Title: Stosunki polsko-niemieckie w okresie rządu koalicji PO-PSL. Wybrane problemy

(1)

Title: Stosunki polsko-niemieckie w okresie rządu koalicji PO-PSL. Wybrane problemy

Author: Bogusława Podsiadło

Citation style: Podsiadło Bogusława. (2017). Stosunki polsko-niemieckie w okresie rządu koalicji PO-PSL. Wybrane problemy. W: P. Grzywna i in. (red.),

"Między ideą, pasją a działaniem : księga jubileuszowa dedykowana dr. hab.

Marianowi Mitrędze" (S. 667-689). Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu

Śląskiego.

(2)

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Stosunki polsko-niemieckie w okresie rządu koalicji PO-PSL

Wybrane problemy

Wprowadzenie

Relacje między Polską a Niemcami w różnych sferach społecznej aktywno- ści od początku przemian politycznych w 1989 roku charakteryzowały się dużą intensywnością. Ze względu na spory stopień zbieżności wielu celów politycznych Polski i Niemiec w latach 90. XX wieku mówiono o polsko-niemieckiej wspólnocie interesów. Później nastąpił okres pewnego dystansu (1998–2004), a w latach 2005–2007 doszło do wyraźnego pogorszenia wzajemnych relacji, wystąpiły liczne kontrowersje i nieporozumienia.

Przedterminowe wybory parlamentarne w Polsce w październiku 2007 roku wygrała Platforma Obywatelska (PO), uzyskując 41,51% głosów, co przełożyło się na 209 mandatów poselskich. W wyniku wyborów powstał rząd koalicyjny Platforma Obywatelska-Polskie Stronnictwo Ludowe na czele z Donaldem Tuskiem. Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) przy poparciu 8,91% wyborców uzyskało 31 mandatów. Po kolejnych wyborach parlamentarnych, które odby- ły się w październiku 2011 roku, koalicja PO-PSL utrzymała władzę w Polsce i rządziła drugą kadencję, aczkolwiek obie partie odnotowały gorsze wyniki aniżeli w wyborach w 2007 roku (PO uzyskała 39,18% głosów, PSL 8,36%)¹.

1 Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 października 2007 roku o wynikach wyboru do Sejmu Rzeczypospolitej Polski przeprowadzonych 21 października 2007 roku, http://wybory2007.pkw.gov.pl/SJM/pliki/DOKUMENTY/obwieszczenia/Obwieszczenie_PKW_

(3)

Objęcie władzy w Polsce przez koalicyjny rząd PO-PSL zostało przyjęte przez polską i niemiecką opinię publiczną życzliwie, w związku z czym rok 2008 uznano za rok szansy na powrót polityki dialogu². Dobrym przykładem woli polepszenia polsko-niemieckich stosunków było mianowanie Władysła- wa Bartoszewskiego, dwukrotnego ministra spraw zagranicznych, na stanowisko sekretarza stanu w Kancelarii Rady Ministrów, odpowiedzialnego za dialog międzynarodowy, w tym przede wszystkim za stosunki z Niemcami.

Także rząd Angeli Merkel przychylnie odniósł się do ugrupowań, które prze- jęły władzę w Polsce, tym bardziej że niemiecka chadecja (CDU) oraz PO i PSL współpracowały już od pewnego czasu w tej samej frakcji w Parlamencie Eu- ropejskim – w Europejskiej Partii Ludowej³, a osobiste kontakty przywódców obu rządów były określane jako wyjątkowe dobre⁴.

W niniejszym artykule po zarysowaniu założeń polskiej polityki wobec Niemiec formułowanych przez rząd koalicyjny PO-PSL przedstawione zostaną wybrane kwestie sfery stosunków bilateralnych, z uwzględnieniem współpra- cy oraz kwestii spornych, ale z pominięciem wzajemnych relacji na płaszczyź- nie europejskiej. Rozważania dotyczą funkcjonowania rządu PO-PSL, poczy- nając od jego powstania w listopadzie 2007 roku i działalności najpierw pod kierownictwem Donalda Tuska, a po jego odejściu z rządu we wrześniu 2014 roku (30 sierpnia został on bowiem wybrany na szefa Rady Europejskiej – stanowisko to objął 1 grudnia) – pod przywództwem Ewy Kopacz, aż do wybo- rów parlamentarnych w październiku 2015 roku.

Polityka wobec Niemiec

w założeniach polityki zagranicznej rządu PO-PSL

Założenia polityki zagranicznej koalicji rządowej PO-PSL zostały przedstawione przez premiera Donalda Tuska w Programie działania Rady Mini-

do_Sejmu_RP.pdf [data dostępu: 17.09.2013]; Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 11 października 2011 roku o wynikach wyboru do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 9 paź- dziernika 2011 roku, http://pkw.gov.pl/g2/2011_10/445f624b1f6fbcca94c9761c5fac9f1a.pdf [data dostępu: 17.09.2013].

2 Zob. szerzej M.E. Rotter, R. Freudenstein: Powrót do przyszłości? Stosunki polsko-niemieckie po zmianie rządu w Polsce. „Dialog” 2008, nr 82, s. 13; P. Buras: Stosunki polsko-niemieckie: w poszu- kiwaniu nowego paradygmatu. „Sprawy Międzynarodowe” 2007, nr 1–2; A. Wolff-Powęska: Trzeba skończyć tę wojnę. „Gazeta Wyborcza”, 23.11.2007; B.T. WieliŃski: Tusk z Merkel bez tematów tabu.

„Gazeta Wyborcza”, 11.12.2007.

3 PO od 2002 roku, a PSL od 2004 są członkami Europejskiej Partii Ludowej, która jest najlicz- niejszą grupą polityczną w Parlamencie Europejskim.

4 Wielu komentatorów życia politycznego podkreślało, że tak serdecznych stosunków jak z Donaldem Tuskiem kanclerz Merkel nie utrzymywała z żadnym innym mężem stanu. Zob.

A. KrzemiŃski: Merkotusk. „Polityka”, 11.09.2013.

(4)

strów 23 listopada 2007 roku oraz w drugiej kadencji 19 listopada 2011 roku, a także w exposé premier Ewy Kopacz 1 października 2014 roku, a następ- nie rozwinięte w informacjach na temat polityki zagranicznej przedstawia- nych Sejmowi przez ministrów spraw zagranicznych – Radosława Sikorskie- go: 7 maja 2008, 13 lutego 2009, 8 kwietnia 2010, 16 marca 2011, 29 marca 2012, 20 marca 2013, 8 maja 2014 roku, oraz Grzegorza Schetynę: 4 listopada 2014 oraz 23 kwietnia 2015 roku⁵.

W exposé premiera Donalda Tuska w 2007 roku pojawiły się oczekiwane i przychylne dla bilateralnej współpracy elementy. „Chcemy – podkreślił – roz- wijać strategiczne stosunki z Niemcami nie unikając spraw trudnych. Wszy- scy w Polsce wiemy, że relacje polsko-niemieckie są równocześnie kluczowe dla dobrej pozycji obu państw w Unii Europejskiej i równocześnie wymaga- ją szczególnej pieczołowitości, braku kompleksów, jasnego, twardego kiedy trzeba i przyjaznego stawiania wzajemnych problemów, wzajemnych ocze- kiwań. Gwarantuję, że te relacje przyniosą satysfakcję całej Unii Europejskiej i obu partnerom”⁶.

W podobnym duchu wypowiadał się minister Sikorski, przekonując, że

„w ostatnim dwudziestoleciu udało się nam przekształcić fatalizm polsko- -niemieckiego sąsiedztwa w »przestrzeń nadziei«. Pomogła w tym przeku- wana wizja Krzysztofa Skubiszewskiego o tym, że »Droga Polski do Europy wiedzie przez Niemcy«”⁷.

W reakcji na spory historyczne z naciskiem podkreślał on, że Niemcy „są naszym kluczowym sojusznikiem i partnerem w UE i NATO, który ceni polski wkład w pogłębianie ducha integracji i budowanie wspólnoty świata zachodniego”. Minister nie krył, że pozostaje jeszcze wiele spornych problemów,

„ale kwestii tych nie należy ubierać w historyczny kostium, ale czynić przedmiotem refleksji oraz rozwiązań […]. Ważniejsze jest jednak wspólne, polskie i niemieckie, poczucie odpowiedzialności za przyszłość Unii Europejskiej.

Współpraca Polski i Niemiec potwierdza, że o historii powinniśmy pamiętać, przyszłość zaś współtworzyć, mając na względzie interes narodowy i wspól- notowy”⁸. W czasie zaś dalszej współpracy zwracał uwagę, że „z Niemcami

5 Zob. szerzej K. Szpak: Założenia programowe polityki zagranicznej koalicji rządowej PO-PSL w la- tach 2007–2011. W: Główne kierunki polityki zagranicznej rządu Donalda Tuska. Red. P. MusiaŁek.

Kraków, Wydawnictwo eSPe, 2012, s. 11–21.

6 Exposé premiera Donalda Tuska, http://stosunki-miedzynarodowe.pl/teksty-zrodlowe/prze mowienia/1137-expose-premiera-donalda-tuska-fragment-dotyczacy-polityki-zagranicznej-23 -listopada-2007r [data dostępu: 21.09.2013].

7 Wystąpienie Ministra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego w 20-lecie Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. Warszawa, 12 października 2011 roku, s. 1, http://www.msz.

gov.pl/resource/eb5f2216-b6b0-4d3d-9231-73aa97cd70c5:JCR [data dostępu: 20.09.2013].

