Widok Księgozbiór Wacława Aleksandra Maciejowskiego – warsztat pracy uczonego

KSIĘGOZBIÓR WACŁAWA ALEKSANDRA MACIEJOWSKIEGO - WARSZTAT PRACY UCZONEGO

Wacław A le k s a n d e r M a c ie jo w s k i / 1 7 9 2 - 1 8 8 3 / b y ł h i s t o r y ­ k iem k u l t u r y i d z ie jó w praw s ł o w i a ń s k i c h , r e p r e z e n ta n te m k i e ­ ru n k u r o m a n t y c z n o - s ł o w i a n o f i l s k i e g o , p ierw sz y m w P o ls c e p r z e d ­ s ta w ic i e l e m s z k o ły h i s t o r y c z n e j w p ra w o z n a w s tw ie 1 .

P o d e jm u ją c 1 r o z w i j a j ą c swe b a d a n ia nad d z ie j a m i narodów s ł o w ia ń s k i c h z g ro m a d z ił b o g a ty k s i ę g o z b i ó r r e p r e z e n t u j ą c y l i - o z n e , i n t e r e s u j ą c e go d z i e d z i n y w ie d z y .

N i n i e j s z y a r t y k u ł n i e s ta n o w i p e ł n e j m o n o g r a f ii s p e c j a ­ l i s t y c z n e g o k s i ę g o z b i o r u M a c ie jo w s k ie g o , a l e s ta w ia s o b ie z a z a d a n ie c h a r a k t e r y s t y k ę t y l k o t e j c z ę ś c i , k t ó r a m ie ś c i s i ę w r e l a c j a c h : z a i n t e r e s o w a n i a i tw ó rc z o ś ć naukow a M a c ie jo w sk ie g o - j e g o k o n t a k t y naukow e, o s o b i s t e i k o r e s p o n d e n c y jn e - k s i ę g o ­ z b i ó r ja k o w a r s z t a t naukow y. K o n sek w en cją t a k i e g o u j ę c i a t e ­ m atu j e s t p o m in ię c ie w i e lu w y b itn y c h n aw et d z i e ł naukowych o r a z t y c h d y s c y p li n w ie d z y , k t ó r e s ą r e p r e z e n to w a n e w omawia­

nym k s i ę g o z b i o r z e , a l e n i e o d g ry w a ją w ię k s z e j r o l i w ww. r e ­ l a c j a c h .

W ybrana c z ę ś ć k s i ę g o z b i o r u z o s t a n i e p r z e d s ta w io n a zg o d ­ n i e z c h r o n o l o g i ą z a in t e r e s o w a ń M a c ie jo w s k ie g o . Na c z o ło wy­

s u n ą s i ę w ię c t e p o z y c je z je g o k s i ę g o z b i o r u , k t ó r e i n t e r e s o ­ w ały go j u ż w c z a s a c h s tu d e n c k i c h i k t ó r e s t a ł y s i ę bodźcem do p o w s ta n ia je g o w ła s n y c h p r a c . 2

W ybraną c z ę ś ć k s i ę g o z b i o r u p rz e d s ta w im y w t r z e c h p o d s t a ­ wowych g ru p a c h te m a ty c z n y c h : h i s t o r i a , p ra w o , f i l o l o g i a , a w

o b r ę b i e ty c h g ru p z a s to s u je m y u k ła d w edłu g ś ro d o w is k n a u k o ­

w ych. W p i e r w s z e j k o l e j n o ś c i omówimy ś ro d o w is k a u n i w e r s y t e c ­

k i e z czasów stu d ió w M a c ie jo w s k ie g o , n a s t ę p n i e W arszaw ę, z

k t ó r ą w ł a ś c i c i e l k s i ę g o z b i o r u n a j b a r d z i e j b y ł z w ią z a n y , a d a ­

l e j p o z o s t a ł e o ś r o d k i p o l s k i e i o b c e .

Z a l e ż n i e od e w o l u c ji je g o z a in t e r e s o w a ń z j a w i a ł y s i ę w ię c w k s i ę g o z b i o r z e M a c ie jo w s k ie g o k s i ą ż k i p o św ię co n e nowym, zajm ujący m go problem om 1 s ta n o w ią c e p o d sta w ę ź ró d ło w ą Jego t w ó r c z o ś c i .

