"I w trudi, i w boju..(50 roki w ukrainśkoj radianśkoj presy)", Władymir Andrejewicz Ruban, Kyjiw 1967 : [recenzja]

Myśliński, Jerzy

"I w trudi, i w boju..(50 roki w

ukrainśkoj radianśkoj presy)",

Władymir Andrejewicz Ruban, Kyjiw

1967 : [recenzja]

Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 8/1, 146-148

1 4 6 R E C E N Z J E

p rzeob rażen ia i rozw oju p ra sy irla n d zk ie j. Początkow o zam ieszczano w niej jed y n ie k ro n ik ę w y d arzeń , n a stę p n ie po jaw iły się a rty k u ły lite ­ rack ie (m iędzy in n y m i znanego sk ąd in ąd Jo n a th a n a Sw ifta), aż w końcu p rasa w k ro czy ła n a g ru n t p o lity k i, p rzy b ie ra jąc określone oblicze. D e te r­ m ino w ały je w ty m o k resie głów nie dwie sp raw y — sto su n ek do ry w a ­ lizacji m iędzy w igam i a to ry sam i i stanow isko w zględem s p ra w re li­ g ijnych.

W zakończeniu sw ej p ra c y M u n te r om aw ia w ogólnych zary sach in g e ­ re n c ję rzą d u w dziedzinę p ra sy i k ształto w an ie się pojęcia w olności p rasy .

A n d r z e j S k r z y p e k

II

W [ładimir A ndrejew icz] R u b a n , I w trudi, i w boju... (50 roki w ukrainśkoj

radia nśkoj pre sy) [Kyjiw] 1967, W ydawnyćtw o K yjiw śkoho U niw ersiteta, ss. 216.

P ra c a R ub an a, o c h a ra k te rz e p o p u larn o n au k o w y m , m iała n a celu, jak określono w notce in fo rm a c y jn e j, u k azan ie u k raiń sk ie j p ra sy radzieckiej jako in s ty tu c ji d e m o k raty czn ej i try b u n y m as. K siążk a przeznaczona jest dla stu d e n tó w d zie n n ik arstw a , p raco w n ikó w p rasy, k o respo nd entó w ro ­ b otniczych i chłopskich oraz a u to ró w zasilający ch p rasę sw oim i u tw o ­ ram i. M imo ta k szeroko zakrojonego zasięgu książk a u k azała się w n a ­ k ładzie zaledw ie 1500 egz. Pisząc o p rasie U k ra in y R adzieckiej, a u to r m iał n a m yśli w yłącznie gazety, tj. p eriod yk i, u k a z u ją c e się częściej niż dw a ra z y w tyg o d n iu , oraz tzw . w ielonakładów ki. In n e period yk i, o k re ­ ślane m ian em „ ż u rn a ły ” , zo stały w p ra c y w ogóle pom inięte. P om inięto też, poza k ilk o m a w zm ian k am i, p rasę m niejszości narodow ych. A u to ra nie in te re s u ją ta k ie prob lem y , ja k zasięg i fo rm y k o lp o rtażu p ra s y (poza n akładam i), baza tech n iczn a p rasy , ag en cy jn e źródła in fo rm a c ji p raso ­ w ej. W książce cyto w an e są ty lk o nieliczne p race, w ty m w ypow iedzi L en in a o p rasie, o raz skrócone opisy b ibliograficzne a rty k u łó w p raso ­ w ych, szerzej om aw ianych w tekście.

P ra c a dzieli się n a 11 rozdziałów u ję ty c h chronologicznie, p rzy czym podział dziejów p ra sy u k ra iń sk ie j pow iązał a u to r z ogólnie p rz y ję tą pe- rio d y zacją dziejów ZSR R od 1917 do 1966 r. Całość poprzedzono w stę ­ pem , om aw iającym ogólnie rew o lu cy jn e tra d y c je p rasy u k raiń sk ie j.

P rzed m io tem rozw ażań a u to ra je s t p ra sa w języ k u u k ra iń sk im i ro ­ syjskim , u k azu jąca się n a U k ra in ie R adzieckiej, p rzy czym zgodnie z t y ­ tu łe m całości s ta ra ł się on uchw ycić ro lę om aw ianej p ra sy w b u d o w n ict­ w ie socjalistycznym oraz podczas w o jn y 1920 r. i la t 1941— 1945. Z atem tak że p rasa w ojskow a, ale głów nie w jęz y k u u k raiń sk im , poddan a zosta­ ła analizie.

