Jan Widacki
Ocena
zaklocen
zapi
su
poligraficznego
jako element
diagnozowania
,
',
, PRo<oTUl 1 ",u.s... LAF AYETTE INSTI -- I~-
-F
EET
I
I
02 --
I - - - - -- i.
-
1---
--
1
f\
-
~'
1\r
(
r-.
r'\
-
~
f--'0
1
\
I
1\1
,I
- - --- --
-
-
- -
,
--n f\I
\
J\:.
- -
- -
1\
. -~ \.U
'
J\
L \
\?
r
n
f-
A--(-
l
1
/
\
-\
(
,
,,
\
\ r
Rye. 1.Efektcelowego wstrzymaniaoddechupcpytaniukontrolnym
Fig.1.Effectof momentaryholdingof breath upon controlquestion
Zmiany wk.p.k.otwierajqceszero
-kie mozliwo sci stosowania pol igrafu w procesie karnym w dluzsze] pe r-spektywiemUSZqzaowo cowac wzro -slem Iiczby wykonywanych badari,
a tym samym wzrostem liczbydowo
-d6w z ekspertyzypoliqraficzn ejl.
Zar6wno badania ekspe ryme
nlal-ne,jakianalizyprakty kiwskazujq,
z
e
badanie przep rowadzone zgodnie
z regulam isztukilegilymu jesil;lwa
r-toscia diagnostycznq nie mniejsza
niz inne rutynowo stosowane w
pro-cesie karnym mel ody iden tyfikacji2.
Jednak ocena polskiejpraktyki stoso -wania poligrafu w oslatnic h latach
prowadzicmusi do pesymislycznych
wniosk6w. Badania wykonywane
sa
nieraz w spos6b daleki od przyietych
w swiecis regul sztuki
i slandard6w.W kiiku glo -snych sprawa ch karnych zakonczonych prawomoc
-nie okazalo sie,ze ob
cia-zajaceoskartoneg o wn
io-ski Z opinii bieg/ego p oli-grafera byly oczywi sci e fa/szywe3.Nie wiemy, czy iw Ilu przypadkach opinia
byla falszywa ,ale nie z
o-stala sfalsylikowa na in
ny-mi dow oda mi imimo swej
talszywoscl nie wspar/a
[akichs poszlak,doprowa -dzajac do skazania nie -winnej osoby.
Uwzgll;ld-niaja c zar6wno ticzbe wy
-konanych badan, jak i stwierdz any dose czesto poziom ich wykona nia,
mozna z duzyrn prawdop
odobien-stwem zaloz yc , ze niestely takie
przypadki musia/y rniec miejsce.
Jednq z przyczyn btednych opinii jest nlewl asciwa ocena zaburzen za
-pisu pollgraficznego. Stwierdzenie,
z
e
badanyzniekszta/cazapis(zwyklepoprzez nieregula rny oddech ,
sztucznie P09/l;lbiany,splycany,prz y-spieszany iub zwalniany,czy napina -nie dowolnych partii miesr»,zakl6ca
-[acezapisGSR izapis pracy serca),
nie stanowisamo przez sie- jaksa
-dza niekt6rzy poczatkujacy biegli
-podstawydo stwierdzenia,
ze
badanycoschce przed badajqcym ukryc,ze celowochce zaburzyc zapis i utr
ud-nlcposlawienieniekorzystnej dlanie
-godiagn ozy.Oczywiscle prawda jest
10,co twierdza J.Reid iF.Inbau,ze
pr6by celowegozniek sztalcaniazapi
-s6w z badania poligraficzneg o nad
-zwyczaj rzad kozdarzaja siew czasie
badan os6b prawdom 6wnych, a t
a-kqz taktyke defens ywn q stosuiaZwy
-kle ci badan i, kt6rzy rnaja COS do
ukrycia i usilujqw ten sposob, utrud
-niajac badanie,zapobieczdsm
asko-waniu4.
Stwierdzenie znieksztalcen zapisu
zmusza bieglego najpierw do wy
ja-snienia, czy znieksztal cenia Ie s
po-wodow ane zostaly przez badanego celowo, czy mimowolnie.Takie mimo -wolne zakl6cenia zapisuzdarzajasle
najczesciejosobom labilnymemocjo
-nalnie ,pobudzonym,bedacyrnwst
a-nie silnej emocji.Wlakiej sytuacjib
ie-g/y powinien starac sie uspokoic ba
-daneg o . Mozna to osiaqnac w rozny
spos6 b: uzupelnic wywiad przedte -stowy, raz jeszcze zapewnicbadane -go, ze badanie jesl diagnostyczn ie
pewne,rnozn aponownie ornowic test
z
cvtr
a
lub w inny jeszcze spos6bwzbuozic zaufanie badanego do b
a-dani a. W skrajnych przypadkac h
mozna nawet ponowic lest z cytra.
