a nuario latinoamericano
anuario latinoamericano
CIENCIAS POLÍTICAS Y RELACIONES INTERNACIONALES
América Latina:
procesos y tendencias electorales
v ol. 2/2015
v ol. 2/2015
América Latina:
procesos y tendencias electorales
Presentación Katarzyna Krzywicka
Factores de mediano y largo plazo para el análisis del proceso electoral de 2014 en Uruguay
Daniel Buquet, Rafael Piñeiro
Los cambiantes escenarios políticos en Bolivia:
de las elecciones generales de 2014 a las elecciones sub-nacionales y referéndums departamentales en 2015
Marcelo Varnoux Garay
Brazil’s elections in 2014 – an attempt to summarize Justyna Trubalska
Recall referendum and democracy.
An analysis of recent experiences in Bogota and Lima Yanina Welp, Julieta Rey
Legitimidad política y apertura legal en sistemas de partidos sub-nacionales:
el caso de México en perspectiva comparada Roy González Padilla, Carlos Leonhardt Álvarez
ARTÍCULOS Y ENSAYOS Estrategia Nacional de Seguridad
Gerardo Reyes Guzmán, Carlos Moslares García, Paola Hernández Victoria Democracia, violencia y narcotráfico en México. Desafíos 2015
Raúl Benítez Manaut
Reproducción de la pobreza en la política social para adultos mayores en Chiapas en el contexto de las elecciones de 2012
Łukasz Czarnecki
Reflexiones sobre la política exterior mexicana en el marco de la globalización y la posguerra fría
Marcos Pablo Moloeznik, Patricia Solís Minor
Las promesas del ascenso estructural de los países
de América Latina y el Caribe, 1975–2013: logros, desencantos y frustraciones Daniel E. Morales Ruvalcaba, Alberto Rocha Valencia
anuario latinoamericano
latin american yearbook
CIENCIAS POLÍTICAS Y RELACIONES INTERNACIONALES
POLITICAL SCIENCE AND INTERNATIONAL RELATIONS
anuario latinoamericano
CIENCIAS POLÍTICAS Y RELACIONES INTERNACIONALESvol. 2/2015
W Y D A W N I C T W O U N I W E R S Y T E T U M A R I I C U R I E - S K Ł O D O W S K I E J L U B L I N 2 0 1 5
ISSN 2392-0343 ANUARIO LATINOAMERICANO – Ciencias Políticas y Relaciones Internacionales es una
revista arbitrada, publicada por la Facultad de Ciencias Políticas de la Universidad Maria Curie- -Skłodowska en Lublin, Polonia. La revista aparece en la versión impresa y en línea. Las contribu- ciones recibidas son sometidas a la evaluación de expertos según el sistema de doble anonimato (double-blind peer review). Los artículos publicados son de exclusiva responsabilidad de los au- tores y no representan necesariamente la opinión de la revista.
DIRECTORA Katarzyna Krzywicka CONSEJO CIENTÍFICO
Manuel Alcántara Sáez, Universidad de Salamanca, España
Víctor Alarcón Olguín, Universidad Autónoma Metropolitana, México Martha Ardila, Universidad Externado de Colombia, Colombia
Raúl Benítez Manaut, Universidad Nacional Autónoma de México, México Peter Birle, Ibero-Amerikanisches Institut, Berlín, Alemania
Klaus Bodemer, GIGA Institut für Lateinamerika-Studien, Hamburgo, Alemania Adrian Bonilla, Facultad Latinoamericana de Ciencias Sociales – FLACSO, Ecuador José Briceño Ruiz, Universidad de los Andes, Mérida, Venezuela
Daniel Buquet Corleto, Universidad de la República de Uruguay, Uruguay Wiesław Dobrzycki, Universidad de Varsovia, Polonia
Evan Ellis, The U.S. Army War College Strategic Studies Institute, EE.UU.
Marcin Florian Gawrycki, Universidad de Varsovia, Polonia Renée Fregosi, Université de Paris III, Sorbonne Nouvelle, Francia Shiguenoli Miyamoto, Universidade Estadual de Campinas, Brasil Maria de Monserrat Llairó, Universidad de Buenos Aires, Argentina
Simón Pachano, Facultad Latinoamericana de Ciencias Sociales – FLACSO, Ecuador Aníbal Pérez-Liñán, University of Pittsburgh, EE.UU.