R E C E N Z J E _{1 4 7}

W poszczególnych rozdziałach a u to r u siłow ał uchw ycić p rzed e w szy st­ k im głów ne ty tu ły prasow e, w y b itn ie jsz e in d y w id u aln o ści zw iązane z p r a ­ są (są to p rzew ażn ie tak że w y b itn ie jsi działacze polityczni), s ta n ilościow y p ra s y i je j n a k ła d y globalne (n iestety, robione d la każdego o k resu w e­ dług innego podziału i in n y ch k ry te rió w , stą d tru d n o śc i p oró w n ań i ze­ staw ień ogólniejszych), zasadnicze a k cen ty , g dy m ow a o tre ś c i poszcze­ gólnych b a ta lii politycznych, w reszcie bodaj n ajw ażn iejsze — u ch w y cen ie w poszczególnych okresach now y ch zjaw isk w h isto rii p rasy , ta k ic h jak np. pojaw ien ie się gazet zakładow ych, M TS, rejo no w ych , w iejsk ich w po­ w iązaniu ze zjaw isk am i zachodzącym i w życiu gospodarczym i poli­ tycznym .

P rzed m io tem rozw ażań są też decyzje i u c h w a ły w ła d z p a rty jn y c h c e n tra ln y c h i re p u b lik a ń sk ic h w zak resie p rasy , a tak że niezw y kle ży ­ w y ru c h k oresp o n d en tó w robotniczych i chłopskich.

Praw d o po d o bnie ze w zględu n a ilość ty tu łó w , od 65 w r. 1923 do 2006 w r. 1934, 1311 w r. 1941, w reszcie około 2000 w r. 1966, a u to r m u siał zastosow ać p ew n ą selekcję p rz y o praco w y w an iu an alizy tre śc i p rasy . P o d staw ę an alizy stan o w ią gazety rep u b lik ań sk ie oraz n iek tó re p ro w in ­ cjo n aln e (te o statn ie p raw dopodobnie ze w zględ u n a poziom). O p o zosta­ ły ch ty tu ła c h a u to r pisze bez w n ik a n ia w szczegółową ich zaw artość, ch y ­ ba że dy sp o n uje odrębnym , najczęściej p ośred nim m a te ria łe m n a te n tem at.

O m aw ianie losów p ra s y rad zieck iej n a U k ra in ie a u to r zaczyna od po­ c z ątk u 1919 r., k ied y to 6 lutego u k a z a ł się 14, ale p ierw szy leg a ln y n u ­ m e r „K yjiw skoho K o m u n ista ” , o rg an u cen traln eg o i kijow skiego ko ­ m itetó w K P(b)U . Z kolei zw raca uw agę n a p ow stałą І m arc a 1920 r. ga­ zetę „S elanśka B iedno ta” (potem p t. „S elan śk a P ra w d a ’"'). N a przełom ie la t 1919/1920 zaczęły pojaw iać się n a U k rain ie g azety g u b e rn ia ln e i po w ia­ tow e. W ydaw ano też g azety w ojskow e po u k ra iń sk u , a także sp ecjaln e pism a dla G alicji w schodniej. In te re su ją c e są uw agi a u to ra o „C zerw onej P ra w d z ie ” , w y d aw an ej w la ta c h 1921— 1922 w K am ieńcu Podolskim . R e­ fo rm a a d m in istra c ji w 1925 r. pociągnęła za sobą zm ianę c h a ra k te ru p r a ­ sy p ro w in cjo n aln ej (okręgow a i rejonow a). 1 m a ja 1926 r. w y d ano w C harkow ie p ierw szą gazetę zakładow ą p t. „ K a n ta k a ” . W la ta c h 1929— 1930 podczas k o lek ty w izacji ro ln ic tw a istn iało 150 ru cho m ych re d a k c ji gazet w iejsk ich, k tó re zain icjo w ały p o w stan ie 40 gazet rejo now y ch . K o­ le jn a re fo rm a a d m in istra c ji w 1930 r. zm ieniła c h a ra k te r p ra s y p ro w in ­ cjonalnej (rejonow a i m iejska). P o ja w iają się w ielo nak ładó w k i n a w ie l­ k ich budow ach, m .in. „ P ro le ta r D n ip ro b u d u ” . P ierw sza g azeta M TS po­ w sta ła w G riszinskiej M TS w sty czn iu 1933 r. („L eninśkij S zlach ”). W r. 1934 było ju ż 856 ty ch gazetek i 700 g azetek zakładow ych. P rz y łą ­ czenie U k ra in y Zachodniej do ZSRR po 17 w rześn ia 1939 r. spow odow ało