Biegly powinien zastoso
-wac tu rnetodeadekwatnq
do sytuacji.
Podejrzen ie,
ze
badan ycelow o zakl 6ca zapis,p o-winno
w
zasadz ie r6 wno-czes nie skutkowac wpro-wadzen iemdobadania
te-stu
.na
tak" (testu YES)5. Jesli i w lym tesciebadany stara sie zrnienic zapis,tak aby zgodn a zprawda w jego mniemaniu odp o-wiedzdalazapis
wyglqda-jacy na klamslw06,7 , zas
w pozosta/ych testach
py-tan konlrolnych pr6by za -ktocen wystepujazreguly po pytaniach krytycznyc h,
10 jesli wystepuja one ta k-ze w tescie zcyfrq8,moz
-na z duzym prawdopodobi enst wern
przyjac, ze badany rzeczyw iscie c e-lowe chce zaktccic badanie i utrudnlc diaqnoze. Stwlerdzenie zaklocen
za-pisu w sytuacjachinnych nlz opisa ne
1
-
+
-+
-
- +-+-
-+
-
4
- -+
-
1--Dopiero na podstawie tych wszystkich element6w biegl y dokonac musi oceny, czy oraz w testach SAT i YES. Polskie badania14 potwierdzajq , ze najcze-scie] pr6bycelowegozakf6cenia za-pisu rnaja miejsce wtescle z cytra ,
Tak wiec ekspe rt, kt6ry stwierdzi
pr6by zakl6cenia zapisu, przed wyciaqnieciern wn
io-sk6w natury diagnostycznej,
musi odpowiedziec na nas te-pujacepyl ania:
1.Czy zakl6cenie zapisu
nastapilo
w
tescie z cy -fra?2.Czy zak!6cenie
powt6-r
zylo
sle w innychte-stach (szczeg6inie SAT
iYES)?
3.Czy zakl6cenia zapisu rnaja charaktersys
temo-wy, schematycz ny (np.
pojawiajq si~ przy ok
re-slonyrn typiepytan)?
4.Czy cechy osobowosci badanego mogq sta
no-wtc wytlumaczenie t a-kiego zachowania,kt6re powoduje zakl6cenie zapisu? 1\ I
r:
Ur,L
.
(I/
~
~
\ r
\"
-..i1
\J
V'+-AI,
Ili
m
n
I ~J
I'I
1_:
'
\I
-
-I\
\,
'
",
,
II
I.
L-\
j+
\
1
-1
i""Rye.3.Elektcelowegonapleclamiesn!szkieletowychprzy
pvtaniukrytycznymwtescteYES
Fig.3.Effectofdeliberate contracionof skelefal muscles uponcriticalquestionin YES tesl
-
-+- -1---
-
1--
' ·
-
EE TI:~
~:
t--
-I -
-1
-burzen zapis6w.W zapisach 14 ba-danych z tej grupy (ok. 64%) zabu-rzenia zapis6w byfynieznaczne i wy-stepowa ly sporadyczn ie, tak
ie
nie ukladalysiew iadenschernat.Rye.2.Etektmimowolnegoporuszenrapalcamizelektro
-damiGSR
Fig. 2.Effect of involuntarymovementoffingers withGSR
electrodes
U kolejnych 3 badanych
z tej grupy zaburzenia z api-s6w byly liczne i jakosciowo nie r6inify sieodzabu rzan za-pis6w wystepuiacych u os6b uznanych za zwiqzane ze sprawa11.Jednak te 3 osoby, u kt6rych zap is by! tak inte
n-sywnie zakl6ca ny, zdradzaly
objawy wyrainych zaburzen osobowosci, co w 2 przypad-kach bylopotwierdzoneba da-niamipsychologicznymi.M oi-na przyjac, ze zakl6cenia za-pisu w ichprzypadku nie byfy celowe ani swiadorne,ale wy-nikaly z zachowan lypowych dla osobnik6w 0 tym typie osobowoscl (nerwowe kre ce-niesi"" pociqganienosem,
ru-chyplecami itp.)12.