8 Informacja rządu na temat polityki zagranicznej w 2009 roku (przedstawiona przez Mini- stra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego na posiedzeniu Sejmu 13 lutego 2009 roku).

„Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2010, s. 16, 19, 20.

(5)

łączy nas wspólnota interesów i demokratycznych wartości”, a ponieważ „kraj ten ugruntował swoją kluczową pozycję na kontynencie, w naszym interesie jest, aby Niemcy oddziaływały na Europę w ramach mechanizmu konsultacji, na które państwa członkowskie – a więc także my – mają spory wpływ”⁹. Po wyborach parlamentarnych w październiku 2011 roku rząd PO-PSL potwierdził wolę kontynuacji kooperatywnego wobec Niemiec kursu polskiej polityki zagranicznej. W jej założeniach, zwracając uwagę na stosunki dwustronne z najważniejszymi partnerami, rząd premiera Tuska przypisał więc szczególną rolę relacjom z Republiką Federalną Niemiec. Przemawiając w sejmie (marzec 2013 roku) R. Sikorski podkreślił: „Z Niemcami mamy wspólną strategiczną wizję przyszłości Unii oraz podobne recepty na wyjście z kryzy- su. Razem dbamy o sąsiedztwo, w szczególności wschodnie”. Innym zaś razem (w maju 2014 roku) zapewniał, że „kluczowym partnerem politycznym Polski pozostają w Europie Niemcy”¹⁰.

Wymienione cele zostały także wyeksponowane w dokumencie zatytuło- wanym „Priorytety polskiej polityki zagranicznej 2012–2016”, przygotowanym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i przyjętym w marcu 2012 roku przez Radę Ministrów. Była to pierwsza wieloletnia strategia polityki zagranicznej (w tym europejskiej) od początku przemian politycznych w 1989 roku, w perspektywie dłuższej niż jeden rok. Wśród priorytetów na pierwszym miejscu znalazł się postulat „silnej Polski w silnej unii politycznej [UE]”, jako drugi wy- mieniono postulat, że Polska ma być „wiarygodnym sojusznikiem w stabilnym ładzie euroatlantyckim”. Kolejny postulat to otwartość Polski „na różne kierunki i wymiary współpracy regionalnej” i przypisanie szczególnej roli Republice Federalnej Niemiec. „Niemcy – podkreślono – są najważniejszym partnerem Polski w relacjach dwustronnych”, a w zakładanej „perspektywie lat 2012–

2016 rozwój współpracy gospodarczej, kontaktów naukowo-badawczych, tu- rystycznych i kulturalnych oraz partnerska współpraca transgraniczna i regio- nalna są gwarantem dobrych stosunków polsko-niemieckich i fundamentem wzajemnego zrozumienia. Potrzebne jest jednak wyeliminowanie pozostają- cych problemów, w tym finalne zamknięcie spraw dotyczących przeszłości”¹¹.

9 Informacja Ministra Spraw Zagranicznych ma temat polityki zagranicznej RP w 2011 roku, s. 8, http://www.msz.gov.pl/resource/6fd9a0c0-79ef-4eac-82ef-5fbc4202948e:JCR [data dostępu:

21.09.2013].

10 Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2013 roku, http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/informacja_ministra_spraw_zagra nicznych_o_zadaniach_polskiej_polityki_zagranicznej_w_2013_roku [data dostępu: 25.11.2014];

Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2014 roku, http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/informacja_ministra_spraw_zagra nicznych_o_zadaniach_polskiej_polityki_zagranicznej_w_2014_roku [data dostępu: 25.11.2014].

11 Priorytety polskiej polityki zagranicznej 2012–2016, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, marzec 2012, s. 6, 17, http://www.msz.gov.pl/resource/aa1c4aec-a52f-45a7-96e5-06658e73bb4e:JCR [data dostępu: 20.09.2013].

(6)

W podobnym tonie wypowiadał się również szef polskiej dyplomacji Grze- gorz Schetyna. Między innymi w wygłoszonej w Sejmie 23 kwietnia 2015 roku Informacji Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polityki zagranicznej podkreślił, że „Niemcy są dzisiaj głównym europejskim partnerem Polski.

Za cztery dni odbędą się kolejne polsko-niemieckie konsultacje międzyrządo- we, podczas których zostanie podpisana m.in. umowa o współpracy służb po- licyjnych. Trudno byłoby sobie dziś wyobrazić współczesną nam Unię Euro- pejską bez partnerstwa polsko-niemieckiego, wyrastającego z wielkiego gestu polskiego Kościoła katolickiego. Także w przyszłości orędzie biskupów powin- no być źródłem inspiracji polskiego myślenia o Europie”¹².

Na tej podstawie można stwierdzić, że polityka wobec Niemiec wśród za- łożeń polityki zagranicznej Polski w rządzie PO-PSL stanowiła ważny i wy- raźnie eksponowany element. Relacje Polski z Republiką Federalną Niemiec oparte na członkostwie w Unii Europejskiej i NATO tworzyły najbardziej roz- budowany człon polityki zagranicznej tego rządu. Widać to szczególnie wy- raźnie w dokumentach programowych rządu i ministerstwa spraw zagranicznych, a także w bieżących wypowiedziach polityków koalicji.

Stosunki dwustronne

Kwestie historyczne

W stosunkach bilateralnych rolę istotną odgrywała tzw. polityka pamięci, a przede wszystkim spór o Centrum przeciwko Wypędzeniom oraz roszczenia majątkowe wysiedlonych Niemców.

Z inicjatywą budowy Centrum jako ośrodka upamiętniającego przymuso- we wysiedlenia Niemców z Europy Środkowo-Wschodniej po II wojnie świa- towej wystąpiła we wrześniu 2000 roku przewodnicząca Związku Wypędzo- nych Erika Steinbach. Koncepcja ta od samego początku wywołała ożywioną dyskusję w Polsce i w Niemczech oraz sprzeciw Polaków. Stwarzając niebez- pieczeństwo przeinaczania prawdy historycznej i przedstawienia problemu wysiedleń ludności niemieckiej w oderwaniu od kontekstu odpowiedzialno- ści Niemiec za II wojnę światową, stała się przedmiotem sporu w relacjach polsko-niemieckich¹³.

12 http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/minister_grzegorz_schetyna_o_priory tetach_polskiej_dyplomacji_1 [data dostępu: 5.12.2016].

13 Szerzej zob. Z. Mazur: Centrum przeciwko Wypędzeniom (1999–2005). Poznań, Instytut Za- chodni, 2006; M. Stolarczyk: Zbieżność i różnice interesów w stosunkach polsko-niemieckich 1989–

2009. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010, s. 413–435; E. Bojenko-Izdebska:

Kontrowersje wokół utworzenia Centrum przeciwko Wypędzeniom – zmiany świadomości i tożsamości na- rodowej w Niemczech i w Polsce. W: Międzynarodowe implikacje procesu integracji europejskiej dla Pol-

(7)

Projekt utworzenia Centrum przeciwko Wypędzeniom miał jednak w Re- publice Federalnej Niemiec duże poparcie ze strony partii chadeckiej. W związ- ku z tym w umowie koalicyjnej CDU/CSU-SPD z listopada 2005 roku zawarto obietnicę budowy muzeum upamiętniającego wysiedlenia pod wstępną nazwą

„widoczny znak”¹⁴. Zapis ten stał się oficjalnym stanowiskiem rządu Angeli Merkel. Strona niemiecka konsekwentnie dążyła do jego realizacji i podejmo- wała także starania o akceptację rządu polskiego dla tej propozycji. Debatę na ten temat podjął rząd PO-PSL z Donaldem Tuskiem na czele.

Należy jeszcze przypomnieć, że oprócz tej rządowej inicjatywy w formie

„widocznego znaku” pozostawała w dalszym ciągu inicjatywa Związku Wy- pędzonych w postaci budowy Centrum przeciwko Wypędzeniom. Problem powrócił u schyłku 2007 roku, kiedy tuż przed jubileuszem 50-lecia Związ- ku Erika Steinbach zapowiedziała, że decyzja o powstaniu Centrum zapadnie w najbliższych miesiącach.

Optymistyczne zapewnienia E. Steinbach nie zostały jednak potwierdzo- ne, tym bardziej że 10 grudnia 2007 roku niemiecki rząd oświadczył, że stworzy w Berlinie placówkę upamiętniającą wysiedlenia. Instytucja ta miała przy- brać formę fundacji finansowanej z budżetu centralnego i podlegać cieszącemu się dużą renomą Niemieckiemu Muzeum Historii w Berlinie. Podstawą tego projektu miała być wystawa pokazywana pod koniec 2005 roku w bońskim Domu Historii Niemiec, a w 2006 roku w Berlinie¹⁵.

Podczas pierwszej wizyty premiera Donalda Tuska w Berlinie 11 grudnia 2007 roku rozmawiano o „widocznym znaku”. Nie doszło jednak do zniesie- nia polskiego sprzeciwu wobec tej inicjatywy, nie rozwiązano również żad- nych konkretnych problemów, ale wspólnie uznano potrzebę kontynuacji roz- mów. Okazją stało się spotkanie delegacji polskiej i niemieckiej 5 lutego 2008 roku w Warszawie pod przewodnictwem ministra Władysława Bartoszewskie- go oraz niemieckiego sekretarza stanu w Urzędzie Kanclerskim, pełnomoc- nika rządu ds. kultury i mediów Bernda Neumanna. Podkreślono znaczenie dialogu historycznego w zapobieganiu nieporozumieniom w stosunkach polsko-niemieckich. W kwestii budowy „widocznego znaku” rząd polski przy-

ski i Niemiec. Red. E. Cziomer, M. Czajkowski. Kraków, Wydawnictwo Dante, 2004, s. 278–292;

B. PodsiadŁo: Polsko-niemiecka debata wokół Centrum przeciwko Wypędzeniom. W: Polska – Niemcy – Europa. Pamięci Profesora Piotra Dobrowolskiego. Red. J. Iwanek. Katowice, Wydawnictwo Uni- wersytetu Śląskiego, 2008, s. 237–258.

