Atlas wybranych ptaków Gminy Parchowo

(1)

Atlas wybranych ptaków

Gminy Parchowo

(2)

Autorzy: Uczniowie klas 7-ych Zespołu Szkół w Parchowie.

(Atlas powstał w ramach projektu edukacyjnego lekcji biologii pod nadzorem mgr Dariusza Błaszkowskiego).

2019/20

(3)

Spis treści:

I. Ptaki przydomowe II. Ptaki łąk i pól

III. Ptaki mokradeł i jezior (wodne)

IV. Ptaki drapieżne

(4)

I. PTAKI PRZYDOMOWE

(5)

Sroka

Wygląd Sroka jest ptakiem o charakterystycznym wyglądzie. Jej długość sięga prawie pół metra, jednak znaczna część to ogon. Długość skrzydeł wynosi około 20 centymetrów. Sroka jest ptakiem, o stosunkowo niewielkiej wadze – waży niespełna 200 g. Upierzenie sroki jest czarno – białe. Skrzydła są czarne lub niebieskie , spód ciała biały, nogi czarne, czarny także jest dziób.

Środowisko Sroka jest ptakiem, który często występuje w pobliżu skupisk ludzkich. Spotykana jest w okolicach osiedli mieszkaniowych, w centrach miast i innych miejscach. Można ją spotkać również na wsiach..

Gniazdo Sroka buduje gniazda w kępach krzaków, oraz w koronach drzew. Gniazda zbudowane są z gałązek, trawy, gazet i innych elementów. Wewnątrz jest bardzo dokładnie oblepione gliną.

Pokarm Sroka jest ptakiem, który odżywia się produktami zarówno pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego.

Podstawową w diecie sroki są owady, lecz zjada ona również małe gryzonie, jajka – szczególnie ptaków śpiewających. Zdarza się, że sroka zjada pisklęta mniejszych ptaków. Z pokarmu roślinnego, sroka zjada takie rzeczy jak nasiona roślin uprawnych i inne elementy roślin.

Ciekawostki: Sroki są bardzo towarzyskimi ptakami, lubią przebywać w sąsiedztwie innych srok i innych ptaków.

Ze względu na to, że są bardzo hałaśliwe zwłaszcza w momentach zagrożenia, stanowią dla innych ptaków sygnał o zbliżającym się niebezpieczeństwie. W wielu krajach sroki uważane są za zły omen i zwiastun nadchodzącego nieszczęścia. Sroki łącząc się w pary są bardzo wierne swoim partnerom, praktycznie pozostają w związkach aż do śmierci. Sroki bardzo przeżywają utratę swoich partnerów.

W Gminie spotkasz ją:

Liczna na terenie całej Gminy.

Status CZĘŚCIOWA OCHRONA GATUNKOWA

(6)

WRÓBEL

SAMIEC

SAMICA

Wygląd Ubarwienie samca charakteryzuje się kasztanowatym karkiem, szarą czapką i czarnym gardłem. Wierzch ciała i ogon brązowe, kuper szary. Na skrzydle biały pasek. Samica szarobrunatna z wierzchu i szara od spodu – bardziej skromna w barwach.

 Długość ciała ok. 16–18 cm.

 Rozpiętość skrzydeł 21–21,5 cm.

Środowisko Powszechnie znany ptak ściśle związany z osadami ludzkimi i tylko wyjątkowo gniazduje poza nimi. Wróbel jest prawdopodobnie najdłużej związanym z człowiekiem ptakiem. Uważa się, że skolonizował ludzkie osady przed kilkoma tysiącami lat.

Gniazdo W otworach budynków, dziuplach, skrzynkach lęgowych, gniazdach bocianów; w kształcie kuli z bocznym wejściem, uwite ze słomy, traw, korzonków, wyścielone piórkami.

Pokarm Nasiona, wiosną także owady

Ciekawostki: W ciągu ostatnich 20 lat populacja Wróbli w Europie spadała miejscami o 90%. Nasze miasta pozbawiane w wielkim tempie drzew, zakrzaczeń i terenów zielonych stawiają Polskę na czele smutnego rankingu. Pozostaje jeszcze brak miejsc na gniazda w następstwie prac dociepleniowych i remontów elewacji. Ten problem rozwiązałyby odpowiednie budki lęgowe. Sytuację wróbla doskonale podsumował serwis ptasieogrody.pl

"Gdyby zebrać wszystkie problemy wróbla, można by odnieść wrażenie, że ptak ten staje przed życiową tragedią:

nie ma bezpiecznego domu nie ma czym karmić dzieci nie ma gdzie się ukryć

a na dodatek jest coraz więcej tych, którzy chcą go zjeść"

Przy zabudowaniach, głównie wokół gospodarstw rolnych.

Status ŚCISŁA OCHRONA GATUNKOWA

(7)

KAWKA

Wygląd Ciało kawki pokryte jest czarnymi piórami, które po bokach oraz na karku przybierają odcień szary.

Dziób oraz nogi kawki także są czarne. Nie ma wielkich różnic w wyglądzie samicy i samca poza tym, że samiec z reguły jest nieznacznie większy niż samica.

Środowisko Kawkę można uznać za stosunkowo pospolitego ptaka, choć od kilku lat jej liczebność spada.

Gniazdo W otworach budynków, dziuplach, skrzynkach lęgowych, kominach, szybach wentylacyjnych, na dachach.

Pokarm Zjada pędraki, gryzonie, drobne bezkręgowce czy też różnego rodzaju owady. Często również – szczególnie w miastach – korzysta często z odpadków wyrzucanych przez człowieka.

Ciekawostki: 1. należy do jednych z najbardziej inteligentnych ptaków.

2. Razem przemierzają kraj wzdłuż i wszerz w celu poszukiwania lepszego miejsca do przebywania.

3. Latają tam, gdzie bezpieczniej, gdzie więcej jedzenia.

4. Przesiadują na gałęziach drzew, od czasu do czasu krzyczą, by sprawić wrażenie, że jest ich bardzo dużo. Ilość odstrasza!

5. Dawniej w Polsce najczęściej można ją było spotkać w szczelinach skalnych Jury Krakowsko- Częstochowskiej.

(8)

^Pleszka

Wygląd Ptak wielkości wróbla, długość ciała to około 15 cm, rozpiętość skrzydeł wynosi około 24 cm. Charakterystyczny wygląd samca – błękitno szary wierzch, policzki i gardło - czarne, biała brew i czoło; spód rdzawo czerwony. Samica dużo jaśniej ubarwiona, co widać na zdjęciu.

Środowisko Okolice zabudowań, sady, ogrody.

Gniazdo Buduje przede wszystkim w dziuplach, chętnie korzysta również z wystawionych budek lęgowych. Nierzadko na miejsce bytowania wybiera opuszczone budynki, szczególnie te stojące w zacisznym miejscu w lesie, czy też w jego okolicy. W przypadku, gdy nie znajdzie takich miejsc, bytuje choćby w połamanych gałęziach.

Pokarm Pleszka to ptak, który odżywia się przede wszystkim owadami. Swoje pożywienie może chwytać w locie, bardzo często również wydłubuje pożywienie z zalęgających liści lub po prostu z ziemi. Często również zjada owady, wydłubując je z pni drzew.

Ciekawostki: W ciągu 8 godzin, ptak zjada o wiele więcej owadów niż sam waży.

Jest ptakiem wędrownym – wędruje na znaczne odległości.

Zdenerwowany, zaniepokojony lub zaciekawiony ptak bardzo szybko rusza ogonem.

(9)

Kopciuszek

Wygląd Kopciuszek to ptak nieco mniejszy od wróbla. Długość ciała kopciuszka zwyczajnego, to około 16 cm, rozpiętość skrzydeł jest o 10 cm większa. Samiec i samica mają podobne rozmiary, jednak ubarwienie może się różnić. Samiec w trakcie godów ma upierzenie w większości łupkowo-czarne. Charakterystyczny dla niego jest także rdzawy ogon. Samice są dość łatwe do odróżnienia od samca, gdyż ich upierzenie jest bardziej jasne.

Gniazdo Swoje gniazdo bardzo często zakłada w starych budynkach i podobnych miejscach; na poddaszach.

Pokarm Zjada bardzo często pokarm pochodzenia zwierzęcego – głównie owady, larwy, ale również niewielkie ślimaki, inne drobne bezkręgowce. W okresie jesiennym, gdy zdobycie tego pokarmu jest znacznie utrudnione, zjada również pokarm pochodzenia roślinnego – na przykład owoce jagód.

Ciekawostki: Polska nazwa ptaka pochodzi od księżniczki z Bajki Andersena o tej samej nazwie, a wynika to z faktu iż wygląda na ptaka ubrudzonego szadzą.

Liczna na terenie całej Gminy – głównie w miejscowościach.

(10)

Pliszka siwa

Wygląd Pospolity i powszechnie znany ptak o kontrastowym czarno-biało-szarym upierzeniu i o wysmukłej budowie. Wielkością dorównuje wróblowi, choć w porównaniu z nim ma znacznie smuklejszą, wydłużoną sylwetkę i dłuższy ogon.

 długość ciała: ok. 20 cm

 rozpiętość skrzydeł: ok. 30 cm

 masa ciała: ok. 23 g

Środowisko Okolice zabudowań ludzkich, ich obrzeża, brzegi zbiorników wodnych i płynących cieków, skraje rzek, rozległe place i ugory, pastwiska, pola, suche łąki, plaże, kamieniołomy i w gospodarstwach rolnych leżące na uboczu.

