Wprowadzenie
Introduction
W opisie sylwetki absolwenta kierunku architektura krajobrazu Uni- wersytetu Przyrodniczego we Wro- cäawiu zapisano: Absolwent kierun- ku architektura krajobrazu powinien posiadaè niezbödnñ wiedzö i umie- jötnoĈci dajñce podstawö do wyko- nywania opracowaþ badawczych, projektowych i realizacji w zakresie:
ksztaätowania krajobrazu w skali planów regionalnych, w tym par- ków narodowych, parków kra- jobrazowych i innych obszarów prawnie chronionych;
ksztaätowania krajobrazu w skali planów miejscowych, z uwzglöd- nieniem historycznych ukäadów urbanistycznych i ruralistycz- nych;
ksztaätowania parków i ogrodów z uwzglödnieniem zaäoĔeþ zabyt- kowych;
komponowania krajobrazu miej- skiego i otwartego, w tym takĔe w otoczeniu budowli inĔynier- skich1.
Z kolei w standardach ksztaäce- nia do jednego z przedmiotów nale- Ĕñcych do grupy podstawowej moĔ- na przeczytaè m.in.: Zasady ochro- ny konserwatorskiej. Projektowanie w zakresie konserwacji i rewalory- zacji zabytkowych zaäoĔeþ ogro- dowych i krajobrazowych. Specyfi- ka prac konserwatorskich w obiek- tach ogrodowych. SäuĔby konser- watorskie. Uwarunkowania praw-
ne ochrony zabytkowych zaäoĔeþ ogrodowych i krajobrazowych. Me- toda postöpowania konserwatorskie- go – zasady i sposoby realizacji. Stre- fy ochronne. Wspóäczesne tendencje konserwatorskie. Adaptacja zaäoĔeþ ogrodowych i krajobrazowych dla potrzeb wspóäczesnych2.
Z powyĔszych zapisów wyni- ka, Ĕe problematyka konserwator- ska stanowi istotny element w pro- cesie ksztaäcenia przyszäych archi- tektów krajobrazu. W trakcie stu- diów mäodzi ludzie zgäöbiajñ zagad- nienia z dziedziny konserwacji, re- waloryzacji oraz rewitalizacji nie tyl- ko od strony teoretycznej, ale rów- nieĔ czöĈciowo praktycznej. Kon- cepcje projektowe opracowywane w trakcie realizacji zajöè kursowych sñ wykonywane na bazie map za- sadniczych zakupionych (czasami udostöpnionych) w Urzödach Gmin lub podkäadach mapowych zaku- pionych w Regionalnych OĈrodkach Badaþ i Dokumentacji Zabytków.
Opracowania projektowe sñ wyko- nywane nie tylko w sferze teoretycz- nej, ale przede wszystkim w bez- poĈrednim kontakcie z miejsca- mi lokalizacji wybranych zespoäów architektoniczno -krajobrazowych.
Studenci pierwsze kroki kierujñ do Terenowych Oddziaäów SäuĔb Konserwatorskich oraz Regionalnych OĈrodków Badaþ i Dokumentacji Za- bytków, gäównie celem zapoznania siö z istniejñcñ dokumentacjñ kon- serwatorskñ zwiñzanñ z wybranymi przez nich zespoäami. Równolegle z poszukiwaniem informacji na te-
D yd a kt yk a a z a ga d ni en ia ko ns er w a to rs ki e n a k ie ru nk u a rc hi te kt ur a k ra jo b ra zu U ni w er sy te tu Pr zy ro d ni cz eg o w e W ro cÁ a w iu Re na ta G ub a Ãs ka
Teaching and
Conservation Issues at the Field of
Study Landscape
Architecture at the
WrocÁaw University
of Environmental
and Life Sciences
mat historii i rozwoju przestrzen- nego opracowywanych obiektów (m.in. w bibliotekach, archiwach, urzödach), wykonywane sñ prace inwentaryzacyjno -analityczne w te- renie dotyczñce rozmieszczenia po- szczególnych funkcji (tak budynków, jak i terenu), stanu zachowania, do- stöpnoĈci komunikacyjnej, warto- Ĉciowania przyrodniczego i krajo- brazowego oraz inne, jeĔeli wy- maga tego wybrany temat. Dopie- ro na podstawie przeprowadzonych analiz, rozmów z mieszkaþcami po-
szczególnych miejscowoĈci, zapo- znaniu siö z historiñ danego miej- sca oraz wytycznymi konserwator- skimi jest opracowywana wstöpna koncepcja projektowa, której celem jest przede wszystkim wäaĈciwy pro- gram uĔytkowy tak dla budynków, jak i terenu. W momencie zatwier- dzenia proponowanego planu funk- cjonalnego przez osobö prowadzñ- cñ dany przedmiot, studenci przystö- pujñ do zrobienia szczegóäowej kon- cepcji projektowej. Plany terenowe przewaĔnie sñ wykonywane w skali
1:500 (ew. 1:1000), projekty bezpo- Ĉrednio zwiñzane z obiektami kuba- turowymi – 1:50 (ew. 1:100). Uzupeä- nienie kaĔdej koncepcji projektowej stanowi indywidualne opracowanie formy maäej architektury oraz szki- ce odröczne lub wizualizacje kom- puterowe proponowanego zagospo- darowania.