14 W umowie koalicyjnej CDU/CSU-SPD stwierdzono: „[…] koalicja uznaje konieczność spo- łecznego, jak również historycznego opracowania zjawiska przymusowych przesiedleń, uciecz- ki i wypędzenia […], chcemy w duchu pojednania oraz we współpracy z Europejską Siecią »Pa- mięć i Solidarność« przy udziale Polski, Węgier, Czech, Austrii i Słowacji ustanowić w Berlinie widoczny znak służący upamiętnieniu krzywd związanych z wypędzeniami i ich potępieniu”.

Zob. J. Styczek: Stosunki Polski z Niemcami. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2007, s. 102.

15 Zob. N. Kohtamäki: Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej”

2009, s. 101.

(8)

jął postawę „życzliwej neutralności”, wycofując się wobec niej ze sprzeciwu.

Zastrzegł sobie jednak prawo krytycznego przyglądania się powstającej pla- cówce. „Zdejmujemy temat widocznego znaku z płaszczyzny rządowej – po- wiedział minister Bartoszewski. – Nie znaczy to, że pozbawiamy się w przy- szłości prawa jego oceny”¹⁶. Polska nie przewidywała również formalnego uczestnictwa swych przedstawicieli w tym ośrodku. Stwierdzono również w trakcie dyskusji, że dialog pomiędzy Polską a Niemcami powinien stać się ważnym elementem kształtowania europejskiej świadomości historycznej, w związku z tym postanowiono podjąć działania celem ożywienia Europej- skiej Sieci „Pamięć i Solidarność”.

Niemiecki rząd 3 września 2008 roku przyjął projekt ustawy (zaakcepto- wanej następnie 4 grudnia 2008 roku przez Bundestag) powołującej fundację

„Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”, która miała zarządzać muzeum „widocznego znaku”. W planowanej 13-osobowej radzie fundacji 3 miejsca przy- padły Związkowi Wypędzonych i na jedno z nich w lutym 2009 roku Związek zgłosił kandydaturę Eriki Steinbach. Rozpoczął się spór o obsadę rady fundacji, który toczył się przez większą część 2009 roku.

Z zastrzeżeniami wobec przewodniczącej Związku Wypędzonych wystą- piła strona polska, przypominając jej wcześniejsze wypowiedzi, głosowanie przeciwko traktatowi granicznemu czy też negatywną postawę w sprawie polskiego członkostwa w Unii Europejskiej. Duża aktywność rządu PO-PSL i samego premiera Tuska i ministra Bartoszewskiego miała na celu odsunię- cie Steinbach od tej funkcji i całego przedsięwzięcia¹⁷.

W obliczu zbliżających się wyborów parlamentarnych do Bundestagu nominacja Eriki Steinbach podzieliła także niemieckie partie i opinię publiczną.

Generalnie zdanie rządu polskiego podzielała SPD, chadecja opowiedziała się za kandydaturą przewodniczącej Związku Wypędzonych, a kanclerz An- gela Merkel początkowo zajęła postawę wyczekującą, nie chcąc konfrontacji z włas nym konserwatywnym środowiskiem i zadrażnień w stosunkach z Pol- ską. W rezultacie różnorodnych nacisków ze strony rządu niemieckiego, ale również zdecydowanej postawy strony polskiej i dobrej intensywnej pracy ministra Bartoszewskiego, Steinbach w marcu 2009 roku wycofała swoją kandy- daturę do rady fundacji, a jedno z miejsc przysługujących Związkowi zostało

16 Cyt. za Ł. Adamski: Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej”

2008, s. 112.

17 Premier Tusk zwrócił się do niemieckiej opinii publicznej z apelem o zrozumienie polskich argumentów. Podkreślił, że sam osobiście zaangażował się na rzecz poprawy stosunków polsko- -niemieckich i że powierzenie tej funkcji E. Steinbach byłoby ranieniem polskiej wrażliwości na prawdę o czasach II wojny światowej. Jednocześnie W. Bartoszewski wskazywał, że nominacja ta mogłaby negatywnie wpłynąć na mające się odbyć uroczystości rocznicowe związane z wy- buchem II wojny światowej. Zob. R. Formuszewicz: Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Pol- skiej Polityki Zagranicznej” 2010, s. 108.

(9)

nieobsadzone¹⁸. Tym samym pojawił się jasny sygnał, że niemiecki rząd nie wspiera projektu E. Steinbach odnośnie kształtu fundacji. Władze Związku Wy- pędzonych miały jeszcze nadzieję, że po wrześniowych wyborach do Bunde- stagu rząd chadecko-liberalny (CDU zmieniła partnera koalicyjnego z SPD na FDP) zajmie bardziej przychylne stanowisko w tej sprawie. Tymczasem nowy minister spraw zagranicznych Guido Westerwelle (szef FDP) podczas swej wizyty w Warszawie (31 października 2009 roku) zadeklarował, że sprzeciwi się wszelkim nominacjom niesprzyjającym procesowi pojednania z Polską¹⁹.

To stwierdzenie ministra zapoczątkowało drugi etap sporu o nominację, która toczyła się przez większość 2010 roku. Erika Steinbach, mając świado- mość braku szans na pozytywne dla siebie rozstrzygnięcia, uzależniła (sty- czeń 2010 rok) rezygnację z ubiegania się o stanowisko w radzie fundacji od spełnienia określonych postulatów formułowanych przez Związek Wypę- dzonych. Po negocjacjach z liderami koalicyjnych klubów parlamentarnych Związek Wypędzonych uzyskał obietnicę realizacji większości z nich. Koali- cja rządowa w Polsce nie sformułowała oficjalnego stanowiska w tej sprawie, wskazując na wewnątrzpolityczny charakter toczonego w Niemczech sporu²⁰.

Dyrektorem fundacji został monachijski historyk prof. Manfred Kittel. Jed- nocześnie ukonstytuowała się Rada Fundacji, a jej przewodniczącym został peł- nomocnik rządu Federalnego ds. kultury i mediów Bernd Neumann (zwiększo- no też liczbę jej członków z 13 do 21). W listopadzie 2010 roku Rada Fundacji powołała międzynarodową Radę Naukową Doradców liczącą 15 członków.

Jednym z dwóch polskich członków tego gremium był profesor historii, niem- coznawca Krzysztof Ruchniewicz. Lokalizację Centrum Wystaw, Dokumentacji i Informacji Fundacji Federalnej „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie” przewi- dziano w berlińskim budynku pochodzącym z lat 20. XX wieku – Deutschland- haus (w listopadzie 2011 roku ogłoszono konkurs na jego przebudowę). Fun- dacja zorganizowała pierwsze konferencje i wystawy książek.

Natomiast 11 czerwca 2013 odbył się uroczysty akt rozpoczęcia budowy Centrum Wystaw, Dokumentacji i Informacji. Na realizację tego projektu wła- dze przeznaczyły 29 mln euro, a prawdopodobny termin jego zakończenia to przełom 2016 i 2017 roku. Otwierając uroczystość minister B. Neumann pod- kreślił, że początek budowy Centrum jest ważnym dniem dla kultury pamięci w Niemczech. Wraz z budową przyszłego Centrum będzie zrealizowany projekt dokumentowania losów uciekinierów i wypędzonych, ale wskazania też

18 Wnikliwej analizy sporu o nominacje dokonują: B. Koszel: „Nowe otwarcie?” Stosunki polsko- -niemieckie w okresie rządów koalicji PO-PSL (2007–2009). „Przegląd Zachodni” 2009, nr 4, s. 198–

204 oraz Z. Mazur: Nowa Rada Fundacji „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”. „Biuletyn Instytutu Zachodniego” 2010, nr 44.

19 R. Formuszewicz: Polityka Polski…, s. 109.

20 R. Formuszewicz: Na ścieżce wzrostu. Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Polskiej Polity- ki Zagranicznej” 2011, s. 125.

(10)

przyczyn migracji przymusowych oraz pogłębiania procesu pojednania. W uro- czystościach uczestniczyła także kanclerz Angela Merkel, która w swym prze- mówieniu zaznaczyła, że pamięć potrzebuje odpowiedniej przestrzeni i taką ma właśnie stworzyć przyszłe Centrum, wypełnione odpowiednią treścią²¹.

W listopadzie 2014 roku między szefem fundacji „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie” M. Kittelem a radą naukową doszło do ostrego konfliktu. Kie- rownictwo fundacji pokazało bowiem w Niemieckim Muzeum Historii zarys przyszłej stałej wystawy, która miała być prezentowana w powstającym obec- nie w Berlinie (wspomnianym wcześniej) ośrodku dokumentacyjno-informa- cyjnym. Zdaniem członków rady wystawa zawierała wiele merytorycznych błędów dotyczących relacji polsko-niemieckich. Po interwencji naukowców część dotycząca Polski została usunięta²².

