Recenzja : Etienne Gilson, La Philosophie au moyen-age des originesfatristiques a la fin du XIV siecle, Paris, Payot, 1947.

(1)

IV. R E C E N Z J E I N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E

E t i e n n e G i l s o n , L a Philosophie au moyen-age des origines fatristiques a la fin du X IV siecle, Paris, Payot, 1947.

Znane jest już w Polsce nazwisko Stefana G ilson’a, ale tylko oso- by studiujące gruntow niej historię filo zo fii zdają sobie sprawę z tego, że stanow i on największy dziś chyba autorytet w zakresie filozofii śre

dniowiecznej. Przyjęcie Gilson’a do A kad em ii Francuskiej w m aju 1947 przyczyniło się do tego, że zaczęto się szerzej interesow ać jego twór

czością. G ilson jest autorem w ielu dzieł, k tó re śm iało uznać możemy za klucz pozwalający nam zrozum ieć niezw ykłe bogactwo i wielostron

ność średniowiecznego życia umysłowego a zwłaszcza ówczesnej proble

m a ty k i filozofioenej. W spaniałe m onografie poświęcone Augustynowi;

Bernardowi, Bonaw enturze czy Tomaszowi nie ustępują takiej mistrzow

skiej syntezie jak „Duch filo zo fii średniowiecznej" (L’esprit de la philosophie medievale, Paris, J. Vrin, 1944). Ale najpow szechniej znaną u nas pozycją bibliograficzną G ilson’a były dwa to m iki jego historii filo

zofii średniowiecznej wydane w 1922 u P ayot’a, będące dobrym i jasnym zarysem tego działu h isto rii filozofii. Otóż rozwinięte bardzo szeroko i głęboko przem ienione ukazało się to dzieło ponow nie jako tom obej

m ujący przeszło 700 gęsto zadrukowanych stron. Kto szuka wyczerpu

jącej b ibliografii lub m ożliw ie pełnego bogactwa szczegółów historycz

nych, ten znajdzie je raczej w m onum entalnym i zawsze podstawowym dziele Ueberwega-Geyera, Grundriss der Geschichte der Philosophie, II tom (die patristische und scholastische Philosophie), Berlin, E. S.

Mittler, 1928—lub w doskonałej histo rii filozofii średniowiecznej M. de W u lf’a : Histoire de la philosophie m ediśvale, Paris, J. V rin , 1934—37, trzy. tom y. Jednakże prom ień jasnego św iatła w mrokach dla nas osło

nięte życie um ysłowe w ieków średnich wprowadza dopiero Gilson. Jego , Filozofia w wiekach średnich* to arcydzieło syntezy. Naturalnie, że można żałować, iż pom inięto w n im niem al całkowicie aparat erudycyj- ny (n. p. przy przytaczanych tekstach przeważnie nie podano miejsc, z których są zaczerpnięte)— a w biblio grafii uw zględniono tylko dane najw ażniejsze—jednak nawet te n ie w ątp liw e braki stanow ią z pewnego pu n ktn widzenia zalety: w niczym nie przeryw ają one biegu myśli, któ

ra nieustannym w ysiłkiem twórczym i krytycznym dąży do odtworzenia obiektywnych ram życia umysłowego badanej epoki.

(2)

289

W dziesięć rozdziałów ujm uje autor kilkadziesiąt odcinków proce

sów rozwojowych. Całość nie jest opracowana czysto chronologicznie;

czasowo zachodzą poszczególne odcinki na siebie, ale w obrębie każdego z nich zachowane jest ściśle następstwo czasowe. Każdy zresztą z o m a wianych działów stanowi dla siebie całość. Poza w ielu poglądam i o za

sadniczej wartości, wprost rewelacyjne są analizy G ilson’a obu okresów przejściowych: opoki patrystycznej i źródeł renesansu. Trudno o głębszą syntezę wczesnej m yśli chrześcijańskiej, która począwszy od św. Paw ła w nieustannym wysiłku starała się „uchrześcijanić“ platonizm i in n e otrzymane w spadku nnrty filo zo fii starożytnej. Nie m n iej przekonyw u

jący jest pogląd G ilso n ’a na renesans; tym , co dla renesansu istotne, to walka ze scholastyką, natom iast n aw rót do m yśli starożytnej bynajm niej nie jest zdobyczą renesansu. Zasługą G ilson’a jest udokum entow anie te

go twierdzenia na szerokiej podstawie dowodowej. N ikt nie może po

m inąć omawianego dzieła, gdy zam ierza zapoznać się z jakim kolw iek działem dziejów filozofii średniowiecznej.

Stefan Sw ieżaw ski Ks. F r a n c i s z e k K w i a t k o w s k i T. J., Profesor Fakultetu Filozoficznego Księży Jezuitów w Krakowie. F ilo zo fia wieczysta w zarysie.

Tomów 3. Kraków 1947. W ydaw nictw o Apostolstwa Modlitwy.

Autor, w ieloletni profesor S tn din m Filozofii Ks. Jezuitów w Kra

kowie, znany ze swoich prac z zakresu filo zo fii, w ydał ostatnio obszerne trzytomowe dzieło, zawierające systematyczny w ykład całej filo zo fii, w y

stępującej oddawna pod mianem filo zo fii wieczystej.

Tom I zawiera wiadomości wstępne o filozofii (7— 37), historię f i

lozofii (38— 198), filozofię m y ś li(.200—2451, oraz filozofię prawdy (247— 389) Tom. II daje wykład filozofii b ytu (7— 77), filo zo fii św iata nieorga

nicznego (81—126) i filozofię duszy (129—268).

Tom III obejmuje filozofię Boga (7— 249l, filozofię obyczaju (254—

348), oraz skorowidz im ienny i rzeczowy (349— 403).

Filozofia chrześcijańska, nazywana od czasów Leibniza „wieczystą*1 zajm uje wyjątkowe stanowisko w dziejach k u ltu ry europejskiej. Przez wiele stuleci była ona jedyną filozofią, która kształtow ała myśl euro

pejską. Ona stworzyła syntezę filozofii i religii, dostarczyła im pulsów do samodzielnej krytycznej m yśli naukowej i zaw ażyła na rozwoju e u

ropejskiego życia społecznego. Wiele pojęć i urządzeń, stanowiących dziś ogólno-europejski „dorobek” kulturaln y, z niej wzięło swój począ

tek. Choć tyle systemów filozoficznych przem inęło, a nowe, jakie po nich nastąpiły, w ywoływały niepokojący chaos ideowy, filozofia wieczy

sta ntrzym ała swoje w pływ y i oparła się niszczycielskiem u działan iu czasu. J a ż ta „ponadczasowość” świadczy o jej wewnętrznych w ar

tościach, które właśnie w ostatnich czasach są należycie oceniane. Je j

R cozniki Filozoficzne 1946 ^{1 9 *}