Metodyka postöpowania kon- serwatorskiego jest podobna dla zespoäów architektoniczno -krajo- brazowych opracowywanych w trak- cie zajöè kursowych, niezaleĔnie
od typu wybranego obiektu lub za- kresu terytorialnego. Poznanie me- todologii konserwatorskiej to rów- nieĔ próba uĈwiadomienia mäodym ludziom, Ĕe konserwacja i rewalory- zacja, to nie tylko rygorystyczne albo przestarzaäe schematy postöpowania, ale przede wszystkim przystosowanie do wspóäczesnych potrzeb zgodnie z poszanowaniem tradycji miejsca, zasad konserwatorskich oraz oczeki- waniami inwestora, a takĔe okolicz- nych mieszkaþców.
Pozostaje jedynie mieè nadzie- jö, Ĕe absolwentom kierunku ar- chitektura krajobrazu Uniwersyte- tu Przyrodniczego we Wrocäawiu w przyszäej pracy zawodowej zawsze bödzie towarzyszyè wypowiedĒ pani profesor Bogumiäy J. Roube: Wspóä- czesna teoria konserwacji -restauracji nie jest wiöc sztywnym gorsetem na- kazujñcym Ĉlepe trzymanie siö jednej linii postöpowania. Wröcz przeciw- nie – otwiera szerokie pole do dzia- äaþ indywidualnych, jednostkowych, wraĔliwych na znaczenie i wartoĈè dzieäa sztuki, zabytku – czy kaĔdego innego elementu skäadowego dzie- dzictwa kultury. Nie jest to wiöc sztywna doktryna dopasowujñca rze- czywistoĈè do teoretycznych wymo- gów, lecz teoria akceptujñca róĔno- rodnoĈè, elastyczna, dopuszczajñ- ca twórcze poszukiwanie optymal- nych rozwiñzaþ. Ta „otwartoĈè” teo- rii jest wspaniaäym narzödziem w rö- kach ludzi kompetentnych, swobod- nie i umiejötnie poruszajñcych siö po obszarach dobrze sobie znanych3.
Przypadek I – linia kolejowa WrocÁaw Psie Pole – Trzebnica
4Case I – railway line WrocÁaw Psie Pole – Trzebnica
Trasö kolejowñ Wrocäaw Psie Pole – Trzebnica zlokalizowano wĈród malowniczych poäaci pól i äñk oraz Wzgórz Trzebnickich, co ma bezpoĈredni wpäyw na jej walo- ry przyrodniczo -kulturowe, a takĔe czyni jñ niezwykle atrakcyjnñ pod wzglödem rekreacyjno -turystycznym.
Linia zaczyna siö w dawnym mia- steczku, obecnie dzielnicy Wrocäa- wia – Psim Polu, a nastöpnie prowa- dzi przez mniejsze miejscowoĈci: Za- krzów – na 1,17 km trasy, Pasikuro- wice – na 7,5 km trasy, Siedlec Trzeb- nicki – na 10,4 km trasy, Brochocin Trzebnicki – na 15,7 km trasy i koþ- czy siö w Trzebnicy – na 19,7 km tra- sy (ryc. 1). W trakcie uĔytkowania li- nia byäa utrzymywana w nienagan- nym stanie, poddawano jñ bieĔñcym naprawom i modernizacjom. Nawet po zamkniöciu ruchu pasaĔerskiego obsäugiwaäa jeszcze przez däugi okres ruch towarowy. To uratowaäo oma- wianñ liniö kolejowñ przed wanda- lizmem, zniszczeniem oraz rozkra- dzeniem infrastruktury, jak to miaäo miejsce w wielu analogicznych przy- padkach. W 2009 roku przywrócono na trasie ruch pasaĔerski. Na torowi- sku pojawiäy siö nowoczesne szyno-
busy äñczñce Trzebnicö z Wrocäa- wiem Gäównym.