N a le ż y t u p o d k r e ś l i ć , ż e od momentu z a i n t e r e s o w a n i a s i ę praw odawstw em S ło w ia n n a t l e s z e ro k o p o j ę t e j h i s t o r i i S ło w ia ­ ń s z c z y z n y , M a c ie jo w s k i podejm ow ał ró w n o c z e ś n ie b a d a n ia w ie lu d z i e d z i n p o z w a la ją c e mu l e p i e j p o z n a ć t ę h i s t o r i ę . Groma­

d z i ł p u b l i k a c j e p raw n ik ó w , h is to r y k ó w o r a z wydawców ź r ó d e ł i języ k o zn aw có w , z k tó ry m i u trz y m y w a ł k o n t a k t y naukow e.

Om ówienie k s i ę g o z b i o r u M a c ie jo w s k ie g o w k o n t e k ś c i e - j e - go tw ó r c z o ś c i i za ch o w a n ej k o r e s p o n d e n c ji 3 w zbogaca je g o s y lw e tk ę naukow ą o r a z p o z w a la o c e n ić go ja k o w ła ­ ś c i c i e l a i o r g a n i z a t o r a k s i ę g o z b i o r u . P o w ta r z a ją c e s i ę w t e j k o r e s p o n d e n c ji i n f o r m a c je o nowych p u b l i k a c j a c h u k a z u ją c y c h s i ę w naukowych ś ro d o w is k a c h p o l s k i c h i obcych w s k a z u ją , j a k w i e lk ą r o l ę p e ł n i ł y wówczas l i s t y u c z o n y c h , p u b lic y s tó w i wy­

dawców, s p e ł n i a j ą c e n i e j e d n o k r o t n i e r o l ę b i b l i o g r a f i i bądź i n fo rm a to ró w naukow ych.

K o re s p o n d e n c ja p ro w a d z o n a p r z e z M a c ie jo w s k ie g o w y r a ź n ie u k a z u je , i ż mimo pewnego o s a m o tn ie n ia n a j a k i e s k a z a ł y go p a n s la w i s ty o z n e p o g lą d y b y ł on p o s t a c i ą c z y n n ie zaan g ażo w an ą w p o l s k i e i n i e t y lk o p o l s k i e ż y c ie n aukow e. Wymownym te g o p rz y k ła d e m b y ło je g o u c z e s t n ic t w o w k i l k u n a s t u to w a rz y s tw a c h naukowych p o l s k i c h i o b cy ch . 4

K s ię g o z b ió r M a c ie jo w sk ie g o w ś w i e t l e z a c h o w a n e j d o k u m e n ta c ji

O p raco w u jąc n i e i s t n i e j ą c y j u ż , bo r o z p r o s z o n y po ś m ie r ­

c i M a c ie jo w s k ie g o i o s t a t e c z n i e w 1912 r . r o z p r z e d a n y p r z e z

H ie ro n im a W ild e r a k s i ę g o z b i ó r , w y k o rz y s ta ła m 3 zachow ane d o ­

ku m enty: 2 in w e n ta r z e rę k o p iś m ie n n e i drukow any k a t a l o g k s i ę ­

g a r s k i , S ta n o w ią one c en n e ź r ó d ł a i n f o r m a c j i o k s i ę g o z b i o r z e

M a c ie jo w s k ie g o , choć s ą dokum entam i n i e j e d n o l i t y m i zarów no

pod w zględem m etody o p r a c o w a n ia , j a k i z a w a r t o ś c i . N a j s t a r ­

szym z n i c h j e s t in w e n ta r z r ę k o p iś m ie n n y s p o rz ą d z o n y p r z e z

samego M a c ie jo w sk ie g o p r z y p u s z c z a l n i e w 1866 r . o

W a rto ść I n w e n ta r z a - cen n eg o ze w z g lę d u n a f a k t , że z o ­ s t a ł s p o rz ą d z o n y p r z e z w ł a ś c i c i e l a k s i ę g o z b i o r u i z a o p a tr z o n y f w o b s z e r n y w s tę p - o b n iż a n ie k o n s e k w e n tn a m etoda o p ra o o w a n la . O p isy s ą n i e p e ł n e , z a w i e r a j ą d o w o ln ie s k r a o a n e im io n a a u to ró w i n i e p e ł n e t y t u ł y p r a c . M a c ie jo w s k i n i e zaw sze podaw ał m i e j s ­ ce i r o k w y d a n ia . I n w e n ta r z ma u k ła d a l f a b e t y c z n y , choć z d a ­ r z a j ą s i ę p r z e s t a w i e n i a l i t e r o w e . Wykaz 1331 druków u z u p e ł n i a c h r o n o l o g i c z n y s p i s 38 rę k o p is ó w M a c ie jo w s k ie g o i 6 rę k o p is ó w o b c y c h .

