Zarównosyndonologia,jakiPCSswojezainteresowaniaskupiająn a cał unie(gr.sindon,łac.sindone)przechowywanymodXVIw.w Turynie ,zwanymcałunemturyńskim.

(1)

–1–

CollectaneaTheologica 88(2018)nr2 KRZYSZTOFPILARCZYK,KRAKÓW

POLSCYSYNDONOLODZY.ZDZIEJÓWBADAŃCAŁU NUTURYŃSKIEGOIICHPOPULARYZACJI

Utworzenie21X2017r.wKrakowiePolskiegoCentrumSyn- donologicznego(dalej:PCS),jakodelegaturyMiędzynarodowegoC entrumSyndonologicznegowTurynie,skłaniaprzedewszystkimdowie loaspektowejrefleksjinaddotychczasowymiosiągnięciamipol skiejsyndonologii,przypomnieniapolskichbadaczycałunuipo- pularyzatorów wiedzyonimorazwskazaniananoweperspektywyba dawczew obszarzestosunkowonowejdyscypliny.

Zarównosyndonologia,jakiPCSswojezainteresowaniaskupiająn a cał unie(gr.sindon,łac.sindone)przechowywanymodXVIw.w Turynie ,zwanymcałunemturyńskim.

1Tradycyjnie

uważasięgoz a płótnopogrzebo we,którymposłużonosięprzypochówkuzdję-

tegozkrzyżaciałaJezusa.Dlategoo t a c z a n o gokultem,jakojednąz najcenniejszychrelikwiichrześcijańskich.Jednakczęśćbadaczykw estionujetakąjegohistorię,przesuwającpochodzeniecałununadrugąp ołowęśredniowiecza.

^2Miał

onwzmacniaćrozwijającąsięw tymczasiech rześcijańskąpobożnośćpasyjną.Takajegofunkcjajestwzasadzieniek westionowana.Natomiastprzedmiotemdyskusjijestnierozpoznanahistori acałunuodjegopoczątku(starożytność?)dopóźnegośredniowieczaora zwyjaśnieniepowstaniananimod-

biciaciałaludzkiegoijegoidentyfikacjazciałemJezusazdjętym

1Pisownia

terminu„całunturyński”niejestjednorodna.Słownikjęzykapol- skiegoPWN(zob.https://sjp.pwn.pl/szukaj/całun

%20turyński.html)zalecapisaniagomałymiliterami,choćniejestsamwtymkonsekwentny.W polskimedytorstwiepracsyndonologicznychrównieżdostrzegasiętęróżnorodność.Prz yjąłemzatemz a p i s małymiliterami,nieprzydająctemuwyborowiżadnychi d e o l o g i c z n y c h uwarunkowań.

2Zob.

A.Janczuk,J.Kopeć,CałunTuryński,w:E.G igilewicz(red.),

(2)

–2–

Encyklopediakatolicka,t.2,Lublin1976,kol.1288-1290.

(3)

KRZYSZTOFPILARCZYK

zkrzyżaizłożonymdogrobu,oczymprzekazodnajdujemywnaj- ważniejszychźródłachdodziejówchrześcijaństwa–

wkanonicznychEwangeliach.

CelempowołanegoPCS

^3w

wymiarzebadawczymjestzorgani- zowaneuczestnictwow

toczącejsięodkońcaXIXw.dyskusjinat e m a t całunuturyńskiego.

Głównyimpulsdoniejdałowykonaniep r z e z fotografa-

amatoraSecondoPia(zob.fot.1)w1898r.zdjęciacałunu.Śladpozostawi onynapłótnieprzezowiniętegownieczło-

w i e k a okazałsięposfotografowaniunegatywowy,coskutkowałot ym,żenawykonanymzdjęciujegopostaćmiała–kuzaskoczeniui n i e d o w i e r z a n i u wielu–

formępozytywu.Próbarozwikłaniaza-

gadki,jakdoszłodopowstaniatakiegowizerunku,trwadodzisiaj.Powst ałaodrębnadyscyplinanaukowa,określanamianem„syndo-

nologii”lub„syndologii”,któratymsięzajmuje.Prowadzonewjejobręb iebadaniamającharakteri n t e r d y s c y p l i n a r n y . Podejmująjearche ologowie,historycysztuki,bibliści,patrologowie,historycy,filologo wie,orientaliści,paleografowie, specjaliściodprawarzym- skiegoizwyczajowegożydowskiego,etnografowie,antropolodzy,n u m i z m a t y c y , chemicy,f i z y c y , biolodzy,kryminolodzyi lek arzeo różnychs pe c j a l n o ś c i a c h , z w ł a s z c z a znawcymedycynysą doweji

a n a t o m i i . Rzadkoktóryzdostępnychnamartefaktówdoczekałsięt akwieloaspektowychbadań.

Syndonologiajakodyscyplinanaukowazyskałatakżeswojąorga- nizację.Od1939r.odbywająsięprzeglądowekonferencjenaukowez tej dyscypliny.

^4W

1950r.,zinicjatywyistni ejąc egood XVIw.wTurynie BractwaŚwiętegoCałunu,arcybiskupTurynupowołałM i ę d z y n a r o d o w e CentrumS y n d o n o l o g i c z n e , m a j ą c e w ł a s n e ar-chiwum,bibliotekęimuzeum,któreorganizujekongresynaukowe

3Polskie

CentrumSyndonologiczneswojecelezdefiniowałow statucie;zob.h t t p : / / c a l u n . i n f o / p c s / s t a t u t - p c s / (dostęp:25I2018).

(4)

4Pierwszy

miałcharakternarodowy(włoski),anastępnemiędzynarodowy.W drug im,obradującymwRzymiew1950r.,uczestniczyłks.prof.EugeniuszD ą b r o w s k i , któryopisałjegoprzebiegiporuszanątematykęorazzawarłwłasnąocenęstanuba dańnadcałunem;E.Dąbrowski,SprawaCałunuturyńskiego,Studiabiblijne,Warszawa 1952²,s.171-187.

(5)

POLSCYSYNDONOLODZY.ZDZIEJÓWBADAŃCAŁUNUTURYŃSKIEGO

Fot1.Odlewej:SecondoPia,GiuseppeEnrie,KazimierzPrószyński

orazwydajespecjalistycznepismo„Sindon”.PodobnąfunkcjępełniRzy mskieCentrumSyndonologiczne.Najpoważniejszątrudnościąw p r o w a d z e n i u badańjestograniczonydostępdonajważniejszegoj ejprzedmiotu–

całunuturyńskiego.Ponadtoistniejetylkowąskagrupaosób,któraot ymdecydujeorazstosujeniejasneproceduryprzywyłanianiubadaczyi organizacjiichprac.Wtymkontekścien a l e ż y widziećpowstaniew USAprojektubadawczego,realizowa-

negoodlatsiedemdziesiątychXXw.do1998r.,podnazwąShroudofTuri

nResearchProject(STURP).

^5Skupiał

onświatowejsławyspecjalistów,

mającychdostępdonajlepszychlaboratoriów,wktórychprowadzonobad

anianadpobranymizcałunupróbkami.Wybranymczłonkomtegozespołu

pozwolononaprzeprowadzenieprzezpięćdni(od8do13X1978r.)eksper

ymentów,pomiarówitestównacałuniew Turynie.Wpewnymsensiekont

ynuatorembadańzespołuSTURPjestzałożoneprzezfizykaJohnaJacks

onawColoradoSpringsT h e TurinShroudCenterofColorado

6zbierające

doku

mentacjęnatematcałunuinajnowszewynikibadańsyndologicznychwcel

uichupo-w s z e c h n i a n i a . I n f o r m a c j e t e

m o ż n a z n a l e ź ć n a s t r o n i e i n t e r n e t o w e j

(6)

5Projekt

powstałzinicjatywyo.AdamaJ.Otterbeinaiks.PietroRinaldiorazJ o h n a JacksonaiEricaJumperta;zob.P.BaimaBollone,CałunTuryński.101pytańi odpowiedz i,Kraków2002,s.272-275.

6Tamże, s.278.

(7)

KRZYSZTOFPILARCZYK

centrumhttp://www.shroudofturin.com.Nauwagęzasługujezwłasz- c z a jegodziałalnośćedukacyjna,m o g ą c a u c h o d z i ć zawzorcowąw s k a l i światowej.

UdziałPolakówwbadaniachsyndonologicznychbyłdotądzni- komy,a wobszarzep r o g r a m ó w (amożer a c z e j i n d y w i d u a l n y c h przedsięwzięć)edukacyjno-

duszpasterskich,związanychzcałunem,nieliczny,zindywidualizowanyizdezin tegrowany.Poczęścitenstanobrazujezałączonadoniniejszegoartykułup olskabibliografiasyndo-

nologiczna.Zresztąniemałotrudnościnastręczacałościoweopisaniepols kiejaktywnościzarównobadawczejnapolusyndonologii,jaki e d u k a c y j n o - d u s z p a s t e r s k i e j .

Do1939r.zupełniesporadyczniepojawiałysiępublikacjewję- zykupolskimnatematcałunuturyńskiego.Pozanajwcześniejsząd r o b n ą wzmiankąz1931r.z„KurieraPoznańskiego”,zapowiadającąw y s t a w i e n i e całunuwtymżerokuwTurynie,nieudałosięodnaleźćwcze śniejszychpublikacjinajegotemat.Rok1932przyniósłpierw-

s z ą piętnastostronicowąbroszuręwydanąwWarszawiewdrukarni F.Wyszyńskiegop t . Niesłychaneodkrycienaukowe.Prawdziwaf o t o g r a f j a PanaJezusaiśladycałejmękiJegonacałunie

⁷

z i m pr i - maturKuriiMetropolitalnejWarszawskiej.JejautorembyłKazimierzPrós zyński(1875-

1945;fot.1),któryużywałrównieżinicjałówK.Pr.,znanypolskiinżynier mechanik,wynalazcaikonstruktoraparatówf i l m o w y c h , pioni erkinematografiiświatowej,zamordowanyprzezNiemcówwoboziek oncentracyjnymMauthausen-Gusenw wieku69lat.

⁸

Bezpośredniąinspiracjądozainteresowaniasięcałunembyłojegow y s t a w i e n i e nawidokpublicznywkatedrzewTuryniew1931r.oraz w y k o n a n i e jegozdjęćprzezGiuseppeEnriego(fot.1),awcześniej,w 1898r.,przezfotografa-amatoraSecondoPia,któreujawniły,że

7Praca

tadrukowanabyławcześniejw „GazecieŚwiątecznej”,aledoniniej- s z e g o wydania–jakzaznaczaautorwewstępie–

dodanezostałosporouzupełnieńi wyjaśnień(s.3).

(8)

8Zob.