Gniazdo od strzechą, w załomku, pęknięciach murów lub budynków, na belce pod mostem, w stercie chrustu, pod korzeniami drzewa, między skałami, w półotwartych dziuplach drzew, skarpach , pniach drzew, pod mostami, w norach nad wodą, w pryzmach kamieni lub w innych nietypowych miejscach, np. w starym garnku. Czasem lokują gniazdo po prostu na ziemi.

Pokarm Drobne owady, jak komary, muchy, chrząszcze, małe motyle, chwytane na ziemi lub w locie.

Ciekawostki: Często zdarza się pliszce biegać za pługiem i zbierać larwy i pędraki, rusza wtedy nerwowo ogonkiem. Wędrowna: przylot III-IV, odloty: IX.

W Gminie spotkasz go:

Liczna na terenie całej gminy.

Status: ŚCISŁA OCHRONA GATUNKOWA

(11)

Szpak

Wygląd To jeden z najbardziej znanych ptaków w naszych ogrodach i w naszym albumie. Ptak wielkości wróbla, czarny z biało nakrapianym spodem oraz złoto nakrapianym wierzchem i głową; dziób ostry – czarny.

Środowisko Zamieszkuje pobliża zabudowań ludzkich, w okolicach sadów, z miejscami na gniazdowanie, a także lasy z dziuplami, zadrzewienia nadrzeczne lub przy jeziorze.

Gniazdo Pod strzechom, pod dachem, w budce, w dziupli – ten rodzaj gniazd preferuje najczęściej.

Pokarm Wszystkożerne – od dżdżownic przez ślimaki, po owoce i nasiona.

Ciekawostki: Szpaki przylatują już w lutym, co zwiastuje nadejście wiosny. Szpaki są bardzo mądrymi ptakami, potrafią naśladować dźwięki i zachowania. Mozart nauczył swego szpaka wygwizdywać jedną ze swoich arii.

Wędrowna: przylot III-IV, odloty: IX.

Liczny na terenie całej gminy.

(12)

Rudzik

Wygląd Gatunek małego ptaka wędrownego o okrągłej sylwetce ze stosunkowo dużą głową i cienkim ogonem. Obie płci ubarwione jednakowo, zbliżone są też rozmiarem. Najbardziej charakterystycznym elementem upierzenia jest ruda pierś, gardło i boki głowy, a także oliwkowa głowa i wierzch ciała.

 rozpiętość skrzydeł: 22 cm

 masa ciała: ok. 16 – 18 g

Środowisko Wilgotne, cieniste lasy o obfitym runie i podszycie (w tych dwóch piętrach lasu występuje najczęściej) poprzecinane porębami, wykrotami i z murszejącymi gałęziami, zwłaszcza łęgowe to ich ulubione siedliska. Unika jednak terenów podmokłych. Występuje również w starych ogrodach, gęstych zaroślach, zadrzewieniach śródpolnych, wrzosowiskach, cmentarzach i parkach, gdzie rosną odpowiednio gęsto krzew.

Gniazdo Od strzechą, w załomku, pęknięciach murów lub budynków, na belce pod mostem, w stercie chrustu, pod korzeniami drzewa, między skałami, w półotwartych dziuplach drzew, skarpach , pniach drzew, pod mostami, w norach nad wodą, w pryzmach kamieni lub w innych nietypowych miejscach, np. w starym garnku. Czasem lokują gniazdo po prostu na ziemi.

Pokarm Wilgotne cieniste starsze lasy o obfitym runie i podszycie (w tych dwóch piętrach lasu występuje najczęściej) poprzecinane porębami, wykrotami i z murszejącymi gałęziami, zwłaszcza łęgowe to ich ulubione siedliska. Unika jednak terenów podmokłych.

Ciekawostki: Rudzik często pada ofiarą podrzucania jajek do obcych gniazd przez kukułkę.

Wędrowna: przylot III-IV, odloty: IX.

Liczna na terenie całej gminy – około 500 par lęgowych.

Status: Ścisła ochrona gatunkowa

(13)

Jerzyk

Wygląd Ptak o smukłej sylwetce, u którego brak jest dymorfizmu płciowego. Skrzydła długie, wąskie, o sierpowatym kształcie, ogon nieznacznie rozwidlony. Upierzenie czarno-brązowe; na gardle można dostrzec rozmytą białawą plam.

 długość ciała: do 18 cm

 rozpiętość skrzydeł: do 44 cm

Środowisko Miasta, wsie – blisko konstrukcji człowieka, które postrzega jako naturalne obiekty skalne. Dawniej zamieszkiwał gęste lasy liściaste, mieszane i sosnowe. Do dziś lęgnie się na drzewach w Puszczy:

Białowieskiej i Augustowskiej.

Gniazdo Pierwotnie jerzyki gniazdowały w dziuplach starych drzew albo szczelinach skał w stromych urwiskach i przepaściach. Współcześnie lęgną się niemal wyłącznie w budynkach, nie tylko w centrach dużych miast, ale i w mniejszych miastach i na wsiach. Gniazdo ulokowane jest tam w szczelinach, np. wieży kościelnej, starej kamienicy czy bloków z wielkiej płyty.

Pokarm Żywi się drobnymi owadami, które chwyta w locie szeroko rozwartym dziobem. Często jerzyki polują gromadnie, zwykle na dużych wysokościach. Mogą jednak również latać niżej nad łąkami (np. przed deszczem, podobnie jak jaskółki) lub też zniżać lot tuż nad powierzchnię wody, aby się napić. Zbierając pokarm dla piskląt, jerzyk gromadzi w podgardlu zbite w bryłkę owady.

Ciekawostki: Jerzyk jest często mylony z jaskółkami, z którymi nie jest spokrewniony. Większą część życia jerzyk spędza w locie. W powietrzu zbiera pożywienie i materiał na gniazdo, pije krople deszczu, kopuluje i śpi, szybując z wiatrem na dużej wysokości (do 2,5 km). Niektóre osobniki mogą pozostawać w locie bez przerwy do 10 miesięcy. 😊

Wędrowny: przylot V, odloty: VIII.

Liczna na terenie całej gminy – około 200 par.

(14)

Jaskółki

Jaskółka dymówka Jaskółka oknówka

Wygląd Charakterystyczny z wyglądu ptak – niebiesko połyskujący wierzch ciała i głowa, rdzawe czoło i gardło, długi ogon.

Dużo skromniej ubarwiona jaskółka, czarny wierzch ciała i głowa, białe gardło, policzek i brzuch.

Środowisko Ściśle związana z człowiekiem – wieś; chętnie zajmuje stodoły, chlewnie i inne obiekty rolne; miasta – okna wieżowców, bloków i domów.

Gniazdo Gniazduje pod okapem domów, przy oknach, w stodołach, chlewniach. Gniazdo,

podobnie jak jerzyka, zbudowane ze śliny, wody, gliny i błota, utkane w miseczkę, któa może przetrwać wiele lat.

Pokarm - owady: moskity, muchy i inne owady łapane w locie.

Ciekawostki: Polują nawet na wysokości 50 metrów nad ziemią.

W Gminie

spotkasz ją: Obecne na terenie całej Gminy – kilka tysięcy par obu gatunków.

(15)

II. PTAKI OGRODÓW I LASÓW

(16)

Sikory

Sikora bogata Sikora modraszka

Wygląd Mały ptak o bardzo barwnym ubarwieniu, w którym dominuje kolor żółty (brzuch) i zielonawy (wierzch ciała)

Jeden z najpiękniej i najbarwniej ubarwionych ptaków Polski – inaczej nazywana sikorą modrą ze względu na dominację tego koloru.

Środowisko Lasy, ogrody, parki, zagajniki nad wodami. W przeciwieństwie do bogatki raczej tereny dalej od ludzi, chociaż zasiedla budki lęgowe.

Gniazdo Gniazduje najczęściej na drzewach, ale wybiera różne, często zaskakujące miejsca, jak: rynny, szczeliny w murach, norki w ziemi, przewody wentylacyjne. Gniazdo z piór i włosów oraz mchu, bardzo miękkie.

Pokarm - owady: od jaja, larwy po poczwarki i postaci dorosłe, - pająki i inne bezkręgowce,

- zimą pokarm roślinny – nasiona (szczególnie chętnie nasiona roślin oleistych, np.

słonecznika), owoce, często jest także dokarmiana przez ludzi, np. słoniną.

Poszukuje też jajeczek i larw owadów ukrytych w szczelinach gałęzi.

Ciekawostki: Potrafią zjeść w ciągu minuty 24 owady lub ich jaja i odwiedzić w ciągu doby około tysiąca drzew.

Obecne na terenie całej Gminy, chociaż liczebność spada.

(17)

Sikory

Sikora czubatka Sikora uboga

Wygląd Mały ptak o charakterystycznym czubku z biało czarnych piór, które często stroszy.

Szaro złota bogatka z czarną „czapeczką”

na głowie – najmniej ubarwiona sikora ze wszystkich.