Można mieć jednak nadzieję, że projekt Centrum Wystaw, Dokumentacji i Informacji biorąc pod uwagę konstrukcję Fundacji „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”, a więc sposób powoływania władz, prawnej organizacji, nie bę- dzie miał charakteru rewizjonistycznego i nie będzie stwarzał okazji do politycznej instrumentalizacji migracji wielu Niemców po zakończeniu II wojny światowej.

Drugim obok Centrum przeciwko Wypędzeniom problemem związanym z historią obciążającym stosunki polsko-niemieckie była działalność Powier- nictwa Pruskiego. W latach 1945–1949 przymusowo zostało wysiedlonych z Polski ponad 3 mln Niemców²³. W okresie rządów koalicji PO-PSL powró- ciła sprawa żądań wysiedlonych Niemców i ich potomków, domagających się zwrotu majątków albo wypłaty odszkodowań. Powiernictwo Pruskie to zało- żona w 2001 roku spółka komandytowo-akcyjna, która 15 grudnia 2006 roku złożyła w Europejskim Trybunale Praw Człowieka 23 indywidualne pozwy przeciwko Polsce o odszkodowanie za mienie pozostawione na naszym tery- torium. W uzasadnieniu znalazły się stwierdzenia, że wysiedlenia Niemców w 1945 roku miały charakter czystek etnicznych (a nawet zbrodni przeciwko ludzkości) oraz naruszają art. 1. Protokołu nr 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W 2007 roku Powiernictwo Pruskie poszerzyło swoją działalność domagając się zwrotu dóbr kultury, między innymi wielu obrazów.

21 niemcy-online.pl/komentarze/779-przestrze-pamici-przestrze-pojednania.htmls [data dostę- pu: 27.09.2013].

22 J. Lepiarz: Głęboki kryzys w fundacji „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”, http://wyborcza.

pl/1,91446,16966691,_FAZ___gleboki_kryzys_w_fundacji__Ucieczka__Wypedzenie_.html [data dostępu: 5.12.2014]. Z przewodniczenia fundacji Manfred Kittel został odwołany, a wyłoniony w konkursie pod koniec 2015 roku Winfrid Halder nie znalazł poparcia międzynarodowej rady fundacji, którą opuściło dwóch polskich historyków: Krzysztof Ruchniewicz i Piotr Madajczyk.

23 Na temat powojennych wysiedleń oraz sporu polsko-niemieckiego dotyczącego tych wy- darzeń zob. szerzej J. Kranz: Wysiedlenie ludności niemieckiej w wyniku II wojny światowej: krzywda czy bezprawie. Warszawa, Dom Wydawniczy ELIPSA, 2014; B. Nitschke: Wysiedlenie czy wypędze- nie? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2000.

(11)

W październiku 2008 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka odrzucił pozwy Powiernictwa Pruskiego przeciwko Polsce²⁴. Trybunał uznał, że Pol- ska między styczniem a marcem 1945 roku była pozbawiona prawnej kontro- li nad obszarami, do których odnoszą się pozwy. Powołał się także na kilka umów międzynarodowych regulujących polską granicę zachodnią po II wojnie światowej.

Zarówno strona polska, jak i niemiecka wyraziły zadowolenie z tej decy- zji. Kanclerz Merkel powiedziała, że decyzja ta „potwierdziła […] stanowisko rządu federalnego, że skarga Powiernictwa była nieuzasadniona”, natomiast premier Tusk wskazał, że działalność Powiernictwa Pruskiego nie powinna już szkodzić dobrym kontaktom polsko-niemieckim, „bo sprawa znalazła de- finitywne i oczekiwane przez oba rządy rozstrzygnięcia”²⁵.

Stosunki polityczne

Kontakty między Polską a Niemcami na różnych szczeblach życia politycznego w okresie rządów koalicji PO-PSL charakteryzowały się różnorod- nością i dynamiką. Po okresie pewnego zastoju, a nawet znacznego pogorszenia na poziomie kontaktów politycznych ożywienie dwustronnych relacji od końca 2007 roku stało się dobrym prognostykiem na przyszłość. Symbolem nowego otwarcia w relacjach z Niemcami była wizyta szefa polskiego rzą- du w Berlinie 11 grudnia 2007 roku i jego spotkanie z Angelą Merkel. W ko- mentarzu do tej wizyty napisano w „Gazecie Wyborczej”, że „Tusk przywró- cił właśnie polskiej polityce rozsądne spojrzenie na zachodniego sąsiada. Nie oznacza to, że padł w Berlinie przed Merkel na kolana. Przeciwnie, oba kraje czekają teraz bardzo trudne negocjacje w sprawie gazociągu i upamiętnienia wypędzeń. Jednak rozmawiając w nowym, przyjaznym języku, mamy duże szanse na kompromis”²⁶.

Tylko w 2008 roku kanclerz Angela Merkel złożyła w Polsce cztery wizyty.

W ramach kontaktów roboczych 16 czerwca spotkała się z premierem Donal- dem Tuskiem w Gdańsku. Mimo krótkiego pobytu poruszono wiele tematów, a wśród nich przedstawiono delegacji niemieckiej plan budowy muzeum II wojny światowej w Gdańsku, do czego kanclerz odniosła się przychylnie, obiecując pomoc w utworzeniu muzeum²⁷. Dnia 24 września kanclerz Merkel przybyła do Wrocławia, gdzie otrzymała doktorat honoris causa Politechniki Wrocław-

24 Szerzej na temat prawnych i politycznych aspektów roszczeń zob. W. Stankiewicz: Zasad- ność roszczeń wysiedlonych Niemców. „Przegląd Zachodni” 2009, nr 4; M. Pomorska: Niemieckie roszczenia odszkodowawcze. Aspekt polityczno-prawny. „Przegląd Zachodni” 2012, nr 3.

25 N. Kohtamäki: Polityka Polski…, s. 102.

26 B.T. WieliŃski: Cieplej w Berlinie. „Gazeta Wyborcza”, 13.12.2007.

27 B.T. WieliŃski: Merkel u Tuska, czyli przyjaźń w rozkwicie. „Gazeta Wyborcza”,14.06.2008; Idem:

Pielęgnujmy normalność w stosunkach z Niemcami. „Gazeta Wyborcza”,17.06.2008.

(12)

skiej. Wzięła także udział w Warszawie w uroczystościach Święta Niepod- ległości (11 listopada), a 9 grudnia także w Warszawie uczestniczyła razem z premierem Tuskiem w IX Polsko-Niemieckich Konsultacjach Międzyrządo- wych. Kontrowersyjnym tematem w stosunkach polityczno-gospodarczych był wówczas projekt Gazociągu Północnego, ale rząd niemiecki unikał po- nownych dyskusji na ten temat i projekt nie stał się przedmiotem konsultacji międzyrządowych²⁸.

Z kolei premier Tusk odwiedził Niemcy w 2008 roku trzykrotnie. Przeby- wał w Osnabrück na zaproszenie przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Hansa-Gerta Pötteringa (5 września), spotkał się z kanclerz Merkel w Berlinie w sprawach unijnych (9 października), a we Frankfurcie nad Menem rozma- wiał z prezesem Europejskiego Banku Centralnego Jeanem-Claudem Trichetem.

W kwietniu 2008 roku z niemiecką kanclerz podczas szczytu NATO w Buka- reszcie rozmawiał prezydent Lech Kaczyński. Spotkał się on także w kwietniu z prezydentem Horstem Köhlerem w Grazu podczas konsultacji związanych z traktatem lizbońskim (w spotkaniu tym uczestniczyło ośmiu prezydentów państw europejskich).

Znacznej intensyfikacji uległy kontakty na szczeblu ministerialnym. Biorąc pod uwagę spotkania ministrów spraw zagranicznych, należy zwrócić uwagę na wizytę Franka-Waltera Steinmeiera w Polsce (6–7 kwietnia) i Radosława Si- korskiego w Berlinie (5–6 grudnia). Zarówno w Polsce, jak i w Niemczech me- dia podkreślały przyjacielski charakter tych spotkań. Minister Sikorski gościł bowiem w swoim domu w Chobielinie ministra Steinmeiera, a następnie zło- żył w grudniu rewizytę w jego domu w Berlinie²⁹.

Ożywiła się również współpraca polskiego Sejmu i niemieckiego Bunde- stagu. W październiku odbyło się w Warszawie wspólne posiedzenie komisji spraw zagranicznych obu parlamentów. Uzgodniono także współpracę prezy- dium Sejmu oraz Bundestagu i pierwsze wspólne posiedzenie odbyło się w listopadzie. Towarzyszyła temu konferencja w Krzyżowej na temat stosunków polsko-niemieckich, której patronami byli marszałek Sejmu Bronisław Komo- rowski i przewodniczący Bundestagu Norbert Lammert³⁰.

Pozytywne doświadczenia współpracy z 2008 roku stworzyły dobrą pod- stawę do jej kontynuacji i pogłębiania. W polityce wobec Niemiec koalicja

28 Podpisanie umowy (8 września 2005 roku) na budowę po dnie Morza Bałtyckiego gazocią- gu z Rosji bezpośrednio do Niemiec i państw Europy Zachodniej z pominięciem Polski i państw bałtyckich naruszyło niewątpliwie nasze ekonomiczne interesy. Wzbudziło to niepokój strony polskiej, wiele dyskusji i pogorszenie polsko-niemieckich relacji. Dziś prace przy montażu dwóch nitek Gazociągu Północnego są już zakończone (pierwszą oddano w listopadzie 2011 roku, dru- gą w październiku 2012 roku).