J.Kubiatowski,PrószyńskiKazimierz(1875-1945),w:Polskisłownik biograficzny,t.28,Kraków1984-1985,s.560-563.

(9)

odbiciepostaciczłowiekanapłótniejest–

kuzaskoczeniuwszystkichi niedowierzaniuniektórych–

negatywem.KazimierzPrószyńskido-

łączyłpięćwybranychrycintychzdjęćorazopiscałunuiprzedstawiłpróbyw yjaśnieniapowstanianegatywowegoodbicia,podążajączan a u k o w y m i pracamiArthuraLothaLeportraitdeN.-S.Jésus-

Christd’aprèsleSaint-

SuairedeTurinavecreproductionphotographiques(ok.1900)iPaulaVignon aLeLinceulduChrist(1902

²

).Tobodajp i e r w s z y obszerniejszyopi spopolskucałunu,zmierzającydokon-kluzji,ż e możnap o w i e d z i e ć – pop r z e s z ł o trzydziestul a t a c h o d w y k o n a n i a jegopierwszego zdjęcia–

żejestoncałunemChrystusa,a niesztucznymm a l o w i dł e m , j a k sąd zonoprzezlata.Nauwagęz a s ł u g u j e ito,żewrokpopolskimwydan iubroszuryjejprzekładopublikowanorównieżpoangielskuw

Londyniept.Theauthentic

„Photograph”ofChrist(1933).

W1937r.ukazałasięwKsięgarniŚw.Wojciecha,zimprimaturPozna ńskiejKuriiMetropolitalnej,wnakładzie4tys.egzemplarzy(wyd.1)sz erszaprezentacjacałunuturyńskiegoibadańnadnimpt.ŚwiętycałunzTu rynu.MękaPańskaw

oświetleniunauki.AutoremjejbyłCzech,RudolfW.Hynek(1883- 1952),ajegopracęUmučeníPáněvědouodhalené(Praha1936)spols zczyłi opracowałStani-

sławKarwowski.Wrokpóźniejwydrukowanodrugiejejwydanie(r ozszerzone),nanowoopracowanenapodstawietrzeciegowydaniaczeskie goR.W.HynkaKristovatvářamuka(Praha1937)orazdru-

giegowydanianiemieckiegoGolgotha–

WissenschaftundMystik(Karlsruhe1936).PojawieniesięksiążkiR .W.Hynkapopolskuzwią-

z a n e byłozpowiększającymsięzainteresowaniemtematykądoty- c z ą c ą całunuturyńskiego.Obokbadającejcałunwłoskiejkomisji,doś ćszybkoukonstytuowałasię komisjafrancuskapodprzewodni- c t w e m prof.P.Vignona,wspomnianegopowyżej,orazczechosłowa- ckaipółnocnoamerykańska.Wczechosłowackiejwiodącąpozycjęm i

a ł drR.W.Hynek (znanytakżejako

(10)

RalphWaldo),czeskilekarz,którypozostawiłposobieniemałąspuściznępiś mienniczązzakresumedycyny,psychologii,magii,okultyzmui...

(poprzejściunakatoli-

cyzm)syndonologii.Całunemturyńskimzająłsięwzasadziezdwóchmotyw

ów.Popierwszeuznał,żezeświecczonemuspołeczeństwu,

(11)

KRZYSZTOFPILARCZYK

którezainteresowałosięniezwykłymodkryciemzTurynu,należyu ś w i a d o m i ć najpierw,żeJezustopostaćhistoryczna,czegonietylkodowodz ąantyczneświadectwaTacyta,Swetoniusza,PliniuszaMłod-

szego,JózefaFlawiuszaorazliczneźródławczesnochrześcijańskie,alet akżecałunzTurynu.Całunsfotografowanyporazdrugiw1931r.p r z e z G.Enriego,któryudostępniłwykonanezdjęciaR.W.Hynkowidojegoksiąż ki,dałczeskiemubadaczowipodstawędostwierdzenia,ż e „naukawspółc zesnafotografujedziś,podziewiętnastustuleciach,CiałoChrystusa”(wyd.2 ,s.3).Drugimmotywembyłopragnieniew p r o w a d z e n i a czyt elnikawmisteriummękiJezusaiprzypomnieniejejsoterycznegoznaczenia (s.4)orazpotwierdzenienanowopięknaorazhistorycznościwiarychrześcij ańskiej(s.5).

StanisławKarwowski(1906- 1940),jakotrzydziestoletnipolskilekarz,doktornaukmedycznychUniw ersytetuAdamaMickiewiczaw P o z n a n i u , specjalizującysięw laryngologii,uznał,żepracęR.W.Hynkanależyu d o s t ę p n i ć p o l s k i e m u czytelnikowi,abyk a t o l i c k a Polska–jaknapiszew przedmowiedojejdrugiegowydania–

nieznalazłasięwpopularyzacjicałunu„naszarymkońcu”(s.VIII).W la tach1934-1936pracowałonwKliniceLaryngologiinaUniwer- s y t e c i e KarolawPradzeiwówczaszainteresowałsiępublikacjami dr.R.W.Hynka.

^9Święty

całunprzetłumaczyłwlatach1936- 1937,k i e d y byłjużtakżewykładowcąmedycynypastoralnejw WyższymSeminariumDuchownymw Poznaniu.Zawartąw książcewiedzęo tajemniczymwizerunkuJezusapopularyzowałtakże przezlicznewykładyiprelekcje,komentującjązpunktuwidzeniamedyc znego.Najegowykładpt.Całunturyńskioczymalekarzatrafiłprzypad- kowodrmed.StanisławWaliszewski,anatomichirurgz Poznaniai RogoźnaWielkopolskiego.Zafascynowany–

jakpóźniejrelacjo-nował–

„pięknieiartystycznienamalowanymcałunem”(takąkopiąp o s ł u g i w a

ł sięS.Karwowski)poświęciłcałeżycietemuzagadnie-

n i u istałsięznanymwświeciepolskimsyndonologiem.

^10Doktor

(12)

9Por.

A.Karwowski,WielkopolskagałąźrodzinyKarwowskich,www.m a d a l i n s k i . i n f o / m e d i a / 1 1 8 5 8 . p d f (dostęp:18XII2017).

10Tamże.

(13)

Fot2.Odlewej:StanisławKarwowski,WandaŁadzina,StanisławWaliszewski

S.Karwowski,wgłębiającsięwmisteriumśmierciJezusazcałunu,niewi edział,żesamw pewnejmierzedoświadczywkrótceniezwy- kłegocierpienia.Tużprzedwybuchemwojnydostałprzydział,jakol e k a r z wrandzepodporucznika,doszpitalawojskowegowBiało- wieży.NastępniezostałosadzonyprzezRosjanwoboziedlapolskichoficeró wwOstaszkowie,zamordowanywwieku34latstrzałemwtyłgłowywwięzie niuNKWDwTwerzewkwietniu1940r.ipochowanyw Miednoje(dziśPol skiCmentarzWojenny).

OstatniaprzedwojennabroszuradotyczącacałunuzTurynuuka- z a ł a sięwPolscewmarcu1939r.JejautorkąbyłaWandaŁadzina(188 0-1966,fot.2),instruktorkasanitarna,posłankanaSejmIIRP(1922- 1927)orazdziałaczkaspołecznaipolityczna.

^11Pod

koniecm a r c a 193 9r.opublikowaławWarszawieponadsiedemdziesięcio-

s t r o n i c o w ą rozprawkępt.ZiemskapostaćumęczonegoChrystu saw e d ł u g całunut u r y ń s k i e g o ,z imprimaturM e t r o p o l i t a l n e j KuriiWarszawskiejorazdedykacjąkard.MaurilioFossati,arc ybiskupaT u r y n u :

„Dajęmojeb ł o g o s ł a w i e ń s t w o S z a n o w n e j PaniWandzieŁadzi

niedlaJejowocnejapostolskiejpracynadrozszerzaniemczciśw.Całunu

wśródszlachetnegoNaroduPolskiego”.Podpisałająjakokorespondentk

anaPolskęTowarzystwa„CultoresSanctaeSindonis”

(14)

11Por.

Z.Dłużewska-

Kańska,ŁadzinazeSzczukówWandaWładysławaJ ó z e f a (1880- 1966),w:Polskisłownikbiograficzny,t.18,s.188-189.

(15)

KRZYSZTOFPILARCZYK

(CzcicieliŚw.Całunu).Bezpośredniąinspiracjądojejpowstaniabyłaparyska wystawaw1937r.,naktórejwwatykańskimpawiloniewy-

s t a w i a n o fotografięcałunuwykonanąprzezG.Enriego.Wzbudzałao n a olbrzymiez a i n t e r e s o w a n i e i wyzwalaław ś r ó d oglądając ychpotrzebęokazywaniaJezusowiczci.

Autorka,mającświadomośćtego,żeswąpracąnaśladujetylkopub- likacjedr.R.W.Hynkaorazdr.S.Karwowskiegoiprzywołujewniejbadani aP.Vignona(jakwyżej)iP.BarbetaLescinqplaiesduChrist(Paris1935?), zanajważniejszezadaniepostawiłasobiespopularyzowa-

niewPolsceiwśródPoloniicałunuturyńskiegojakoświadkawiary–

„piątejEwangelii”orazrelikwiirównejkrzyżowiChrystusa.Temuteżsł użyłyliczneodczytywygłaszaneprzezniąwkrajuizagranicą.Takwzasadzi edobiegłkońcaprzedwojennyokrespolskiejak- tywnościsyndonologicznej,którykoncentrowałsięnapopularyzacjicałunu, pierwszychpróbachwyjaśnianiazwiązanychznimkwestii,z w ł a s z c z a waspektachhistorycznychimedycznych,orazpropago- w a n i a jegokultujakoświętejrelikwii,doczegozachęcalipapieże początkuXXw.

Pozakończeniuwojnyw1945r.dośćszybkonastąpiłwPolscepo- w r ó t doproblematykizwiązanejzcałunemturyńskim.Możnawtymokre sie,liczącymponadsiedemdziesiątlat,wyróżnićpublicystykęsyndon ologiczną,pracepopularno-

naukowe(wtymdrukizwarte),r z a d k o pojawiającesięartykułynauk oweoraztłumaczenia–główniez włoskiego–

(popularno-)naukowejliteratury.Natymtleusytuowaćn a l e ż y aktywn ośćpięciuw y r ó ż n i a j ą c y c h siępolskichsyndonolo-

gówdrugiejpołowyXXw.,którzypozostawiliposobiedorobekpiś mienniczy(różnejwielkości),a n g a ż o w a l i sięw popularyzacjęwied zyo całunie,braliudziałw krajowychi międzynarodowychkonferencj achsyndonologicznychorazwpłynęlinaorganizacjęikie-

runkitejdyscyplinywPolsce,atakżeuczynilirozpoznawalnąpolskąmyś lsyndonologicznąwwymiarzemiędzynarodowym.Należądonichdrm ed.

