Wilgotna ³¹ka i pusty drugi polder bêd¹ siê wype³niaæ przez groblê przelewow¹ w granicach poszerzo- nego miêdzywala. £¹czna planowa- na powierzchnia zalewowa mo¿e pomieœciæ oko³o 250 tysiêcy metrów szeœciennych wody.

W warunkach normalnych akwen ma s³u¿yæ funkcjom rekre- acyjno-sportowym, których zaplecze

50

W zachodniej czêœci parku przyjêto system nawadniania polega- j¹cy na wykorzystaniu zasobów Ka- siny oraz sp³ywu powierzchniowego z obszaru projektowanej obwodnicy autostradowej Wroc³awia. Po wstêp- nym oczyszczeniu (separatory, od- olejacze, piaskowniki, ma³e zbiorni- ki wyrównawcze) wody te by³yby prowadzone wzd³u¿ zachodniej kra- wêdzi parku rowem nawadniaj¹cym lub systemem drena¿y.

Za³o¿ono, ¿e bardzo zanie- czyszczone wody Kasiny (szczególnie przy przep³ywach poni¿ej œredniej) bêd¹ odprowadzane, tak jak dotych- czas – do Œlêzy. Przy stanach powy-

¿ej œredniej, gdy w zwiêkszonej objê- toœci wody stê¿enie zanieczyszczeñ jest mniejsze, wpust boczny do rowu odprowadza³by wiêksze wody równo- legle do rzeki, nawadniaj¹c las lewo- brze¿ny. Przewiduje siê wspomaga- nie tego procesu zastawk¹.

Zarówno wylot wspomnianego rowu, jak i dotychczasowe ujœcie po- toku Kasina do Œlêzy nie posiadaj¹ zabezpieczenia tradycyjn¹ klap¹ zwrotn¹. W razie wezbrania wody cofkowe nape³ni¹ rowy nawadniaj¹c zawale w sposób naturalny. Ponad- to przewidziano dzia³ania wspoma- gaj¹ce, jak podpiêtrzanie wód w tym miejscu zasuw¹ pionow¹ opart¹ na k³adce komunikacyjnej. Nasadzenia na tym obszarze uwzglêdniaj¹ gatun- ki roœlin odpornych na dodatkowe podsi¹kanie wody.

Powrót nad rzekê

W projekcie parku rzeka uwol- niona z ciasnych ram obwa³owañ odzyskuje swój naturalny charakter.

Wzd³u¿ brzegów ponownie pojawia- j¹ siê trzcinowiska i odcinki starorze- czy, a ludzie i zwierzêta maj¹ zapew- niony bezpoœredni dostêp do wody.

Wokó³ nowego zbiornika skupiaj¹ siê g³ówne elementy kubaturowe, miej- sca spotkañ i spacerów oraz wszyst- kie elementy symboliczne, zwi¹zane z milenium Wroc³awia. Powstaje nowa jakoœæ przyrodniczo-krajobra- zowa, atrakcyjna propozycja spêdze- nia wolnego czasu i uczczenia jubi- leuszu miasta.

Ryszard Majewicz

Regionalny Zarz¹d Gospodarki Wodnej we Wro- c³awiu

Regional Water Development Authority in Wro- c³aw

1 A. Richling, R. Solon, Ekologia krajobrazu, Warszawa 1993, s.182 [wg] V. Vanicek, Defi- nition of landscape planning, Landscape Plan- ning nr 1/1974.

2 Konkurs SARP nr 903 na koncepcjê progra- mowo-urbanistyczn¹ i architektoniczn¹ Parku Tysi¹clecia we Wroc³awiu. Autorzy pracy wy- ró¿nionej I nagrod¹: Alina Drapella-Hermans- dorfer i Pawe³ Ogielski (architektura), Teresa Lorenz (zieleñ), Ryszard Majewicz (gospodar- ka wodna) oraz studenci: Joanna Dendewicz, Anna Dudziñska, Piotr Korejwo, Agnieszka Kulisiewicz, Kamila Lesiw, Damian Tomków.

3 Ocena stanu czystoœci powierzchniowych wód p³yn¹cych na terenie województwa dolnoœl¹- skiego w 1999 roku, Wroc³aw 2000.

znajdzie siê w Klubie Jachtowym na pó³nocnym brzegu zbiornika. Klub jest tak¿e potencjalnie bardzo do- brym miejscem do organizowania sp³ywów kajakowych.

W pó³nocnej czêœci parku prze- widziano cofniêcie istniej¹cego wa³u przeciwpowodziowego na zakolu rzeki, poszerzenie i udostêpnienie jego korony dla samochodów uprzy- wilejowanych oraz ci¹gów pieszych i rowerowych. Z³agodzenie jego ³uku zmniejszy napór wody powodziowej na przeciwleg³y brzeg, wp³ynie na wyrównanie przep³ywu powodzio- wego i korzystniejsze wyprowadze- nie wód pod most ¯ernicki.

Niezbêdne bêdzie równie¿ prze-

³o¿enie rowu odwadniaj¹cego czêœæ osiedla Nowy Dwór, na pó³nocn¹ gra- nicê obszaru i wykorzystanie go do odwodnienia zaplecza sportowo-re- kreacyjnego, parkingów, drogi dojaz- dowej i innych.

Równie¿ na lewym brzegu rze- ki (po stronie zachodniej) przewidu- je siê korektê ukszta³towania wa³u przeciwpowodziowego. Zostan¹ z³a- godzone jego dotychczasowe spad- ki poprzeczne, korona zaœ poszerzo- na w celu wprowadzenia komunika- cji, podobnie jak na wale wschodnim.

Tak utworzona promenada ma byæ od strony odpowietrznej obsadzona gatunkami drzew o odpowiednio do- branych systemach korzeniowych.

Wroc³aw ma co najmniej stuletnie do- œwiadczenia w tym zakresie.