29 http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,5093480.html [data dostępu: 25.09.2013].

30 Analizy stosunków politycznych w roku 2008 dokonano na podstawie: A. Zieleniec: Kroni- ka stosunków międzynarodowych Polski w 2008 roku. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2009.

(13)

rządowa PO-PSL w 2009 roku w sposób istotny upamiętniła wydarzenia historyczne związane z obchodami 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej i 20. rocznicy wyborów parlamentarnych, które doprowadziły do utworzenia rządu z pierwszym niekomunistycznym premierem Tadeuszem Mazowiec- kim i polityki polsko-niemieckiego pojednania.

W obu uroczystościach udział wzięła kanclerz Angela Merkel. W Krako- wie 4 czerwca w trakcie obchodów 20. rocznicy wyborów parlamentarnych w swoim wystąpieniu mówiła o wdzięczności dla Polski, Węgier i dawnej Cze- chosłowacji za wkład w zjednoczenie dwóch państw niemieckich. Natomiast w obchodach upamiętniających wybuch II wojny światowej, obchodzonych na Westerplatte 1 września 2009 roku, złożyła hołd ofiarom niemieckiej oku- pacji i podkreśliła odpowiedzialność Niemiec za tragedię Polaków i Żydów.

Nawiązała także do kwestii „wypędzenia”, zaznaczając, że uznanie cierpień nie oznacza odwracania odpowiedzialności za wydarzenia wojenne. Ange- la Merkel zwróciła również uwagę na zmiany wzajemnych europejskich relacji pomiędzy stroną zachodnią i wschodnią, ponadto przypomniała: „To wy wyciągnęliście do nas rękę” i dlatego też możliwe jest wspólne wspominanie nie tylko ciemnej czeluści sprzed siedemdziesięciu lat, ale także chwil rados- nych sprzed dwudziestu lat – upadku muru berlińskiego, zjednoczenia Nie- miec i zjednoczenia Europy³¹.

Obchody rocznicowe i obie wizyty kanclerz RFN budziły zainteresowanie polskiej i niemieckiej opinii publicznej oraz mediów. Obchody te uczcili również parlamentarzyści obu krajów. W budynku Bundestagu 26 maja otwarto wysta- wę „Pokojowa rewolucja – droga do wolności. 20. rocznica przemian ustrojo- wych w Polsce”, a ważnym elementem tego przedsięwzięcia było odsłonięcie z inicjatywy prezydenta Lecha Kaczyńskiego fragmentu muru Stoczni Gdań- skiej przy gmachu Reichstagu. W polskim Sejmie zaś 6 listopada otworzono wystawę upamiętniającą upadek muru berlińskiego. Przez cały 2009 rok polskie placówki dyplomatyczne oraz inne instytucje podejmowały inicjatywy, których celem było wskazanie społeczeństwu niemieckiemu polskiego sposobu postrze- gania wspólnych historycznych wydarzeń. Jedną z nich była wystawa otwo- rzona przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdro- jewskiego i jego niemieckiego odpowiednika Bernda Neumanna „Polacy i Niemcy 1.9.39. Otchłań i nadzieje” w Niemieckim Muzeum Historycznym.

Spotykali się także, i to wielokrotnie, szefowie polskiej i niemieckiej dyplomacji. Między innymi 31 października w Warszawie Guido Westerwelle spo- tkał się z Radosławem Sikorskim oraz został przyjęty przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Również 18 grudnia w Berlinie doszło do spotkania obu mini-

31 Przemówienie kanclerz Angeli Merkel na obchodach 70. rocznicy wybuchu II wojny świato- wej, http://www.rp.pl/artykul/354603,357107_Merkel__Wyciagneliscie_do_nas_reke.html [data dostępu: 29.09.2013].

(14)

strów. W rozmowach wysoko oceniono stan dwustronnych relacji oraz wyra- żono nadzieję na dalsze zintensyfikowanie wzajemnej współpracy³².

Powstała w 2009 roku koalicja chadecko-liberalna zapowiedziała pogłę- bienie współpracy z Polską, wobec czego w roku 2010 rząd PO-PSL oczekiwał uszczegółowienia tej deklaracji. Znalazło to wyraz w ożywionych relacjach politycznych. Niektóre z nich miały wyraz wręcz symboliczny. Przede wszystkim należy tu przypomnieć o udziale licznej niemieckiej delegacji w pogrze- bie pary prezydenckiej – Marii i Lecha Kaczyńskich 18 kwietnia w Krakowie.

Można także wspomnieć uroczystość wręczenia nagrody im. Karola Wielkiego premierowi Tuskowi w Akwizgranie 13 maja. W laudacji kanclerz Merkel po- wiedziała, że laureaci tej nagrody są twarzą Europy, bez takich ludzi, do któ- rych zalicza się Donald Tusk, „Europa byłaby tylko ideą i nadzieją na trwały pokój i porozumienie. Ale dzięki takim ludziom mogły się ziścić te nadzieje.

Za przyczyną takich ludzi i dzięki nim Europa jest zjednoczona. Wskazując na D. Tuska podkreśliła, że Europie potrzeba bardziej niż czegokolwiek zaan- gażowanych, przekonanych i przekonywujących Europejczyków, którzy wy- pełnią życiem nasz wspólny dom, rozbudują go i utrzymają”³³.

Istotnym wydarzeniem w relacjach politycznych w 2010 roku były 10. polsko-niemieckie konsultacje międzyrządowe w Berlinie (6 grudnia) pod przewodnictwem premiera D. Tuska i kanclerz A. Merkel. Przejawem rozbudowa- nej dwustronnej współpracy było uczestnictwo przedstawicieli wielu polskich resortów. „Relacje polsko-niemieckie – powiedział polski premier – zostały wy- niesione na poziom takiego zaufania i przyjaźni, że mamy coraz mniej powo- dów, aby długo tłumaczyć sobie problemy, które wymagają rozwiązania”³⁴.

Wielokrotnie w 2010 roku spotykali się ministrowie spraw zagranicznych (np. 24 czerwca wystąpili wspólnie na Forum Polsko-Niemieckim w Warsza- wie, 3 listopada uczestniczyli w spotkaniu upamiętniającym 20. rocznicę za- warcia traktatu granicznego) oraz prezydenci (17 listopada prezydenci Broni- sław Komorowski oraz Christian Wulff wzięli udział w obchodach 30. rocznicy powstania Niemieckiego Instytutu Kultury Polskiej w Darmstadt).

Polsko-niemieckie relacje polityczne w 2011 roku z jednej strony wpisywały się w kalendarz obchodów 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzecząpo- spolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 czerwca 1991 roku, z drugiej – w polską prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Biorąc udział w forum Niemieckiego Towarzystwa Polityki

32 Zob. A. Zieleniec: Kronika stosunków międzynarodowych Polski w 2009 roku. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2010, s. 383–384; M. Hajduk: Polityka zagraniczna wobec Niemiec. W: Głów- ne kierunki…, s. 193–196.

33 http://www.dw.de/nagroda-karola-wielkiego-dla-zaanga%C5%BCowanego-przekonanego -i-przekonywuj%C4%85cego-europejczyka/a-5569616 [data dostępu: 2.10.2013].

34 Kronika stosunków międzynarodowych Polski w 2010 roku. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicz- nej” 2011, s. 203.

(15)

Zagranicznej 28 listopada minister Sikorski mówił o przyszłości Unii Europej- skiej i roli RFN w zjednoczonej Europie. Od tej pory strona polska zintensy- fikowała debatę z Niemcami na temat kierunków rozwoju i przyszłości Unii.

Z okazji obchodów traktatu dobrosąsiedzkiego 20 czerwca 2011 roku spo- tkali się w Berlinie prezydenci Polski i Niemiec – Bronisław Komorowski i Christian Wulff. Polski prezydent podkreślił, że dokument ten „stał się jednym z fundamentów nowej Europy” i „zawierał też zobowiązanie Niemiec do popierania europejskich aspiracji Polski” oraz podziękował Niemcom za wy- wiązanie się z tego zobowiązania. Natomiast 21 czerwca w Warszawie odby- ło się wspólne posiedzenie rządów obu krajów pod przewodnictwem polskiego premiera i niemieckiej kanclerz. Przyjęto Deklarację „Sąsiedzi i partnerzy”

oraz program współpracy polsko-niemieckiej, obejmujący prawie 100 wspól- nych projektów z różnych dziedzin, między innymi: transgranicznej, energe- tycznej, instytucjonalnej, infrastrukturalnej oraz partnerstwa w ramach Unii Europejskiej i świata³⁵.

W ramach obchodów jubileuszowych traktatu o dobrym sąsiedztwie zo- stały również przygotowane przez organizacje działające na rzecz stosunków polsko-niemieckich różnorodne imprezy (np. 23 marca przebywali w Niem- czech członkowie Polsko-Niemieckiej Grupy Parlamentarnej, 18 czerwca odbył się w Berlinie duży koncert muzyczny z udziałem kilkunastu polskich wyko- nawców, 24 czerwca w Warszawie obradowały Prezydia Sejmu i Bundestagu).

Rok 2012 w polsko-niemieckich relacjach politycznych upłynął pod zna- kiem kontynuacji współpracy i partnerstwa bez większych konfliktów. Nie zaburzyły ich ani tradycyjnie trudne kwestie historyczne, ani problemy we- wnątrzpolityczne.