StanisławWaliszewski,którystanowipomostmiędzyprzedwojennąap

owojennąsyndonologiąpolską,prof.drhab.Włady-

(16)

sławFenrych,biochemikzwiązanyrównieżjakS.Waliszewskizpo-

znańskimśrodowiskiemnaukowym,ks.prof.drhab.JerzyChmiel,

(17)

znanybiblistazPapieskiegoWydziałuTeologicznegoanastępnieU n i w e r s y t e t u PapieskiegoJanaPawłaIIw Krakowieorazostatniz t e j grupy,mgrinż.JerzyDołęga-

Chodasiewicz,leśnikzobszaruświętokrzyskiego,długozwiązanyzklaszt oremnaŚwiętymKrzyżu,o r a z ZenonZiółkowskizWarszawy,dziśjużnest orpolskiejbiblistykii autorpracpopularnoreligijnych.Niemałyteżwpływ napolskąsyn-

donologięwywarłpapieżJanPawełII,

^12z

któregoinicjatywypowo- łanow1981r.wKrakowieprzyPolskimTowarzystwieTeologicznymS t u d i u m Syndonologiczne(StudiumSindonologicumCracoviae).Odpo czątkukierowałnimznanypolskibiblistaks.doc.drhab.JerzyChmiel.N owościąnatymetapiehistoriipolskiej

syndonologiibyłowłączeniesięwniąpo1945r.,oboklekarzymedycyny, biochemi-

kówifizyków,takżebiblistów(księżaprofesorowieW.Gronkowski, K.Borowicz,E.Dąbrowski,W.Chrostowski,L.Stefaniak,orazprof.

M.Wojciechowski–

zob.bibliografiasubverbo),spośródktórycht y l k o dwaj(wspomn ianiJ.ChmieliZ.Ziółkowski)traktowalisweza inte resowania cału nemza stałe, anieefemerycznie.

StanisławWaliszewski(1912-

2011,fot.2)swojezainteresowaniecałunemz a w d z i ę c z a ł spotkaniu z dr.S t a n i s ł a w e m Karwowskim.Z a p a d ł o muonogłębokowpam ięć,bowielokrotniejeprzywoływałwewspomnieniach:„Byłoto wniedzielęMękiPańskiej1938roku.W drodzepowrotnejzkościoładod omu,zostałemniemalsiłąwciąg-

niętyprzeztłumludzidopasażukina«Słońce»naPlacuWolnościw Poz naniu.Zrozwieszonychplakatówdowiedziałemsię,żedrmed.S t a n i s ł a w Karwowskibędziemiałwykłado Całunieturyńskim.Zaciekawi onyproblematyką,stałemprzezpółtorejgodziny,pilniesłuchającp rofesora”.

¹³

12Ozwiązkachkard.K.Wojtyły/JanaPawłaIIzcałunemzob.J.Chmiel,J a n PawełI IiCałunTuryński,w:S.Koperek,S.Szczur(red.),Servoveri-

(18)

tatis.Materiałymiędzynarodowejkonferencjidlauczczenia25-

leciapontyfikatuJ e g o ŚwiątobliwościJanaPawłaII,UniwersytetJagielloński,9 -

11października2003r.,WydawnictwoNaukowePapieskiejAkademiiTeologicznej,Krak ów2003,s . 763-766.

13Zob.

S.Waliszewski,Całunturyńskidzisiaj,Kraków1994³,s.197.

(19)

KRZYSZTOFPILARCZYK

Poprzeszłosiedemdziesięciulatachodtegowydarzeniawyznał,ż e c ałunstałsięjegożyciowąpasją–jakmówił–

„zrodzonązmiłościdoJezusa”.

14Rozpoczynał

jąjakomłodylekarzztrzyletnimst ażem,a

p o wojnie,kiedyjużzabrakłojegomistrza,samsystematycznieodt warzał,podr.Karwowskim,izbierałdokumentacjędotyczącątego niezwykłegopłótna,współtworzączrębypolskiejsyndonologiii z c z a s e m dołączającdogronamiędzynarodowychspecjalistów–

badaczycałunu.Początkowobył– jakwspomina–

„całunowymkatechistą”,objeżdżajączwykładamiliczneszkoły,pocz ynającodr o d z i n n e g o RogoźnaWielkopolskiego.Przełomowywtej działalno-

ścipopularyzatorskiejstałsięrok1958,kiedytoprzybyłdoKrakowan a zaprosz eniewybitnegobiblistyi

orientalistyks.prof.AleksegoK l a w k a , pochodzącegorówn ieżzRogoźnaWielkopolskiego.Jegowykładywygłaszanebyłyniet ylkodoseminarzystówwyższychseminariówduchownych(częstoch owskiego,śląskiegoi krakow-

skiego),aleteżdoprofesuryUniwersytetuJagiellońskiego,cospo- t y k a ł o sięzdużymzainteresowaniemi

wręczentuzjazmem.Togou t w i e r d z i ł o wprzekonaniuocelowościwy siłków,jakiepodejmowałniejakopobocznie.Jegozasadnicząspecjalnością,j akolekarza,byłaa n a t o m i a ichirurgia(wwieku36latuzyskałdoktorat zzakresunaukmedycznych).Syndonologiabyłapasją,którąłączyłzprof esjonali-

zmemmedycznym.Odkońcalatpięćdziesiątychjegodziałalnośćm i a ł a jużnietylkocharakterlokalny,leczogólnopolski.Pomógłmuw ty mks.A.Klawek,którywlatach1953-

1954opublikowałjegoo b s z e r n y artykułnałamachnaukowegocza sopismateologicznego

„RuchBiblijnyiLiturgiczny”,

^15którego

byłczłonkiemzałożycielemi redakt

oremnaczelnym(do1954r.).

(20)

14Por.

A.Suwart,Całunmojegożycia,https://www.przewodnik- katolicki.p l / A r c h i w u m / 2 0 0 9 / P r z e w o d n i k -

K a t o l i c k i - 3 1 - 2 0 0 9 / H i s t o r i a / C a l u n - m o j e g o - z y c i a (dostęp:2I2018).

15S.

Waliszewski,UwagioCałunieTuryńskim,RuchBiblijnyiLiturgiczny6(1953)nr1- 6,s.50-74;addendas.223;RuchBiblijnyiLiturgiczny7(1954)nr3-6,s . 68-106.

(21)

Kolejnąswoistącezurąw uprawianiusyndonologiibyłylatasie- d e m d z i e s i ą t e XXw.Inspirującąrolęw życiuS.Waliszewskiegoo d e g r a ł wówczaskard.KarolWojtyła,metropolitakrakowski.Toonw y d a t n i e wsparłjegostaraniaouczestnictwowMiędzynarodowymK o n g r e s i e SyndonologicznymwTurynie(1978),wyposażającgow napis anyodręczniepowłoskulistpolecający,któryotwierałdr.Waliszews kiemudrogędogronaświatowychbadaczycałunu,tymb a r d z i e j ż e jegoautorwybranyzostał wkrótcepapieżem.

StanisławWaliszewskiwykorzystałswojąszansę.Wyprowadziłpol skąsyndonologięnaarenęmiędzynarodową,sambędącpowołanyn a członka korespondentaMiędzynarodowegoCentrumBadańnadCałunemwTur ynie.WjeszczewiększymstopniurozbudziłwPolscezainteresowaniecału nemiwychowałcałepokoleniepolskichsyndo-

nologów,wygłaszającniezliczoneodczytyocałunieipopularyzująco ni mwiedzę.Pozostawiłposobielicznepublikacje(zob.załączonąb i b l i o g r a f i ę subverbo),wtymnajważniejszą,wielokrotniewzna- wianą,Całunturyńskidzisiaj(1987,1988,1994),którabyłapierwsząpowoje nnąksiążkąproweniencjipolskiejn a t e m a t całunuturyń-

skiego,odpowiadającąnanajnowszewyzwaniabadawcze.Wpraw- d z i e w1978r.wydanojużprzetłumaczonąnajęzykpolskipracęIanaWilsona CałunTuryński(tłumJ.Piątkowska,Kraków:WydawnictwoApostolstwa Modlitwy),

^16ale

kolejnelataprzyniosłynowewynikibadawcze,wtympr owadzonewramachprojektuSTURP.Wskazałyonenatrzycechywizer unkunacałunie:trójwymiarowość,

(bez)ki e r unkowość ipowierzchniowość,któreświadczyłyojegouni kal-

ności.

^17W

pracypolskiegosyndonologaznalazłotoodzwierciedlenie.D o n P i e r o CoeroB o r g a , sekretarzMiędzynarodowegoCentrumBadańna dCałunemTuryńskim,p i s z ą c przewodnilistd o pracy

S.Waliszewskiego,doceniłwniejrównieżmedyczneaspektybadań

16W

tymżesamymrokuukazałasięporazpierwszypoangielskuwUSA.Dodziświel okrotniewznawiana(takżepopolsku)należydoklasykipopularyzator-

(22)

s k i e j literaturysyndonologicznej;por.A.Polkowski,Posłowieodtłumacza,w:

I.Wilson,CałunTuryński,InstytutWydawniczyPax,Warszawa1983,s.334.

17Por.

http:www.shroud.com/78conclu.htm(dostęp:2I2018).

(23)

KRZYSZTOFPILARCZYK

prowadzonychprzezautoraorazosobistyjejcharakter,którywyraziłsięnietyl kowdzieleniuswojąwiedząocałunie,aleświadectwemosobistejwiary w ZmartwychwstałegoiśladyJegomękizawartenaJegopośmiertnympłótnie .W tensposóbdawałwyrazswemuprze-ś w i a d c z e n i u i wierze,żecałunjestnajświętsząinajczcigodniejsząrelikwiąchrześcij ańską,obrazującąmiłośćJezusad o c z ł o w i e k a , a dlaniegoosobiście niejako„tarcząochronną”,którazapewniłamudługowieczność(zmarłma jącbliskostolat).

^18Jego

pragnieniembyło,abywKrakowie,umiłowanymmieści eOjcaŚwiętegoJanaPawłaII,powstałrozbudowanyOśrodekNaukowo- Informacyjny,będącycen- trumsyndonologicznymwPolsce.CieszyłogojużpowołanieprzyPolski mTowarzystwieTeologicznymStudiumSyndonologicznego,doczegos ięteżsamprzyczynił.Niedożyłjednakczasuspełnieniaswoichmarzeń, któreziściłysiędopierowpięćlatpojegośmierci.W s p ó ł p r a c o w n i k i e m dr.S.Waliszewskiegoodlatsiedemdziesią- tychXXw.byłprof.drhab.WładysławFenrych(1927- 2002,fot.3)z AkademiiMedycznejw Poznaniu,naktórejwykładałbiochemięf a r m a c e u t y c z n ą , awc ześniejhematologięitransfuzjologię.Wzakre- siesyndonologiiłączyłoichinstytucjonalniekrakowskieStudium Syndonologiczne.