Usytuowanie linii kolejowej Wrocäaw Psie Pole – Trzebnica wĈród atrakcyjnych krajobrazów póänocnej czöĈci województwa dolnoĈlñskiego przemawia za zdecydowanym roz- szerzeniem oferty turystycznej. Wäa- Ĉciwie sama nasuwa siö koncepcja trasy turystyczno -krajobrazowej, któ- ra obecnie ma wyäñcznie charakter komercyjny. Poszczególne przystanki na linii kolejowej powinny oferowaè taki program funkcjonalny, aby za- chöciè pasaĔerów szynobusu do za- trzymania siö na pewien czas w trak- cie przejaĔdĔki. Po dokonaniu in- wentaryzacji i waloryzacji opraco- wywanej trasy zaproponowano dla wiökszoĈci dworców nowe rozwiñza- nia uĔytkowe. Na przykäad OĈrodek Postaw Twórczych idealnie spraw- dziäby siö w budynku dworcowym Wrocäaw Psie Pole gäównie ze wzglö- du na bliskoĈè duĔego oĈrodka miej- skiego. Dojazd na zajöcia oraz cy- kliczne wystawy mógäby odbywaè siö specjalnie na tö okazjö podstawia- nñ kolejkñ. Na rycinach 2 i 3 przed- stawiono obecne zagospodarowanie najbliĔszego terenu wokóä budynku dworcowego oraz moĔliwoĈci jego urzñdzenia. Dla dworca Wrocäaw Zakrzów nie podano Ĕadnych pro- pozycji nowego zagospodarowania, poniewaĔ byäa to jedynie stacja do- jazdowa do zakäadu produkcyjne- go POLAR S.A. Z kolei ze wzglödu na bliskie sñsiedztwo terenów spor- towych, stacja Pasikurowice z niedu- Ĕymi kubaturowo obiektami nadawa-
äaby siö na bazö klubu sportowego lub zaplecze sportowe (szatnie, na- tryski, magazyny i inne pomieszcze- nia socjalne). W Siedlcu Trzebnickim dawny budynek dworca zaadaptowa- no na funkcjö mieszkalnñ, przy oka- zji nieco go oszpecajñc dostawiony- mi dobudówkami. Z uwagi na maäñ atrakcyjnoĈè terenu sugeruje siö po- zostawienie zastanej funkcji. Z kolei przez Brochocin Trzebnicki prowa- dzi szlak rowerowy i dlatego zapro- ponowano w tym miejscu przysta- nek – miejsce odpoczynku dla osób korzystajñcych z tej formy aktywne- go wypoczynku. Sprawdziäaby siö restauracja wraz z pomieszczeniami socjalnymi, a moĔe nawet mini mu- zeum rowerowe. Najwiöcej moĔli- woĈci koncepcyjnych ma dworzec
w Trzebnicy, poniewaĔ jest to stacja koþcowa i jedna z wiökszych na tra- sie. Pewne znaczenie ma równieĔ lokalizacja oraz dostöpnoĈè miejsc parkingowych. Mimo, Ĕe w chwi- li obecnej w budynku dworcowym na parterze znajduje siö przychod- nia, a na piötrze mieszkania, war- to byäoby zapewniè obecnym uĔyt- kownikom lokale zastöpcze (nawet o wyĔszym standardzie), a obiekt przeznaczyè na cele restauracyjno- -kawiarniano -hotelowe. Peron mógä- by byè wykorzystywany w miesiñ- cach wakacyjnych na ogródek let- ni. Dodatkowñ atrakcjö mogäaby sta- nowiè np. zabytkowa lokomotywa bñdĒ wagon ustawione na boczni- cy kolejowej.
Wzbogacajñc i urozmaicajñc istniejñcñ ofertö prawdopodobnie udaäoby siö uczyniè liniö kolejowñ Wrocäaw Gäówny – Trzebnica nie tylko niezwykle interesujñcñ atrak- cjñ turystycznñ, ale równieĔ nowym miejscem pracy tak dla mieszkaþ- ców wybranych miejscowoĈci, w któ- rych sñ zlokalizowane poszczególne stacje, jak i okolicznych wsi. Z caäñ pewnoĈciñ przedstawiona koncep- cja wpäynöäaby na podniesienie sta- tusu i walorów estetycznych regionu, w którym zostaäaby zrealizowana.
