Ścisłe formy polifoniczne
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Zapoznanie uczniów z zagadnieniem ścisłych form polifonicznych. Wyjaśnienie pojęcia imitacji i wskazanie jej różnych rodzajów. Omówienie technik łączących się ze ścisłymi formami polifonicznymi, takich jak: fugato, stretto. W wybranych przykładach muzycznych, na podstawie partytur, dokonać analizy elementów formalnych pod względem ścisłych form polifonicznych.
b. Umiejętności Uczeń potrafi:
1. Wyjaśnić pojęcie imitacji.
2. Omówić rodzaje imitacji występujące w ścisłych formach polifonicznych, takich jak: kanon czy fuga.
3. Wyjaśnić pojęcia stretto i fugato.
4. Wskazać najważniejsze elementy i czynniki tworzące ścisłe formy polifoniczne.
5. W wybranych przykładach muzycznych, na podstawie partytur, wskazać imitacje.
2. Metoda pracy
Metoda opisu z elementami poganki. Aktywna praca uczniów – analiza dzieła muzycznego.
Percepcja muzyczna.
3. Środki dydaktyczne
1. Podręcznik –Wójcik D., ABC form muzycznych, wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999 2. Stanowisko do odtwarzania muzyki.
3. Nagrania utworów:
a) J. Pachelbell – „Kanon”
b) Jan Sebastian Bach – „Das Wohltenperierte Klavier, t.1 Fuga G – dur“
4. Partytury wyżej wymienionych utworów.
5. Karta pracy ucznia
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
1. Powitanie, czynności organizacyjno – porządkowe.
2. Sprawdzenie zadania domowego.
3. Powtórzenie piosenki poznanej na ostatniej lekcji.
4. Podanie tematu lekcji.
(10 min)
b. Faza realizacyjna
1. Metodą opisu, zapoznanie uczniów z pojęciem ścisłych form polifonicznych. Wskazanie przedstawicieli wykorzystujących w swojej twórczości te form i techniki.
2. Omówienie i wyjaśnienie pojęcia imitacji. Wskazanie rodzajów imitacji w partyturze oraz omówienie ruchów zachodzących w tej technice.
Notatka:
Imitacja – naśladowanie, powtórzenie fragmentu lub całości melodyczno-rytmicznej jednego głosu w innym głosie kompozycji. Głos naśladowany kontynuuje swoją linię melodyczną, tworząc kontrapunkt dla głosu naśladującego, tzw. głos towarzyszący. Imitację dzielimy ze względu na pewne czynniki:
a) Ze względu na kierunek interwałów rozróżniamy imitacje w ruchu:
- prostym: kierunek interwałów, w głosie imitującym temat, jest taki sam, jak w temacie, choć niekoniecznie musi on dokładnie powtarzać interwały pierwowzoru.
- przeciwnym: w tzw. inwersji, czyli kierunek interwałów w imitowanym temacie jest przeciwny względem pierwowzoru.
- wstecznym: w tzw. raku, czyli jest to imitacja, która polega na realizacji tematu od końca.
b) Ze względu na interwał, w jakim imitacja występuje:
- w prymie
- w sekundzie górnej lub dolnej - w tercji górnej lub dolnej
c) Ze względu na zmiany rytmiczne wyróżniamy imitacje polegające na operowaniu wartościami rytmicznymi wielokrotnie większymi lub mniejszymi niż w temacie:
- temat w pomniejszeniu, czyli w tzw. dyminucji, - temat w powiększeniu, czyli w tzw. augmentacji.
3. Wysłuchanie utworu „Das Wohltenperierte Klavier, t.1 Fuga G – dur” Jana Sebastiana Bacha.
Dokonanie analizy muzycznej dzieła.
4. Wyjaśnienie pojęcia „stretto”. Omówienie techniki i przedstawienie jej zastosowania w partyturze.
Notatka:
Stretto – jest to imitacja kanoniczna. Polega ona na zazębianiu się głosów w prowadzeniu tematu; jest to wprowadzenie tematu w danym głosie, podczas gdy nie został on jeszcze zakończony w innym głosie, czyli temat kontrapunktuje temat. Stretto może być podwójne, potrójne, w zależności od ilości głosów biorących w nim udział. Stretto można stosować w całym temacie lub tylko w jego części (specjalnie czoło). W strettcie mogą być wprowadzone do tematu równocześnie inne przekształcenia polifoniczne.
5. Omówienie techniki fugato.
Notatka:
Fugato – technika polegająca na fragmentarycznym zastosowaniu techniki imitacyjnej, na gruncie formy homofonicznej. W początkowym przebiegu jest ono zapowiedzią fugi. Polega na ograniczeniu imitacji do jednego przeprowadzenia, po czym następuje swobodna praca kontrapunktyczna, bądź snucie motywiczne, bądź przejście na grunt homofonii. Fugata wprowadzane są z reguły jako składowe fragmenty większych utworów.
(25 min)
c. Faza podsumowująca
1. Analiza muzyczna, wysłuchanie „Kanonu” J. Pachelbella.
2. Zapisanie notatki do zeszytu.
(10 min)
6. Bibliografia
a. Wójcik D., ABC form muzycznych, wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999
7. Załączniki
a. Karta pracy ucznia
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji pt. Ścisłe formy polifoniczne.
b. Zadanie domowe
