Stratygrafia kredy górnej w wierceniu Jedlanka Nowa w okolicy Radomia

Stratygrafia kredy górnei w

wiercęniu Jedlanka Nowa

:.;

W

okolicy Radomia

WSTĘP

Wiercenie w Jedlance Nowej w okolicy Radomia wykonano w 1953 r.

Wiercenie pC'wyższe projektowane było pierwotnie do głębokości 350 m i miało na celu przewiercenie skał węglanowych górnej kredy oraz przejścia

przez serię fosforową górnego albu, która według założeń projektowych wiercenia powinna się znajdować na głębokości około 330 m. Wiercenie to oraz sąsiednie głębsze wiercenia na powyższym terenie miały charakter

wierceń pionierskich. W trakcie wiercenia okazało się, że wyniki straty- graficzne wiercenia są rózne od pierwotnych założeń i wiercenie to może osiągnąć strefę fosforytową na znacznie większych głębokościach niż przy- puszczano.

Na osiągnięcie znacznie większych głębokości nie pozwalały warunki techniczne wiercenia. Zmieniły się też plany prac poszukiwawczych, gdyż

zwrócono główną uwagę na obszary o płytkim występowaniu fosforytów.

Dlatego też wiercenie zostało ukończone mi głębokości 264,80 m nie osią­

gając projektowanej ,głębokości i nie spełniając pokładanych w nim nadziei.

Wiercenie powy"ższe ma liczną i ciekawą makrofaunę, która już w trak- cie wiercerua pozwalała na stratygraficzną klasYfikację przebijanych warstw. Wiercenie to jest tym ciekawsze, że naleiży do nielicznych wier- ceń, na 'których można prześledzić tak trudną dó :,uchwycenia granicę tu- ronu i koniaku oraz przejścia do santQnu dolnego.

Wiercenie powyższe jest pierwszym wierceniem z północnego obrzeże­

nia Gór Swiętokrzyskich, w którym .zOstała opra~owana makrofauna.

Dalsze opracowanie dawnych głębokich wierceń w poszukiwaniu fo- sforytów z północnego obrzeżenia Gór Swiętokrzyskich rzuci nowe światło

na stratygrafię turonu, koniaku, santonu oraz dolnego kampanu w Polsce i stanie się uzupełnieniem klasycznego profilu Wisły.

STRATYGRAFIA

Wierceme Jedlanka Nowa -znajduje się na obszarze północnego obrze-

żenia Gór Swiętokrzyskich, Z którego W. Pożaryski podał szczegółowe

360

~

O

a::

x:

Stefan Cieśllński

• • ~ • •••• 0,0 "

o' " : 0 , 0

"O o ' , •

C) : : ' . .' ,:

O - - ":.:' .:,:' ',' 50

:

....

:0 " •

a·.·.

::::n ^'" .. ^:: .... ^:

" '"

...

C '. _:

~ .. "

c:: ^{"t:J :}

C

.'

t- '. ,.

'V)

o

• 0 '0. "

• 0 ,0

..

.,

C , ' , '"O _" " .' .o •• •

". : :', " 155

~ ^:::1:1 C

O "O ^Lo Ol

s::

O ^C

~ ^{~ O} 1704

21n

c::

O ^N en 'N

r- ^::3) _~

::s

'-

ł- ^'O C) 26.4.3

/noceramus lobatuB Bo/df.

Actlnocamax /lBrUB MIli.

InoceramU8

er.

InOCBramUB cl. lobatUB Sold/. ...

InocBramuB p/nn/fo.rmIB WilI.

InocerafT7U8 pacht! Arkh.

Actlnocamax "eru8 M/II.

Actlnocamax /lBruS MilI, Acfinocamax "Brus MilI.

InocBramlfB .koenen; Muli.

InoceramU6 cl. a/urml Anderf

/noceramus koenen/ Mdli, InocBramuB koenen/ Muli.

lnoceramus cf.schl09nbachl 8o"hm InOCff'ClmU6 str/atoconcenłrlcu$' 6iJmb.