Środowisko Lasy sosnowe i mieszane.

Gniazdo Gniazduje najczęściej na drzewach, w starych dziuplach, gniazdach innych ptaków.

Pokarm - owady: od jaja, larwy po poczwarki i postaci dorosłe, - pająki i inne bezkręgowce,

- zimą pokarm roślinny – nasiona (szczególnie chętnie nasiona roślin oleistych, np.

słonecznika), owoce, często jest także dokarmiana przez ludzi, np. słoniną.

Poszukuje też jajeczek i larw owadów ukrytych w szczelinach gałęzi.

Ciekawostki:

W Gminie

spotkasz ją: Obecne w rejonach leśnych na terenie całej Gminy – najpospolitsze w leśnictwie Baranowo i Sucha.

(18)

Zięba

Wygląd Ptaki wielkości wróbla. Samiec barwniej ubarwiony – karminowy spód, głowa błękitnie szara; samica jest mniej intensywnie i kontrastowo ubarwiona, co widać na rysunku.

Wierzch obu ptaków brązowawy, paskowany, z białymi elementami.

 długość ciała: 14–16 cm, samce nieco większe od samic

 rozpiętość skrzydeł: 24–29cm

 masa ciała: 18–26 g, zwłaszcza jesienią samce nieco cięższe.

Gniazdo Większość gniazd umieszczona jest na drzewach w rozwidleniu gałęzi lub tuż przy pniu.

Zwykle umieszczone poniżej 4 m nad ziemią. Nie przymocowane do gałęzi, jedynie głęboko pomiędzy nie wciśnięte. Zazwyczaj niczym nie osłonięte, ale dobrze zakamuflowane

porostami lub pajęczynami, ma kształt misternie uwitej miseczki. Trudno je dostrzec z ziemi. Warstwa zewnętrzna składa się z owadzich kokonów, porostów, źdźbeł trawy, korzonków i kory brzozowej, przymocowane do gniazda pajęczynami.

Pokarm Zazwyczaj żeruje na ziemi. Zjada głównie nasiona oraz owoce jagodowe, jabłek, śliwek, porzeczek i gruszek. W trakcie pożywiania się porusza się drobnymi kroczkami i ciągle kiwa głową.

Ciekawostki: Zięba w niewoli dożyła 29 lat, a na wolności często żyją ponad 20 lat, co jak na ptaki tej wielkości, jest naprawdę dużo.

Liczna na terenie całej Gminy – lubi sąsiedztwo ludzi.

(19)

Kos

Wygląd Gatunek dość dużego ptaka (znacznie większy od wróbla), o wyraźnych różnicach płciowych (dymorfizmie) – samiec czarny z pomarańczowym dziobem, samica ciemno brązowawa z ciemnym dziobem.

Środowisko Lasy liściaste, miedze porośnięte krzewami, zarośla w dolinach rzecznych, parki i ogrody.

Gniazdo Gniazdo wszędzie, od drzewa i krzewów po rynny, stare garnki, ruiny domów, na belce dachowej, pośród drewna i kamieni.

Pokarm Wszystkożerny – owoce róż, winobluszczu, jabłka, itp.

Owady: chrząszcze (w tym chrząszcz majowy); bezkręgowce inne: dżdżownice, ślimaki, pijawki, wije, stonogi i inne.

Ciekawostki: Śpiew kosa uznawany jest za drugi po słowiku, najpiękniejszy głos w świecie przyrody – usłyszeć go można wczesną wiosną (w marcu) aż po październik.

Na terenie całej Gminy – najliczniej w dolinie Słupi, nad jeziorami: Żukowskim i Mausz, w leśnictwie Glinowo. Około 500 par lęgowych.

(20)

Kowalik

Wygląd Łatwy do rozpoznania ptak wielkości wróbla – szaro niebieski grzbiet i głowa;

pomarańczowy spód; czerwone nogi; czarny pas ciągnący się od dziobu przez oko po szyję.

Środowisko Preferuje lasy liściaste i mieszane z licznymi starymi drzewami, zadrzewienia śródpolne, parki, ogrody.

Gniazdo Gniazdo zakłada w dziupli, do której otwór zalepia substancją wykonaną z błota, gliny, wody i śliny. Przy tym otwór jest tak mały, że ledwo się przezeń przeciska.

Chętnie zasiedla budki lęgowe.

Pokarm Owady i inne bezkręgowce zbierane na ziemi – pająki, owady żyjące na korze drzew i pod nią.

Ciekawostki: Ptak potrafiący chodzić niemal po korze drzew niemal w płaszczyźnie pionowej.

Gniazdo kowalika to jedno z najtrwalszych gniazd w przyrodzie W Gminie

spotkasz ją:

Wszędzie na terenie Gminy możesz go spotkać – liczny.

(21)

Wygląd Wilga jest nieco większa od szpaka. Obie płci są podobnej wielkości, choć różnią się barwą.

Tęczówki oczu są czerwone, dziób różowy, nogi niebieskoszare. Upierzenie samca jaskrawożółte, skrzydła czarne z żółtą plamą u nasady lotek dłoniowych, ogon czarny z żółtymi rogami. Samica szarozielono-żółtawa na wierzchu, o ciemniejszych od grzbietu oliwkowozielonych skrzydłach i ogonie.

Środowisko Tereny lęgowe w lasach liściastych i mieszanych (głównie w olsach), zwłaszcza preferuje ich skraje, w zadrzewieniach śródpolnych i nadrzecznych, starych dużych ogrodach, parkach, dolinach rzecznych i sadach. Unika zwartych kompleksów leśnych. Najczęściej widuje się wilgi w czasie przelotów między lasami lub sadami.

Gniazdo Gniazdo zakłada na ziemi w płytkim dołku zwykle pod krzakiem, czasem nisko nad ziemią, usłane z traw, łodyg, liści i korzonków.

Pokarm Głównie owady, poczwarki (i inne stadia rozwoju) i owłosione gąsienice motyli (dla większości ptaków niejadalnych), a tylko czasami słodkie czereśnie lub wiśnie, morwy, winogrona, jeżyny, inne jagody i w południowej Europie figi. Pod koniec lata zjadają różne mięsiste jagody. Wśród bezkręgowców w ich diecie dominują chrząszcze.

Ciekawostki: Wilga to bardzo płochliwy ptaka, ale jej donośny śpiew zwiastuje nie tylko obecność tego ptaka, ale również mówi się, że zwiastuje deszcz. Wilga może żyć nawet ponad 15 lat.

Rzadka – kilka par: w lasach w leśnictwie Glinowo, w dolinie Słupi (na wysokości Jamnoskiego Młyna) oraz nad jeziorem Żukowskim.

(22)

KWICZOŁ

Wygląd Z wyglądu kwiczoł przypomina kosa. Obie płcie wyglądają praktyczne tak samo, samice mają ubarwienie bardziej wyraźne. Upierzenie kwiczoła jest trójbarwne. Szary kolor piór na głowie, kontrastuje z brązowym grzbietem oraz z wierzchem skrzydeł. Ogon jest czarno – brunatny. W locie można zauważyć biały spód skrzydeł. Młode kwiczoły mają bardziej brązowe upierzenie.

Środowisko Zasiedla podmokłe tereny nizinne, wilgotne łąki, z niskimi zaroślami, pola uprawne.

Gniazdo Gniazdo zakłada wysoko na drzewach, często w towarzystwie innych kwiczołów.

Pokarm W menu tych ptaków można znaleźć dżdżownice, owady, drobne skorupiaki i wiele innych. Część pożywienia, kwiczoł wygrzebuje z ziemi. Jeśli chodzi o produkty pochodzenia roślinnego, z reguły odżywia się nasionami oraz pędami roślin. Jesienią i zimą zjada miękkie owoce- jest wielkim fanem takich owoców jak jabłka. Chętnie gustuje również w głogu i jarzębinie.

Ciekawostki: 1. Kwiczoł zjada tyle jagód jałowca, że przesiąka ich zapachem.

2. Broniąc gniazda kwiczoł opryskuje napastnika kałem.

3. Zdarza się, że kwiczoły opryskują kałem sylwetki ptaków drapieżnych naklejone na szyby lub ekrany dźwiękochłonne.

4. Kwiczoły tworzą największe stada, jakie tworzą drozdy.

5. To także jedyny drozd, który gniazduje w koloniach.

Pospolity na terenie całej Gminy – najliczniej w okolicach Bawernicy, Chośnicy.

(23)

GOŁĄB GRZYWACZ

Wygląd Jest to gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny gołębiowatych, największy spośród gatunków gołębi występujących w Polsce.

 długość ciała ok. 41–45 cm,

 rozpiętość skrzydeł: 70–75 cm.

Środowisko Jego naturalnym i pierwotnym biotopem są prześwietlone lasy liściaste i mieszane, zamieszkują również śródpolne zadrzewienia, obrzeża lasów i niewielkie lasy mieszane i liściaste. Lubi parki, ogrody.

Gniazdo Gniazdo znajduje się 3–5 m nad ziemią, w koronie drzewa, wyższego krzewu lub na budynku albo półce skalnej. Utworzone jest z niedbale ułożonych gałązek. Budują je obydwa ptaki z pary, jednak samica ma w tym większy udział. Przypomina luźną platformę o średnicy do 25 cm.