Z badan arnerykariskich wynika13,
ze
bada ni celowozakl6cajqcyzapis zwyklep ro-buja to robic
w
tescie z cyfrq" A
n
I" J \ .I I
,,!\l\
!
:rrc-
\
--,
--,j\l
H
t-
'
\-lI~
\--A
h
-l---1
'-J _-
-
-J
- - I -
-;--
-j
-
--j
t--+--+-A-~-~-
-
- -I- n4---11
-
1--- -
l
-
-
--
-
-
-
i:
-~\- H-
+
".
- i-
-(
"'tf-\,
+ -
+-
t+-
+--
--j
V
'
I
"
r-- --~----,i--+-
U
!-'
I-\II
-
~
I--
-
-~
'-
nJ
~Ii
I'
-='-
- -=
-1---
--
-"
.
I~I"
,dn
M
.~
" I
",ffl"Nul'
Mil!
~
nie daje na og61 podstaw do przyj~ cia takiego wniosku.
Badani celowo zakf6cajqcy zapis czyniq to zwykle wedlejakiegos p rzy-j~tego przez siebie schematu, np.
probuia zaktocic zapis w okolicy py-tali krytycznych lub tylko kontrolnych itp. Osoby,kt6re zaburzaja zapis nie-swladomie, z regul y nie robia tego schematycznie.
Analizujqc praktyke stosowania poligrafu przez organy wojskowe w Polsce w latach 70., w grupie 85
os6b wyeliminowanych w czasie ba -dania poligraficznego jako ni
ezwiaza-nych zesprawa,az u16 zaobserwo-wano zaburzenia zapisu krzywej pneumograficznej (przyspieszanie badz spowolnianie oddech u, gl~bo
kie wdechy, wstrzymywanie oddechu itp.).Jednak stwierdzone zaburzenia niebyly skorelowane z odpowiednimi
rodzajami pytari testowycn'', takimi
jak krytyczne ,kontrolneczyobojetne.
W innych badaniach polskich10
wszyscy z 16 badanych zaliczo nych
do zwiqzanych ze sprawa pr6bowali
podiac [akas probe zakl6cenia za
pi-suoNajczestszy mi sposobami zak
l6-cenia zapisu by!y pojedync ze pr6by
zakl6cenia oddechu,pociqganie no-sem,chrzqkanie,ziewanielub zak!6-ceniazapisuGSRizapisupracy s er-ca poprzez napinanie rniesni, ruchy g!ow q lubkonczyna(w przypad ku z
a-uwaienia takiego zachowania ko-nieczne jest odnotowanietego na ta-srnie poligramu,a po tascie zwr6ce-nie uwag ibadanemu,aby zaniec haf takichdzialan).
W tychi e bada niach polskich w 9 przypadkach na 16 badani
podje-Ii manipulowa nie czynnoscia oddy-cha nia w dluzszych przedzialach czasowych,zmieniajqctempo odde -chu,gl~bokoscwdech6wi wydech6w
czy wstrzymujqc oddech. W 2 przy-padkach zakl6cenia zapisu byly tak
dui e,
i
e
uniemoi liwily numerycznqocen ezapis6w.
Jedn ak r6wniei wsrod 22 pr
zy-padk6w os6bwyeliminowanych , jako niemajqcych zwiazku ze sprawa, czeste byfyprzypadki zaburzeri za pi-s6w. Stw ierdzono je
az
w 17 przy-padkach, a tylko w5
przypadkach w og61enie stwierdzono iadnychstwierdzone zakl6cenia zapisu byly swiadornei celowe,czy tez m
imowol-ne, a tym samym pozbawione d
ia-gnostyc znego znaczenia.Dodac na -lezy,ze biegly wykorzystuj e swe o
b-serwacje zakl6cen za pis u w kon
tek-s
cie
zar6wno stwierdzonych reakcjina pytania krytyczne i kontrolne ,jak
i w kcntekscie innych werbalnych
i niewerbalnych symptom6w nie
-szczerosc!15.
Dopiero uwzqlednlenie wszystki ch tych element6w Iqc zni e stano wi pod -staw e diagn ozy opisa nej we wn io-skac hopinii. Wymaga to od bieglego
zar6wnodobrego przygotowania teo-retycznego, jaki doswiadczanla.
