V . 5 4 -3 /4 : 4 5 9 - 4 6 3 K r a k ó w 1984
KAROL PROHAZKA 1926-1982
Z grona zaawansowanych i wartościowych pracowników szkolnictwa wyż
szego ubył przedwcześnie zmarły w dniu 19.02.1982 r. dr Karol Prochazka, adiunkt Katedry Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, obecnie Zakładu Mineralogii i Petrografii Instytutu Nauk Geologicznych tej Uczelni.
Karol Prochazka, syn Władysława i Walerii z Grabowskich, urodził się 26.7.1926 r. w Nowym Sączu i tam ukończył szkołę podstawową w 1939 r. Z po
wodu wybuchu wojny i zamknięcia przez okupanta wszystkich szkół ponadpod
stawowych podjął się pracy fizycznej w ogrodnictwie, a następnie w magazynach zbożowych, kontynuując naukę w szkołach tajnego nauczania. Równocześnie, mimo młodego wieku, zaangażował się w ruchu oporu jako łącznik między pla
cówkami Armii Krajowej Nowego Sącza i okolicy. Po wojnie uzupełnił swe wy
kształcenie średnie w liceum ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego w No
wym Sączu, zakończone egzaminem dojrzałości w 1948 r. W latach 1948—1952 studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UJ, uzyskując tytuł ma
gistra filozofii w zakresie mineralogii na podstawie pracy „Charakterystyka che- miczno-petrograficzna diabazu z wiercenia w Wielkich Drogach” . Podczas wy
konywania tej pracy dał się poznać jako biegły i sumienny analityk skał krze
mianowych.
Nakazem pracy z dnia 7.12.1952 r. został skierowany do Katedry Złóż Surow
ców Skalnych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, gdzie kolejno pełnił obowiązki młodszego, a następnie starszego asystenta i adiunkta. Jednakowoż w wyniku niekorzystnych zmian na tej uczelni zmuszony był przestawić się na bar
dziej praktyczne zajęcia geologiczne w Zakładach Zjednoczenia Kopalnictwa Surowców Chemicznych początkowo w Kłodawie, a następnie w Wieliczce. W grudniu 1965 r. powrócił do miejsca swych początkowych studiów — Katedry Mineralogii i Petrografii UJ obejmując początkowo stanowisko asystenta technicz
nego. Odtąd mógł się poświęcić także pracy naukowej uwieńczonej doktoratem w czerwcu 1968 r. ,,Wpływ wysadowych struktur solnych Kłodawy i Uścikowa na zasolenie skał nadkładu i wód studziennych Kujaw” . Po doktoracie uzyskał z powrotem adiunkturę i na tym stanowisku podjął się dalszych badań i opracowań, których zaawansowanie miało mu umożliwić otwarcie przewodu habilitacyjnego.
Zajęciom w Katedrze Mineralogii i Petrografii UJ oddawał się sumiennie i z za
miłowaniem: prowadził kartotekę przyrządów i pomocy szkolnych, załatwiał sprawy biurowe, zarządzał magazynem odczynników chemicznych oraz opieko
wał się cennym muzeum. Gorliwie i z satysfakcją poświęcał się dydaktyce i chętnie służył pomocą fachową dyplomantom.
Wyniki działalności naukowej K. Prochazki zawarte są w 25 publikacjach, z których 10 pierwszych przypada na czas pobytu w Akademii Górniczo-Hutni
czej. Lata spędzone na tej uczelni wywarły decydujący wpływ na zakres tematyki przewijającej się w jego opracowaniach aż do ostatnich chwil życia. Są to zagad
nienia mineralogiczne i petrograficzne krajowych złóż solnych. Pracując pod kie
runkiem prof. dr J. Poborskiego zajął się badaniem skał potasowo-magnezowych, między innymi karnalitowych z kopalni w Inowrocławiu. Wtedy to stwierdził po raz pierwszy występowanie na ziemiach polskich boracytu. Opis tego minerału wraz z analizą chemiczną, a także obserwacje stosunków złożowych w pełni po
twierdziły analogię genezy i budowy polskich złóż soli cechsztyńskich z solami stasfurckimi (1957).