Pokarm Pokarm grzywaczy zmienia się sezonowo. Wczesną wiosną są to pędy i nasiona dziko rosnących roślin oraz drobne owoce i ślimaki. Pod koniec lata w diecie przeważają ziarna zbóż pozostałe na polach po żniwach. Na początku jesieni grzywacze osiągają największą masę ciała. Zimą grzywacze zjadają resztki warzyw i innych zielonek.

Ciekawostki: Może mieć kilka lęgów w roku – nawet 4.

Na terenie całej gminy - Liczny ( około 5 000 par lęgowych).

Status: Częściowa ochrona gatunkowa

(24)

Sierpówka

Wygląd Jest to gatunek małego gołębia, którego nie sposób pomylić z żadnym innym ptakiem – szary, z charakterystycznym czarnym sierpem na szyi (stąd nazwa).

 długość ciała ok. 41–45 cm,

 rozpiętość skrzydeł: 70–75 cm.

Środowisko Dawniej obszary suche, skalne, obecnie blisko związany z ludźmi, a więc wsie i miasta.

Spotkasz go u siebie w ogrodzie.

Gniazdo Niedbałe gniazdo z patyków: na drzewie, na dachu, na belce, na balkonie itp.

Pokarm Roślinożerca – nasiona, owoce, a nawet resztki pokarmu.

Ciekawostki: 3 – 4 lęgi w roku 😊 W Gminie

spotkasz go:

Na terenie całej gminy - Liczny ( około 500 par lęgowych).

(25)

Mysikrólik i zniczek

Mysikrólik Zniczek

Wygląd Najmniejszy ptak Europy, choć niektórzy błędnie uznają za takiego strzyżyka. Ma krępą, okrągłą sylwetkę, dużą głowę i krótki, szydłowaty ogon. Obie płci ubarwione podobnie i o zbliżonej wielkości. Upierzenie oliwkowozielone, jaśniejsze od spodu i ciemniejsze z wierzchu.

 długość ciała ok. 9 cm

 rozpiętość skrzydeł ok. 13–15 cm

 Masa ciała 4,5–7 g

Bardzo podobny pod względem rozmiaru i masy ciała do mysikrólika, ale o jaskrawszym upierzeniu i wyrazistszym rysunku na głowie – przez oko przechodzi czarny pasek, a nad okiem wyraźna biała brew.

 długość ciała ok. 9 cm

 Masa ciała ok. 6 g

Środowisko Lasy świerkowe i sosnowe.

Gniazdo Gniazdo obu gatunków jest duże, ma grube ścianki, kulisty kształt, przytwierdzone od spodu pod boczną gałęzią świerka lub jodły, ulokowane w gęstej koronie drzew iglastych na znacznej wysokości (gniazdo mysikrólika usytuowane nieco niżej, np. w krzaku jałowca). Jest to misterna konstrukcja składająca się z mchu, pajęczyny, porostów i włókien roślinnych, z wyściółką z piór i włosia. Szczyt jest zwężony, a brzegi zachodzą do środka.

Pokarm Drobne owady nadrzewne jak małe muchówki i mikroskopijne komary, ich jaja, poczwarki (zwłaszcza zimą) i larwy, pająki, inne bezkręgowce, sporadycznie również nasiona sosny zwyczajnej i innych iglaków.

Ciekawostki: To dwa najmniejsze ptaki w naszej Gminie.

Obecne w rejonach leśnych na terenie całej Gminy – najpospolitsze w leśnictwie Baranowo i Sucha, a także w okolicach Parchowa – nad Słupią

(26)

Strzyżyk

Wygląd Jest jednym z najmniejszych ptaków europejskich (mniejsze, a przede wszystkim lżejsze, są jedynie mysikrólik i zniczek). Jego rozmiar to mniej więcej 2/3 wielkości wróbla. To ptak o okrągławej, drobnej sylwetce i krótkim, szerokim ogonie zawsze trzymanym pionowo. Osobniki obu płci mają identyczne ubarwienie (w terenie nie do odróżnienia).

 długość ciała ok. 9–10

 rozpiętość skrzydeł do 17 cm

 masa ciała do 12 gr

Środowisko Wszędzie, gdzie może się ukryć - bory, wilgotne lasy mieszane i liściaste z bujnym podszytem i runem nisko nad ziemią; gęsto zarośnięte brzegi rzek, kanały, gęsto porośnięte zadrzewienia śródpolne, łąki z krzewami.

Gniazdo Starannie ukryte w: niskich świerkach, krzewach jałowca, na ścianie wykrotów, w gęstych gałęziach, pod korzeniami, w szczelinach murów i pni, stosach chrustu lub pod nawisami brzegów w szopach lub komórkach na drzewo. Gniazdo jest stosunkowo duże jak na rozmiary tego ptaka, w kształcie kuli z wejściem z boku, misternie utkane z gałązek, mchu, liści, paproci i innego materiału roślinnego.

Pokarm Owady i inne stawonogi (najchętniej chrząszcze) wraz z ich larwami, pająki zbierane z ziemi, gałęzi i liści. Żeruje prawie wyłącznie nisko, do 2 metrów nad ziemią w niskiej roślinności runa i w podszycie. Zjada również kijanki i narybek. Uzupełnienie stanowią drobne owoce i nasiona.

Ciekawostki: Wyprowadza dwa lęgi w roku. Zdenerwowany unosi nerwowo do góry ogon, następnie nim rusza rytmicznie. Gniazdo strzyżyka to jedno z najpiękniejszych i najbardziej wyszukanych gniazd w świecie ptaków.

Najliczniej w dolinie Słupi – od Jamnoskiego Młyna po jezioro Żukowskie i dalej, a także nad Mauszem Małym i w dolinie Stropnej za Parchowem. Około 200 par.

(27)

Sójka

Wygląd Barwny ptak krukowaty, najlepiej rozpoznawalny ze wszystkich ptaków Europy. Obie płcie ubarwione jednakowo i podobnej wielkości. Większość upierzenia brązowa o pastelowym, różowym odcieniu.

Kuper i dolne pokrywy ogona białe. Na zaokrąglonych skrzydłach charakterystyczne lusterka: białe oraz niebieskie z czarnym prążkowaniem.

 Długość ciała do 35 cm

 Rozpiętość skrzydeł do 60 cm

Środowisko Występuje licznie w lasach liściastych i mieszanych o bogatej strukturze (zwłaszcza z dębami), ale również w niewielkich lasach pomiędzy polami i łąkami, młodnikach, porębach, zadrzewieniach śródpolnych, dosyć często w parkach, sadach i ogrodach, na półotwartych obszarach z grupami drzew,

Gniazdo Najczęściej na wysokości 1‒5 m. Luźna, dość płaska i mała konstrukcja ze zręcznie splecionych patyków i gałązek, na której znajduje się wyściółka z miękkich części roślin, traw, włosia, korzonków, piór czy mchu.

Pokarm Owady i ich larwy, poczwarki, ślimaki - pozostałe małe bezkręgowce, a także gryzoniami, jaszczurkami, młodymi ptakami i jajami wybieranymi z gniazd.

Ciekawostki: „Wybierać się za morze…” – tak, tak! Tylko że sójka wybiera się i wybiera, ale nigdy się nie wybierze, bo jest gatunkiem osiadłym

Na terenie całej Gminy – około 100 par.

(28)

Gil

Wygląd Gil jest większy od wróbla. Ptak o krępej sylwetce, wydatnej piersi i dużej głowie. Dziób czarny, gruby, krótki, mocny. U obu płci czarny wierzch głowy, biały kuper i długi, niebieskoczarny ogon.

Skrzydła długie, czarne ze skośną białą pręgą. Dymorfizm płciowy jest mocno zaznaczony – samiec karminowo czerwony, samica słomkowa.

 Długość ciała ok. 17 cm

 Rozpiętość skrzydeł ok. 27 cm

Środowisko Gęste, wilgotne lasy – bory świerkowe, jodłowe lub sosnowe, ponadto sady, parki, a nawet cmentarze ze starymi, zasobnymi w nasiona drzewami.

Gniazdo W rozwidleniu bocznych gałęzi do 6 metrów wysokości; dobrze osłonięte, z gałęzi, suchych patyków, mchu. Zwykle w pobliżu wody.

Pokarm Roślinożerny – od nasion drzew po owoce, np. jarzębinę, głóg, dziką różę. Zdarza się, gdy brakuje pokarmu, żywić się mu owadami.

Ciekawostki: Gil wyprowadza 2 lęgi, łączy się z samicą na całe życie.

Rzadki – spotkasz go w dąbrowie w leśnictwie Glinowo, a także przy ujściu Słupi do jeziora Żukowskiego. Około 40 par lęgowych.

(29)

Grubodziób

Wygląd Największy łuszczak gnieżdżący się w Polsce, większy od wróbla, o dużej głowie i potężnym, masywnym dziobie i całej sylwetce, krótkiej szyi i ogonie. Obie płci są podobnej wielkości.

Upierzenie samca w różnych odcieniach brązu jest bardziej intensywne i błyszczące: głowa, kuper i ogon brązowo-pomarańczowe, kark i potylica szare, podbródek, gardziel i kantarek czarne. Spód ciała beżowy, a grzbiet ciemnobrązowy.

