112 M A T E R IA Ł Y I R E C E N Z JE
badań. E g zem D p rÓ b u ją od p ow ied zieć n a pytania: Jaka jest d o m in iją c a m yśl tej K sięgi? Co chciał p ow ied zieć jej autor o :fi||jgj|ieku, o sen sie życia, o B ożej Opatrz ności? P o przeczytaniu K sięg i K oh eleta n ie w iadom o, co odp ow ied zieć na te p y tania. Istn ieje w n iej bow iem szereg antytez, k tóre utrudniają ok reślen ie p raw d zi w ego jej znaczenia. Stąd n ie je s t przypadk iem , gd y jed n i u w a ża li K oheleta za „Pieś^ffigd pieśn iam i scep tycyzm u ”, to in n i dali tej K sięd ze ty tu ł „Pieśń nad p ieś- niam i bojaźni B ożej”. Ci p ierw si uw ażają, że d om in u je w niej p esy m isty czn e sp oj- rzenie na św ia t i losy człow iek a. D rudzy n atom iast są sk łon n i przyznać, ż e in te n cją autora było przekazanie p r a \|p op tym istyczn ych , m im o iż K oh elet dostrzega troski i n ieszczęścia zw iązan e ifls ió z e rw a ln ie z ludzkim życiem . N ie ulega w ą t pliw ości, że ob ie tezy m ożna u däw od nic p rzez szereg trafn ych c y ta tó w zaczerpn ię tych z llf lj g i.
P róbę zharm onizow ania tydlg dw óch ggjgibiwnych ten d en cji podjął w sw oim o b szern y n iiffim en ta rzu do K sięgi K o h ljęta L. D i Fonzo. Od razu n f lh ii stw ie r dzić, że pSpiba ta n ie całk iem udała się. D i f o n z o próbow ał przÄ«W ä§S)ie:i tw ie r dzenia K oheleta ującllw sy n tezę w y ższ eg o -śto p n ia , co sp ow od ow ało w rezultacie, że a n ty te ty c ż le tw ierd zen ia K oh eleta zla ły sięjfjw w yd aniu D i Fonzo!) w całość o nie* o k r e ś lo n e |||v y |io w ie . A rgum entacja, jaką przy tym D i F onzo sto su je ,ijjest sztu cz na i niepęifekonującH U w aża on np., że różn ice w p ostaw ach K oheleta tk w ią w sa m ym p f p ą d k u -ptżedm iotow ym , inn ym i słow y: sp rzeczności zaw ierają się w sa m ych rzeczach („ L e liu e contraddizioni [...] sono in p arte n e ll’ord in e oggetivo d elle cose, n ei Jpro diversi asp etti, n ella stessa problem atica e poi n ella vicenda pratica d ella vita"). W rezu ltacie D i F onzo zatracił całą sp ecy fik ę zarów n o struktury, jak i doktryny K oheleta.
Mimo tak łib totn ego m a n k a m en te& o m en ta r z Di F onzo p osiad a w iełfy w a lo ró w . Obszerny „ « t ę p ” (str. 1-119) zawieraj iftb r e opracow anie p r o q § m a t f |i krytyczno- -historycznej K sięgi. Ponadto, ze z ilin y c h m i k om entarzy M o h e le ti|| dzieło Di Fonzo podaje najbardziej kom p letną b ib liografię dotyczącą tego tekstu . T łum acze n ie K sięgi z hebrajsk iego jest u zu p ełn ian e V ulgatą, oba zaś zaopatrzon e są w m a teriał do badań krytycznych. Sam kbfnentarz, bardzo drobiazgow y, jest ponadto wzbogacoriy trzyn astom a eksk ursam i om aw iającym i k w estie szczegółow e K sięgi. Z tych opracdjfań na uw agę zasłu gu je eksk urs V, dotyczący k w estii doktrynalnych zw iązanych jp Koh 3, 21, oraz eksk urs X o r etr y b u ę$5^ D ołą||zone«|nd ęk sy u łatw iają orientację w książce.