W 1887 r . n a z l e c e n i e s p a d k o b ie rc ó w M a c ie jo w s k ie g o s p o -

7 .

rz ą d z o n o d r u g i in w e n ta r z w c e l u o s z a c o w a n ia w a r t o ś c i b i b l i o ­ t e k i , k t ó r ą z a m ie rz a n o s p r z e d a ć . O p is k a ż d eg o d ru k u s k ł a d a s i ę z n a s tę p u j ą c y c h elem en tó w /w r u b r y k a c h / : „N° B i b l i o t e k i " ,

„N° p o rz ą d k o w y " , n a z w isk o i im ię a u t o r a / c z ę s t o i n i c j a ł y b ądź s k r ó t i m i e n i a / , t y t u ł d z i e ł a i m ie js c e w y d a n ia , ro k w y d a n ia , l i c z b a tomów, c e n a sz acu n k o w a i u w a g i, n p . razem o p raw n e . W r u b r y c e „N° B i b l i o t e k i " z a r e j e s t r o w a n o 1820 p o z y c j i , a w r u ­ b r y c e „N° porząd kow y" - 1936 p o z y c j i . N ie z g o d n o ść n u m e r a c ji w y n ik a z f a k t u , że num ery b i b l i o t e k i n i e o z n a o z a ją k o l e j n y c h p o z y c j i . W y s tę p u ją t u l u k i , n p . 1 - 1 5 , 1 9 , b ąd ź o z n a c z n i k i l i ­ te ro w e p r z y d z i e ł a c h je d n e g o p i s a r z a . Na p r z y k ła d w s z y s tk i e p r a c e L e le w e la s ą o z n a c z o n e numerem 4 5 3 , a k a ż d a k o l e j n a p o - z y c j a ma o z n a c z n i k i l i t e r o w e , ta k ż e p o d w ó jn e , n p . 453 AA , p o d ­ c z a s gdy w r u b r y c e „N° po rząd k o w y " s ą k o l e j n o num ery d l a k a ż ­ dego d r u k u . Od p o z y c j i „N° B i b l i o t e k i 1 0 0 1 " , „N° porządk o w y 1137" j e s t p o w tó rz o n y c i ą g a l f a b e t y c z n y . Po z a k o ń c z e n iu d r u ­ g ie g o c ią g u s ą z a r e j e s t r o w a n e 3 r ę k o p i s y o b c e , a w ię c o 3 m n ie j n i ż w in w e n ta r z u M a c ie jo w s k ie g o o r a z 35 rę k o p is ó w Ma­

c ie jo w s k ie g o z czasów s z k o ln y c h i u n i w e r s y t e c k i c h . P o n a d to w in w e n ta r z u j e s t wykaz 13 rę k o p is ó w ty c h p r a c M a c ie jo w s k ie g o , k t ó r e u k a z a ły s i ę d ru k ie m .

T rz e c im dokumentem j e s t drukow any k a t a l o g k s i ę g a r s k i s p o - rz ą d z o n y w 1912 r . p r z e z H .W ild e r a . Z o s t a ł on O op raco w any w

, 9

o p a r c i u o in w e n ta r z r ę k o p iś m ie n n y M a c ie jo w s k ie g o , a ja k o k a ­

t a l o g a n ty k w a ry c z n y z a o p a trz o n y w d w u ję z y c z n e /w ję z y k u

p o ls k im i f r a n c u s k im / uw agi d l a nabywców. W przedm ow ie do k a ­

t a l o g u W ild e r p r z y t o c z y ł o b s z e r n e f ra g m e n ty w s tę p u z in w e n ta ­

r z a M a c ie jo w s k ie g o . Z w raca uwagę na d u ż ą w a r to ś ć zgrom adzonych

w k s i ę g o z b i o r z e rę k o p is ó w „ H i s t o r i i praw odaw stw s ło w ia ń s k i c h "

w i e l o k r o t n i e p r z e r a b i a n y c h p r z e z a u t o r a , o r a z s k ry p tó w u n i ­ w e r s y t e c k i c h M a c ie jo w s k ie g o . Wykaz W ild e r a n a l e ż y o c e n ić b a r ­ dzo wysoko ja k o k a t a l o g k s i ę g a r s k i , ze w z g lę d u n a d o k ła d n e o p is y z a m ie s z c z o n y c h t u p o z y c j i o r a z cen n e a d n o t a c j e t r e ś c i o ­ we i k s ię g o z n a w c z e . W a d n o ta c ja c h s ą ró w n ie ż i n f o r m a c je o d e ­ d y k a c ja c h d l a M a c ie jo w s k ie g o . W swym k a t a l o g u W ild e r z a m ie ś ­ c i ł o p i s y 1795 p o z y c j i , a w p r z y p i s a c h p o d a ł o p i s y 50 r ę k o p i ­ sów, k t ó r e p r z e s ł a ł w d a r z e B i b l i o t e c e J a g i e l l o ń s k i e j 1 0 .