Slusznie "Standard bad an poligra -ficznych w sprawach karnych" o
pra-cowa ny przez Stowa rzyszen ie Poli
-grafer6w Po lskich 16 uzn aje .ocene
celowych i mim owo lny ch za kl6cen
test6w" jedynie za jedno z pomo
cni-czych kryteri6w branych pod uwag~
przy calosclowe] ocenie zapis6w z badania.
PRZYPISY
1 Por. J. Widacki: Sytuacja prawna
badari poligraficznychpo ostatniej nowelizacji kodeksu postepowan ia
kamego,"Problemy Kryminalistyki",
2004,nr 243,s.24;
2Por. J. Widackl: wartosc diaqn
o-styczn a badania poligraficznego
i jej znaczen ie kryrni nalistyczne,
Wydawnictwo UJ, Krakow 1979;
par. r6wnie.i.: J. Widacki, F. Ho-rvath: An experimental investi qa-tion ofthe relative validityandut ili-tyof the polygraph techniqueand
three othercommon methods ofc ri-minalidentification,"Journ alof F o-rensic Sciences", 3/1978,
vot
.
23,s
.
596-601 ;
3 Np.sprawy:III K 118/97SadOkr~
gowy w Krakowie(I AKa147/99Sad Apelacyjny wKrakowie), IIIK 135/03 Sad Okreqowy w Kielcach, III K 338/01 Sad Okreqowy w Krakowie
(II AKa 214/04 S'ld Apelacyjny
wKrakowie);
4J. Reid,F.Inbau:Truth and decep-tion. The polygraph (lie-detector)
technique, Williams and Wilkins
CompoBaltimore1977,s.117-118;
5 Ibidem; per. r6wniei.: J. Wldacki: Wprowadzeniedoproblematyki ba-dan poliqraficznycn. Wydawnictwo
MSW,Warszawa 1981,s.152.Sto -sowaniatych testow(YES) przy
wy-raznych, jednoznacznych pr6bach zaburzen zapisu w tescte z cyfrq mozna zaniechac:
6Por. J. Reid, F. Inbau: op.cit, s.
100-107;
7Par.A.C. Magiera:Patternsofpur
-posefuldistortion,[w:)Legal
admis-sibility ofthepolygraph,ed.N.
An-sley,Ch.Thomas,Springfield1975, s. 201;
8Ibidem, par. rownlez: J. Widackl:
Analiza przeslanek diagnozowania
w badaniach poligraficznych, Wy-dawnictwo US, Katowice 198 1,
s
.
81;
9 A. Krzyscin: Badaniapoligraficzne
wykonywanetechnlka Beida.Anali
-za doswiad czen polskich, niepubl.
pracadoktorska,UniwersytetDI'Iski,
Katowice1980,s.118inast.:
10J. Widackl: Analiza przeslan ek dia
-gnozowania... s.78i nast.;
11 Ibidem,s.80;
12Ibidem, s.81;
13A. Magiera, op.cit. s. 201;
14 A. Krzyscln: op.cit,s. 151,J. WI·
dackl: op.cit.s.81;
15J.Widackl: op.ci!. s.81 inast.:J.
Reid, A.O. Arther: Behaviorsyrnp
-tomsof lie-detectorsubjects,"
Jour-nalof CriminalLaw,Criminologyand
PoliceScience",1953,vol. 44 nr 1.;
F. Horvath: Verbal and nonverbal clues totruthanddeceptionduring
pclygraphexaminations, [w:)"Legal
admissibilityof thepclygraph",ed.N.
Ansley, Ch. Thomas, Sprtnglield 1975, S.210inast.:
16"Standard badari poligraficznych
w sprawach karnych" uchwalony na nadzwyczajnym zjezdzie stowarz
y-szenia Poligrafer6wPolskichwdniu 6.01.2004 w Warszawie, ma
szyno-pisniepublikowany.
JESZCZE W SPRZEDAiY
I
32
Tadeusz Baran, Aldana Policha
Informujemy,iz ukazal sie.Zeszyt Metodyczny"nr 21 pt. "Wybuch i jego skutki - kryminalistyczne badania materialow i urzadzen wybuchowych".
Zam6wieniaprosimykierowacnaadres:
CentralneLaborat oriumKryminalistyczne KGP Biblioteka AI. Ujazdowskie7, 00-583 Warszawa tel. (+22) 601-45-30 laks (+22) 849-76-94 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05