K s. M arian F ilip ia k
E. GLASSER: L e proces du bonheur par Qohelet (Lectio Divina, 61),
Cerf—P aris 1970, ss. 218.
Z up ełn ie in n y charakter niż kom entarz L. Di Fonzo (E cclesia ste , Torino—Rom a 1967) m a praca E. G lassera. A u tor zastrzega się zaraz na w s tę p ie (s. 14), że chciał n ap isać kom entarz d ostęp n y dla n ie sp e c ja listó w i d latego m ateriał bardziej sp ecja listyczn y u m ieścił w notach. K siążk a n ie m a charakterystycznego d la kom entarzy n au kow ych obszernego „W stępu” k rytyczn o-h istoryczn ego, a jed yn ie krótkie w p ro w ad zen ie (s. 9-14). Zam ieszczona na końcu b ib liografia (s. 215) zaw iera tylk o dzieła najbardziej charakterystyczne w yk orzystan e przez A u tora kom entarza. We w p ro w ad zeniu G lasser u stosu nkow uje się do 2 prac dotyczących K oheleta: A. G. W righ ta (T h e R id d le o f th e S p h in x . T h e S tr u c tu r e of th e B o o k o f Q o h e leth , CBQ (1968) 313-334) i F. E llerm eiera (Q o h e le t. I, 1, H erzberg 1967). Są one dla G lassera dow o dem trw ałości 2 odm iennych ten d en cji w in terp retacji stru k tu ry K oheleta: 1) opo w iadającej się za jednością literacką i treściow ą K sięg i (reprezentuje ją W right) i 2) odrzucającej tę jedność (reprezentuje ją E llerm eier).
G lasser, odm iennie od tych autorów , analizu je rów n ocześn ie, a n ie su k cesyjn ie, i form ę literacką, i treść K sięgi; w ten sposób, jak sam stw ierd za (s. 13), w n io sk i w yp row adzane z badania tych dw óch e le m en tó w d zieła w za jem n ie się uzup ełn iają i korygują. W ydaje się, że m etod a G lassera prow adzi n a jp ew n iej do w ła ściw e g o odczytania K sięg i K oheleta. Z b ytn ie zw racan ie u w agi jed y n ie na jej form ę lit e
M A T ER IA Ł Y I R E C E N Z JE 113
racką m o że grozić su b iek tyw izm em , u fciży stępując do a n a lizy IfaJtSfk elw iek k sięgi — w tym w yp ad k u K sięgi K oheleta — n ie w iem y przecież, ja k i typ struk tury autor zastosow ał; n ie w iem y, czy sta le go p rzestrzegał i n ie m ożem y n aw et teg o odeń w ym agać.
K siążk a G lassera je s t god n a u w a g i ze w zg lęd u na sw ój n ow atorsk i charakter. W brew w szy stk im d otych czasow ym interp retacjom G lasser d ochod zi do w n iosku , n ie m ożna m ó w ić o jak im ś ok reślon ym (sk ru p u latn ie przez K oh eleta przestrze ganym ) ty p ie struktufjr! litera ck iej K sięgi lub o braku tego typu: m y śl K oh eleta n ie Ü I M 8 u ją ć w żaden sch en M B d la teg o GlassHr m i l i o „m ou vem en t du liv re” (s. 14, 179).
D od atkow ym w alorem są dw a o sta tn ie rozd ziały pracy: p ierw szy z nich (s. 179-190) p rzed staw ia w n io s k i1! kom entarza I p ię g i oraz zesta w ien ie tego, cdiiAilJbr n a zw a ł „m ou vem en t du I h f l l l f i H i g i (s. 191-2j|f) jegil syn tezą m j f l i K o heleta.