14 8 R E C E N Z J E

pow stanie w ielu now ych gazet n a ty ch tere n ac h , m .in. p o w sta ły „C zerw o- nyj P ra p o r” , W ilna U k ra in a ” i „C zerw ony S z ta n d a r” (po polsku) we Lw ow ie, „R adian śk a U k ra in a ” w Stanisław ow ie, „R ad ianśk a W ołyń” w Ł ucku, „B ilszow icka P ra w d a ” w D rohobyczu, „W ilne Ż y tia ” w T a rn o ­ polu. W r. 1940 n a U k ra in ie Zachodniej było 9 g azet obw odow ych i 54 rejonow e.

G dy m ow a o ok resie w ojny, a u to r k re śli zarów no dzieje p ra sy u k r a ­ ińskiej n a ty ła c h fro n tu , ja k i p ra s y p a rty z an c k ie j: Z w raca uw ag ę na b u jn y rozw ój p ra sy po w ojnie i n a pojaw ien ie się szeregu dostosow anych do potrzeb czy teln ik a ty tu łó w , tak ic h ja k np. założony w r. 1945 „R adian- śkij S e lan in ” (od 1949 pt. „K ołchozne Seło”) czy „W eczernyj K y jiw ” lu b „R obitnicza H a z e ta ” . A u to r in fo rm u je tak że o system ie kształcenia d z ien n ik arzy n a stu d ia c h u n iw e rsy te ck ic h U k rain y . W zw iązku z 50-le- ciem rad zieckiej p ra s y zw raca też uw agę n a jej społeczne zaangażow anie i doniosłą ro lę w życiu p olitycznym .

M imo zastrzeżeń dokonanych w yżej w y d a je się, że p rac a R u bana sp ełn ia zadania, jak ie a u to r sobie n a k re ślił. Nie u lega w ątpliw ości, że opracow anie dziejów p ra sy polskiej ró żny ch o kresów n a poziom ie p o p u ­ la rn y m znalazłoby liczne grono czytelników .

J e r z y M yś liń s k i

I I I

S tan isław a D a r ł a k o w s k a , Prasa R z eszo w a X I X i X X w ieku , R zeszów 1966, Muzeum Okręgowe, ss. 128 + 46 nlb., iłustr., cena 30 zł.

N a początku 1968 r. u k azał się k atalo g p ra s y rzeszow skiej, o b e jm u ją ­ cy zestaw ienie 67 leg a ln y ch o raz 20 k o n sp ira c y jn y c h ty tu łó w czasopism rzeszow skich, u k a z u ją c y ch się od 1883 r. do chw ili obecnej (bez „ K w a r­ ta ln ik a R zeszow skiego”). K atalo g , ja k nazy w a A u to rk a tę książkę, po­ w sta ł w tra k c ie p rzy g o to w y w an ia w y sta w y p ra sy rzeszo w sk iej, zorganizo­ w a n e j w M uzeum O k ręgo w ym w 1966 r. Zarów no w stę p m ery to ry c z n y , ja k też opisy poszczególnych ty tu łó w św iadczą, że otrzy m aliśm y w ięcej niż katalog. J e s t to w łaściw ie bardzo o b szern a bib lio g rafia p ra s y rz e ­ szow skiej, o p a trz o n a o b fity m i ad n o tacjam i, zestaw ien iam i pom ocniczy­ m i i b ib lio g rafią te m a tu . D ziesięciostronicow y' w stęp w pro w ad za czy tel­ n ik a w dzieje p ra sy rzeszow skiej n a tle p ro w in cjo n aln ej p ra sy w zachod­ n iej G alicji o raz o rie n tu je w p o d staw ach opracow ania. Z estaw ienie ty ­ tu łó w oparto n a zbiorach lo k aln y ch oraz zb iorach B iblioteki Jagielloń skiej. B ibliog rafia m a u k ła d chronologiczny w ed łu g n a stę p u ją c y c h działów : czasopism a o treści ogólnej, fachow e i specjalistyczn e, urzędow e, szkol­ n e (tylko drukow ane), re lig ijn e i k o n sp ira c y jn e (w yd aw ane nie ty lk o w Rzeszowie, lecz tak że n a te re n ie obecnego w ojew ó dztw a rzeszow skie­ go). Całość opatrzono: in d eksem alfab ety czn y m , spisam i ty tu łó w w ed łu g