WładysławFenrychdałsiępoznaćjakoznawcacałunu,zwłaszczaw o b s z a r z e związanychznimbadańhematologicznych.Stanisła wWaliszewskiz a p r o s i ł god o współpracyn a d wspomnianąwyżej książką,powierzającmuopracowanierozdziałuo

śladachkrwinacałunie.Onrównieżdotrzeciego,uzupełnionegowyda niaksiążkiCałunTuryńskidzisiaj(1993),napisałpolemikęwobro nieauten-

t y c z n o ś c i całunu,wykazującżebadaniaprzeprowadzonew1988r .w trzechośrodkach– Tuckson,Oxf or d i Zurych–

są ni e z go dne zmetodologiąnaukową,a wydanyprzezbadaczywerdyktnieuza-

sadniony.Aktywnośćsyndonologicznąprof.Fenrychwykazywałniet y

l k o przezpublikacje(zob.załączonabibliografiasubverbo),al

e

(24)

18Por.

M.P abis,TegochceodemnieB ó g ,Cudai ŁaskiBoże.Mie-

sięcznikRodzinKatolickich4/2007,http://www.cudaboze.pl/2007/rozdzial.php

?numer=4&rozdzial=2(dostęp:2I2018).

(25)

Fot3.Odlewej:WładysławFenrych,JerzyChmiel,JerzyDołęga-Chodasiewicz

takżeprzezudziałwsympozjachkrajowych(np.w1991r.wŁodziz o r g a n i z o w a n y m przezbp.AdamaLepę),jaki

międzynarodowych(1993–Rzym,1998–Turyn,2000–

Orvieto).Utrzymywałrównieżk o n t a k t y naukowezsyndonologa miamerykańskimizestowarzysze-

n i a STURP.W2000r.zorganizowałwPoznańskimTowarzystwieNa ukowymspotkaniez e znanąs y n d o n o l o ż k ą włoskąEmanueląMari nelli,którejksiążkaCałun.Obraz„niemożliwy”ukazałasięw polski mtłumaczeniuW.PolczykaweWrocławiu(1999).Jeszczew 2001r.,nar okprzedśmiercią,referowałwPolscewynikiświato-

wegokongresusyndonologicznegowDallas.

¹⁹

Trzecim,znajbardziejznaczącychpolskichsyndonologówXXw.,był ks.doc.drhab.JerzyChmiel(1936-

2016,fot.3)zPapieskiegoW y d z i a ł u TeologicznegowKrakowie/U niwersytetuPapieskiegoJ a n a PawłaII,wybitnybiblistaipierwszyki erownikpowołanegoprzyPolskimTowarzystwieTeologicznymwKrak owie9X1981r.StudiumSyndonologicznego.

Byłot o spełnienież y c z e n i a p a p i e ż a J a n a PawłaII,wyraż o-

negoz a p o ś r e d n i c t w e m kard.F r a n c i s z k a M a c h a r s k i e g o , metro-p o l i t y k r a k o w s k i e g o .

^20Celem

studiumj e s t –

j a k tostanowijego

(26)

19Por.

S.Waliszewski,BadaczCałunuTuryńskiego,https://www.prze- wodnik-katolicki.pl/Archiwum/2003/Przewodnik-Katolicki-35-2003/Archidiecezja- -Poznanska/Badacz-Calunu-Turynskiego(dostęp:9I2018).

20Wspomina

otymJ.Dołęga-Chodasiewicz,Najnowszedo- niesienia[ocałunie],rozm.przepr.KatarzynaU rban,NaszaArka.

(27)

KRZYSZTOFPILARCZYK

Regulamin–

„koordynacjabadańnaukowychpolskichsyndonologów,koordynacjadzia łalnościinformacyjno-

popularyzatorskiejnatematcałunuwśróds p o ł e c z e ń st w a orazutrzymyw aniekontaktówzpo-

d o b n y m i placówkamiwkrajuizagranicą”.

^{21D o}

jegonajbliższychw s p ó ł p r a c o w n i k ó w należeli:S.Waliszewski,W.FenrychiJ.Doł ęga-

-

Chodasiewicz.WramachstudiumwygłaszanowróżnychmiejscachPols kilicznekonferencjenaukoweipopularnonaukowepokościołacho r a z budynkachkościelnych.Okresstanuwojennegoniesprzyjałpo-

czątkowoprowadzeniudziałalnościregulaminowej,alejużw1984r.k s . J.

Chmielzorganizowałw

WyższymSeminariumDuchownymK r a k o w s k i m sesjęsyndono logiczną,naktórejwygłosiłodczytTeo-l o g i a CałunuTuryńskiego–

próbazarysu.Podobnasesjaodbyłasięw rokpóźniej.Tymrazemtemate mjegowystąpieniabyłoŚwiade-ctwoCzwartejEwangelii–

nowepropozycjeegzegetyczne.ZjegoinicjatywyczłonkowieStudi umuczestniczyliw kolejnychl a t a c h w wielukonferencjachzagranicz nychorazzabieraligłoswsprawiekontrowersyjnychwynikówbadańcał unuogłoszonychw 1988r.,b r o n i ą c jegostarożytności.Z

czasemStudium,dziękiżyczliwościprof.E.Marinelli,utrzymywałost ałykontaktzrzymskimColle-

g a m e n t o proSindoneorazskompletowałodokumentacjęzdwóch międzynarodowychk o n g r e s ó w s y n d o n o l o g i c z n y c h ( T u r y n 1998i Orvieto2000).

Poglądyks.J.Chmielanacałunturyńskiewoluowały.Upoczątkusweg onimzainteresowaniacechowałgo,jakwieluhistorykówibi-

blistów,sceptycyzm.Wrazzezgłębianiemproblematyki–

jaknapisałw 1980r.–

„przekonałsię,niejako«nawróciłsię»doniego”.

^22Stał

sięondlaniegoznakie

mmękiizmartwychwstaniaJezusa,choć,piszącprzywołanypowyżejarty

kuł,przytymstwierdzeniupozostawił

(28)

MiesięcznikRodzinKatolickich4/2010,h t t p : / / w w w . n a s z a -

a r k a . p l / 2 0 1 0 / r o z d z i a l . php?numer=4&rozdzial=8(dostęp:13I2018).

21Z o b.

J.C h miel,1 5 -

l e c i e i s t n i e n i a StudiumS y n d o n o l o g i c z n e g o ,R u c h BiblijnyiLiturgiczny49 (1996)nr3,s.202.

22Te

nże,CałunTuryńskiznakiemmękiizmartwychwstaniaJezusa?

TygodnikP o w s z e c h n y 34(1980)nr15,s.3.

(29)

świadomieznakzapytaniapoto,bycałunbyłdlakażdego,ktosiędonieg onaróżnysposóbzbliża,wyzwaniemhermeneutycznymnie-

pokojącymczłowieka.

23Aktywność

syndonologicznaks.J.Chmielabyłaowi elerozleglejsza,niżtozostałotutajprzedstawione,apo-

z o s t a w i o n y p r z e z n i e g o d o r o b e k p i ś m i e n n i c z y (zob.

bibliografias u b verbo)jestt yl ko w niewielkimst opni u jejodbici em.Jednymz najważniejszychjegoosiągnięćw

obszarzesyndonologiibyłoza-

szczepieniete j pr obl em a t yki c a ł em u pokoleniuosóbduchownych i ś w i e c k i c h , któremucałunturyńskistałsięznanyjakocennare- likwiachrześcijańska,niebędącawprawdzieźródłemwiary,aleją pogłębiająca.

Jednymz dwóchż y j ą c y c h w s p ó ł p r a c o w n i k ó w k s . J.C h m i e l a byłmgrinż.JerzyDołęga-

Chodasiewicz(fot.3),absolwentSGGWw Warszawie,leśnikwlasachgo spodarczychwBiałostockiem,ana-

s t ę p n i e kustoszMuzeumPrzyrodniczo-

LeśnegoŚwiętokrzyskiegoParkuNarodowegonaŚwiętymKrzyżu(

od1969r.),obecnieemerytmieszkającywKielcach.Jegozainteresowani ecałunemzaczęłosięp r z y p a d k o w o wwarszawskichŁazienkac h,gdyszedłdoobserwato-

riumastronomicznegoUniwersytetuWarszawskiegoispotkałsięzeznany mradioastronomemzTorunia(późniejzKrakowa),prof.Kon-

r a d e m Rudnickim,którywręczyłmufotografiętwarzyczłowie kaz całunuturyńskiego.Odtegoczasumyślocałunie–

jakwielokrotniewspomina–

towarzyszyłamuprzezcałeżycie.Zapośrednictwemdominikanin a,o.HonoriuszaKowalczykazPoznania,skontaktowałsięzdr.S.Walisze

wskim,któryzaprosiłgodowspółpracyw bada-

n i a c h syndonologicznychipopularyzacjiwiedzyocałunie.JerzyD o ł ę g a -

C h o d a s i e w i c z wykazywałsięw tymzakresieniezwykłąaktywnoś

cią,pisującartykuływpismachlokalnych(zob.bibliografias u b verbo),g

łosząclicznewykładyocałunie,m.in.dlanowicjuszyw klasztorzeMisj

onarzyOblatówMaryiNiepokalanejnaŚwiętymKrzyżuorazw

(30)

innychplacówkachkościelnych,i

współpracujączeStudiumSyndonologicznymw Krakowie.

23Tamże, s.7.

(31)

KRZYSZTOFPILARCZYK

Fot4.Zenon Ziółkowski

Miałtakżeswójwkładw przygo- towywanąprzezS . W a l i s z e w s k i e g o k s i ą ż k ę C a ł u n turyńskidzisiaj.Opra- cowałw sp ól ni e z jeja ut o r e m rozdział D l a c z e g o Człowiekazcałunumoże myutożsamiaćzJezusemChrystusem,a s amodzielnierozdziałyTrójwymia- r o w y o b r a z całunui HistoriaC a ł u n u turyńskiegowpierwszymtysiącleci u–

n a j n o w s z e studiai analizaprzekazó wźr ódłow yc h orazostatni,wspólniezBo- lesławemMakiejem,Najnowszehipotezyut worzenias i ę wizerunkun a C a ł u n i e turyńskim.Uczestniczyłteżw1993r.wrazzprof.W.Fenrychemw MiędzynarodowymSympozjumNaukowymoCałuniewRzy- mie,składającnastępnieobszernesprawozdaniezniegowKrakowiew g r o n i e polskichsyndonologów.