InoceramU8 deformls Meck Inoceramu8 perco8tatus Miill.

:;:~,

[Dł

, .

~

~'ig. 1. Syntetyczny profil wiercenia Jedlanka Nowa Synthetic section of Jedlanka Nowa bore hole

1 - plaskJ, Iły, ŚWll'Y, 2 - margle sIlJ1I.e p1aszczyste ⁱⁱⁱ llcznym glaukonitem, 3 - margle plaezczys~e iii m.alą ll~c1ą gla.ukonitu, 4 - I!18l'Slel beZ glaukonitu, 5 - opoki

iii czertam.1 '.

l ... sands, cla.ya, gravel. 2 - marls strongly arenaceous. wlth numeróus glauooJiltes.

3 - arenaceous marls wlth Bmall amount ot glauconlte, 4 - marl without glauconite,

~ - s1l1ceous marls, BO called "opoka" rock wlth chertB

opracowanie geologiczne pod tytułem "J ur.a i kreda między Radomiem, Zawichostem i Kraśnikiem" (1948). W pracy tej zawarty jest zarys hi- storii badanego terenu. Dane dotyczące litologii i stratygrafii patrz na figurze 1 i 2.

SANTON

(głębokość 7.,20

+

Santon w powyższym wierceniu jak i na terenie północnego obrzeże­

nia Gór Swiętokrzyskich jest silnie glaukonityczny i dość piaszczysty.

W partiach piaszczysto-glaukonitycznych spotyka ^się bardzo drobne konkrecje fosforytowe. Silna glaukonityczność i spiaszczenie oraz konkre- cje fosforytowe ^{były już} stwierdzone na wychodniach w Jedlance Nowej i Kolonii Jedlanka przez Z. Sujkowskiego ^j W. Pożaryskiego (W. ^Pożary­

ski, 1948). Glaukonityczność i spiaszczenia są związane z ruchami i przy- puszczalnie wynurzeniami masywu Gór Swiętokrzyskich związanych z fa- zami ilsedzką iwernigerodzką ruchów subhercyńskich.

Na całym północn.ym obrzeżeniu Gór Swiętokrzyskich, jak wykazał

W. ^Pożaryski (1948), santon jest ^dość silnie glaukonityczny. Natomiast bardziej na wschód od Wisły glaukonityczność santonu spada i w wierce- niu Leśnik Duży santon jest ^już prawie pozbawiony glaukonitu i ^wykształ­

cony w postaci opoki. Na santon wskazują dość liczne typowe belemnity Actinocamax verus M i 11 e r wskazujący na santon ^środkowy lub górny.

Występujące inoceramy jak Inoceramus lobatus G o l d f u s s i Inoceramus pinniformis W i 11 e t wskazują na santon środkowy i dolny. Postawienie

;granicy między santonem środkowym i dolnym na podstawie makrofau- ny - jest trudne. Przypuszczam, że santon dolny będzie występo­

wał poniżej 100 m do granicy z koniakiem. Inna fauna, oprócz belem- . nitów i inoceramów, nie charakteryzuje specjalnie santonu. Z ^małżów na

uwagę zasługują jedynie Venericardia santonensis M i 11 e r. Charaktery- styczne jest pojawienie się w utworach santońskich licznych ślimaków wskazujących obok zmian facjalnych, na silne ^spłycenie zbiornika i na warunki przybrzeżne.

KONIAK

~głęboklość 155·,00

+

Utwory koniaku w odróżnieniu od santońskich, na północnym obrze-

żeniu Gór Swiętokrzyskich nie mają już glaukonitu i wyróżniane były

~. przeważnie"litologicznie (pod nazWą emSzeru jako warstwy przejściowe między faunistycznieudowodnionym santonem i górnym turonem). Ko- niak jest znacznie uboższy w faunę od turonu i santonu. Jak podaje W.

Pożaryski (1948), kilkakrotnie kompletowane zbiory emszeru uległy znisz- oCzeniu podczas ^działań wojennych.