To samodzielne i rzeczowe studium boracytu skłoniło prof. dr J. Poborskiego do powierzenia K. Prochazce opracowania rzadkiej odmiany skały solnej dolo- mitycznej w celu opracowania chemiczno-petrograficznego. Skała ta o zawartości 89,53",, halitu, 5,54% dolom itu, 2,60% kalcytu, 0,27% anhydrytu i 2,27% sub
stancji ilastych może być odpowiednikiem żubrów solnych, to jest skał ilastych z zawieszonymi, zwykle automorficznymi kryształami soli. Autor opracowania słusznie zauważył, iż ta odmiana soli powstała z pewnością w peryferycznych par
tiach zasolonego akwenu (1959).
Dolomit powstały w zbiorniku osadowym soli miał pierwotnie konsystencję luźnego mułku. Świadczy o tym okaz z Wieliczki dostarczony K. Prochazce, przedstawiający fragment drewna kopalnego z rurkowatymi wydrążeniami wy- żartymi przez Teredo. Wydrążenia te zostały wypełnione dolomitem, gdy drewno dostało się do mułku dolomitowego (1974).
K. Prochazka wspólnie z A. Walą i J. Wiewiórką, geologiem saliny wielickiej, zbadał także chemicznie i mikroskopowo sól o strukturze i teksturze soli spiżowych.
Odróżnia się ona od szarych soli tego gatunku odcieniem brunatnawym lub czer
wonawym i obecnością czerwonych plamek. Znana jest od dawna miernikom kopalnianym z jednego tylko odsłonięcia we wschodniej części kopalni. Określe
nie przeto jej pozycji tektonicznej, a po części i stratygraficznej, nie jest sprecyzo-
wane. Autorzy przyjmują na podstawie następstwa smugowań widocznych w ocio
sach chodnika, że tworzy ona pochylony fałd. Wykonano analizy próbek, w któ
rych stwierdzono zawartość celestynu i barytu.
Obok petrograficznych problemów złóż solnych szczególniejszą uwagę poświę
cał zawsze roli wód: zarówno pierwotnych, złożowych, jak i wód kopalnianych oraz wód powierzchniowych atakujących złoże. Podczas obserwacji występo
wania boracytu w solach karnalitowo-kizerytowych opisał działalność metamorfi- zującą pierwotnych wód złożowych, która spowodowała asocjację petrograficzną karnalitu i kizerytu. Zagadnieniu migracji soli i niektórych pierwiastków w nadległe utwory wysadu kłodawskiego poświęcił pracę wykonaną wspólnie z Zofią Biernat:
przebadano zasolenie skał iłowcowo-piaszczystych przykrywających złoże le
żące na głębokości 187,9 m. Zasolenie stwierdzono do wysokości 40 m ponad zło
żem, analogicznie do wyników uzyskanych przez J.J. Głogoczowskiego w iłach mioceńskich nad złożem solnym w Baryczu.
Przebadał też dr K. Prochazka wpływ wysadu solnego na zasolenie wód grun
towych i studziennych po udostępnieniu złoża przez górnictwo. W jednej z prac opisał wycieki naturalne wód słonych w złożu Inowrocławia i Wapna. Ostatnio zapoczątkował geochemiczne badania solanek wału kujawsko-pomorskiego. Te
m at ten miał być rozwinięty w przygotowywanej rozprawie habilitacyjnej przerwa
nej chorobą i zgonem.
Osobną grupę opracowań K. Prochazki tworzą analizy chemiczne skał i mi
nerałów skałotwórczych. W rozprawie o uwodnionych krzemianach magnezowo- -niklowych zebranych przez doc. C. Harańczyka z kopalni Wiry na Dolnym Śląsku i opracowanych przez niego rentgenograficznie i pod względem topograficznym, współudział K. Prochazki polegał na wykonaniu 14 analiz tych minerałów i usta
leniu ich wzorów chemicznych. Opracowanie to (1974) stanowi monograficzne studium mineralogii omawianych utworów w kopalni Wiry.