Przypadek II –
zaÁoËenie paÁacowo- -folwarczne
w ÊeleÉniku
5Case II – the palace-grange complex in ÊeleÉnik
Dawny zespóä paäacowo- -folwarczny w ēeleĒniku (gm. Strze- lin, woj. dolnoĈlñskie) zlokalizowa- no w poäudniowej czöĈci wsi. Droga obsäugujñca folwark wyraĒnie dzieli zaäoĔenie na czöĈè reprezentacyjnñ:
paäac wraz z przylegäym od zacho- du nieduĔym parkiem oraz folwarcz- nñ: budynki o funkcji mieszkalno- -inwentarsko -magazynowej skupio- ne wokóä prostokñtnego dziedziþ- ca (ryc. 4). Teren wokóä neobaroko- wej rezydencji jest znacznie wywyĔ- szony w stosunku do folwarku, któ- ry usytuowano od strony poäudnio- wej. CzöĈè reprezentacyjna oma- Ryc. 2. Inwentaryzacja terenu dworca Wrocäaw Psie Pole
Fig. 2. Inventory of the station area Wrocäaw Psie Pole
wianego zespoäu od póänocy sñ- siaduje z zabudowñ miejscowoĈci, a od póänocnego -wschodu z maäym, wiejskim koĈcióäkiem otoczonym za- bytkowym murem. Z kolei czöĈè go- spodarcza z trzech stron (poäudnio- wej, zachodniej i wschodniej) grani- czy z polami uprawnymi. Ksztaät za- chodniej granicy nadaje przepäywa- jñca tam rzeczka Mäynówka.
Gäówny wjazd do paäacu zorga- nizowano bezpoĈrednio z drogi pro- wadzñcej ze Strzelina. PrzejeĔdĔajñc przez bramö widzimy na osi okazaäe- go domostwa (nr 1) pozostaäoĈè ga- zonu wraz z fontannñ. Od zachodu, na tle zielonej Ĉciany parku (A) wid- niejñ sztuczne ruiny (nr 11), nato- miast we wschodnim fragmencie par- celi zachowaäy siö szklarnia (nr 10) i altana widokowa (nr 12). Od stro- ny poäudniowej rezydencji widocz- ne sñ solidne mury oporowe, w któ- rych umieszczono tarasy oraz scho- dy ogrodowe. Dziöki odwoäaniu siö do treĈci barokowych stanowiñ one nie tylko rzadko spotykany äñcznik czöĈci reprezentacyjnej i folwarcz- nej, interesujñcñ formö pokonania róĔnicy wysokoĈci terenu, ale rów- nieĔ niezwykle malowniczy akcent w caäym zespole. Po drugiej stronie drogi prowadzñcej jedynie do folwar- ku, a na poäudniowej osi paäacu, zlo- kalizowano wäaĈciwe podwórze go- spodarcze, któremu nadano ksztaät wydäuĔonego prostokñta. Po prze- ciwlegäej stronie rezydencji i na za- mkniöciu jej poäudniowej osi umiesz- czono spichlerz (nr 2, obecnie pu- stostan), zgodnie z obowiñzujñcymi
juĔ wówczas zasadami przeciwpo- Ĕarowymi; tzn. ze wzglödu na fakt, Ĕe konstrukcja budynku jest drewnia- na, a surowce w nim przechowywa- ne äatwopalne, obiekt powinien byè moĔliwie najdalej odsuniöty od do- mostwa. WzdäuĔ däuĔszych pierzei usytuowano pozostaäe zabudowa- nia folwarczne niezbödne do funk- cjonowania majñtku ziemskiego. Ele- wacjö zachodniñ dziedziþca gospo- darczego stanowiñ: dawniej obora (nr 4, obecnie nieuĔytkowana), któ- ra bezpoĈrednio sñsiaduje z dawny- mi oficynami mieszkalnymi (od póä- nocy – nr 7, a od poäudnia – nr 3), które do chwili obecnej peäniñ funk- cje mieszkalne. Natomiast od wscho- du podwórze folwarczne zamykajñ:
potöĔna obora (nr 5) i stodoäa (nr 6).
Oba budynki pozostajñ niezagospo- darowane.