Z profilu Wisły w literaturze cytowana jest przez W. Pożaryskiego

tylko jedna charakterystyczna forma koniacka, jest nią Inoceramus sub- 'quadratus S c h 1 li t e r. W polskim piśmiennictwie geologicznym do ostat- niej chwili pojęcie stratygraficzne koniaku (według Coquanda) zastępo­

wane było lub utożsamiane z pojęciem regionalnym powstałym w Niem- czech.emszerem . - według terminologii C. Schllitera. W międzynarodo­

wym ujęciu stratygraficznym w powszechnym użyciu, obecnie nawet

362 ^Stefan Cieśllński

C ral,<:u/aria sp SPlJt(JJUU:In'':' sp. mLal Crol;(u/orlo

Avcllano (crlpty,ho) d. o'lvm Oulordin VGJukl .. p.

TurlHI boimslurfends Grlepellkerl NaUca.cre.loceo Goldl.

Cancellaria d. lCulp'" (SQw.) Tut/lelD (PyrDp!is) ci. monlteimi Mull Hi"Oil teuui Ga,n

Tuni/ella rnullifineato Muli Tunill/la tł. mu/oso ROli/m Turtl/fllo uxll"eala Roem.

li;",Mlo 'P. lp.

Cł!rilhium d. binoJosum Roem Apo"hllis (Hdkuulax) bucIai (Mu",'.) ApqrrhaIJ (H.licouJo~) gronulala l$ o ^{\ol )} o.ntu/iUnł meJlum (Sow.) Nut: .. da oWIła Nilu.

Nuc.u/a dr/G/ula Roem.

LttIG semllutł6ris Buc"

Led4 proJuclo (Nilss}

Cyprirtd s.p.

Crmelta d. s/riolulo Scup Ta~s lKJ,tllle/a MUft.t.

T_pa lu6/.6. (d'O, b.' Cylheno lum;tlo Muli.

ClI'herlO DUali. Gołdf.

P«:len (Syncycwnemo) loetJil Nilu.

Pó!Cltn (SJlncyctun.mo) ~"uonj Gołdl.

Peden (Syncyclotlcmo) "!t'l1IbrOtlQCłI,lS tIIils\

P~Clfl1 (SgllcyclotlClma) sp.

Cardium sp.

Umo hop'" (Manlell) l.imo IWotli d·Orb.

Spondy/us spitlClsu5 (Sow.) V"nt',iCJJrl},o lotllcmMS;3, MulI.

P'"rio (P~puJt,pltlro) anDrnoi" (50 .. ) Anumiu .nCUrL'alo Holzoplel PIiCU/ulu Jr"ł(herl Sc:uP.

0)/,«, conulicululo (Sa w.) OłUN rł'51culllr;s Lam.

OSifIlO ,,,mipiona S o w.

!)slrfiJ sp.

InOl."ulllu1 pumifurm;, W.llell IrtocprtJmuJ / .. Ix,JU5 Gołdl.

Inoceramu] Pl,.·hll Arkhun9iel\ki l~rOmllJ I;'~M'" Muli.

JnCKtlramUS cI. l/u·,m' Anderl Ifł()(rromus ci. plłl(us/ulw, M ił l I.

Imj(i'fun/u! st"alu·connnln,;;u. GOmb Inni"l'rtlmUJ d~/fI,mis Mec:1r.

In<x.C'romuł d .. lcMocnbochi 80hm IntK(;amUJ 1p.

Rhgrn:hontfla pUcoU!ls V(IIf. cUlmr, tfO, li Tt!Teb,lJlu/o comeG Sowo

.... klin()(tlmoA: l:erUI Mili.,.