Marek Pietraś, Universidad Maria Curie-Skłodowska, Polonia Alberto Rocha Valencia, Universidad de Guadalajara, México Héctor Luis Saint-Pierre, Universidade Estadual Paulista, Brasil Wojciech Sokół, Universidad Maria Curie-Skłodowska, Polonia Magdalena Śniadecka-Kotarska, Universidad de Łódź, Polonia
Jesús Tovar Mendoza, Universidad Autónoma del Estado de México, México
CONSEJO DE REDACCIÓN Paweł Trefler – Secretario de Redacción Piotr Łaciński – Editor Asociado REDACCIÓN LINGÜÍSTICA Maria Ochab – Coordinadora Martha Ardila María de Monserrat Llairó Helena Beatriz Xavier Lourenςo
DIRECCIÓN Plac Litewski 3, oficina núm. 119, 20-080 Lublin, Polonia
tel. (48-81) 537 60 29, tel./fax (48-81) 537 60 20 e-mail: anuario.latinoamericano@umcs.pl www.anuario-latinoamericano.umcs.pl
anuario latinoamericano
CIENCIAS POLÍTICAS Y RELACIONES INTERNACIONALESvol. 2/2015
W Y D A W N I C T W O U N I W E R S Y T E T U M A R I I C U R I E - S K Ł O D O W S K I E J L U B L I N 2 0 1 5
ISSN 2392-0343
DISEÑO DE PORTADA Krzysztof Rumowski DIAGRAMACIÓN Agnieszka Muchowska IMPRENTA
„Elpil”, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce
© Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015 Tiraje 150 ejemplares
EDITORIAL DE LA UNIVERSIDAD MARIA CURIE-SKŁODOWSKA 20-031 Lublin, ul. Idziego Radziszewskiego 11
tel. + 48 81 537 53 04
www.wydawnictwo.umcs.lublin.pl
e-mail: sekretariat@wydawnictwo.umcs.lublin.pl Distribución: tel./faks +48 81 537 53 02
Librería virtual: www.wydawnictwo.umcs.edu.eu e-mail: wydawnictwo@umcs.eu
DISEÑO DE PORTADA Krzysztof Rumowski DIAGRAMACIÓN Agnieszka Muchowska IMPRENTA
„Elpil”, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce
© Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015 Tiraje 150 ejemplares
EDITORIAL DE LA UNIVERSIDAD MARIA CURIE-SKŁODOWSKA 20-031 Lublin, ul. Idziego Radziszewskiego 11
tel. + 48 81 537 53 04
www.wydawnictwo.umcs.lublin.pl
e-mail: sekretariat@wydawnictwo.umcs.lublin.pl Distribución: tel./faks +48 81 537 53 02
Librería virtual: www.wydawnictwo.umcs.edu.eu e-mail: wydawnictwo@umcs.eu
5 DISEÑO DE PORTADA
Krzysztof Rumowski DIAGRAMACIÓN Agnieszka Muchowska IMPRENTA
„Elpil”, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce
© Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015 Tiraje 150 ejemplares
EDITORIAL DE LA UNIVERSIDAD MARIA CURIE-SKŁODOWSKA 20-031 Lublin, ul. Idziego Radziszewskiego 11
tel. + 48 81 537 53 04
www.wydawnictwo.umcs.lublin.pl
e-mail: sekretariat@wydawnictwo.umcs.lublin.pl Distribución: tel./faks +48 81 537 53 02
Librería virtual: www.wydawnictwo.umcs.edu.eu e-mail: wydawnictwo@umcs.eu
DISEÑO DE PORTADA Krzysztof Rumowski DIAGRAMACIÓN Agnieszka Muchowska IMPRENTA
„Elpil”, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce
© Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015 Tiraje 150 ejemplares
EDITORIAL DE LA UNIVERSIDAD MARIA CURIE-SKŁODOWSKA 20-031 Lublin, ul. Idziego Radziszewskiego 11
tel. + 48 81 537 53 04
www.wydawnictwo.umcs.lublin.pl
e-mail: sekretariat@wydawnictwo.umcs.lublin.pl Distribución: tel./faks +48 81 537 53 02
Librería virtual: www.wydawnictwo.umcs.edu.eu e-mail: wydawnictwo@umcs.eu
Índice
Editorial . . . . 9 Dossier
América Latina: procesos y tendencias electorales
Presentación . . . . 13 Katarzyna Krzywicka
Factores .de .mediano .y largo .plazo .para .el .análisis .del .proceso .electoral . de .2014 .en Uruguay . . . . 17
Daniel Buquet, Rafael Piñeiro
Los .cambiantes .escenarios .políticos .en .Bolivia: .de .las .elecciones . generales .de .2014 .a las .elecciones .sub-nacionales .y referéndums .
departamentales .en .2015 . . . . . 37 Marcelo Varnoux Garay
Elecciones .de .2014 .en .Brasil .– .un .intento .de .resumen . . . . 59 Justyna Trubalska
El .referéndum .revocatorio .y la .democracia . .Un .análisis .de .recientes .
experiencias .en .Bogotá .y Lima . . . . . 71 Yanina Welp, Julieta Rey
Legitimidad .política .y apertura .legal .en .sistemas .de .partidos .