WspóäczeĈnie dawne zaäoĔe- nie paäacowo -folwarczne w ēeleĒ- niku ma dwóch wäaĈcicieli. Paäac wraz z parkiem stanowiñ wäasnoĈè prywatnñ, a folwark naleĔy do Skar- bu Paþstwa i nadzór nad nim sprawu- je Agencja NieruchomoĈci Rolnych.
Ryc. 4. Inwentaryzacja dawnego zaäoĔenia paäacowo-folwarcznego w ēeleĒniku Fig. 4. Inventory of the former palace-grange
complex in ēeleĒnik
Ryc. 5. Propozycja zagospodarowania dawnego zaäoĔenia paäacowo-folwarcznego w ēeleĒniku
Fig. 5. Development proposal of the former
Mimo, Ĕe wszystkie budynki wcho- dzñce w skäad zespoäu wymagajñ prac remontowo -konserwatorskich, to w terenie jest wyraĒnie zaznaczo- na granica dwóch uĔytkowników.
WäasnoĈè prywatna jest utrzymana w naleĔytym porzñdku, natomiast czöĈè paþstwowa – w powszech- nym rozumieniu niczyja – pozosta- je bez Ĉladu najmniejszego zagospo- darowania, czyli ulega systematycz- nej degradacji.
Omawiany zespóä rezyden- cjonalno -folwarczny zostaä umie- jötnie wkomponowany w zastany ukäad ruralistyczny wsi, a paäac sta- nowi jego oryginalnñ dominantö ar- chitektonicznñ; charakteryzuje siö czytelnñ kompozycjñ oraz intere- sujñcñ, neobarokowñ architekturñ.
Sñ to waĔne czynniki, które przema- wiajñ za przywróceniem temuĔ za- äoĔeniu jego dawnej wartoĈci oraz ĈwietnoĈci. Ze wzglödu na lokaliza- cjö, ukäad przestrzenny, architekturö istnieje wiele moĔliwoĈci przystoso- wania zespoäu do wspóäczesnych po- trzeb, jednak z caäñ pewnoĈciñ na- leĔy zaäoĔyè, Ĕe potencjalny inwe- stor ponownie poäñczy w jedno oba podzespoäy.
Na rycinie 5 przedstawiono przykäadowe zagospodarowanie te- renu w granicach opracowania, nie- zaleĔnie od zaproponowanego pro- gramu uĔytkowego. Propozycje ada- ptacyjne mogñ byè bardzo róĔno- rodne, uzaleĔnione przede wszyst- kim od moĔliwoĈci finansowych in- westora oraz pomysäowoĈci i zna-
jomoĈci warsztatu rzemieĈlniczego projektanta. NiezaleĔnie od tego czy powstanie tu centrum hotelowo- -konferencyjne, jeĒdzieckie, SPA, a moĔe nawet upiökszajñcej chirurgii plastycznej; to w pierwszej kolejno- Ĉci naleĔaäoby zaproponowaè funk- cje wszystkim obiektom kubaturo- wym i zgodnie z nowym programem uĔytkowym przeprowadziè ich mo- dernizacjö, rewaloryzacjö. Nastöpnie powinno siö zapewniè dostöpnoĈè komunikacyjnñ tak dla ruchu koäo- wego (äñcznie z odpowiedniñ licz- bñ miejsc parkingowych), jak i pie- szego. Dopiero po wäaĈciwym za- projektowaniu dróg, parkingów, pla- cyków gospodarczych, ĈcieĔek, ale- jek spacerowych, moĔna przystñpiè do zagospodarowania terenów zielo- nych. NaleĔy pamiötaè, Ĕe na opra- cowywanym obszarze przez ostatnie dziesiöciolecia nie wykonywano na- wet podstawowych robót porzñdko- wych, a zatem w tym przypadku nie chodzi tylko o uporzñdkowanie czy odpowiednie zabiegi pielögnacyjne.
W pierwszym etapie prac naleĔaäo- by zabezpieczyè zachowane okazy zieleni wysokiej, a nastöpnie wyko- naè szczegóäowy projekt doboru sza- ty roĈlinnej zgodnie z nowym podzia- äem funkcjonalnym terenu. Szczegól- nie starannie powinno siö opracowaè zieleþ tarasowñ na murach oporo- wych oraz gazon z fontannñ. Niema- äe wyzwanie dla kaĔdego projektanta stanowi znacznych rozmiarów dzie- dziniec folwarczny, który ze wzglö- du na odbywajñce siö na nim prace gospodarcze pozostawaä w przeszäo- Ryc. 6. Rewaloryzacja elewacji wejĈciowej i bocznych dawnego mäyna w Gaworzycach Fig. 6. Revalorization of the entrance and side elevations of the former mill in Gaworzyce
Ĉci przestrzeniñ otwartñ, a w chwili obecnej naleĔaäoby go zagospodaro- waè, ale z poszanowaniem jego daw- nej funkcji. Najbezpieczniejszym rozwiñzaniem byäoby wprowadze- nie wäaĈciwego ukäadu dróg i Ĉcie- Ĕek oraz interesujñcych kompozycji zieleni. Doskonaäe dopeänienie my- Ĉli projektowej stanowiäaby maäa ar- chitektura – charakterystyczna tylko dla tego miejsca.