 Masa ciała ok. 50–55

Środowisko Prześwietlone lasy liściaste i mieszane z dodatkiem grabu lub buku, niekiedy spotykany w miejskich i podmiejskich parkach z rosnącymi tam potężnymi drzewami (nawet gdy rosną pojedynczo), zadrzewieniach i sadach. Chętnie pojawia się w okolicach zbiorników wodnych.

Gniazdo W rozwidleniu grubych, bocznych poziomych gałęzi w pewnej odległości od pnia w koronie drzewa lub w krzewie, najczęściej na wysokości od 4 do 7 m. Podstawę czarki stanowią gałązki, trawa, mech, porosty, włosy, pióra i korzonki.

Pokarm Wszystkożerny – od nasion drzew iglastych i liściastych przez pestki (jawora, leszczyny), nasiona mięsistych owoców – głównie pestki dzikiej wiśni lub czereśni po pąki kwiatów i kwiaty. Wiosną w okresie lęgowym chwyta też gąsienice i inne bezkręgowce.

Ciekawostki: Dzięki swojemu charakterystycznemu, potężnemu dziobowi z łatwością rozłupuje lub miażdży pestki z owoców, np. czereśni i dzikich śliw. Nie interesuje go zwykle sam miękisz owocu, który zręcznie usuwa brzegiem dzioba, ale zależy mu na zarodku przyszłego drzewa.

Rzadki – spotkasz go w dąbrowie w leśnictwie Glinowo, a także przy ujściu Słupi do jeziora Żukowskiego. Około 40 par lęgowych.

(30)

Kruk

Wygląd Czarny, duży i masywnie wyglądający ptak, rozpoznawalny po czarnym upierzeniu i masywnym czarnym dziobie. W locie rzuca się w oczy zaokrąglony ogon.

 masa ciała: ok. 1 400 g

Środowisko Obrzeża lasów, miejsca, gdzie starodrzew przeplata się z bujnymi łąkami, zadrzewienia śródpolnymi, w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, pól poprzecinanych kępami wysokich drzew, poręb.

Gniazdo Wysoko na drzewie – duże, masywne gniazdo z patyków i gałęzi.

Pokarm Wszystkożerne – drobne ssaki, żaby i inne płazy, jaszczurki i inne gady, ptaki, w tym ich młode i jaja, owady, dżdżownice, robaki, ślimaki, padlina

Ciekawostki: Kruki zaczynają lęg już w lutym lub marcu, a czynią to po to, aby móc plądrować gniazda innych ptaków w czasie ich lęgów. Kruk jest największym gatunkiem krukowatych, ma rozmiary myszołowa. Uchodzi za bardzo inteligentnego ptaka, do tego często opisywany był w mitologii i baśniach.

Liczny na terenie całej gminy – około 200 par.

Status: CZĘŚCIOWA OCHRONA GATUNKOWA

(31)

Porównanie ptaków krukowatych spotykanych w naszej Gminie.

Widoczne różnice w upierzeniu, budowie dzioba, czy sylwetce w locie.

(32)

Kukułka

Wygląd Średniej wielkości ptak o smukłej sylwetce i długim ogonie, z szaro niebieskim wierzchem i głową oraz białym, czarno paskowanym brzuchem.

Środowisko Lubi łąki z drzewami, miedze, sady, drzewostany w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, pola z kępami krzewów i drzew. W lesie raczej na jego obrzeżu.

Gniazdo Nie zakłada gniazd.

Pokarm Owady – chrząszcze, gąsienice motyli, motyle, itp.

Ciekawostki: Kukułka wypatruje gniazd ptaków i korzystając z okazji składa własne w gnieździe innych ptaków, np. trzcinniczków, które są ich ulubionymi ofiarami .

Skryta – jej obecność można stwierdzić po słynnym „kukaniu” w ciepłe majowe i czerwcowe dni.

Na terenie całej gminy – około 30 par. Najliczniej w okolicy jezior: Żukowskiego, Mausza i Glinowa.

(33)

III. PTAKI ŁĄK I PÓL

(34)

Czajka

Wygląd Czajka to dość duży ptak z rodziny siewkowatych. W oczy rzucają się długie pióra na głowie – tworzą efektowny i nieco wygięty czub. Dominujące kolory jego ubarwienia to biały i czarny. Ciemny wierzch ma dodatkowo zielonkawy połysk. Z kolei spód i ogon mają biały kolor. Kiedy czajka wzbija się w powietrze, dobrze widać białe pod skrzydłowe pokrywy. Rozpiętość skrzydeł ok. 65–85 cm.

Środowisko Zasiedla podmokłe tereny nizinne, wilgotne łąki, z niskimi zaroślami, pola uprawne.

Pokarm Owady i inne małe bezkręgowce jak pająki, robaki i mięczaki. Wyjątkowo zdarzają się małe ryby i żaby, również nasiona i źdźbła traw. Pokarmu wyszukuje wśród niskiej roślinności lub na terenach zupełnie osłoniętych zbierając go lub wydłubując z ziemi. Żeruje spokojnie chodząc lub podbiegając.

Ciekawostki: 1. Zaloty (toki) czajki są wyjątkowe nawet w królestwie ptaków. Samiec buduje kilka lub kilkanaście jamek dla przyszłej wybranki, spośród których ona wybiera tę, która jest najbardziej odpowiednia na budowę gniazda.

2. Młode ptaki tego gatunku bardzo szybko się usamodzielniają. Zaledwie kilka godzin po wykluciu potrafią same zdobywać pokarm, osiągnięcie dojrzałości zajmuje im kilka tygodni – tzw. zagniazdowniki.

3. Czajka to ptak, który żyje stosunkowo długo. Szacuje się, że poszczególne osobniki mogą dożywać nawet 18 lat

Na łąkach w okolicach Żukówka, Jamna, Sylczna, Nakli – tutaj lęgowa. Około 40 par lęgowych.

Status: Pod ścisłą ochroną gatunkową.

(35)

Skowronek

Wygląd Malutki ptak, zaliczany do ptaków śpiewających. Jego ciało osiąga około 18 cm długości.

Nie waży nawet 100 gramów! Brak dymorfizmu płciowego – samica i samiec nie różnią się od siebie, wierzch słomko brązowy, czarno paskowany i nakrapiany. Głowę zdobi zadziorny czub.

Środowisko Zasiedla suche pola.

Gniazdo Gniazdo zakłada na ziemi w płytkim dołku, wyścielone suchymi liśćmi.

Pokarm Owady i inne małe bezkręgowce.

Ciekawostki: Wędrowny – odlatują IX, powrót II - III.

Śpiew skowronka wiosny nie czyni, ale na pewno nam ją przybliża i umila.

Bardzo liczny na polach w okolicach Parchowa, Nakli, Sylczna i Jamna – około 500 do 1000 par lęgowych.

Status: Ścisła ochrona gatunkowa.

(36)

Kuropatwa

Wygląd Gatunek dużego, osiadłego ptaka z rodziny kurowatych, bardzo towarzyski, z rdzawą głową i gardłem, szarym brzuchem i czarnym podbrzuszem. Grzbiet rdzawo szaro brązowy – doskonale kamufluje ptaka wśród traw.

 Długość ciała ok. 29–31 cm

 Rozpiętość skrzydeł 45–48 cm

 Masa ok. 310–600 g

Środowisko Otwarte tereny trawiaste, współcześnie w dużej mierze rolnicze (obszary upraw, łąki i pastwiska)

Gniazdo Na ziemi, dobrze ukryte w gęstej roślinności, wyściełane liśćmi.

Pokarm Pokarm roślinny, uzupełniany przez owady. Bezkręgowce stanowią podstawę diety piskląt.

Ciekawostki: Podczas wysiadywania w przypadku niebezpieczeństwa kuropatwa zrywa się dopiero w ostatniej chwili.

Rzadki, najliczniejszy na łąkach w okolicach Sylczna ( 10 par).

Status: Obecnie w Polsce na liście zwierząt łownych. Okres polowań na kuropatwę trwa od 11 września do 21 października, a w drodze odłowu – do 15 stycznia.

(37)

Derkacz

Wygląd Gatunek ptaka bez dymorfizmu płciowego, samica i samiec niemal identyczne – czarno nakrapiany grzbiet i podbrzusze; gardło i policzki szare.

 długość ciała ok. 27–30 cm

 masa ciała: samiec 129–210

Środowisko Wilgotne łąki z wysoką roślinnością zielną i kępami krzewów, pola uprawne oraz suchsze miejsca na bagnach. Trudno go zauważyć, gdyż przemyka pomiędzy trawami na ziemi, jedynie po głosie.

Gniazdo Na ziemi, pod osłoną roślin zielnych lub wewnątrz krzewu.

Pokarm Owady i inne małe zwierzęta oraz nasiona i części zielone roślin.

Ciekawostki: Jego obecność stwierdzić można po jego wieczorno-nocnych koncertach, kiedy słychać monotonną pieśń. Głos to donośny, dwusylabowy terkot, przypominający „der der” (stąd polska nazwa) lub „kreks kreks” (stąd nazwa łacińska)

Rzadki, jedynie kilka par w tarasowej części doliny Słupi – od Suchej do jeziora Żukowskiego i dalej, poza jeziorem wzdłuż Słupi.