WskazanągrupęnajaktywniejszychpolskichsyndonologówXXw.z a m y k a ZenonZiółkowski(ur.1927,fot.4),mającynaswoimkoncienajb ogatszydorobekpiśmienniczy.Źródłemjegozainteresowańbyładłuższa obecnośćwTurynieimożliwośćkontaktuzwystawianymcałunemoraz uczestnictwawwizytachpapieżaJanaPawłaIIwtymmieście.

Jegopierwszepublikacjepojawiłysięwpierwszejpołowielatsi edemdziesiątychXXw.Brałudziałw

zagranicznychsympozjachn a tematcałunu,wtymwLondyniew1977r.

Relacjonowałnastęp-

niewpolskiejprasiepapieskąwizytęz1980r.wTurynie.Zestawiłp o l s k i e p u b l i k a c j e syndonologiczne,którychspisb i b l i o g r a f i c z n y d ołączonow1983r.doprzetłumaczonejnajęzykpolskipracyI.Wil-

sona(zob.szerzejbibliografiasubverbo).Rok1994przyniósłjegopierwsz ewiększesamoistneo p r a c o w a n i e popularno-

naukowept.SpóroCałunTuryński.RelikwiamękiPańskiejwświe tlenaj-

nowszychbadańnaukowych(Warszawa:OficynaAdam,1996

²

),a w20

(32)

11r.opublikowałdrugąksiążkęocałuniept.CałunTuryński.M i l c z ą c y

świadekmęki,ś m i e r c i i zmartwychwstania(Warszawa:

(33)

OficynaAdam),w którejzapoznajeznajnowszymiustaleniamido- tyczącymituryńskiegopłótna,samopowiadającsięzajegoauten- t y c z n o ś c i ą istarożytnympochodzeniem.Wjegoprzekonani ujestonocałunemJezusa,wktórymzłożonoJegociało

dogrobu.ZenonZiółkowskiniestroniwswychpublikacjach,jakidziałalno ścipopu-

l a r y z a c y j n e j , oddewocyjnegoujęciaprzedstawianejproblem atyki.Jesttocechacałegojegopiśmiennictwareligijnego,obejmując egoo b s z a r biblistyki,historiiiduchowościJanaPawłaII,o.Pio,s.Fau- stynyorazsyndonologii.

PodsumowującosiągnięciapolskiejsyndonologiiXXw.,należyd o c e n i ć podjęcieprzezniątematykicałunuturyńskiegowpierw- szychdekadachpowykonaniujegopierwszychfotografii.Natymet apiemłodadyscyplinamiałatylkonielicznychprotektorów,którzyz a p o z n a w a l i polskies poł e c z e ńst wo z rezultatamibadańwłoskichi franc uskich,posiłkującsięprzytympublicystykączechosłowa-

cką.DziękinimprzedwojennaPolskaniestałasię„pustynią”w ob- szarzesyndonologii.PoIIwojnieświatowejdośćszybkowróciłozaint eresowaniecałunemorazpojawiłosiępiśmiennictwonaukowei popular nez nimzwiązane.W tymkontekścienieostrest a j e sięo k r e ś l e n i e „syndonolog”.Niejestnimt y l k o badacz,którypozo-

stawiłpo sobiepi śm i e nni c t w oo tejt e m a t y c e . Z e źródełwynika, żeniemałagrupap o l s k i c h uczonychi n t e r e s o w a ł a siębadaniamin adcałunem,aleniepodejmowałategotematuwswejnaukowejtwórczo ści.Jednocześniewyraźniejzarysowałsiępodziałnazwo-

l e n n i k ó w widzeniawcałunierelikwii(większość)orazsceptyków, t r a k t u j ą c y c h gozawytwórśredniowieczny,który–conajwyżej–

m i a ł wspomagaćrozwójpobożnościpasyjnejwnastępnychwiekach.

Niewolnot e ż zapomniećo specyficep ol i t yc z n e j sytuacjiPolskiw o kresieod1944do1989r.,wktórejwolnościobywatelskie,wtymw wymiar zereligijnym,byłyznacznieograniczone.Popularyzacjawiedzyocału niedokonywałasięakcyjnieibyłaprowadzonaprzeznielicznychprelege ntów,odobrymprzygotowaniumerytorycznym,aleinwigilowanych–

jakwspominaS.Waliszewski–

przezsłużbęb e z p i e c z e ń s t w a . Mimowszystkoudałosięimna

(34)

wiązaćkontaktześ w i a t o w y m i centramisyndonologicznymiiwpro

wadzićwświatowy

(35)

KRZYSZTOFPILARCZYK

dyskursnaukowypolskieosiągnięcia,zwłaszczaw

obszarzebadańmedycznychichemicznych.Niestety,rodzimepiśmien

nictwoz za-

kresusyndonologiizdrugiejpołowyXXw.macharakterwdużejm i e r z e przyczynkarski,informacyjno-

popularyzatorski,dewocyjnyi tylkosporadycznienaukowo-

popularny.Nigdynatomiastpolscyb a d a c z e niebylidopuszczenido udziałuwbadaniach

prymarnych,z a s t r z e ż o n y c h tylkodlanielicznejgrupyuczonych ,którymwładzekościelnepozwalałynaprowadzeniepracempiryczn ychnadprób-kamipobranymizcałunu.

OstatnielataXXipierwszedekadyXXIw.przyniosływobszarzepols kiejsyndonologiiwielenowości.Pojawiłysięwdośćdużejlicz-

bie(ok.60druków zwartych–

zob.bibliografia)tłumaczeniaobcejliteraturysyndonologicznejróżneg ogatunku(popularno-

naukowej,dewocyjnej,tzw.śledczej,beletrystycznej,sprawozdawczej,rz adziejnaukowo-

popularnej),najczęściejwłoskiejproweniencji.Odchodzącąnielicznąpie rwszągrupępowojennychpolskichsyndonologówzastą-

piłanowa,doktórejnależą(wymieniętylkotych,którzymająstatusa k a d e m i c k i ) profesorowie:JanS.Jaworski,

24Władysław

Sinkiewicz,Wojcie chKucewicz,WojciechZając,WojciechSzaraniec,IdziPanic,Z b i g n i ew Treppa,o.AndrzejNapiórkowski,ks.RomanBogacz.Doniejnależałoby dodaćpopularyzatorówwiedzyocałunietakichjak:JerzyGórny,JanuszRos ikon,AndrzejDatko,KrzysztofTarnowskii AlfredPalla(zob.bibliogra fiasubverbo).

Towszystkoskładasięnanowąjakośćwpolskiejsyndonologii.Otrzy małao n a instytucjonalnew s p a r c i e dziękiz o r g a n i z o w a n i u

24Znany

polskiuczony,m.in.profesorUniwersytetuWarszawskiegoiwieloletnikierown ikLaboratoriumElektrochemiiOrganicznej.JużwlatachosiemdziesiątychXXw.opublikowałd waartykułyocałunie:J.S.Jaworski,WynikiostatnichbadańCałunuTuryńskiego,Prze glądPowszechny7-8/1983,s.109-

(36)

119;tenże,IndentyfikacjamonetzCałunuTuryńskiego,PrzeglądPowszechny2/1985,s.2 92-

-

294.Następnie,a l e tojużXXIw.,byłwspółorganizatoremmiędzynarodowejinterdysc yplinarnejkonferencj i „ToruńAc he i ropoi e t os Conference2011”,zob.h t t p : / / w w w . a c h e i r o p o i e t o s . u m k . p l / o r g a n i z a t o r z y . p h p (dostęp:26I2018),naktórejwygłosiłreferatpt.Chemicalaspectsofache iropoietosimages.Niestety,materiałyz t e j k o n f e r e n c j i niezostałydo tejporyopublikowane.

(37)

w2012r.,przezZgromadzenieKsiężyLegionistówChrystusawews półpracyzFundacją„Othonia”,stałejwystawywkrakowskimCentru mJanaPawłaIIpt.KimjestCzłowiekzCałunu?,którapre-

zentujehistorięcałunuturyńskiego,wynikiprowadzonychnadnimbada ńnaukowychorazjegokoherencjęzprzekazamiewangelicz-

n y m i . Popięciulatachodtegowydarzeniazorganizowanopierwszyw Po lsceDzieńCałunu(21X2017),któryzzałożeniamasięwpisaćn a stałedo polskiegokalendarza,ipowołanodoistnieniaPolskieCentrumSyndon ologiczne.

^25Jego

celemj e s t p r o w a d z e n i e badańn a u k o w y c h na dcałunemw koordynacjiz innymizagranicznymiośrodkami,zwłasz czaMiędzynarodowymCentrumSyndonologicz-

n y m wTurynie,ichpopularyzacjaorazedukacjareligijna,mającaź ródłowcałunieturyńskim.Jegopowstanieorazzadeklarowanyud ziałwnimwiększościsyndonologówzdrugiegopokoleniapo- wojennegoobiecujewzmożeniep o l s k i e j aktywnościw obszarzesyn donologiiorazplanowei

systematycznerozwijanie,wciążmałow Polsceznanej,nowejdyscypli nynaukowej.

KrzysztofPILARCZYK

Słowakluczowe:całunturyński,syndonologia,historiachrześcijaństwa,reli kwie

Keywords:Turinshroud,syndonology,historyofChristianity,relics

Polish syndonologists.

FromthehistoryofresearchoftheTurinShroudand theirpopularization

Summary

TheestablishmentofthePolishCenterofSyndonologyinKrakowin2017, whichisthedelegationoftheInternationalCenterofSyndonologyinTurin,inspir edtheauthortoreflectonthePolishresearchontheShroudofTurin.Thearticl epresentsthreegenerationsofPolishsyndonologists:

(1)thefewknowledgeabouttheshroudwhopopularizedupto1939,(2)five

(38)

25Jego

aktywnośćdokumentowanajestnastroniehttp://calun.info/pcs/.

(39)

KRZYSZTOFPILARCZYK

majorinvestigatorsoftheshroudfromthesecondhalfofthetwentiethcentur yandco-

foundersoftheSyndonologicalStudyinKrakow,createda t thePolishTheolo gicalSocietyin1981,and(3)theshroudresearchersint h e 21stcenturycooperat ingwiththePolishCenterofSyndonology.Theirmainresearchandeducationa lachievementsaswellasparticipationininternationalforawerepointedout.

ThearticleissupplementedbyPolishsyndonologicalbibliography.

ANEKS

POLSKABIBLIOGRAFIASYNDONOLOGICZNA oprac.KrzysztofPilarczyk*

Publikacjezwarte Polskiejproweniencji

AlexiewiczTomasz,KoziełStanisław:RekolekcjezCałunemTuryńskim.K o n t e m p l a c j a CałunuTuryńskiego,InicjatywaWydawnicza„Jerozo -l i m a ” Łukasz Kałużny,Poznań2009,ss.79.