[TURON KONIAK

górny d1ngn r.llm 200 l"/J

--

--

-

,

SANTON dolny ~ górny

100 50 O

-

_._-

_

_

---

--

-

-

Fig. 2. OccUrrence of fauna in Jedlan}ta Nowa bore hole

Występowanie fauny w wierceniu Jedlanka Nowa

u wag a: Stratygratla występowania fauny w poWYtBzeJ tabel1została oparta. na psanea.~

nj.ctwle. którego na.jwamlejsze pozycje zam1eezczono na koilcu pracy,

wprowadzonym i do literatury niemieckiej, jest koniak, który według

O. Seitza (1952) odpowiada dolnemu emszerowi, natomiast środkowy

i górny emszer przechodzi do dolnego i dolnej części środkowego santonu.

Granica santonu i koniaku jest trudna do uchwycenia. Stawiam ^ją wmiejscu zanikania glaukonitu i spiaszczeń. Najwyższy santon nie posia- da charakterystycznych głowonogów i inoceramów. W wierceniu omawia- nym koniak reprezentują charakterystyczne i typowe inoceramy jak: lno- ceramus koeneni M li 11 e r i Inoceramus ct sturmi A n d e r t wskazujące

na dolny koniak. Form wskazujących na koniak górny w ^powyższym wier- ceniu brak. Formy górnokoniackie do których należy zaliczyć Inoceramus involutus S o w e r b y spotkałem w sąsiednich wierceniach z północnego obrzeżenia dotychczas nie opracowanych faunistycznie.

Granica między koniakiem dolnym a górnym będzie przypuszczalnie

występowała powyżej 189,00 m, powyżej występowania form Inoceramus koeneni M li 11 e r. Natomiast granica koniaku i turonu jest dość wyraźna

faunistycznie i należy ją postawić zaraz powyżej występowania koniackich ir.oceramów i powyżej, masowo pojawiających się fragmentów grubych,

płaskich bliżej nieoznaczałnych inoceramów i form typowo górnoturońskich.

Postawienie litologicznej granicy w powyższym wierceniu między konia- kiem i turonem jest niemożliwe, gdyż utwory dolnego koniaku są repre- zentowane przez opoki z czertami charakterystyczne i dla gÓrnego turonu.

TURON

(głębOtlrość 210,00 -:- 264,80 m)

Turon wykształcony jest w postaci opoki z czertami. Faunistycznie jest dobrze udokumentowany. Górna ^część profilu ^należy do najwyższego

turonu i odpowiada IV poziomowi z Inoceramus schloenbachi B

o

III poziom turonu faunistycznie nie jest udokumentowany.

Z charakterystycznych form dla górnego turonu należy Wymienit Inoceramus schloenbachi B

o

e

Ostatnia forma ^według F. Heihego (1923) ^występuje w najwyższym

turonie i koniaku. Wiercenie powyższe przebiło najwyższą część turonu.

Turon w okolicy Radomia posiada ponad 200,00 m miąższości. Należy przypuszczać, że grubość najwyższego turonu wynosi w ^powyższym wier-

~eniu około 40,00 m. Turon górny niższy III poziomu w powyższym wier~

ceniu ^będzie znacznie grubszy. Trzeci ^też poziom turonu jest zwykle bar- dzo słabo akcentowany faunistycznie.

Zakład Stratygraf11 I. G.

Nadllllłano dnia 18 października 1958 r.

PISMlENNICTWO

BIRKELUNO T. (1007) - Upcper CreflaoeousBe1emnJites fu-om Deinmaa"tk. BiDI. Skr.

Dan. Vid. Sels.k., 9, nr h K"benhJaMn..

HEINE F. (1929) - Ole lInoceramen des mitte1westfliilischen EmscheIDs IIl!nd unteren Unterseoons. Abh. preuss.geol. L.-A., nr 1120. BerLin •.

~64 Summary

HEINZ R. (1Q28) - Das Iinooemmm-ProfiJ. der Oberen Kreidle Li.i.neburgs Jber.

Niedem8.obs. gool. p. 414:---46 H.annover.

,:BOZARYSKi! W. (1938) - Stra1;,v.grafia SIe!lWillIU w ~ełmnie 'Wiisły między .Racho- wem d Puławami. BiuI. Pa.ństw. iIJnst. Gool., 6. WEIII."S'lJII!WQ.