K. Prochazka jest też współautorem zespołowego opracowania młodego wul
kanu Cotopaxi (Ekwador). Materiały zostały zebrane podczas naukowej ekspe
dycji przez jej uczestnika A. Paulo.
Z niemniejszą gorliwością i zaangażowaniem dołączył się K. Prochazka do organizacji wystawy zbiorów minerałów i skał. Od chwili przeprowadzki Katedry Mineralogii i Petrografii UJ z gmachu Kolegium Mniejszego do budynku wznie
sionego z okazji 600-lecia Uczelni, zbiory pozostawały w skrzyniach aż do czasu należytego wykończenia pomieszczeń muzealnych. Wtedy to rozpoczęła się pełna pieczołowitości praca K. Prochazki nad urządzaniem ekspozycji. Przekonał się przy tej sposobności jak wielkie znaczenie dla dydaktyki przedstawia walor este
tyczny minerałów i skał. Rezultatem tych zajęć był jego artykuł o zbiorach Mu
zeum Mineralogicznego przy Katedrze Mineralogii i Petrografii UJ i ich dwustu
letniej historii. Zachwycony okazami artystycznych wyrobów z ozdobnych mine
rałów opublikował artykuł o nich wraz z barwnymi zdjęciami w popularno-nau
kowym ,,Wszechś wiecie” .
Życie K. Prochazki upłynęło w rzetelnej służbie nauce, Zakładowi Minera
logii i Petrografii UJ, młodzieży studiującej, pracownikom na kursach dokształ
cających, przebiegających zawsze w atmosferze sympatii i przyjaźni. Widomym tego dowodem jest współuczestnictwo w 11 pracach zespołowych oraz wyróżnie
nie Go indywidualną nagrodą III stopnia Ministerstwa Szkół Wyższych (1971), odznaczenie Złotym Krzyżem Zasługi (1974) oraz przyznanie szeregu nagród uczel
nianych.
Antoni Gaweł
SUMMARY
D r . K a r o l P r o c h a z k a , whose p r e m a t u r e d eath on F e b r u a r y 19. 1982 was a p ainfu l loss fo r Polish geological sciences, was born in N o w y Sącz on July 26, 1926. D u r i n g the 2nd W o r l d W a r he p a rtic ip a te d in the Polish resistance m o v e m e n t and attended secret seco n dary school.
In 1952 P r o c h a z k a g ra d u a t e d in m i n e r a l o g y at the Ja g ie llo n ia n U n i v e r s i t y in C r a c o w a n d a f t e r ward s, fo r several years was e m p l o y e d as assistant and se nio r assistant o f the D e p a r t m e n t o f M i n e r a l R a w M a t e r i a l s o f the A c a d e m y o f M i n i n g and M e t a l u r g y , specializing h im s e lf in geo logy, h y d ro g e o lo g y a n d m i n e r a l o g y o f salt deposits. In 1962, he r e tu r n e d to the p are n t D e p a r t m e n t o f M i n e r a l o g y and P e t r o g ra p h y o f the J a g ie llo n ian U n i v e r s i t y w here in 1968 o b t a in e d the P h . D . degree on the g ro u n d o f the thesis
" I n f l u e n c e o f d ia p iric salt structures o f K ł o d a w a and U ś c i k ó w on the sa lin ity o f c o u n t r y rocks and well w a ters" .
D r . P r o c h a z k a was the a u t h o r o r c o a u t h o r o f 25 p u b lic atio n s . Some o f t h e m are c o n c e rn in g c a rn a ll- ite-b earing p o t a s s iu m - m a g n e s iu m Zech s te in ro c k salts o f N P o la nd . W h e n studying t h e m , he disco ve red (f o r the first tim e in Polish dep osits) the o ccu rr en ce o f boracite. Several papers are d e a lin g with h y d ro - geo ch em istry and h y d ro g e o lo g y o f g ro u n d waters conne cted with salt d ia p irs ( i n c lu d in g his d o c to r's thesis). A series o f P ro c h a z k a 's papers is d e v o te d to pecu liar varietes o f rocks fro m salt deposits in W i e lic zka n e a r C r a c o w , as eg. d o l o m i t i c salt, Sr and B a - b e a r i n g deposits etc.