(38)

Makolągwa

Wygląd Niewielki, typowo wiejski ptak o smukłej sylwetce i długim ogonie. Mniejszy i

delikatniejszy od wróbla,z brązowym grzbietem; szarą głową; czerwonym (karminowym) czołem i brzuchem. Nie do pomylenia z innym ptakiem.

 Długość ciała 13–14 cm

 Masa ciała 15–26.

Środowisko Skupienia gęstych śródpolnych, przydrożnych krzewów, miedze śródpolne, pola uprawne, sady, ogrody, obrzeża parków i lasów

Gniazdo W środkowej części krzewu lub młodego drzewa w miejscu dobrze nasłonecznionym na wysokości od 0,5 do 2 metrów nad ziemią w gęstych zaroślach. Mogą być to krzewy jałowca, wawrzynu, kolcolistu, głogu, bukszpanu, kapryfolium lub łopianu, ale też młode drzewko iglaste (np. świerczek) lub żywopłot. Konstrukcję budują korzonki, źdźbła, kłącza, trawy poprzetykane puchem roślinnym, wełną, a wyściela włosiem. Ma kształt koszyczka.

Pokarm Nasiona chwastów i traw, np. nasiona szczawiu zwyczajnego, wiesiołka, choć czasem też krzewów i drzew. Chętnie wyszukuje nasiona roślin oleistych. W porze lęgowej chwyta też bezkręgowce – pająki, owady, np. muchy i komary, ale też pluskwy, chrząszcze i mszyce.

Ciekawostki: Wędrowny – powrót V; odloty – IX.

Współczesne rolnictwo w znacznym stopniu tępi chwasty. To powoduje, że coraz częściej brakuje pokarmu dla makoląg.

Łąki wokół Parchowa, Sylczna i Nakli, mniej liczna w okolicach Chośnicy, czy Bawernicy – około 30 par.

(39)

Szczygieł

Wygląd Najbardziej charakterystyczną cechą dorosłego szczygła jest karminowoczerwona „twarz” (maska), kontrastująca z czarnym wierzchem głowy i pręgą za uszami (zausznicami) oraz z białymi policzkami. Upierzenie na grzbiecie kasztanowobrązowe. Boki głowy (policzki), podgardle, pierś biała z niewyraźną brązową przepaską, brzuch i kuper białe.

 Długość ciała ok. 12,5 – 14 cm

 Masa ciała ok. 15 – 18

Środowisko Najchętniej zasiedla tereny uprawne, gdzie pola i sady przeplatają się z zadrzewieniami śródpolnym.

Gniazdo Budowane w koronie drzewa lub wysokiego krzewu (np. jałowca, tui), zwykle na wysokości powyżej 4 m. Jest misternie uwite z gałązek, traw, mchu, korzonków spojonych pajęczynami i wysłane puchem oraz włosiem. Ma kształt grubościennej czarki.

Pokarm Głównie nasiona chwastów, ale również wiosną i latem drobne owady (szczególnie mszyce, drobne chrząszcze, gąsienice i dwuskrzydłe) i nasiona drzew.

Ciekawostki: Wędrowny – powrót V; odloty – IX.

Budową gniazda zajmuje się samica.

Łąki wokół Parchowa, Sylczna i Nakli. Rzadszy w północnej części Gminy – około 80 par.

(40)

Dzwoniec

Wygląd Wielkości wróbla. Upierzenie oliwkowozielone na wierzchu ciała, a zielonożółte na spodzie.

Boki głowy szare. Ogon krótki, wyraźnie rozwidlony, czarny na końcu, a żółty u nasady.

Dziób mocny, stożkowaty, barwy cielistej.

Środowisko Obrzeża borów i lasów mieszanych, parki, aleje, śródpolne zadrzewienia

Gniazdo W okółku młodego drzewka, przeważnie świerka. Bardzo dobrze osłonięte i umieszczone na wysokości od 1,5 do 4,5 m nad ziemią.

Pokarm Przeważnie nasiona chwastów i świeże pędy roślin, głównie oleistych, a także części owoców. Młode z pierwszego lęgu zjadają nasiona gwiazdnicy i mniszka oraz mszyce i małe larwy motyli. Zimą dzwońce zjadają owoce dzikiej róży, śnieguliczki, irgi, jarzębiny oraz zasuszone owoce jeżyn.

Ciekawostki: Nazwa dzwoniec wywodzi się stąd, że wydaje dźwięk przypominający uderzenie w dzwon.

Liczny na terenie całej Gminy.

(41)

Słowik rdzawy i szary

Słowik rdzawy Słowik szary

Wygląd Rdzawo brązowy ptak, z długim i rdzawym ogonem, o białawym spodzie i żółtopłowym podogonie.

Gatunek wyróżnia się jasną obrączką oczną.

Dużo mniej barwny ptak – odcienie rdzawe dużo skromniejsze, a nawet szare (stąd nazwa Słowik szary).

Białawy spód przechodzi w szaro brązowo nakrapiany brzuch.

Środowisko Skraje lasów liściastych i mieszanych z bujnym podszytem, zarośla w dolinach rzecznych, parki i ogrody.

Pokarm Wszystkożerny - owady i inne bezkręgowce zbierane na ziemi, podobnie nasiona oraz owoce.

Ciekawostki: Głos słowika, był inspiracją dla wielu kompozytorów, najlepiej słuchać w maju. Słowiki śpiewają wtedy przez całe noce.

Król Władysław Jagiełło niezmiernie lubił śpiew słowików. Zamiłowanie to stało się przyczyną jego śmierci, gdyż słuchając w nocy ich treli przeziębił się. W wyniku choroby zmarł.

Na terenie naszej Gminy przebiega granica pomiędzy dwoma gatunkami, więc spotkać możesz oba gatunki.

Lubi sady, więc jeżeli macie sad, być może właśnie u Was zamieszka słowik. W dolinie Słupi – najliczniejsza grupa; południowe krańce jeziora Mausz Duży i Mały; nad jeziorem Żukowskim.

(42)

IV. Ptaki mokradeł i jezior

(43)

Żuraw

Wygląd Ptak wielkości bociana o smukłej sylwetce z długą wygiętą szyją, z brakiem dymorfizmu płciowego – samica i samiec identyczne. Upierzenie popielate z wierzchu i białawe od spodu. Z tyłu głowy zwisa czarny czub, zaś z przodu szyi ma rząd czarnych plamek.

Młoda czapla nie ma wyrazistego rysunku na głowie i szyi. W locie różni się od bociana lub żurawia esowato wygiętą szyją i łukowato wygiętymi skrzydłami.

Środowisko Leśne jeziora, torfowiska, bagna przy jeziorach, bagna w dolinach rzek, itp.

Gniazdo Gniazduje samotnie na wyspach na jeziorkach leśnych, na bagnach i mokradłach.

Pokarm Są wszystkożerne, od nasion, owoców, po małe gryzonie, owady, a często i mięczaki.

Ciekawostki: Żurawi jest bardzo dużo na pomorzu, za to bardzo mało w innych częściach Polski.

Żuraw to drugi, po szpaku, ptasi celebryta – jest bohaterem wierszy, pojawia się na herbach miast, pojawia się nawet w bajkach.

Na mokradła leśnych i jeziorach leśnych: Sylczno, Nakla, Jamno, Chośnica, Bawernica - (około 50 par).

(44)

Czapla siwa Czapla biała Wygląd Ptak wielkości bociana o smukłej sylwetce z długą

wygiętą szyją. Upierzenie popielate z wierzchu i białawe od spodu. Z tyłu głowy zwisa czarny czub, zaś z przodu szyi ma rząd czarnych plamek. W locie różni się od bociana lub żurawia esowato wygiętą szyją i łukowato wygiętymi skrzydłami.

Upierzenie białe, złote nogi i dziób. Bardzo pięknie wyglądający, dostojny ptak.

Środowisko Płytkie wody przy jeziorach, rzekach.

Gniazdo Gniazdują zazwyczaj w pobliżu wód słodkich, na drzewach, często kolonijnie.

Pokarm Pożywienie bardzo urozmaicone, są to głównie ryby, poza tym drobne ssaki i małe ptaki, żaby, ślimaki, skorupiaki i węże. Potrafi także w locie łapać owady. Zimą na polach szuka, szczurów oraz dżdżownic.

Ciekawostki: Dziennie czaple zjadają od 300 do 500 g pokarmu. Zjadane przez nią ryby mają długość 10–25 cm. Potrafi złapać nawet półkilogramowego karpia, nie potrafi go jednak połknąć.

Czaple bardzo szybko przystępują do lęgów – marzec, kwiecień.

Czapla biała to nowy gatunek w polskiej faunie.

Czapla siwa lęgowa nad Mauszem, j. Żukowskim (po 2 – 3 pary)

Czapla biała na przelotach nad jeziorem Żukowskim – kilkanaście osobników, prawdopodobnie jedna para lęgowa nad j. Żukowskim (widywana tam latem).