AszykKarolina,TreppaZbigniew:TheManoppelloIcontheprototypeofi m a g e s ofChristi,WydawnictwoUniwersytetuGdańskiego,Gdańsk20 14,ss.91,il.

AszykKarolina,TreppaZbigniew:Ikonaz Manoppelloprototypemwize- runkówChrystusa,WydawnictwoUniwersytetuGdańskiego,Gdańsk20 15,ss.94,il.

DatkoAndrzej:Księgarelikwii,WydawnictwoM,Kraków2014,ss.418.G ó r n y Grzegorz,RosikońJanusz:Świadkowietajemnicy.Śledztwowspra- w i e relikwiiChrystusowych,RosikonPress,Warszawa2012,ss.335,il.

*Wyrażampodziękowanieks.dr.hab.PiotrowiOstańskiemuzaudostępnieniebibliograficz nejbazydanychzzakresubiblistykipolskiej(1945-

2015),wktórejsąrównieżn o t o w a n e publikacjes y n d o n o l o g i c z n e , cop o z w o l i ł o zweryfikowaći uzupełnićopracowanyspispolskichsyndonianów.Jednocześniepodziela muwagęzwróconąmiprzezmgr.OskaraKopczyńskiegodotyczącąbrakuwniniejszy mzestawieniunetografii.Dziękujęm u zawnikliwąlekturęartykułu(preprintu)i dostr zeżonewnimbłędy,którewwersjidodrukuzostałypoprawione.

(40)

HermanowiczAndrzej:Mistycznepodróże,wstępLechMajewski,Księ- garniaśw.Jacka;StowarzyszenieAngelusSilesium,Katowice 20 05,s s . 152,il.

JezusChrystus.TajemnicaCałunu,GMRecords[Warszawa2006],płytaVCD.

KłopotowskiMieczysław:CałunTuryński,InstytutWydawniczyPax,Warsza wa1984,ss.30,36przeźroczy.

KonikiewiczLeonardW.:CałunTuryńskiw świetlenauki.N a j n o w s z e bada niaautorapotwierdzająautentycznośćCałunu.Cyfrowewzmoc-

n i e n i e potwierdzająceautentycznośćtkaniny,PanoramaPublishingCo,C h i c a g o 1999,ss.76;tabl.:fot.kolor.

LeonhardBolesław:LekarzwobecCałunuTuryńskiego.(Polemika),Wy- dawnictwo„Skauta”,Kraków2008,ss.16,il.

ŁadzinaWanda:ZiemskapostaćumęczonegoChrystusawedługCałunuT u r y ń s k i e g o , WiekNowy,Warszawa[1939],s.70,[2],il.

MareckiJózef,RotterLucyna:Relikwie–

leksykon,historia,cuda,kult,eSPe,Kraków2012,ss.200,il.

PakułaJustyna:MękaChrystusanapodstawieCałunuTuryńskiegowobecw i z j i MariizAgredy,bł.KatarzynyEmmerich,MariiValtorty,Micha-

lineum,Marki2010,ss.96.

PallaAlfredJan:CałunTuryńskijednakautentykiemw

świetlenowychodkryćibadań,Betezda,Rybnik2003,ss.192,il.,fot.

PallaAlfredJan:CałunTuryński.Wielkahistoriaczywielkamistyfikacja,w y d . 2popr.irozszerz.,ŚwiatKsiążki–

BertelsmannMedia,Warszawa2008,ss.198,[16]s.tabl.,il.

Rec.:BlazaMarek:Apologiacałunu,„PrzeglądPowszechny”125(2009)nr5.

PanicIdzi:TajemnicaCałunu,WydawnictwoAVALONT.Janowski,Kra- ków2010,ss.308,il.

PaterekAnna:Najcenniejszerelikwiechrześcijaństwa,Arystoteles,War- szawa2016,ss.60,il.

PolewskaAleksandra:Piątek,któryzmieniłwszystko.MękaPańskaw świetl ezdumiewającychodkryći niezwykłychw i z j i mistycznych,R a f a e l , K raków2013,ss.236,il.

PolewskaAleksandra:Wielkierelikwiechrześcijaństwa,Rafael,Kraków20 12,ss.264,il.

PrószyńskiKazimierz:Niesłychaneodkrycienaukowe.Prawdziwafo- tografjaPa na Jezusai śladycałejmękiJ e g o nacałunie,oprac.na

(41)

KRZYSZTOFPILARCZYK

podstawieźródełnaukowych...,DrukF.Wyszyński,Warszawa1932,s s . 15.Pracadrukowanabyłaczęściowow„GazecieŚwiątecznej”.

Tożpoang.:Lonon1933.

Rec.:„WolnomyślicielPolski”8/1935s.111.

PyszkowskiWacław:ŚwiętyCałunjakofenomennaukowy,historyczny ireligijny[Zryw,Bydgoszcz1946],ss.29,[1],7tabl.

Rec.:Wib.:WizerunekChrystusa,

„SłowoPowszechne”1(1947)nr57s.3.S a d ł o Krzysztof:RozważanieDrogiKrzyżowej wedługCałunuTuryńskiego,

WydawnictwoM,Kraków2014,ss.77,il.

SpissMaria:Świadkowiecałunu,WydawnictwoM,Kraków2004,ss.110.SzeferS ylwester(red.),TajemnicaCałunuTuryńskiego, W y d a w n i c t w o AA,Kraków2008,ss.93,il.(Biblioteka„JezusŻyje”).

TarnowskiKrzysztof:CałunTuryńskijestprawdziwy.

„ZmartwychwstanierelikwiiChrystusa”,KrzysztofTarnowski,Warszawa2001,ss.3 66,il.TarnowskiKrzysztof:CałunTuryński.Relikwiaczygenialnefałszerstwo?

InstytutWydawniczyP a x , Warszawa2011,ss.210,il.

TreppaZbigniew:CałunTuryński.FotografiaNiewidzialnego?Wydaw- n i c t w o Więź,Warszawa-Gdańsk2004,ss.148,il.

TreppaZbigniew:FotografiazManoppello.TwarzZmartwychwstałegoM e s j a s z a , WydawnictwoDuszpasterstwaRolników,Włocławek[2009 ],s s . 349,il.

TreppaZbigniew:Obrazjakomediumwtajemniczającew misteriumnap rzykładzieobrazównie-ręką-ludzką-wykonanychipochodzącychz w i z j i mistycznych,WydawnictwoUniwersytetuGdańskiego,Gdańsk201 7,ss.178.

Tycner-WolickaMarta:Opowieśćowizerunkuz Edessy.CesarzKonstan- tynPorfirogenetainieuczynionyrękąwizerunekChrystusa,Avalon,Krakó w2009,ss.232,il.

WaliszewskiStanisław:Całunturyńskidzisiaj,WAM,Kraków1987,ss.171, [40]s.tabl.,fot.,il.

Toż:wyd.2,1988;wyd.3,powiększ.1994,ss.214.

ZiółkowskiZenon,CałunTuryński.Milczącyświadekmęki,śmierciizmart- wychwstania,OficynaAdam,Warszawa2011,ss.224.

ZiółkowskiZenon:SpóroCałunTuryński.RelikwiaMękiPańskiejwświetlen a j n o w s z y c h badańnaukowych,OficynaAdam,Warszawa1994,ss.190, [16]s.tabl.,fot.,il.

Toż:1996.

(42)

Autorówzagranicznych

AccorneoP i e r G i u s e p p e : Całun.Historia,nauka,kult,tłum.KrystynaK o z a k , WydawnictwoJedność,Kielce2017,ss.255.

AntonacciMark:ZmartwychwstanieCałunu.PrzełomwbadaniachCałunuT u r y ń s k i e g o . Najnowszewynikipotwierdzająjegoautentyczność,tłum.AgnieszkaKo walska,Amber,Warszawa2002,ss.319,il.(TajemniceP r z e s z ł o ś c i ) . BaddePaul:TwarząwTwarz.Świadkowiekoronnizmartwychwstania,tłum.J o l a n t

a Mączka,W y d a w n i c t w o N i e c a ł e , Bytom/

„ G o ś ć N i e d z i e l n y ” K a t o w i c e 2013,ss.200,il.

BaimaBollonePierluigi:CałunTuryński.101pytańiodpowiedzi,tłum.

KrzysztofStopa,WAM,Kraków2002,ss.287.

Fragm.:Znak,którydoczekałażdonaszychczasów,

„List”23(2006)nr4,s.24.

BaimaBolloneP i e r l u i g i , Z a c a Stefano:Całunp o d mikroskopem.A n a - l i z a medyczno-

sądowa,tłum.AlicjaLis,WydawnictwoSalezjańskie,Warszawa1998,ss.32,i l.(CałunTuryński,2).

BalonMarek:CudownewizerunkiChrystusa,DomWydawniczyRafael,Kr aków2017,ss.128.

BalossinoNello:WizeruneknaCałunie.Analizafotograficznai informa- tyczna,tłum.AlicjaLis,WydawnictwoSalezjańskie,Warszawa1998,s s . 48,il.(CałunTuryński,5).

BarberisBruno[iin.],AutopsjaCzłowiekazCałunu.Najnowszeodkryciat a j e m n i c CałunuTuryńskiego,autorzy:BrunoBarberis,LuigiFabrizioR o d e l l a , GiovanniPierucci,MauroLabanca,AlessandraMajorana,G i a m p i e r Farronato,MassimoBoccaletti,DomWydawniczyRafa el,Kraków2017,ss.144.

BarberisBruno,BocallettiMassimo:Całun.Śledztwow sprawieUkrzy- ż o w a n e g o , tłum.PawełSoppa,InstytutWydawniczyPax,Warsz awa2010,ss.31,il.

Toż:EdycjaŚw.Pawła,Częstochowa2010.

BarberisBruno,BoccalettiMassimo:Całun.Kwestiawciążotwarta,tłum.

ArkadiuszSoćko,Jedność,Kielce2011,ss.295,[1]k.tabl.luzem;il.

BarberisBruno,SavarinoPiero:WiekCałunu.BadaniaizotopemwęglaC-

14o r a z rachunekprawdopodobieństwa,tłum.AlicjaLis,Wydawnictw oS a l e z j a ń s k i e , Warszawa1998,ss.48,il.(CałunTuryński,6).

(43)

KRZYSZTOFPILARCZYK

BennettJanice:Świętachusta,świętakrew.TajemnicaSudarionuzOviedo,nieznanejre likwiiGrobuPańskiego,tłum.PiotrZarębski,FidesetTra- d i t i o , Rzeszów/WydawnictwoAA,Kraków2011,ss.372,il.,faks.,fot.Całun.