Znalezienie inwestora, zapropo- nowanie nowego programu funkcjo- nalnego oraz przeprowadzenie dzia- äaþ adaptacyjno -konserwatorskich stanowi nie tylko szansö przetrwa- nia i próbö przywrócenia minio- nej ĈwietnoĈci dawnemu zaäoĔeniu paäacowo -folwarcznemu w ēeleĒni- ku, ale równieĔ starania podniesie- nia rangi oraz atrakcyjnoĈci wsi pod wzglödem rekreacyjno -turystycznym.
Przypadek III – budynek dawnego mÁyna w Gaworzycach
6Case III – building of a former mill in Gaworzyce
Gaworzyce sñ oĈrodkiem gmin- nym usytuowanym w póänocno- -zachodniej czöĈci dawnego woje- wództwa legnickiego, okoäo 15 km na zachód od Gäogowa. W ich cen- trum, w przeszäoĈci, zaäoĔono fol- wark, który bezpoĈrednio sñsiado- waä z paäacem otoczonym okazaäym
parkiem. W skäad obiektów folwarcz- nych wchodziäy m.in. zabudowania przemysäu rolno -spoĔywczego: go- rzelni i browaru. W wyniku prze- budowy i modernizacji zespoäu paäacowo -folwarcznego, która mia- äa miejsce pod koniec XIX wieku, gorzelniö rozebrano, a budynek bro- waru zaadaptowano na mäyn, któ- ry pracowaä jeszcze w latach powo- jennych7.
Gaworzycki mäyn jest zlokali- zowany w centralnej czöĈci miejsco- woĈci przy gäównej ulicy, niedaleko Urzödu Gminy. Zajmuje nieduĔñ par- celö budowlanñ i wyróĔnia siö wĈród sñsiadujñcych zabudowaþ masywnñ bryäñ z doskonale dobranym history- zujñcym detalem architektonicznym.
Dwukondygnacyjny budynek wznie- siono tradycyjnñ metodñ murowanñ;
jest czöĈciowo podpiwniczony. Wäa- Ĉciwa bryäa ma ukäad jednonawo- wy i przykryto jñ wysokim, dwuspa- dowym dachem (konstrukcja drew- niana), krytym dachówkñ karpiów- kñ. Od strony poäudniowej widocz- ne sñ dwie zróĔnicowane pod wzglö-
dem wysokoĈciowym przybudówki.
Obiekt jest wyposaĔony w instala- cjö elektrycznñ, wodociñgowñ i ka- nalizacyjnñ.
Ze wzglödu na fakt, Ĕe budy- nek mäyna znajduje siö na bardzo maäej dziaäce (upraszczajñc moĔ- na powiedzieè, Ĕe prawie pokrywa siö z obrysem Ĉcian zewnötrznych), prace adaptacyjne skupiono na bry- le. Jednak celem pozyskania niezwy- kle cennego terenu zaäoĔono likwida- cjö istniejñcego ogrodzenia, mniej- szej i niĔszej dobudówki oraz usu- niöcie platform, säuĔñcych niegdyĈ do przeäadunku towarów. Na pozy- skanej przestrzeni wygospodarowa- no kilka miejsc postojowych (w tym dla osoby niepeänosprawnej), niedu- Ĕe place gospodarcze (wyodröbnio- na strefa czysta i brudna), strefö wej- Ĉciowñ z zapewnionñ pochylniñ dla osób niepeänosprawnych oraz nieco terenu zielonego.
Prace modernizacyjno -konser- watorskie na obiekcie skupiono przede wszystkim na rewaloryza- cji elewacji, w oparciu o materiaäy
archiwalne, celem zachowania au- tentycznoĈci formy i detalu (ryc. 7) oraz adaptacji wnötrza zgodnie z nowym programem uĔytkowym.