Z pierwszą zagraniczną wizytą po zaprzysiężeniu prezydent Joachim Gauck przebywał w Warszawie (26–27 marzec 2012 roku) i rozmawiał o współpracy po- między Polską a Niemcami zarówno z prezydentem Komorowskim, jak i z premierem Tuskiem³⁶. Obaj prezydenci wzięli też udział (2 sierpnia) w oficjalnym otwarciu 18. Przystanku Woodstock w Kostrzynie nad Odrą. Było to okazją do spotkania się z przedstawicielami lokalnych samorządów z obu krajów.

W Berlinie natomiast 14 listopada 2012 roku pod przewodnictwem premiera Tuska i kanclerz Merkel odbyły się konsultacje międzyrządowe. Roz- mowy szefów rządów koncentrowały się głównie na kwestiach europejskich, ale były one także podsumowaniem realizacji postanowień zawartych w 2011

35 http://info.wyborcza.pl/temat/wyborcza/traktat+o+dobrym+s%C4%85siedztwie [data dostę- pu: 3.10.2013].

36 W lutym 2012 roku prezydent Christian Wulff po niespełna dwóch latach piastowania urzę- du ogłosił swoją rezygnację z powodu prowadzonego wobec niego postępowania prokurator- skiego w sprawie podejrzeń przyjęcia nienależnych korzyści finansowych. Zgromadzenie Fede- ralne na jedenastą głowę państwa w historii RFN wybrało „pastora rewolucji” Joachima Gaucka.

Szerzej zob. E. KuczyŃski: Nowy prezydent RFN – Joachim Gauck. „Przegląd Zachodni” 2012, nr 3.

(16)

roku. Podpisano również Umowę o współpracy w dziedzinie komunikacji ko- lejowej przez polsko-niemiecką granicę państwową.

Przeprowadzone 22 września 2013 roku wybory do Bundestagu bez wąt- pienia zdominowały niemieckie życie polityczne. Zakończyły się one zwycię- stwem partii chadeckich i powołaniem rządu wielkiej koalicji CDU/CSU-SPD, który musiał zmierzyć się z nowymi wyzwaniami w polityce wewnętrznej i ze- wnętrznej³⁷. Natomiast kalendarium wizyt polsko-niemieckich i spotkań bilateralnych świadczył o konsolidacji. I tak na przykład: premier Tusk i kanclerz Merkel 5 marca 2013 roku otworzyli w Hanowerze międzynarodowe targi nowych technologii, których Polska była partnerem strategicznym; w Dreź- nie 18 stycznia 2013 roku przebywał minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski w związku z otwarciem nowej ekspozycji w Muzeum Ignacego Kraszewskiego. Minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski 3 lutego 2013 roku uczestniczył (wygłaszając referat) w Konferencji Bezpie- czeństwa w Monachium. O szczególnym charakterze polsko-niemieckiego partnerstwa i perspektywach jego rozwoju rozmawiali: marszałek Sejmu Ewa Kopacz (4 lipca 2014 roku) z przewodniczącym Bundesratu i premierem Dol- nej Saksonii Stephanem Weilem oraz prezydent Bronisław Komorowski z prezydentem Niemiec Joachimem Gauckiem (1 września 2014 roku)³⁸.

Relacje polsko-niemieckie w roku 2014 w ocenie niektórych badaczy to kon- tynuacja współpracy, ale bez większych emocji, wraz ze wspólnym postrze- ganiem zagrożeń wynikających z konfliktu rosyjsko-ukraińskiego. Na temat zagrożeń związanych z destabilizacją polityczną na Ukrainie kanclerz Ange- la Merkel rozmawiała w Berlinie z premier Ewą Kopacz 10 października 2014 roku. Kwestię wsparcia reform na Ukrainie 5 marca 2015 roku omawiali rów- nież ministrowie spraw zagranicznych Polski i Niemiec: Grzegorz Schetyna i Frank Walter Steinmeier.

Kooperacja gospodarcza

Niemcy od ponad 20 lat są naszym najistotniejszym partnerem handlowym.

Rok po objęciu rządów w Polsce przez koalicję PO-PSL wybuchł kryzys finanso- wy, który wraz z będącymi jego następstwami kryzysem zadłużenia i strefy euro nie wpłynął jednak na osłabienie wymiany handlowej między Polską a Niem- cami. Mimo negatywnych zjawisk w 2008 roku znaczenie Polski dla niemiec-

37 W wyborach tych niewątpliwie kanclerz Merkel odniosła spektakularny sukces. Rozpoczęła się trzecia kadencja rządu pod jej przewodnictwem, a chrześcijańska demokracja uzyskała naj- lepszy wynik od 1990 roku. Szerzej zob. P. Kubiak: Wybory do Bundestagu z 22 września 2013 roku.

Analiza i konsekwencje. „Przegląd Zachodni” 2014, nr 1; E. Bojenko-Izdebska: „Wschód głosuje ina- czej”. Preferencje wyborcze w nowych krajach federacji po 1990 roku. „Przegląd Zachodni” 2014, nr 1.

38 http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-krajowe/art,406,relacje-polsko-niemieckie- znakomite-jak-nigdy.html [data dostępu: 5.12.2014].

(17)

kiej gospodarki systematycznie rosło, a tendencje wzrostowe polskiej gospodarki (mimo powszechnej recesji) budziły w Niemczech spore zainteresowanie.

Obroty handlowe w 2015 roku wyniosły rekordowe 88,5 mld euro, w tym polski eksport do Niemiec wyniósł 48,5 mld euro, a import z Niemiec 40 mld euro. Dla porównania obroty handlowe w 2014 roku wyniosły 78,9 mld euro, a w 2013 roku 71,5 mld euro, w tym 38,2 mld euro polskiego eksportu do Nie- miec oraz 33,3 mld euro importu z Niemiec. W 2012 roku eksport Polski do Niemiec wyniósł 35,6 mld euro, a import 32 mld euro. Stanowiło to odpowied- nio 25,1% całego polskiego eksportu i 21,1 % importu.

W rankingu partnerów handlowych Niemiec w 2015 roku Polska była na 7 miejscu (w 2013 roku – na 11, w 2010 roku – na 10, w 2009 roku – na 11). Pol- ska nie jest więc tak ważnym rynkiem zbytu niemieckich towarów jak USA, Francja czy Holandia, ale to więcej niż Niemcy mają obrotów handlowych z Ro- sją, Japonią czy Hiszpanią. Warto tu zaznaczyć, że od początku lat 90. ubiegłe- go wieku obroty handlowe między Polską a Niemcami wzrosły aż 15-krotnie, a Polska jest na czele partnerów handlowych Niemiec spośród państw Euro- py Środkowej i Wschodniej. Dynamikę obrotów handlowych ilustruje tabela 1. Z zestawionych w niej danych wyraźnie wynika, że od 2009 roku polska strona osiąga dodatni wynik handlowy.

Tabela 1. Obroty handlowe (w mld euro) Polski z Niemcami w okresie rzą- dów koalicji PO-PSL

Obroty handlowe 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Eksport 26,3 29,1 25,1 31,4 35,7 35,6 38,2 42,5 48,4

Import 28,9 32,8 23,5 29,4 34,0 32,0 33,3 36,3 40,0

Wartość obrotów

handlowych 55,2 61,9 48,6 60,8 69,7 67,6 71,5 78,8 88,4

Saldo –2,6 –3,7 +1,6 +2,0 +1,7 +3,6 +4,9 +6,2 +8,4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego: Obroty han- dlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2007 r.; Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2008 r.; Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2009 r.; Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2010 r.; Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2011 r.; Obro- ty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2012 r.; Obroty handlu zagranicznego ogółem i we- dług krajów w 2013 r.; Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2014 r.; Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2015 r., http://www.msz.gov.pl [data dostępu: 10.12.2016].

Wzrosła również aktywność niemieckich inwestorów w Polsce. W 2014 roku niemieckie przedsiębiorstwa zainwestowały w Polsce 632 mln euro. Łączna wartość kapitału niemieckiego w Polsce wyniosła na koniec 2014 roku 27,9 mld euro, co stanowi 17% ogólnej wartości bezpośrednich inwestycji w Polsce.

Natomiast polskie inwestycje w Niemczech w 2014 roku wyniosły 55 mln euro i w dużej mierze dotyczyły małych przedsiębiorstw, wobec poziomu 158 mln

(18)

euro w 2013 roku. Największym polskim inwestorem w Niemczech pozostaje niezmiennie koncern naftowy PKN Orlen³⁹.