Tajemnicaświętegopłótna.[Film],prod.Cinestudio80– Sam- p a o l o f i l m ; o p r a c . M . D a m a t o , M . B r a n c h e s i , G.G i o r d a n o , 2 7 min.

(Dokumenty).

Całun.Tajemnicepłótnaz Turynu,reż.DawidRolfe,E- liteDistribution,Warszawa[2015],DVD(50min.)

(EkskluzywnaKolekcjaLudzieBoga–Fakty,Cuda,Tajemnice,t.4).

CałunTuryński,reż.D o u g Campbell;scenariuszBrianRussell,C h a r - l e s E.Sellier,HagiFilmiVideo,Wrocław1994,30min.

(FilmotekaC h r z e ś c i j a ń s k a ) .

CentiniMassimo:ŚladyBoga.DziejeChrystusazapisanewJegorelik- wiach,tłum.PawełBorkowski,InstytutWydawniczyPax,Warszawa2016, ss.200.

CentiniMassimo:WposzukiwaniuWeroniki.Pasjonującaopowieść o re- likwiachobliczaChrystusa,tłum.JoannaCuryło,DomWydawniczyR a f a e l , Kraków2008,ss.222,[16]s.tabl.:il.

ChristerSam:TajemnicaCałunuTuryńskiego,tłum.PawełCichawa,Wy- dawnictwoSoniaDraga,Katowice2014,ss.404,il.

CormackRobin:Malowanieduszy.Ikony,maskipośmiertneicałuny,tłum.

KrzysztofKwaśniewicz,Kraków1999,ss.270,il.

FantiGiulio,GaetaSaverio:TajemnicaCałunu.Zdumiewająceodkryciana ukiwkwestiiCałunuTuryńskiego,tłum.MarcinMasny,Wydawni- c t w o Św.StanisławaBM,Kraków2015,ss.212,il.

FavaroOreste:Drogakrzyżowazcałunem,tłum.JolantaMorytz,Wydaw- n i c t w o Salezjańskie,Warszawa1997,ss.31.

FraleBarbara:CałunJezusaNazarejczyka,tłum.GrzegorzRawski,WAM,Kraków2 012,ss.462,[16]s.tabl.:il.

FraleBarbara:TemplariuszeiCałunTuryński,tłum.GrzegorzRawski,W y d a w n i c t w o ApostolstwaModlitwy,Warszawa2009,ss.284,[16]

s.tabl.:il.

Toż:wyd.2,2011.

GaetaSavierio:DrugiCałun[chustaWeroniki].PrawdziwahistoriaobliczaJezusa,t łum.WładysławLisowski,Polwen–

PolskieWydawnictwoE n c y k l o p e d y c z n e , Radom2007,ss.172, [16],tabl.,il.

(44)

GardinerPhilip:Trzyświętości.WspólnysekretArkiPrzymierza,CałunuT u r y ń s k i e g o i MariizNazaretu,tłum.PrzemysławBieliński,Wydaw- n i c t w o A m b e r , Warszawa2007,ss.246,il.

GhibertiGuseppe:Całun,Ewangeliaiżycie

chrześcijańskie,tłum.AlicjaLis,WydawnictwoSalezjańskie,Warszawa19 98,ss.32(CałunTuryń-ski,1).

GhibertiGuseppe:PrzedCałunem,tłum.BernadetaTomaszek,EdycjaŚw.Pa wła,Częstochowa2011,ss.63,il.

HesemannMichael:ChustaChrystusa.Naukowcynatropiezmartwych- w s t a n i a , tłum.EmiliaSkowrońska,WydawnictwoŚw.StanisławaBM,K raków2014,ss.310,[16]s.tabl.il.

HesemannMichael:MilczącyświadkowieGolgoty.Fascynującahistoriar elikwiiChrystusowych,tłum.KatarzynaZimmerer,W y d a w n i c t w o Sa lwator,Kraków2006,ss.398,il.

HynekRudolfWaldorf:ŚwiętyCałunz Turynu.MękaPańskawoświet- l e n i u nauki,spolszczyłi

oprac.StanisławKarwowski,KsięgarniaŚw.Wojciecha,Poznań1937,IX, [1],127s.,8k.tabl.

Wyd.2,1938,VIII,141,10k.tabl.

Rec.:BrossKazimierz:ŚwiętyCałun,

„Kultura”2(1937)nr17,s.7;D a j c z a k Józef:

„GazetaKościelna”44/1937,s.170-

171;DobraczyńskiJan:Dokumentzpewnegoprocesu,

„Kultura”4(1939)nr14/15,s.8.

KerstenHolger,GruberElmarR.:Jezusofiarąspisku.Prawdaozmart- wychwstaniu,tłum.S.Lisiecka,Uraeus,Gdynia1995,ss.392.

Rec.:HoffmannHenryk:CałunTuryński–falsyfikatczymistyfikacja?

„Nomos”14/1996,s.144-149.

KnightChristopher:DrugiMesjasz.Templariusze.CałunTuryńskiiwielkiet a j e m n i c e masonerii,tłum.JerzyKorpanty,Orpheus,Warszawa1998,s s . 279, [16]s.tabl.:il.

ManeraMassimiliano:ŚwiętyCałun.Przenikaniesięhistorii,naukiwiary,nadziei,tłu m.KrzysztofStopa,„Bernardinum”,Pelplin2015,ss.28.

MarinelliEmanuela:Całun.Obraz„niemożliwy”?

tłum.WaldemarPolczyk,W y d a w n i c t w o św.Antoniego,Wrocław199 9,ss.160,[14]k.tabl.:il.

MarionAndré,CourageAnne-

Laure:CałunTuryński.N o w e odkrycianauki,tłum.PiotrMurzański,Zna k,Kraków1999,ss.244,il.

(45)

Toż:wyd.2,2000,ss.343,[12]s.tabl.:il.

MarionAndré,LucotteGérard:TunikazArgenteuiliCałunTuryński.Pod-

sumowaniebadań,tłum.AnnaŁatka,Wydawnictwo„M”,Kraków2008,s s . 25 4,[16]s.tabl.:il.

(46)

KRZYSZTOFPILARCZYK

MartiniCarloMaria:Bógukryty.MedytacjeoCałunie,tłum.JuliuszZy- chowicz,WydawnictwoApostolstwaModlitwy,Kraków2013,ss.78.

MeachamWilliam:SpisekprzeciwkoCałunowi.J ak błędniepotę-

pionoi zbezczeszczononajcenniejsząchrześcijańskąrelikwię,tłum.J a n J.

Franczak,WydawnictwoAA,Kraków2015,ss.512.

MilanesioAntonio,SiracusaSimona,ZacaStefano:Tajemniczy„Wizeru- nek”.HipotezynatematpowstaniawizerunkunaCałunie,tłum.Ali- cjaLis,WydawnictwoSalezjańskie,Warszawa1998,ss.40,il.

(CałunTuryński,4).

MorettoGino:Całun.Przewodnik,tłum.AlicjaLis,WydawnictwoSale- zjańskie,Warszawa1998,ss.80,il.

NavarroJulia:Bractwoświętegocałunu,tłum.AgnieszkaMazuś,ŚwiatKsi ążki,Warszawa2007,ss.447.

NickellJoe:CałunTuryński,tłum.BogusławaWarchołowicz,Pandora,Łódź 1996,ss.248.

Odwiecznetajemniceświata,reż.DougCampbell;prod.AllanC.Pedersen,B e s t Fil m,Warszawa1995,kasetaVHS(96min.).

NapodstawieksiążkiCharlesE.Selliera.

Odwiecznetajemniceświata,reż.DougCampbell;prod.AllanC.Pedersen,H a g i Fil m,Wrocław1995,kasetaVHS(100min.).

NapodstawieksiążkiCharlesE.Selliera.

PetrosilloOrazio,MarinelliEmanuela:CałunTuryński.Relikwiaczyfal- syfikat.Krytykaostatniegodatowania,tłum.ZenonZiółkowski,Wy- dawnictwoKsiężyMarianów,Warszawa1993,ss.283,il.

ReschAndreas:ObliczeChrystusa.OdCałunuTuryńskiegodoChustyz Manoppello.128fotografii,wtym14barwnychtablic,tłum.ArturKuć,Polski eWydawnictwoEncyklopedyczne,Radom2006,ss.146,il.RicciGiulio:L’Uomo delladellaSindoneéGésu,Roma-Porziuncola-Assisi 1969,ss.477.

Rec.:PieńkowskaBarbara:CzłowiekiemzcałunujestJezusa,

„TygodnikPowszechny”29(1975)nr12,s.1,4-5,il.;r.:Całun,

„MyślSpołeczna”33/1978,s.10;RusinekMaria:AutentycznośćCałunuTuryńsk iego?Naj-n o w s z e badaniaks.GiulioRicci,

„SłowoPowszechne”31(1977)nr179,s.7,il.;W.M.:

„HomoDei”41(1972)nr3,s.234.

SbalchieroPatrick:

[Dwanaście]12tajemnicchrześcijaństwa,którerzuciływyzwanienauce,tłu m.AnnaK o c o t , W y d a w n i c t w o Esprit,Kraków2016,ss.272,il.

(47)

ScanneriniSilvano:Mirra,aloes,pyłkii

inneślady.Analizabotaniczna,tłum.AlicjaLis,WydawnictwoSalezjań skie,Warszawa1998,ss.64.(CałunTuryński,7).

SchiattiLamberto:CałunTuryński.Małyprzewodnik,tłum.KrystynaK o z a k , EdycjaŚwiętegoPawła,Częstochowa2003,ss.59,il.

SchiattiLamberto:CałunTuryński.Przewodnikpoobraziepełnymta- jemnic,tł.zwł.PawełSoppa,Częstochowa: EdycjaŚwiętegoPawła2000 ,ss.31,il.,fot.

SchloemerBlandinaPaschalis:JezusChrystus–

świadectwoJegocałunów,t ł . BarbaraRysiewicz,Radom:Polwen2009,ss.2 18,il.

SchwortzBarrie:O b l i c z e p r a w d y . Ż y d , któryzbadałCałunT u r y ń s k i ,r o z m . przepr.GrzegorzGórny;tłum.JamesSavage-

Hanford,MirosławGąda,RosikonPress,Izabelin-Warszawa2013,ss.144,il.

(ŚwiadkowieTajemnicy).

SennottThomasMary:Nieuczynioneludzkimidłońmi.Ocudownymwize- runkuMatkiBoskiejzGuadelupyiCałunieTuryńskim,tłum.AgnieszkaZięba;wprowa dzeniePetrerMaryFehler,WydawnictwoDiecezjalnei Drukarnia,Sa ndomierz2006,ss.147,il.