W ykaz H H ( e j s z y c h t e r r ||ió w i|ig y w a j||ch przez Kohpletft (s. 211 n.) u łatw ia o r ie lä iI j ö S v K siędze.
K s. A f t f f f t F ilip ia k
P. SĄjgBpHI: Ecclesiaste (Nuovissima versione dlella Bibbia dai testijMpri-
g ffali, 20), Roma 1971, ss. 224.
K siążk a n ie m a charakteru śc iśle nau kow ego, sp ecja listy czn eg o , z w ie lu jednak racji za słu g u je na u w a g ę. Z ajm ująca n ie m a l jej p o ło w ę introduk cja (s. 1-109) za w iera 14 rozd ziałów , k tó re w sze ch stro n n ie n a św ietla ją charakter K sięg i K oheleta, jej stru k tu rę, tło h istoryczn e, doktrynę, m iejsce w h isto r ii m y śli heb rajsk iej, zw ią zek z litera tu rą m ąd rościow ą lu d ó w Ifajrbżytnego W schodu itd. Sam kom entarz m a charakter bardziej teologicznjy; brak sp ek u la cji filologifcicnych. Jed y n ie przy te r m inach sp ecy ficz n y ch K sięg i, Sacchii r eferu je o p in ie bad aczy (np. przy term in ie 'öläm (Koh 3, 11) (zob. s. 142 n.).
A utor u w zg lęd n ia rów n ież p a r a lele K oheleta z literatu rą ąum rańską.
N a jlep iej zostało w kom entarzu op racow an e tło h isto ry czn e K sięgi. A utor do sk on ale p rzed sta w ił rolę K o h e le ta w okresie, k ied y K sięg a p o w sta ła — w epoce k ryzysu w ia r y starotestam en taln ej. K o h elet p rzez zak w estio n o w a n ie p ew n ych op i n ii już n iea k tu a ln y ch , p rzygotow ał d alszy rozw ój ob jaw ien ia.
N a jsłab szą stroną k om en tarza jc g f p ow ierzch ow n e opfl§co|$an|N struk tury lit e rackiej Księ g i (zob. ek sk u rs, s. 23-27). O p racow an ie!to nie|tt3|PłgIędnia n ajn ow szych o siągn ięć w te j dzieijfjfjfiie.
K s. M arian F ilip ia k
J. CHMIEL: Lum fi r e et charite d’apres la p r e m ie r ^ epitre de S. Jean,
Rome 1971, ss. X LV III + 267.
W szeregu publikacja dotyczących teo lo g ii p ism J a i|g lB |jJ $ fw a in e n ie w ą tp liw ie m iejsce zajm u je p raca ks. jSj C hm ielą: L u m ie re e t ę h ą r itś p re m ie re e p itr e d e S. Jean (Rom e 1971), łjfęląca p o d sta w ą otrzyrrpjjiia przez jej A u to rą |}o k to rsk ieg o stop n ia w U n iw ersy tecie G regoriań skim . A u torjfjon cen tru je u w a g ę n a k lu czow ym dla teologii 1. L istu św . Jana zagad n ien iu r ela cji m ięd zy d w om a d om inu jącym i tam stw ierd zen iam i: „B óg jest św ia tło śc ią ” (1, 5) oraz „Bóg je s t m iło ścią ” (4, 8. 16). N ie rezygn u je tak że z n a ś w ietle n ia p ok rew n ych a bardziej szczegółow ych k w estii, k tóre — ogólnie-W orąc — zaw ierają się w p ytan iu o n atu rę w zajem n ej zależności, tym razem m ięd zy ^ fa ś fe fitó to „trw ać w ś w ia tło śp iljja „m iłow ać braci”.
W celu otrzym ania o d p ow ied zi n a tak p o sta w io n e p y ta n ia autor zd ecy d p w a łlsię za stosow ać p S iw ójn ą!§S efi§tfe z n | kon ieczn ą u|gjał n a jp ie r w Tro™m»en1e •!•»«»«