Inne sfery współpracy

Sposobem na przełamywanie wzajemnych uprzedzeń stało się upamięt- nianie wydarzeń związanych z historią polsko-niemiecką oraz propagowa- nie wiedzy o sobie w ramach wspólnych projektów kulturowych. Należy tu wspomnieć o zakupie w lutym 2008 roku kolekcji poczty polowej z Powstania Warszawskiego. Dzięki współpracy niemieckiego Domu Aukcyjnego w Düs- seldorfie zbiór znaczków i listów powstańców nie trafił na aukcję, ale został zakupiony przez Muzeum Powstania Warszawskiego⁴⁰. W ramach obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej przygotowano rekonstrukcję obiek- tów historycznych na Westerplatte oraz liczne wystawy, np. poświęconą niemieckiej napaści na Polskę Topografię Terroru w Berlinie.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć koalicji PO-PSL był powrót do pomysłu opracowania polsko-niemieckiego podręcznika do historii. W grudniu 2007 roku ministrowie spraw zagranicznych Polski i Niemiec Radosław Sikorski i Frank-Walter Steinmeier wyrazili aprobatę dla takiego projektu, da- jąc tym samym impuls do jego realizacji. Pierwowzorem podręcznika miała być książka stworzona przez historyków niemieckich i francuskich, a minister Steinmeier tak o tym mówił w jednym z wywiadów: „Zastanawiamy się tak- że, czy nie opracować polsko-niemieckiego podręcznika do historii. Niedawno wydano podobny podręcznik stworzony przez Niemców i Francuzów. Nie da się tego zrobić w ciągu miesięcy, nawet może lat. Ale wspólna praca nad takim projektem jest ważna, bo pozwoli lepiej poznać i zrozumieć naszą tragiczną historię. Polacy i Niemcy mogą się od siebie wiele nauczyć”⁴¹. W następnych miesiącach odbyły się różne spotkania i konsultacje polskich i niemieckich hi- storyków, a prace objęto nadzorem obu rządów. Wywołało to szereg komen- tarzy po stronie polskiej i niemieckiej. W październiku 2010 roku ukończono pierwszy etap realizacji projektu, prezentując publicznie wypracowany przez 30 historyków i dydaktyków z obu krajów dokument – Podręcznik do historii. Projekt polsko-niemiecki – Zalecenia. Do stycznia 2012 roku trwały prace nad wyłonieniem wydawnictw zainteresowanych zaangażowaniem się w to

39 https://berlin.trade.gov.pl/pl/kalendarium/detail/type,23,y,2014,article,6627,XVII_konferencja _prasowa_nt_oceny_stanu_polsko-niemieckich_stosunkow_gospodarczych_w_roku_2013_oraz_

prognozy_ich_rozwoju_w_roku_2014.html [data dostępu: 12.10.2014], https://www.msz.gov.pl/

pl/polityka_zagraniczna/europa/stosunki_polsko_niemieckie/wspolpraca_gospodarcza/wymiana _handlowa[data dostępu: 10.12.2016].

40 B.T. WieliŃski: Na ratunek kolekcji powstańczej poczty. „Gazeta Wyborcza”, 8.02.2013.

41 Polsko-niemieckie lody przełamane. Z ministrem spraw zagranicznych Niemiec F.W. Steinmeierem rozmawiał B.T. Wieliński. „Gazeta Wyborcza”, 9.12.2007.

(19)

przedsięwzięcie, a pierwszy tom wspólnego podręcznika pod tytułem Europa – nasza historia trafił do polskich i niemieckich szkół w 2016 roku⁴².

Jednym z tematów w relacjach polsko-niemieckich, który został nagłośnio- ny od 2009 roku bardziej niż w poprzednich latach, była kwestia niemieckiej Polonii. Przypomnijmy jedynie, że w traktacie polsko-niemieckim o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1991 roku mówi się o mniejszości niemieckiej w Polsce oraz o osobach pochodzenia polskiego posiadających niemieckie obywatelstwo i utożsamiających się z kulturą polską. Nie ma więc tu mowy o polskiej mniejszości narodowej w Niemczech. Rząd PO-PSL podejmo- wał działania na rzecz zapewnienia Polakom mieszkającym w RFN świadczeń, jakie posiada mniejszość niemiecka w Polsce. Między innymi pod auspicjami ministerstwa spraw zagranicznych obu krajów w styczniu 2009 roku w Berli- nie odbyło się spotkanie z przedstawicielami wszystkich landów w sprawie dostępności nauczania języka ojczystego. W maju w Polsce przebywała de- legacja ministrów edukacji i kultury landów niemieckich. Na fali uroczysto- ści rocznicowych w czerwcu 2011 roku z okazji podpisania wspomnianego traktatu dokonano jego przeglądu pod kątem przestrzegania praw Polaków w Niemczech i mniejszości niemieckiej w Polsce. Postanowiono przy wsparciu środków z bud żetu federalnego utworzyć Centrum Dokumentacji Kultury i Hi- storii Polaków w Niemczech (28 czerwca 2013 roku zainaugurowało ono swoją działalność w Bochum w Domu Polskim) oraz zbudować strategię nauczania języka polskiego w Niemczech. W 2012 roku powołano na szczeblu federal- nym pełnomocnika ds. współpracy z obywatelami niemieckimi polskiego pochodzenia i ich organizacjami, a także pełnomocników na szczeblu landów⁴³. Związek Polaków w Niemczech rozpoczął we wrześniu 2014 roku starania o wpisanie obywateli RFN polskiego pochodzenia do rejestru mniejszości narodowych, występując w tej sprawie do pełnomocnika rządu ds. przesie- dleńców i mniejszości narodowych, sekretarza stanu w MSW Hartmuta Ko- schyka. Wniosek Związku w tej sprawie został odrzucony, złożono więc po- zew w sądzie administracyjnym w Berlinie⁴⁴.

42 Nie jest to podręcznik uzupełniający, ale normalny podręcznik odpowiadający programom nauczania w obu krajach. Jego prezentacji dokonali w czerwcu 2016 roku przy okazji polsko-niemieckich konsultacji międzyrządowych ministrowie spraw zagranicznych Polski i Niemiec: Witold Waszczykowski i Frank-Walter Steinmeier. Idea opracowania polsko-niemieckiego podręcznika do historii przyświecała historykom i dydaktykom obu krajów od chwili utworzenia w 1972 roku Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej. Szerzej na ten temat zob. K. Ruchniewicz:

Podręcznik polsko-niemiecki: między historią a polityką. „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2009, nr 1(47).

43 Szerzej na temat sytuacji Polaków w Niemczech zob. A. TrzcieliŃska-Polus: Realizacja praw Polaków w Niemczech po zawarciu traktatu o dobrym sąsiedztwie. „Przegląd Zachodni” 2011, nr 2;

M. Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywa badań. „Przegląd Zachodni” 2012, nr 3;

Być Polakiem w Niemczech. Red. A. Wolff-Powęska, E. Schulz. Poznań, Instytut Zachodni, 2000.

44 http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/3670212,zwiazek-polakow-w-niemczech-walczy -w-sadzie-o-status-mniejszosci-narodowej,id,t.html [data dostępu: 8.12.2016].

(20)

Uwagi końcowe

Wraz z powstaniem koalicji rządowej PO-PSL nastąpiła reorientacja w polskiej polityce zagranicznej, a polityka wobec Niemiec stała się jej najbardziej rozbudowanym członem. Najważniejsi politycy obu krajów spotykali się w ramach kontaktów bilateralnych, niezależnie od spotkań wynikających z kalen- darza posiedzeń instytucji europejskich bądź też innych wydarzeń między- narodowych.

Z perspektywy ośmioletnich rządów koalicji PO-PSL widać, że w stosunkach dwustronnych znacznie większe znaczenie miały aktualne zdarzenia ani- żeli zaszłości historyczne i doświadczenia z przeszłości. Dało się zauważyć ma- lejące znaczenie problemów historycznych wynikające z pragmatycznego do nich podejścia, czego przykładem było rozwiązanie problemu Centrum przeciwko Wypędzeniom i Powiernictwa Pruskiego.

Malejące znaczenie problemów historycznych, dobre relacje polityczne i gospodarcze przełożyły się na postrzeganie Niemiec jako ważnego partnera w Unii Europejskiej. Przedstawiciele polskiego rządu byli przekonani, że Niemcy dysponując coraz silniejszą pozycją w Unii Europejskiej mogą poprzez partnerstwo przyczynić się do przesunięcia Polski do grupy państw kształtu- jących politykę unijną. Zbliżenie ze strony polskiej z Niemcami i wspieranie jej roli wynikało również z oczekiwań poparcia naszych postulatów na unij- nym forum.

Starania o nadanie relacjom z Niemcami charakteru partnerskiego nie były w pełni satysfakcjonujące dla strony polskiej. Trzeba bowiem pamiętać o wy- emancypowanej roli tego państwa na arenie międzynarodowej, czego podsta- wą jest daleko posunięty pragmatyzm. Często uwzględniano własne interesy i w różnych projektach w sytuacjach kolizyjnych (jak sprawa gazociągu bał- tyckiego) raczej nie ustępowano.

Wykaz cytowanej literatury Opracowania zwarte

Bojenko-Izdebska E.: Kontrowersje wokół utworzenia Centrum przeciwko Wypędzeniom – zmiany świadomości i tożsamości narodowej w Niemczech i w Polsce. W: Międzynaro- dowe implikacje procesu integracji europejskiej dla Polski i Niemiec. Red. E. Cziomer, M. Czajkowski. Kraków, Wydawnictwo Dante, 2004.

Być Polakiem w Niemczech. Red. A. Wolff-Powęska, E. Schulz. Poznań, Instytut Za- chodni, 2000.

Hajduk M.: Polityka zagraniczna wobec Niemiec. W: Główne kierunki polityki zagranicznej rządu Donalda Tuska. Red. P. MusiaŁek. Kraków, Wydawnictwo eSPe, 2012.

(21)

Kranz J.: Wysiedlenie ludności niemieckiej w wyniku II wojny światowej: krzywda czy bez- prawie. Warszawa, Dom Wydawniczy ELIPSA, 2014.

Mazur Z.: Centrum przeciwko Wypędzeniom (1999–2005). Poznań, Instytut Zachodni, 2006.

Nitschke B.: Wysiedlenie czy wypędzenie? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949.

Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2000.

PodsiadŁo B.: Polsko-niemiecka debata wokół Centrum przeciwko Wypędzeniom. W: Polska – Niemcy – Europa. Pamięci Profesora Piotra Dobrowolskiego. Red. J. Iwanek. Katowi- ce, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2008.

