Formy polifoniczne – kanon
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Zapoznanie uczniów ze ścisłą formą polifoniczną – kanonem. Omówienie formalnej budowy kanonu. Wskazanie najważniejszych elementów budowy tej formy. W wybranych przykładach muzycznych omówienie elementów tworzących kanon. Wskazanie rodzajów omawianej formy i jej cech charakterystycznych. Wysłuchanie i percepcja wybranych kanonów
b. Umiejętności Uczeń potrafi:
1. Wyjaśnić pojęcie kanonu.
2. Omówić formalną budowę kanonu.
3. Omówić fugę w ujęciu historycznym.
4. Wskazać najważniejsze elementy i czynniki tworzące kanon.
5. W wybranych przykładach muzycznych, na podstawie ich partytur, analizować kanon pod względem formalnym.
6. Wyjaśnić pojęcie imitacji zachodzącej w kanonie.
2. Metoda pracy
Metoda opisu z elementami poganki. Aktywna praca uczniów – analiza dzieła muzycznego.
Percepcja muzyczna.
3. Środki dydaktyczne
1. Podręcznik –Wójcik D., ABC form muzycznych, wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999 2. Stanowisko do odtwarzania muzyki.
3. Nagrania utworów:
a) J. Pachelbel – „Kanon”
b) „Summer is icumen In.”
4. Partytury wyżej wymienionych utworów.
5. Karta pracy ucznia
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
1. Powitanie, czynności organizacyjno – porządkowe.
2. Sprawdzenie zadania domowego.
3. Powtórzenie piosenki poznanej na ostatniej lekcji.
4. Podanie tematu lekcji.
(10 min)
b. Faza realizacyjna
1. Metodą opisu, zapoznanie uczniów z pojęciem kanonu. W ujęciu historycznym rozpatrzenie kanonu jako formy tematycznej.
2. Omówienie najważniejszych elementów formotwórczych kanon. Wyjaśnienie, czym jest temat w kanonie i w jaki sposób jest przeprowadzany. Wyróżnienie trzech rodzajów tematu i omówienie ich budowy.
3. Wyjaśnienie pojęcia „odpowiedzi” w kanonie i omówienie jej rodzajów.
4. Wyjaśnienie pojęcia „kontrapunktu” i wprowadzenie ich klasyfikacji (rodzajów).
5. Po wysłuchaniu „Kanonu” J. Pachelbela, przeprowadzenie analizy formalnej utworu.
6. Po wysłuchaniu „Summer is icumen In”, przeprowadzenie analizy formalnej utworu. Aktywna metoda pracy z uczniem – praca w grupach.
7. Wskazanie i omówienie najważniejszych elementów, na które trzeba zwrócić uwagę, analizując kanon muzyczny.
(25 min)
c. Faza podsumowująca Zapisanie notatki do zeszytu.
Notatka:
Kanon - jest jednym z najstarszych typów techniki polifonicznej, opartej na ścisłej imitacji. Kanon powstał w średniowieczu, w muzyce świeckiej. Polega na powtarzaniu przez kilka głosów tej samej linii melodycznej, z pewnym opóźnieniem - kilkutaktowym lub kilkumiarowym. Jest to forma jednoczęściowa, w której głos przeznaczony do naśladowania jest jednocześnie kontrapunktem. W zależności od ilości głosów wyróżniamy kanony: dwu-, trzy-, cztero- i więcej głosowe. Istnieją kanony skomplikowane, które jednak należą do wyjątków. Najczęściej spotykana jest imitacja w ruchu prostym, w unisonie lub oktawie. Proste kanony występują w ciągu rozwoju całej muzyki. Odmianą kanonu prostego jest kanon kołowy, w którym melodię można powtarzać bez ograniczeń.
Analizując kanon, należy zwrócić szczególną uwagę na:
a) Ilość głosów
b) Interwał, w jakim przebiega imitacja (w kanonie imitacja może przebiegać w każdym interwale).
c) Czas opóźnienia wejścia poszczególnych głosów.
d) Środki techniki polifonicznej – rozróżniamy tu kanony w ruchu prostym, w inwersji, w raku, w powiększeniu, w pomniejszeniu.
e) Ilość imitowanych melodii.
f) Właściwości tonalne
g) Zakończenie kanonu – czy ma miejsce stopniowe wygaszanie głosów, czy imitacja została przerwana dla utworzenia zwrotu kadencyjnego.
(10 min)
6. Bibliografia
a. Wójcik D., ABC form muzycznych, wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999
7. Załączniki
a. Karta pracy ucznia
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji pt. Formy polifoniczne – kanon.
b. Zadanie domowe