A s a very experi enced analyst, dr. P r o c h a z k a p a r t ic ip a t e d in several c o m p le x geochem ic al studies as eg. o f the C o t o p a x i volcano in E c u a d o r , h y d ra te d N i m in era ls in L o w e r Silesia o r o f the W ę g l ó w k a marl s.
D r . P r o c h a z k a was a talen ted an d p o p u la r ac a d e m ic te ach er , highly d evo ted to his duties in the Institute. F o r m a n y years he was a r r a n g i n g a n ew ex p o s itio n o f historic al m i n e r a l o g j c a l colle ctio ns o f the Ja g ie llo n ia n U n i v e r s i t y . O n e o f the results o f his w o r k in this field was the m o n o g r a p h on this co lle c
tion and its d e ta ile d p h o t o g r a p h i c an d f a c t o g ra p h ic d o c u m e n t a t i o n .
W i t h p r e m a t u r e d e a th o f D r . K . P r o c h a z k a Polish geology an d m in e r a lo g y have lost one o f very few specialists in c o m p l e x study o f salt deposits a n d his n u m e ro u s frien ds a m a n a n d colle ag e o f d eeply h u m a n pers on a lity.
.summarized and translated by W. Nai\bski
S P I S P U B L I K A C J I D R . K A R O L A P R O C H A Z K I
1956. O skale k a r n a l i t o w e j w z ło ż u so lny m I n o w r o c ł a w i a . Zesz. Nauk. AGH. Geologia, 1, K r a k ó w ( w s p ó ln ie z A . W a l ą ) .
1956. Sole p o t a s o w o - m a g n e z o w e w złożach I n o w r o c ł a w i a i W a p n a . Acta Geol. Pol. 6, W a r s z a w a ( w s p ó l nie z J. P o b o r s k i m i A . W a l ą ) .
1957. O w y s tę p o w a n iu b o r a c y t u w z ło ż u s o lny m I n o w r o c ł a w i a . Arch. Miner. 21, 2, W a r s z a w a . 1959. Sól d o l o m i t y c z n a w złożu W ie l i c z k i . Rocz. Pol. Tow. Geol. 29, 1, K r a k ó w (w sp ó ln ie z A . W a l ą ) .
1960. Sól k a m i e n n a i sole p o t a s o w o - m a g n e z o w e j a k o su ro w ce chemiczne. Prz. Górn. 16, 2. K a t o w i c e . 1960. O w yc ie kac h n a t u ra ln y c h r o z t w o r ó w solnych w złożu I n o w r o c ł a w i a i W a p n a . Spraw. Pos. Kom.
Nauk. PAN Odd:. Krak., K r a k ó w .
1961. O m o ż liw o ś c ia c h w y k o r z y s t a n i a soli m a g n e z o w y c h ze złoża w K ł o d a w i e prz ez p rzem ysł m e t a lurgicz n y . Pr:. Nauk.-Techn. AGH 11. Ser. H , 5, K r a k ó w .
1961. W s tę p n e s t u d iu m g eo ch em ic zne solan ek w y s tę p u jąc ych na W a l e K u j a w s k o - P o m o r s k i m . Spraw, z Pos. Kom. Nauk. PAN Odd:. Krak., K r a k ó w .
1962. P rz y c z y n e k d o z n a jo m o ś c i złoża solnego w W a p n i e . Roc:. Pol. Tow. Geol. 32. 4. K r a k ó w . 1962. G ó r n i c t w o solne j a k o ź r ó d ło z a s alan ia w ód . K o m i t e t I n ż y n ie rii i G o s p o d a r k i W o d n e j P A N .
Sekcja O c h r o n y W ó d , K r a k ó w .