Status: Pod częściową ochroną gatunkową – czapla siwa

Ścisła ochrona gatunkowa – czapla biała

(45)

BOCIAN BIAŁY I CZARNY

Bocian biały Bocian czarny

Wygląd Bocian biały jest dużym ptakiem. Ma długość 100–115 cm i wysokość 100–125 cm. Rozpiętość skrzydeł wynosi 155–215 cm, a jego masa 2,3–

4,5 kg. Jego upierzenie jest głównie białe, z czarnymi piórami na skrzydłach i czerwonym dziobem i nogami.

Upierzenie w większości czarne z białym spodem ciała, wyróżniają się czerwone nogi i długi, ostro zakończony czerwony dziób. Nieco mniejszy od bociana białego; przeciętna długość ciała tego ptaka wynosi 95–100 cm, rozpiętość skrzydeł natomiast 145–155 cm.

Środowisko Środowiskiem życia tego gatunku są płytkie wody przy jeziorach, rzekach, łąki.

W przeciwieństwie do bocianów białych bociany czarne są płochliwe i skryte, przebywają pojedynczo lub w parach; zamieszkują głównie mokradła, okolice rzek czy wód śródlądowych oraz lasy.

Gniazdo Gniazduje kolonijnie najczęściej na drzewach, rzadziej w trzcinach. Gniazdo z gałęzi

Gniazduje najczęściej na drzewach, rzadziej w trzcinach. Gniazdo z gałęzi.

Pokarm Będąc mięsożercą, bocian biały zjada szereg zwierząt, w tym owady, ryby, płazy, gady, małe ssaki i małe ptaki.

Żywią się płazami, niewielkimi rybami i bezkręgowcami.

Ciekawostki: Bocian biały podejmuje co roku dalekie wędrówki, zimując w Afryce. Bocian jest ptakiem

monogamicznym, lecz nie dobiera się w pary na całe życie.

Wędrowny. Dziś zauważenie bociana czarnego wiąże się z ogromnym szczęściem.

Liczny na terenie całej Gminy – około 15 par. W dolinie Słupi – 2 pary.

(46)

Łabędzie

Łabędź niemy Łabędź krzykliwy

Wygląd Czerwony dziób z czarną naroślą – dużo większy od łabędzia krzykliwego. Nie wydaje żadnych dźwięków.

Żółty dziób z czarną końcówką – tej samej wielkości co łabędź niemy, ale smuklejszy od łabędzia niemego. Nazwa wywodzi się stąd, że podczas lotu wydaje nosowe zawołania.

Środowisko Jeziora, stawy, rzeki, a nawet śródleśne małe oczka wodne.

Gniazdo Gniazduje na wodnej wysepce, w szuwarach; gniazdo z liści lub roślin wodnych.

Pokarm Naturalnym pożywieniem łabędzi są wodne rośliny (również zbutwiałe, matki karmią nimi swoje młode), małże, ślimaki oraz larwy owadów.

Ciekawostki: Jedne z najcięższych ptaków latających. Podczas lotu, z racji tego, że są takie duże, ich skrzydła wydają świszczący dźwięk.

Liczny na terenie całej gminy – około 50 par lęgowych.

Tylko zimą lub podczas przelotów.

(47)

Łyska

Wygląd Niewielki wodny ptak o charakterystycznym upierzeniu – dorosłe osobniki takie same (brak dymorfizmu płciowego), czyli łupkowoczarne z nagą, podobnie jak dziób, białą blaszką na czole, od której pochodzi polska nazwa gatunku. Palce otoczone karbowanymi płatkami skórnymi, łuski na nogach zielonosiwej barwy.

 długość ciała 37–42 cm

 rozpiętość skrzydeł ok. 70 cm

 masa ciała 0,6–1,2 kg

Środowisko Jeziora, stawy, kanały czy rzeki w bogatą roślinnością przybrzeżną.

Gniazdo Gniazdo znajdujące się na wodzie wśród roślin wodnych, na złamanych źdźbłach lub bezpośrednio na powierzchni, blisko otwartej wody, zakładane jest przez oboje rodziców.

Pokarm Rośliny wodne jak rdestnice, moczarki, ramienice, kłącza trzcin – zarówno części zielone, jak i nasiona są głównie spożywane latem, a różnorodne zwierzęta wodne, szczególnie małże, jesienią i zimą.

Ciekawostki: Skoczna, z powierzchni wody wyskakuje na 40 cm, a nurkuje do 6,5 m.

W Gminie

spotkasz ją: Liczna nad jeziorem Żukowskim (około 30 par); mniej liczna nad: j. Mausz (10 par) i Glinowo (3 pary), w dolinie Słupii.

Status: Częściowa ochrona gatunkowa - w Polsce gatunek łowny od 15 sierpnia do 21 grudnia

(48)

Perkoz dwuczuby

Wygląd Największy polski perkoz, wielkością dorównuje kaczce krzyżówce. Brak dymorfizmu płciowego w upierzeniu – samica i samiec takie same: w szacie godowej długa biała szyja, na głowie dwa ciemnobrązowe czuby (stąd nazwa) i rdzawo-czarne bokobrody, grzbiet ciemnobrązowy.

 długość ciała – ok. 60 cm

 rozpiętość skrzydeł - ok. 80 cm

 masa ciała -ok. 1400 g

Środowisko Jeziora, stawy, kanały czy rzeki w bogatą roślinnością przybrzeżną.

Gniazdo Zazwyczaj na wodzie w strefie rzadkich trzcin lub innych roślin wodnych wystających ponad powierzchnię. Gniazdo stanowi pływająca, zwykle jednak zakotwiczona sterta butwiejących roślin wodnych i błotnych.

Pokarm Małe ryby, owady, skorupiaki, mięczaki, kijanki i żaby uzupełnione pokarmem roślinnym.

Ciekawostki: To najgłębiej nurkujący ptak naszej Gminy - pokarm zdobywa nurkując, nawet na głębokość 30 m.

Zjada własne pióra, karmi nimi młode.

Tańce godowe (toki) są jednymi z najpiękniejszych w całym świecie zwierząt.

Liczna nad jeziorem Żukowskim (około 20 par); mniej liczna nad: j. Mausz (5 par) i Glinowo (2 pary).

(49)

Wygląd To najpospolitsza z mew. Samiec i samica ubarwione jednakowo. W szacie godowej od marca do sierpnia, a nawet listopada, łatwa do rozpoznania – głowa brązowo czarna, szyja, spód ciała i ogon białe, a grzbiet i skrzydła popielate.

 długość ciała – do 45 cm

 masa ciała do 350 g

Środowisko Wszelkie wody śródlądowe – na bagnach, starorzeczach, osadnikach, żwirowiskach, małych, porośniętych wyspach i deltach rzecznych, a czasami także na polach uprawnych.

Gniazdo Na piaszczystym brzegu, w trzcinach lub pływających kępach roślinności wodnej na zarośniętych brzegach jezior. To dołek w ziemi. Składa się z liści i łodyg trzcin, turzyc, manny oraz innych roślin żyjących w pobliżu.

Pokarm Wodne i lądowe bezkręgowce, małe ryby oraz małe kręgowce lądowe, również padlina.

Dietę uzupełnia nasionami i owocami.

Ciekawostki: Gniazduje kolonijnie.

Rzadka, zazwyczaj nad jeziorem j. Mausz (10 par) i Żukowskim.

Status: Ścisła ochrona gatunkowa.

(50)

Czernica

Wygląd Gatunek niedużej kaczki, u której obserwuje się dymorfizm płciowy (wyraźne różnice między samicą a samcem). Samiec w szacie godowej i spoczynkowej ma czarne ciało z metalicznym, fioletowym połyskiem na głowie, szyi i piersi. Boki, brzuch i lusterko białe w szacie godowej, a brudnobiałe w spoczynkowej. Dziób szary z czarnym paznokciem. Samica ciemnobrązowa z jasnym brzuchem i białym wąskim paskiem wokół nasady dzioba. Zarówno samiec, jak i samica mają z tyłu głowy czub, który jest dłuższy u samca, złożony ze zwisających, lśniących czarnych piór ozdobnych.

 długość ciała 40–56 cm

 Rozpiętość skrzydeł 68–89 cm

 Masa ciała ok. 500–1400 g

Środowisko Słodkowodne zbiorniki wodne stojące lub o słabym prądzie, o gęsto zarośniętych brzegach i otwartym lustrze wody.

Gniazdo Gniazda zakładają w różnorodnych miejscach, ale blisko wody: na lądzie tuż przy brzegu, na zwałach trzciny lub pływającej platformie, a również na wysepkach, zbudowane ze świeżych roślin..

Pokarm Drobne zwierzęta, głównie mięczaki, uzupełnione przez rośliny, głównie nasiona.

Ciekawostki: Zakładają gniazda dość późno, bo dopiero od czerwca do lipca. Nurkuje na głębokość nawet 10 metrów.

Liczna nad jeziorem Żukowskim (około 40 par); j. Mausz (20 par) i Glinowo (5 pary) oraz na śródleśnych jeziorkach.