Po licznych rozmowach w miesz- kaþcami, zapoznaniu siö z ich po- trzebami i oczekiwaniami w stosun- ku do tegoĔ miejsca, zaproponowa- no funkcjö gastronomiczno -hotelowñ (ryc. 6). W poäudniowej elewacji dawnego mäyna umieszczono gäów- ne wejĈcie, w którego bezpoĈrednim sñsiedztwie przewidziano szatniö.
Po przejĈciu przez wiatroäap znaj- dujemy siö w jednoprzestrzennej sali restauracyjno -kawiarnianej, któ- rñ umeblowano w taki sposób, aby w razie potrzeby moĔna by niemal natychmiast zmieniè jej aranĔacjö (ryc. 8). JednakĔe w czöĈci pomiesz- czenia przewidziano miejsca siedzñ- ce w formie lóĔ – chodzi o uzyska- nie klimatu tzw. klubowego. Z gäów- nej sali, zajmujñcej wschodniñ czöĈè budynku, przechodzi siö w kierun- ku wschodnim do sali mniejszej. We
wspomnianej sali dominuje bar, któ- rego zaplecze wraz z pomieszczenia- mi socjalnymi dla personelu zapro- ponowano w zachowanej dobudów- ce. Po przeciwlegäej stronie baru wy- gospodarowano dodatkowe miejsca siedzñce, oddzielone jedynie Ĉcian- kñ dziaäowñ od wyjĈcia ewakuacyj- nego. Wschodniñ czöĈè parteru zaj- mujñ toalety oraz klatka schodowa, w której wnötrzu moĔna dodatkowo umieĈciè windö dla osób niepeäno- sprawnych. Kondygnacja podziem- na doskonale nadaje siö na kotäow- niö, natomiast piötro i czöĈè podda- sza – na pokoje goĈcinne z wäasny- mi wözäami sanitarnymi.
Przykäad gaworzyckiego mäy- na pokazuje, Ĕe studenci architektu- ry krajobrazu radzñ sobie tak w tere- nie otwartym, jak i zamkniötym, jaki z caäñ pewnoĈciñ stanowiñ wnötrza budynków.
Podsumowanie
Conclusion
Zaprezentowane powyĔej trzy przypadki obrazujñ tylko w minimal- nym stopniu róĔnorodnoĈè zespoäów architektoniczno -krajobrazowych oraz treĈci prac wykonywanych na wybranych obiektach, które obo- wiñzujñ studentów kierunku architek- tura krajobrazu Uniwersytetu Przy- rodniczego we Wrocäawiu w ramach zajöè kursowych, a w trakcie, któ- rych proces twórczy skupia siö gäów- nie na umiejötnym poäñczeniu zagad- nieþ konserwatorskich z dziaäaniami Ryc. 8. Przykäadowe wizualizacje aranĔacji wybranych wnötrz dawnego mäyna w Gaworzycach
Fig. 8. Sample design visualizations of the selected interiors of the former mill in Gaworzyce
adaptacyjnymi do wspóäczesnych po- trzeb oraz technicznymi wymagania- mi projektowymi. Zakres poszczegól- nych èwiczeþ jest dopasowywany przede wszystkim do ram czasowych danego przedmiotu oraz liczebnoĈci grup opracowujñcych zadane tema- ty. Jednak niezaleĔnie od rodzaju wy- branego zaäoĔenia, program i harmo- nogram zajöè jest dobierany w taki sposób, aby studenci mogli zapoznaè siö z podstawowymi zagadnieniami konserwatorskimi i metodologiñ prac na obiektach zabytkowych lub podle- gajñcych ochronie konserwatorskiej.