SiliatoMariaGrazia:Całun.Tajemnicaodbiciapostacisprzeddwóchty- s i ę c y lat,tłum.HannaBzikot,WydawnictwoM,Kraków1997,ss.309,il.S o c c i Antonio:ŚledztwowsprawieJezusa,tłum.KatarzynaKubis,Rafael, Kraków2010,ss.328,il.

SoraSteven:Skarbyzniebios.Dziejelegendarnych,prawdziwychifałszy- wychrelikwiichrześcijaństwa,tłum.EwaWitecka,

Amber,Warszawa2005,ss.221,il.

TornielliAndrea:Śledztwow sprawieCałunu,tłum.LucynaRodziewicz- -Doktór,WydawnictwoAA,Kraków2011,ss.153.

TornielliAndrea:Zmartwychwstanie.Tajemnice,legendyiprawda.OdEwa ngeliidoKoduLeonardadaVinci,tłum.LucynaRodziewicz-Dok-

tór,eSPe,Kraków2007,ss.248,il.

WilsonIan:CałunTuryński,tłum.J a d w i g a P i ą t k o w s k a , W y d a w n i c t w o A p o s t o l s t w a Modlitwy,Kraków1978,ss.279,tabl.

Toż:KuriaMetropolitalna,Kraków1983.ss.279, [40],il.

Toż:tłum.iposłowieAndrzejPolkowski;bibliografiapolskaZenonZiół- kowski,InstytutWydawniczyPax,Warszawa1983,ss.348,il.Wyd.2,Instytu tWydawniczyPax,Warszawa1984,ss.367,[32]s.tabl.:faks.,il.

(48)

KRZYSZTOFPILARCZYK

Toż:tłum.WładysławFenrych,KrystynaKarwowska,EwaWaliszew- ska,Księgarniaśw.Wojciecha,Poznań1984,ss.222,16tabl.Wyd.2, Kraków:WAM1984,ss.279.Wyd.3,1985.

Toż:t.1-2,tłum.iposłowieAndrzejPolkowski[b.m.w.1986?]ss.3-144,145- 347.

Rec.:KarczJan:CałunTuryński.Świadekmękiizmartwychwstania,

„ZaiPrzeciw”1984nr14,s.6-

7,23,il.;SkwarnickiMarek:Pobożnyb e s t s e l l e r ,

„TygodnikPowszechny” 38(1984)nr22,s.8;ZgubaJan,

„Ład”4(1984)nr16;ZiółkowskiZenon:„CałunTuryński”I.Wilsona,

„ŻycieiMyśl”33(1984)nr3,s.102-

105;ZiółkowskiZenon:KsiążkaR o k u Odkupienia,

„Kierunki”29(1984)nr4,s.4.

WilsonIan:KrewiCałun,tłum.BogdanMizia,Amber,Warszawa1999,s s . 28 8,[56]s.tabl.(TajemnicePrzeszłości).

WilsonIan:Święteoblicza.PoszukiwanieprawdziwegowizerunkuChry- stusa,tłum.MarekFedyszak,DaCapo,Warszawa1994,ss.319,il.

WilsonIan:TheTurinShroud,VictorGollanezLtd.,London1978,ss.XIV,272,40s., il.

Rec.:KaznowskiZbigniew,„RuchBiblijnyiLiturgiczny”34(1981)nr3,s.186-187.

ZacconeGianMaria:CałunTuryński.Historiatajemnicy,tłum.DominikaWron ikowska,eSPe,Kraków2011,ss.328,il.

ZacconeGianMaria:ŚladamiCałunu.Historiadawnai współczesna,tłum.Al icjaLis,WydawnictwoSalezjańskie,Warszawa1998,ss.64,i l . (CałunTuryński,3).

ZurdoDavid:OstatniatajemnicaLeonadradaVinci,tłum.EwaMoryciń-s k a - D z i u s , W y d a w n i c t w o A m b e r , Warszawa2005,ss.239.

Toż:wyd.2,2005.

Drukiniesamoistne Polskiejproweniencji

A.M.:JeszczeoCałuniezTurynu,

„ZaiPrzeciw”12(1968)nr41,s.7.A d a m c z y k R.:CałunTuryńskiw świetlebadańnaukowych,„Apostolstwo

Chorych”[Katowice]49(1978)nr5,7s.[nienumerowane],il.

Adamczyk-AielloAlina:Całun,„Kierunki”26(1980)nr32,s.4,il.

(49)

(AP):N o w e stwierdzeniaw sprawieCałunuT u r y ń s k i e g o ,

„ S ł o w o P o - w s z e c h n e ” 34(1980)nr150,s.2.

(50)

AutentycznośćCałunuTuryńskiego,„TygodnikPowszechny”27(1973)nr12, s.7.

BanakJerzy,CałunTuryński,„Zorza”22(1978)nr35,s.12-13,il.

BanakJerzy,KalendariumCałunuTuryńskiego,cz.1-2,

„Zorza”22/1978;cz.1:DziejeCałununaWschodzie,nr39,s.12- 13,il.;cz.2:DziejeCałunun a Zachodzie,nr41s.7,il.

BednarczykM.:Tajemniczy„portret”.CzyCałunTuryńskiokrywałciałoC h r y s t u s a ? „Sztandar”1992zdn.17-20IV,.s.5,il.

BemHenryk,DomańskiTomisław:NiektóreaspektydatowaniaCałunuT u r y ń s k i e g o technikąakceleratorowej spektometriimasowej(

AMS),

„PraceiMateriałyMuzeumArcheologicznegoiEtnograficznegowŁo- dzi.SeriaNumizmatycznaiKonserwatorska”11/1996,s.205-210.

BieniekJ.:ZobaczCałun!CzyokrywałumęczoneciałoChrystusa?

„Viva”10/1998,s.22-26,il.

BochenekMałgorzata:„Niedlaekonomiiodrzucenia,

„NaszDziennik”(wyd.2)134/2015,s.10.

BorowiczKazimierz:ObrazChrystusanat.zw.ŚwiętymCałuniezTurynu,

„RuchBiblijnyiLiturgiczny”1(1948)nr5-6,s.287-305.

BrandstaetterRoman:HymnoCałunieTuryńskim,

„WDrodze”12(1984)nr4,s.3-6.

Toż:„ŁadBoży”7/1985,s.4;„NaszaRodzina”4/1986,s.10-11.

BujakJanusz:EkumeniczneznaczenieCałunuTuryńskiego,

„ScripturaeLumen.BibliaiJejOddziaływanie”7/2015,s.379-397.

(BUR):CałunzTurynu:1578-1978,„ZaiPrzeciw”12/1978,s.10.

(BUR):Jeszczeo„CałunieTuryńskim”,„ZaiPrzeciw”18/1977,s.10.

(BUR):PierwszekonkluzjedotycząceCałunuTuryńskiego,

„ZaiPrzeciw”4/1979,s.10.

(C):Temat–CałunTuryński[sympozjumwLondynie],

„GośćNiedzielny54”43/1977,s.344.

CabanBernardKrzysztof:Autentyczneo d b i c i e Chrystusa,„ S ł o w o P o - w s z e c h n e ” 7(1953)nr44,s.3,il.

Całunturyński–świadekzmartwychwstania?CałunzManoppello–praw- dziweo bl i cz e Chrystusa?red.GrzegorzP o l a k ,

„GazetaWyborcza”98/2010(dodatek„TajemniceChrześcijaństwa.Cuda.

Objawienia.Pro-r o c t w a ” nr1),s.1-15.

CałunTuryński,„WTK”8(1960)nr15,s.2.

Toż:„GośćNiedzielny58(1981)nr26,s.7.

(51)

KRZYSZTOFPILARCZYK

Chmiel Jerzy:Całun TuryńskiAnnoDomini1998,„RuchBiblijnyiLitur- g i c z n y ” 51(1998)nr1,s.47-50.

ChmielJerzy:CałunTuryńskiznakiemmękiizmartwychwstaniaJezusa?

„TygodnikPowszechny”34(1980)nr15,s.3,7.

ChmielJerzy:JanPawełIIiCałunTuryński,w:StefanKoperek,StanisławSzczur(red .),Servoveritatis.Materiałymiędzynarodowejkonferencjidlauczczenia25 -

leciapontyfikatuJegoŚwiątobliwościJanaPawłaII,U n i w e r s y t e t Ja gielloński,9-11października2003r.,WydawnictwoNa-

ukowePapieskiejAkademiiTeologicznej,Kraków2003,s.763-766.

ChmielJerzy:LasemioticadellaSindonediTorino,w:WorldwideCongress

„Sindone2000”.ProceedingsoftheCongress,Orvieto,August27- 29,2000[CD-Rom].

ChmielJerzy:PolskiebadanianadCałunemTuryńskim,„TygodnikPo- w s z e c h n y ” 38(1984)nr16,s.7.

ChmielJerzy:

„Szukam,o PanieTwojegooblicza”( P s 27,8).Refleksjasyndonologiczna ,„RuchBiblijnyiLiturgiczny”52(1999)nr1,s.49-50.Toż:

„JezusŻyje”[Mogilany].

ChmielJerzy:15-lecieistnieniaStudiumSyndonologicznego,

„RuchBiblijnyi Liturgiczny”49(1996)nr3,s.201-206.

ChmielJerzy:Tajemnicacałunu,„Przekrój”15/1998,s.9-11,il.

ChmielJerzy:WokółCałunuturyńskiego,„Źródło”1992nr33zdn.18VIII,s.10.

ChoczyńskaIrena:ChemicznedatowanieCałunuTuryńskiego,„Wszech- świat”113(2012)nr7-9,s.185-190.

ChrostowskiWaldemar:CałunprzyjąłJezusamartwego,aoddałGoży-wego,

„NaszDziennik”2010nr101zdn.30IV–3V2010,s.24- 25,fot.C h r y s t o f o r Jan:ŚwiętyCałunzTurynu.MękaPańskawoświetleniunauki ,

„Niedziela”15/1945,s.102-103.

(CIS):CałunTuryńskiwystawiony,„ZaiPrzeciw”3/1978,s.10.

(CIS):EkspertyzaszwajcarskadotyczącaCałunu,

„ZaiPrzeciw”20/1981,s.10.

(CIS):JeszczeoCałunieTuryńskim,„ZaiPrzeciw”6/1984,s.10.

Co mówi Całun?„List”23(2006)nr4,s.20-23,fot.

CymerA d a m : M i l c z ą c y świadek[ CałunT u r y ń s k i ],

„ M y ś l S p o ł e c z n a ” 38/1978,s.4,9,il.

CzarneckaKatarzyna:CałunTuryńskiaarcheologia,„PrzeglądPo- w s z e c h n y ” 248(1985)nr9,s.396-398.