sub-nacionales: .el .caso .de .México .en .perspectiva .comparada . . . . . 85 Roy González Padilla, Carlos Leonhardt Álvarez
Artículos y ensayos
Estrategia .Nacional .de .Seguridad . . . .105 Gerardo Reyes Guzmán, Carlos Moslares García, Paola Hernández Victoria Democracia, .violencia .y narcotráfico .en .México . .Desafíos .2015 . . . .127
Raúl Benítez Manaut
Reproducción .de .la .pobreza .en .la .política .social .para .adultos .mayores . en .Chiapas .en .el .contexto .de .las .elecciones .de .2012 . . . .147
Łukasz Czarnecki
Reflexiones .sobre .la .política .exterior .mexicana .en el .marco .
de .la .globalización .y la .posguerra .fría . . . . .163 Marcos Pablo Moloeznik, Patricia Solís Minor
6
Índice Las .promesas .del .ascenso .estructural .de .los .países .de .América .Latina .
y el .Caribe, .1975–2013: .logros, .desencantos .y frustraciones . . . . . .185
Daniel E. Morales Ruvalcaba, Alberto Rocha Valencia Reseñas e informes Paweł .Trefler, .Las fuerzas armadas y política en Argentina, Brasil y Chile. Historia e contemporaneidad, .Toruń .2014 . . . .213
Katarzyna Krzywicka Los derechos humanos en América Latina. Teoría y práctica, . Karol .Derwich, .Marta .Kania .(coord .), .Cracovia .2014 . . . .215
Katarzyna Krzywicka Informe .de .la .II .Conferencia .Internacional .Latinoamericanista, . Las relaciones entre política y religión en América Latina – determinantes y nuevos paradigmas, .Lublin, .Polonia, . 3–4 .de .noviembre .de .2015 . . . .219
Maria Ochab Información .para .los .autores . . . . . .223
Guidelines .for .authors . . . .225
Informacja .dla .autorów . . . .227
Comité .de .Evaluadores .de .2015 . . . .229
7
Content
Editorial . . . . 9 Dossier
Latin America: electoral processes and trends
Presentation . . . . 13 Katarzyna Krzywicka
Medium .and .long-term .factors .for .the .analysis .of .the .2014 .electoral .
process .in .Uruguay . . . . . 17 Daniel Buquet, Rafael Piñeiro
Changing .political .scenarios .in .Bolivia: .from .the .general .elections .in .2014 . to .the .sub-national .elections .and .regional .referendums .in .2015 . . . . . 37
Marcelo Varnoux Garay
Brazil’s .elections .in .2014 .– .an .attempt .to .summarize . . . . 59 Justyna Trubalska
Recall .referendum .and .democracy . .An .analysis .of .recent .experiences . in .Bogota .and .Lima . . . . 71
Yanina Welp, Julieta Rey
Political .legitimacy .and .legal .openness .in .the .sub-national .party .systems: . Mexican .case .in .a comparative .perspective . . . . 85
Roy González Padilla, Carlos Leonhardt Álvarez Articles and essays
The .National .Security .Strategy . . . .105 Gerardo Reyes Guzmán, Carlos Moslares García, Paola Hernández Victoria Democracy, .violence .and .drug .trafficking .in .Mexico . .Challenges .2015 . . . . . .127
Raúl Benítez Manaut
Reproduction .of .poverty .in .the .social .policy .for .adults .in .Chiapas .
in .the .context .of .elections .in .2012 . . . .147 Łukasz Czarnecki
Reflections .on .Mexican .foreign .policy .under .globalization .
and .the .post-cold .war . . . . .163 Marcos Pablo Moloeznik, Patricia Solís Minor
8
Content The .promises .of .the .structural .ascent .of .Latin .America .and .the .Caribbean . countries, .1975–2013: .achievements, .disenchantments .
and .frustrations . . . . .185
Daniel E. Morales Ruvalcaba, Alberto Rocha Valencia Reviews and reports Paweł .Trefler, .The armed forces and politics in Argentina, Brazil and Chile. History and contemporaneity, .Toruń .2014 . . . . . .213
Katarzyna Krzywicka Human rights in Latin America. Theory and practice, .Karol .Derwich, . Marta .Kania .(coord .), .Cracow .2014 . . . . .215
Katarzyna Krzywicka Report .of .the .Second .International .Conference .of .Latin .Americanists, . Relations between politics and religion in Latin America .– .determinants and new paradigms, .Lublin, .Poland, .3–4 .November .2015 . . . . .219
Maria Ochab Información .para .los .autores . . . .223
Guidelines .for .authors . . . .225
Informacja .dla .autorów . . . .227
Peer .Review .Committee .2015 . . . . .229