(51)

Wygląd Samiec w okresie godowym ma charakterystyczne ubarwienie, łatwe do rozpoznania – głowa i górna część szyi czarna z zielonym, metalicznym połyskiem, pióra na głowie tworzą zaokrąglony czub na karku (lepiej go widać z boku). Szyja, spód i boki białe, grzbiet czarny z białymi, szerokimi pasami po bokach, ogon popielaty, skrzydła z wierzchu białe bliżej tułowia i czarne na krawędziach, od spodu białe z popielatymi lotkami pierwszorzędowymi. Dziób z hakiem na końcu, nogi czerwone. W identyfikacji pomaga też sylwetka o wydłużonym ciele, dłuższej od innych kaczek szyi i dużej głowie przechodzącej płynnie w szeroki dziób. Samica szara z brązową głową.

 długość ciała 60 cm

 rozpiętość skrzydeł ok.90 cm

Środowisko Czyste, bieżące lub stojące wody w lasach – okolice wielkich jezior oraz rzek o zadrzewionych brzegach.

Preferuje lasy liściaste i mieszane, ale korzysta też z kęp i samotnych drzew.

Gniazdo Zazwyczaj w dziupli (często dzięcioła czarnego), nawet kilkanaście metrów nad ziemią.

Pokarm Drobne ryby słodkowodne i morskie oraz inne drobne zwierzęta wodne pełniące rolę tylko uzupełniającą jak mięczaki, skorupiaki, owady i ich larwy, które łowi nurkując.

Ciekawostki: Zdarza się, że zajmują gniazda ptaków drapieżnych lub krukowatych nawet o kilometr od wody.

Liczna nad jeziorem Żukowskim (około 15 par); mniej liczna nad: j. Mausz i Glinowo. Kilka par w dolinie Słupi.

(52)

Krzyżówka

Wygląd Najpospolitsza kaczka w naszej Gminie. Charakterystyczny wygląd samca – zielona głowa, brązowy brzuch, szary grzbiet i podbrzusze, wyróżnia się jasnożółty dziób z czarnym paznokciem na jego końcu. Samica brązowo nakrapiana, z licznymi czarnymi smugami, głowa jaśniejsza, dziób z wierzchu ciemny, przechodzący w pomarańczowy. Samica i samiec posiadają niebieskie pióra na skrzydłach – lusterka (ten kolor posiada tylko krzyżówka).

Środowisko Wszelkie wody – nawet kanały, strumienie, leśne jeziora.

Gniazdo Gniazdo buduje w trawie, ale często szuka miejsc do budowy na drzewie – jest tam bezpieczniej.

Pokarm Wszystkożerna – od roślin po zwierzęta bezkręgowe i kręgowe. Często wychodzi na ląd. Na wodzie zdobywa pokarm zanurzając jedynie głowę, wtedy też widać jej kuper wysoko uniesiony ponad wodę.

Ciekawostki: Krzyżówki zamieszkujące miejskie stawy cierpią na niedostatek naturalnych miejsc lęgowych wobec czego nierzadko zasiedlają budynki – np. balkony, gdzie wykorzystują głównie skrzynki z kwiatami, ale rośliny nie są wcale konieczne. Chcielibyście mieć kaczkę na balkonie?

Liczna nad jeziorem Żukowskim (około 30 par) i j. Mausz (około 20 par) oraz Glinowo.

Kilka par gniazduje na Słupi.

(53)

Gągoł

Wygląd Kaczka o rozpoznawalnej białej plamce na policzku samca - wierzch ciała czarny, brzuch i boki białe. Samica mniej barwna, szara z brązową głową.

Środowisko Wody słodkie, rzeki, starorzecza, jeziora w strefie lasów liściastych, czasem nawet stawy rybne pod warunkiem, że w pobliżu znajdują się stare, dziuplaste drzewa. Tam też się lęgnie.

Gniazdo Jedyna kaczka dziuplak – gniazdo nawet od 15 do 20 metrów nad ziemią. Dziupla wyścielona pierzem.

Pokarm Głównie mięczaki jak małe małże zbierane ze skalistego podłoża oraz szczelin między kamieniami, skorupiaki, owady wodne, np. larwy chruścików, drobne ryby i płazy.

Ciekawostki: Młode wyskakują z dziupli wprost na ściółkę – nawet z wysokości 20 metrów.

Liczna nad jeziorem Żukowskim (około 20 par); mniej liczna nad: j. Mausz (około 10 par) i Glinowo.

(54)

Bąk

Wygląd Średniej wielkości ptak wodny z rodziny czaplowatych - brązowy, z ciemnymi i jasnymi plamkami, co zapewnia mu doskonały kamuflaż w trzcinach. Samica i samiec nie różnią się upierzeniem.

Wierzch głowy, pióra czuciowe i bok szyi w dół od dzioba czarne. Gdy jest zaniepokojony, przybiera charakterystyczną pozę z szyją pionowo wyciągniętą ku górze, co ma go jeszcze lepiej maskować w trzcinie.

 długość ciała do 80 cm

 masa ciała: 2000 g

Środowisko Naturalne jeziora, stawy hodowlane, glinianki, starorzecza, podmokłe trzcinowiska z szerokimi szuwarami.

Gniazdo W szuwarach lub trzcinach, nie tworzy kolonii. Stanowi je sterta nieporządnie poukładanych kawałków trzcin opartych o dłuższe pędy.

Pokarm Drobne ryby, płazy i inne zwierzęta wodne m.in. większe owady i ich larwy, na które poluje zazwyczaj w nocy.

Ciekawostki: Samce w okresie godowym wydają charakterystyczny głos przypominający ryk krowy, który wzmacniają używając przełyku jako rezonatora. Ten krótki słyszany jak czkawka odgłos kończy się dźwięcznym „prumb” powtarzanym 4–6 razy, niesie się na odległość nawet kilku kilometrów.

Nad jeziorem Żukowskim – około 5 par.

(55)

Zimorodek

Wygląd Jeden z najbarwniej ubarwionych ptaków w Polsce - głowa i dziób są niemal długości tułowia Z wierzchu niebieski (grzbiet jasnoniebieski, skrzydła z zielonkawym odcieniem;

barwa w pewnym stopniu zależy od oświetlenia), od spodu pomarańczowy z białym gardłem. Policzek pomarańczowe, biała plama z boku szyi.

 masa ciała 75 g

Środowisko Nieruchome lub delikatnie płynące wody obfitujące w małe ryby, a także trzcina, sitowina lub przybrzeżne krzewy z wystającymi gałęziami. Przebywa też nad strumieniami, małymi rzekami, kanałami i rowami melioracyjnymi, a także nad jeziorami, stawami i zalanymi żwirowniami

Gniazdo Gniazdo znajduje się w norze ,w niskim stromym brzegu rzeki, a niekiedy w kamieniołomie lub innym odsłonięciu terenu. Nora ma gładkie ściany i niewielki spad. Ma średnio 60–90 cm długości i jest zakończona powiększoną komorą.

Pokarm Żywi się głównie rybami, które chwyta, nurkując pionowo w dół w potokach i rzekach.

Zjada także wodne owady, żaby i raki. Lata nisko nad wodą. W czasie polowania siaduje na gałęziach nad rzeką i czatuje na zdobycz, wypatrując ofiar znajdujących się w wodzie.

Ciekawostki: Mimo jaskrawego ubarwienia, trudno go zauważyć, kiedy czatuje nieruchomo nad wodą i często zdradza swoją obecność właśnie głosem. Każdego dnia musi przyjmować pokarm o masie równej około 60% masy jego ciała. Lata równie szybko jak jerzyk, stąd uznawano go do XIX za ptaka błyskawicę.

Kilka par lęgowych nad Słupią – około 10 par.

(56)

Pluszcz

Wygląd Ptak o charakterystycznie krępej sylwetce, kulistym tułowiu z krótkim, zadartym ogonem. Pluszcz posiada gęste upierzenie, które zawsze jest namaszczone wydzieliną pochodzącą z gruczołu kuprowego – tłuszczem, który ptak rozprowadza dziobem po piórach okrywowych. To sprawia, że natłuszczone upierzenie jest nieprzemakalne.

 długość ciała - 18 cm

Środowisko Bystre strumienie i rzeki, zwykle z urwistymi, zalesionymi brzegami, zimną, czystą wodą oraz najlepiej kamienistym podłożem.

Gniazdo Kuliste lub czarkowate, grubościenne z wejściem z boku (przypominające dawny piec), duże, utkane z roślin wodnych zbieranych pod wodą, a czasem na brzegu (przed wykorzystaniem jednak i tak moczy je wcześniej w wodzie), mchów, liści, korzonków i źdźbeł traw. Wyścielenie stanowią zwykle suche liście drzew. Przeważnie usytuowane tuż nad wodą, w skalnych szczelinach, w wymyciach tworzących otwory pod korzeniami nadbrzeżnych drzew (również między nimi) w lub na mostowych konstrukcjach (na dźwigarach).

Pokarm Zjada głównie wodne owady (żyjące na dnie małych potoków i rzek), ich larwy, zwłaszcza chruścików, drobne skorupiaki, czasem małe ryby oraz mięczaki, np. ślimaki wodne.

Ciekawostki: Zimujący u nas ptak ze Skandynawii. Nurkuje w zimnej wodzie potoku często na metr głębokości i może wytrzymać pod wodą nawet minutę.

Kilka par zimujących nad Słupią – około 10 osobników.

(57)

Atlas wybranych ptaków Gminy Parchowo