1966. Z a g a d n i e n i e m ig rac ji soli i n ie k t ó r y c h p ie r w i a s t k ó w w nadległe u t w o r y klo d a w s k ie g o wys ad u solnego na p r z y k ł a d z ie o t w o r u K - 8 3 a. Rac:. Pol. Tow. Geol. 36. 1. K r a k ó w (w s p ó ln ie z Z . Bie rnat).
1968. Solc k a m ie n n e ze s t r o n te m i b a re m ze zt oża solnego W ie li c z k i . Spraw. : Pos. Kom. Nauk. P A S Odd:. Krak.. K r a k ó w ( w s p ó ln ie z A . W a l ą i J. W i e w i ó r k ą ) .
1969. Sole p o ta so w e ze s tr o n te m i b a r e m w z ł o ż u s o ln y m W ie li c z k i . Pr. Miner. Odd:. Krak. PAN 18,
K r a k ó w .
1970. W p ł y w w y s a d o w y c h s t r u k t u r so lnych K ł o d a w y i U ś c i k o w a na zasolenie skat n a d k ł a d u i w ó d s tu d zie nn yc h K u j a w . Pr. Geol. Odd:. Krak. PA M 62 , W a r s z a w a .
1972. W e r m i k u l i t o t u lin k o n t a k t o w y c h in t r u z ji ż y ł o w y c h w złożu m a g n e z y t u w W ir a c h . Spraw. : Pos.
Koni. Nauk. PAN. Kom. Miner., 16. 2, K r a k ó w ( w s p ó ln ie z C. H a r a ń c z y k i e m i A . W a l ą ) . 1972. O gazonośn ośc i skał so lnych ze złoża w I n o w r o c ł a w i u . Tech. Pos:. U , 42, W a r s z a w a . 1974. O skład zie c h e m i c z n y m i m i n e r a l n y m szarego iłu solnego z I n o w r o c ł a w i a . Studia i Materiały
do dziejów żup solnych ir Polsce, 3, Muzeum Żup Krakowskich, W ie li c z k a .
1974. U w o d n i o n e k r z e m i a n y m a g n e z o w o - n i k l o w e z W i r na D o l n y m Śląsku. Pr. Muzeum Ziemi 22.
W a r s z a w a ( w s p ó ln ie z C . H a r a ń c z y k i e m ) .
1975. S p r a w o z d a n ie z b a d a ń s p e k t ra ln y c h n ie k t ó r y c h w ó d słonych i solanek z K u j a w . Spraw, z Pos.
Kom. Miner. Oddz. Krak. PAN, K r a k ó w .
1976. O m o ż liw o ś c i w y s tę p o w a n i a m i n n e s o t a i t u ( t a l k u żelazistego) w soli k a m ie n n e j z I n o w r o c ł a w i a .
Rocz. Pol. Tow. Geol. 46, 3, K r a k ó w ( w s p ó l n ie z M . B ie ls k im ).
1979. G e o lo g y , g e o ch em is try an d petrógenesis o f volcanics o f C o t o p a x i ( E c u a d o r ) . Pr. Miner. Korn.
Nauk Miner. PAN 61, K r a k ó w (w s p ó ln ie z A . P a u lo , W . N a r ę b s k i m , N . B a k u n - C z u b a r o w i in.).
1979. S e d y m e n ta c ja m a rg li z W ę g i e r k i . Rocz. Pol. Tow. Geol. 49, 1 - 2 . K r a k ó w ( w s p ó ln ie z S. G e r o c h . M . K r y s o w s k ą - I w a s z k i e w i c z , M . M i c h a l i k i e m i in.).
1980. Z b i o r y m i n e ra lo g ic z n e U n i w e r s y t e t u J a g ie llo ń s k ie g o w K r a k o w i e . Pr. Muzeum Ziemi 21, W a r szawa.
1982. W y r o b y ar ty sty czn e z m i n e r a ł ó w ze z b i o r ó w M u z e u m M i n e r a l o g i c z n e g o U J w K r a k o w i e . Wszech
świat 1 - 2, K r a k ó w .