'POZARiYSKiI W. '(1948) - JUI'Ia li lkir,edJa międ7Q RadJOOn:Lern, Za.W1idlDsdlem li 1Kraś­

niklem. Biul. Państ. Inst. Geol.. 46. W~wa.

SAMSONOWICZ J. (,1~34~ - Obj1llŚIllielliia' ll'l'kusm Opatów. ogólJna mapa gedlxlgiCZlUl Polski ,1 : 100 000. Pol. Inst. Geol. Warszawa.

SAMSONOWICZ J. (l948) - O '1.lIłIw'oraclllk!re!IDwych w wderoeoiach ŁodzIi. i biudow.ie , Illiecld 'ł6dzkded. 'Biul. Pafui,~. ^Inst.

Geoi.,

SCHMID F. Cl956) - Jetziger Stand der Oberkreide-Biostratigraphie in Nordwest- deutsc:hlmld CEphal~en. P61iiOlD.t. Zs. 30. Sooderheft., p. 7-I6. Han- . naver.

SCHMID F., SElTZ O. (1957) - M~eIIJ :tmd ~hiie ~ OberkOOlde

, . iim: Sc:hoohtGraf Bisanarok 10. Gool. Jber., 74. H.aamovetr. '

SEITZ O. (10012) - Die Oberkreide-Gliederung in Deutschland nach ihrer Anpas- S\Jn,g a!Il dBS m1lemat.iQJmlle Scbema. Za de:u:tsoh. geol.Geil:., 104. Han-

IIlOVe!l".

SEITZ O. (1956) - Ober Ontogenie, VarilaJbilitiit und BiosltratigraJPhle ełil!liger Ino- oel'I!lmetl.. P.aliicmt. Zs. 30. Sonde1'lheJ:t, lP. 3--7. Hamlover.

Stefan CIESLIŃSKI

STRATlGRAPBY OF TBE UPPER CRETACEOUS IN BORE HOLE JEDLANKA NOWA. NEAR RADOM

Summary

The Jedlanka Nowa bore hole has been drilled in 1953 in the vicinity of Radom (northern periphery of the Święty Krzyż Mountains). This bore hole pierced the Q\laternary, and subsequently the Santonian, the' Coniacian and, partly, the Upper Turonian. A section of this bore hole in shown in Fig. ił'.

'1100 Sa.ntonian (de.pth from 7.20 to 156.0 m.) is developed in the form o.f. aren&- ceous glaucoQltic marls. Both glauconite and sandiness is connected with Sub-Her- cynian movements which have caused a shaIlowing of the sea and emergence of the Święty Krzyż massif~ The fauna appearing in this bore hole indicates the Middle and Lower Santonian. The Upper Santonian exists here probably too, but fails to be documented palaeontologically (Fig. ,l, Table 1).

In contrast with the Santonian, the Coniacian (depth' from 156'.0 to żlO.Q m.) is developed in the form of marls without glauconites; in the Lower Coniacian,

"however, there already appears siliceous maris("opoka") with cherts. FauilaIly; ,the boundary between the Turonian and Coniacian is verydistinct (Fig. 1, Table 1). On

the other hand, the upper boundary between the Coniacian 'lnd the Santonian is partly based on their lithological dlfference. The Inoceramus forms appearing in this bore hole indfcate the Lower Coniacian; the author failed, however, to find here Upper Coniacian Inoceramus forms, whereas they are known in the northern ,periphery, in neighbouring bore holes.

The Turonian (depth from 210.0 to 264.8 m.) is developed in the form of "opoka"

rock with cherts. The bore hole has merely pierced the Upper Turonian, horizon IV, and, partly, horiwn III. The thickness of the entire Turonian in this area is known 'to exceed200 m. The Turonian fauna is fairly numerous, and typica! (Fig. 1,

Table 1).

,Kwartalnik Geologiczny - 10