Zarys metody postöpowania konserwatorskiego powinien byè do- käadnie okreĈlony, a kaĔdy projek- tant ĈciĈle jej przestrzegaè. W pierw- szym etapie prac naleĔaäoby za- poznaè siö z historiñ danego miej- sca na podstawie dostöpnej literatu- ry i materiaäów Ēródäowych oraz ar- chiwalnych. Sprawdziè i zapoznaè siö z najnowszymi opracowania- mi naukowymi zwiñzanymi z opra- cowywanym tematem. Równole- gle powinny byè prowadzone prace w terenie polegajñce przede wszyst- kim na opracowaniu dokumentacji fotograficzno -rysunkowej, inwenta- ryzacyjnej oraz analitycznej dotyczñ- cej programu uĔytkowego, stanu za- chowania wystöpujñcych komponen- tów, komunikacji, zachowanej szaty roĈlinnej itp. Nastöpnie naleĔaäoby siö zapoznaè z obowiñzujñcymi ak- tami prawnymi dla zadanego zespo- äu architektoniczno -krajobrazowego poczñwszy od miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
(jeĔeli go nie ma, to ze studium uwa- runkowaþ i kierunków zagospoda- rowania przestrzennego), wytyczny- mi konserwatorskimi, a takĔe pozo- staäymi aktami prawnymi dotyczñcy- mi danego obszaru. Niezwykle istot- na jest wnikliwa analiza, a nastöpnie umiejötne poäñczenie wymagaþ in- westora z zaleceniami konserwator- skimi oraz oczekiwaniami mieszkaþ- ców. Dopiero po zebraniu i przeana- lizowaniu zgromadzonego materia- äu moĔna przystñpiè do opracowy- wania koncepcji projektowej. Na- leĔy jednak zawsze pamiötaè o hi- storii i tradycji danego miejsca, po- niewaĔ one zobowiñzujñ do wäaĈci- wego postöpowania adaptacyjnego i projektowego.
Dziaäania te majñ na celu uĈwiadomienie przyszäym architek- tom krajobrazu waĔnoĈci problema- tyki konserwatorskiej i restaurator- skiej, wskazania im metody postöpo- wania z zabytkowymi bñdĒ objötych ochronñ konserwatorskñ budowlami lub zespoäami, a takĔe uwraĔliwie- nie mäodych ludzi na to, co „stare”.
PoniewaĔ nie wszystko, co jest sta- re i zaniedbane, jest bezwartoĈcio- we. Nierzadko sñ to bardzo interesu- jñce, chociaĔ niedoceniane obiekty bödñce Ĉwiadkami minionych epok lub przynajmniej dziesiöcioleci, wy- róĔniajñce siö oryginalnñ architektu- rñ, doskonale wpisujñce siö i utoĔ- samiajñce z miejscem, w którym po- wstaäy. NaleĔy zdawaè sobie sprawö z faktu, Ĕe stanowiñ dziedzictwo kul- turowe, które jeĔeli zostanie caäkowi- cie zniszczone, to utracone bezpow-
rotnie. Z tego wzglödu tak istotnymi kwestiami sñ wyczucie i ĈwiadomoĈè konserwatorska oraz wäaĈciwe postö- powanie zgodne z zasadami konser- watorskimi.
Renata Gubaþska Instytut Architektury Krajobrazu
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocäawiu Institute of Landscape Architecture
Wroclaw University of Environmental and Life Sciences
Przypisy
1 Pobrano ze strony internetowej Wydziaäu InĔynierii Ksztaätowania ćrodowiska i Geo- dezji, zakäadka dotyczñca standardów ksztaä- cenia (Ēródäo: http://www.aqua.up.wroc.pl/dy- daktyka/kierunek-architektura-krajobrazu/stan- dardy-ksztalcenia/).
2 Ibidem.
3 Za: Rouba B. J., 2008, Teoria w prakty- ce polskiej ochrony, konserwacji i restauracji dziedzictwa kultury [w:] „Wspóäczesne proble- my teorii konserwatorskiej w Polsce” pod red.
B. Szmygina, Wyd. Politechniki Lubelskiej, Warszawa – Lublin, s. 103.
4 Opracowanie graficzne wykonaäa grupa studentów IV roku AK: Sylwia Gorzko, Anna Radwan, Justyna WoĈ-ćciegienko, Emilia Ze- mlak pod kierunkiem R. Gubaþskiej, w ramach èwiczeþ kursowych z przedmiotu Konserwacja i rewaloryzacja w roku akad. 2007/2008.
5 Planszö inwentaryzacyjnñ i koncepcjö zago- spodarowania wykonaäy studentki III roku AK:
Justyna Czerwik i Agata Dubaniowska pod kie- runkiem R. Gubaþskiej, w ramach zajöè kurso- wych z przedmiotu Projektowanie obiektów ar- chitektury krajobrazu w roku akad. 2009/2010.
6 Rysunki wykonaäy studentki IV roku AK:
Anna Szwarc i Maägorzata Sieledczyk pod kie- runkiem R. Gubaþskiej, w ramach èwiczeþ pro- jektowych z przedmiotu Architektura poprze- mysäowa w roku akad. 2006/2007.
7 Na podstawie informacji uzyskanych w Urzödzie Gminy w Gaworzycach.