Stolarczyk M.: Zbieżność i różnice interesów w stosunkach polsko-niemieckich 1989–2009.

Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010.

Szpak K.: Założenia programowe polityki zagranicznej koalicji rządowej PO-PSL w latach 2007–2011. W: Główne kierunki polityki zagranicznej rządu Donalda Tuska. Red. P. Mu- siaŁek. Kraków, Wydawnictwo eSPe, 2012.

Opracowania czasopiśmiennicze

Adamski Ł.: Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2008.

Bojenko-Izdebska E.: „Wschód głosuje inaczej”. Preferencje wyborcze w nowych krajach fe- deracji po 1990 roku. „Przegląd Zachodni” 2014, nr 1.

Buras P.: Stosunki polsko-niemieckie: w poszukiwaniu nowego paradygmatu. „Sprawy Mię- dzynarodowe” 2007, nr 1–2.

Formuszewicz R.: Na ścieżce wzrostu. Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2011.

Formuszewicz R.: Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicz- nej” 2010.

Informacja rządu na temat polityki zagranicznej w 2009 roku (przedstawiona przez ministra spraw zagranicznych Radosława Sikorskiego na posiedzeniu Sejmu 13 lutego 2009). „Rocz- nik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2010.

Kohtamäki N.: Polityka Polski wobec Niemiec. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej”

2009.

Koszel B.: „Nowe otwarcie?” Stosunki polsko-niemieckie w okresie rządów koalicji PO-PSL (2007–2009). „Przegląd Zachodni” 2009, nr 4.

Kronika stosunków międzynarodowych Polski w 2010 roku. „Rocznik Polskiej Polityki Za- granicznej” 2011.

KrzemiŃski A.: Merkotusk. „Polityka”, 11.09.2013.

Kubiak P.: Wybory do Bundestagu z 22 września 2013 roku. Analiza i konsekwencje. „Prze- gląd Zachodni” 2014, nr 1.

KuczyŃski E.: Nowy prezydent RFN – Joachim Gauck. „Przegląd Zachodni” 2012, nr 3.

Lepiarz J.: Głęboki kryzys w fundacji „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”, http://wyborcza.

pl/1,91446,16966691,_FAZ___gleboki_kryzys_w_fundacji__Ucieczka__Wypedzenie _.html.

Mazur Z.: Nowa Rada Fundacji „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”. „Biuletyn Instytu- tu Zachodniego” 2010.

Nowosielski M.: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywa badań. „Przegląd Zachodni”

2012, nr 3.

(22)

Polsko-niemieckie lody przełamane. Z ministrem spraw zagranicznych Niemiec F.W. Steinme- ierem rozmawiał B.T. Wieliński. „Gazeta Wyborcza”, 9.12.2007.

Pomorska M.: Niemieckie roszczenia odszkodowawcze. Aspekt polityczno-prawny. „Prze- gląd Zachodni” 2012, nr 3.

Rotter M.E., Freudenstein R.: Powrót do przyszłości? Stosunki polsko-niemieckie po zmia- nie rządu w Polsce. „Dialog” 2008, nr 82.

Ruchniewicz K.: Podręcznik polsko-niemiecki: między historia a polityką. „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2009, nr 1(47).

Stankiewicz W.: Zasadność roszczeń wysiedlonych Niemców. „Przegląd Zachodni” 2009, nr 4.

Styczek J.: Stosunki Polski z Niemcami. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2007.

TrzcieliŃska-Polus A.: Realizacja praw Polaków w Niemczech po zawarciu traktatu o do- brym sąsiedztwie. „Przegląd Zachodni” 2011, nr 2.

WieliŃski B.T.: Cieplej w Berlinie. „Gazeta Wyborcza”, 13.12.2007.

WieliŃski B.T.: Merkel u Tuska, czyli przyjaźń w rozkwicie. „Gazeta Wyborcza”, 14.06.2008.

WieliŃski B.T.: Na ratunek kolekcji powstańczej poczty. „Gazeta Wyborcza”, 8.02.2013.

WieliŃski B.T.: Pielęgnujmy normalność w stosunkach z Niemcami. „Gazeta Wyborcza”, 17.06.2008.

WieliŃski B.T.: Tusk z Merkel bez tematów tabu. „Gazeta Wyborcza”, 11.12.2007.

Wolff-Powęska A.: Trzeba skończyć tę wojnę. „Gazeta Wyborcza”, 23.11.2007.

Zieleniec A.: Kronika stosunków międzynarodowych Polski w 2008 roku. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2009.

Zieleniec A.: Kronika stosunków międzynarodowych Polski w 2009 roku. „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2010.

Adresy stron internetowych

http://info.wyborcza.pl/temat/wyborcza/traktat+o+dobrym+s%C4%85siedztwie.

http://stosunki-miedzynarodowe.pl/teksty-zrodlowe/przemowienia/1137-expose-premiera-donalda-tuska-fragment-dotyczacy-polityki-zagranicznej-23-listopada-2007r.

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,5093480.html.

http://wyborcza.pl/1,91446,16966691,_FAZ___gleboki_kryzys_w_fundacji__Ucieczka __Wypedzenie_.html.

niemcy-online.pl/komentarze/779-przestrze-pamici-przestrze-pojednania.htmls.

http://www.dw.de/nagroda-karola-wielkiego-dla-zaanga%C5%BCowanego-przekona nego-i-przekonywuj%C4%85cego-europejczyka/a-5569616.

http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/3670212,zwiazek-polakow-w-niemczech -walczy-w-sadzie-o-status-mniejszosci-narodowej,id,t.html.

http://www.msz.gov.pl.

http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/informacja_ministra_spraw_zagra nicznych_o_zadaniach_polskiej_polityki_zagranicznej_w_2013_roku.

http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/informacja_ministra_spraw_zagra nicznych_o_zadaniach_polskiej_polityki_zagranicznej_w_2014_roku.

http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/minister_grzegorz_schetyna_o_

priorytetach_polskiej_dyplomacji_1.

http://www.msz.gov.pl/resource/eb5f2216-b6b0-4d3d-9231-73aa97cd70c5:JCR.

(23)

http://www.msz.gov.pl/resource/6fd9a0c0-79ef-4eac-82ef-5fbc4202948e:JCR.

http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-krajowe/art,406,relacje-polsko-niemieckie -znakomite-jak-nigdy.html.

http://www.rp.pl/artykul/354603,357107_Merkel__Wyciagneliscie_do_nas_reke.html.

https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/europa/stosunki_polsko_niemieckie/

wspolpraca_gospodarcza/wymiana_handlowa.

https://berlin.trade.gov.pl/pl/kalendarium/detail/type,23,y,2014,article,6627,XVII_kon ferencja_prasowa_nt_oceny_stanu_polsko-niemieckich_stosunkow_gospodarczych _w_roku_2013_oraz_prognozy_ich_rozwoju_w_roku_2014.html.

http://www.msz.gov.pl/resource/aa1c4aec-a52f-45a7-96e5-06658e73bb4e:JCR.

http://pkw.gov.pl/g2/2011_10/445f624b1f6fbcca94c9761c5fac9f1a.pdf.

Materiały źródłowe

Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2007 r. Warszawa, Główny Urząd Statystyczny 2008.

Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 października 2007 roku o wynikach wyboru do Sejmu Rzeczypospolitej Polski przeprowadzonych 21 paździer- nika 2007 roku, http://wybory2007.pkw.gov.pl/SJM/pliki/DOKUMENTY/obwiesz czenia/Obwieszczenie_PKW_do_Sejmu_RP.pdf.

Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 11 października 2011 roku o wynikach wyboru do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 9 października 2011 roku, http://

pkw.gov.pl/g2/2011_10/445f624b1f6fbcca94c9761c5fac9f1a.pdf.

•

Streszczenie: Niniejszy artykuł stanowi analizę wybranych aspektów stosunków pol- sko-niemieckich w okresie rządów koalicji PO-PSL. Po zarysowaniu głównych założeń

(24)

polityki wobec Niemiec przedstawiono niektóre kwestie ze sfery stosunków dwustronnych, z uwzględnieniem współpracy oraz problemów spornych. Zwrócono uwagę na tzw. politykę pamięci związaną ze sporem o Centrum przeciwko Wypędzeniom oraz roszczenia majątkowe wysiedlonych Niemców, a także na stosunki polityczne, gospodarcze oraz społeczne.

Słowa klucze: Donald Tusk, Angela Merkel, Centrum przeciwko Wypędzeniom, Po- wiernictwo Pruskie, stosunki polityczne i gospodarcze

• Polish-German Relations under the Civic Platform – the Polish People’s Party Coalition. Selected Issues

Abstract: The article is an analysis of selected aspects of Polish-German relations un- der the coalition the Civic Platform – the Polish People’s Party. Having outlined major principles of Poland’s policy toward Germany, the author addressess some questions regarding bilateral relations, including cooperation and contentious issues. He high- lights the so-called politics of memory concerning the dispute over the Centre against Expulsions and property claims of Germans expelled from Poland, as well as political, economic and social relations.

Key words: Donald Tusk, Angela Merkel, Centre against Expulsions, Prussian Trust, political and economic relations

•

BogusŁawa PodsiadŁo, doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, star- szy wykładowca w Zakładzie Teorii Polityki i Myśli Politycznej w Instytucie Nauk Po- litycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Zainteresowania badawcze: problematyka niemiecka i europejska w kontekście polskiej myśli politycznej, samorząd terytorialny w Polsce.