A n a l i z a t r z e c h p r z e d s ta w io n y c h w yżej dokumentów w y k a z a ła , ż e n i e w s z y s t k i e o p i s y p o k ry w a ją s i ę , a w w y k a z ie W ild e r a s ą 723 p o z y c je n i e u w z g lę d n io n e a n i w in w e n ta r z u M a c ie jo w s k ie g o , a n i w i n w e n ta r z u s p a d k o b ie r c ó w . Wśród p o z y c j i z a r e j e s t r o w a ­ n y c h t y l k o p r z e z W ild e r a s ą c z t e r y p r a o e z d e d y k a c ja m i d l a M a c ie jo w s k ie g o i p i ę ć p r a c , n a te m a t k t ó r y o h z n a j d u j ą s i ę i n ­ f o r m a c je w za ch o w a n ej k o r e s p o n d e n c j i . I t a k w l i ś c i e L e o n a rd a C hod źk i do M a c ie jo w s k ie g o z P a r y ż a z d n i a 10 V I I I 1861 r . c z y ­

tam y , ż e p o s ł a ł mu w d a r z e p r a c ę M ab ly ’ ego l i , a z l i s t u T eo­

d o r a M o ro s k in a do M a c ie jo w s k ie g o w y n ik a , ż e a d r e s a t o tr z y m a ł p u b l i k a c j ę D .D ubenskogo 12 . W l i s t a c h swych M a c ie jo w s k i powo­

ł u j e s i ę n a 2 in n e p r a o e , k t ó r e ró w n ie ż n i e b y ł y u w z g lę d n io n e p r z e z in w e n ta r z e r ę k o p iś m ie n n e . Na p r z y k ł a d t y t u ł p r a c y Ce­

z a r a c y t u j e w l i ś c i e do L e le w e la u z a s a d n i a j ą c swą t e o r i ę sw e - w sk ą1 3 , a n a te m a t p r a c y Du C an g e’ a p r z e s ł a ł W. K ę trz y ń s k ie m u

a r t y k u ł do „ K r o n ik i R o d z in n e j" 14 . T .P o t o c k i w sw ej p r a c y „Po­

r a n k i K a r ls b a d z k ie " /P o z n a ń 1 8 5 8 / o p a r ł s i ę n a d o ro b k u n a u k o ­ wym M a c ie jo w s k ie g o , p r z e d s t a w i a j ą c p ro b le m u w ł a s z c z e n ia c h ł o ­ pów. P r a c a t a n i e j e s t u w z g lę d n io n a w in w e n ta r z a c h r ę k o p i ś ­ m ie n n y c h , ch oć zapew ne M a c ie jo w s k i, k t ó r y k o r z y s t a ł z k a ż d e j m o ż liw o ś c i w z b o g a c e n ia swego k s i ę g o z b i o r u , u z y s k a ł i j ą do

sw o ich z b io r ó w .

Można w ię c z c a ł ą p e w n o ś c ią w łą c z y ć 9 pow yższych p o z y c j i

do w ykazu druków z n a jd u j ą c y c h s i ę w k s i ę g o z b i o r z e M aciejo w ­

s k i e g o . Wolno z atem p r z y p u s z c z a ć , że p o z o s t a ł e p o z y o je t a k ż e

b y ł y w j e g o p o s i a d a n i u . W sk azu je n a to f a k t , że g r u p a ponad

700 p o z y c j i w ykazana t y l k o p r z e z W il d e r a , s ta n o w i c a ło ś ć t e ­

m a ty c z n ą z p u b lik a o ja m i z a r e je s tr o w a n y m i w I n w e n ta r z a c h r ę k o ­

p iś m ie n n y c h . Są to p r a c e z z a k r e s u p ra w a , h i s t o r i i i f i l o l o g i i

o r a z m a t e r i a ł y d o ty c z ą c e s z e r o k o p o j ę t y c h d z ie jó w S ło w ia ń ­ s z c z y z n y , a w ię c zgodne z p r o f i l e m k s i ę g o z b i o r u M a c ie jo w s k ie ­ g o . Na p o d s ta w ie zach o w an ej k o r e s p o n d e n c ji wiem y, że a u t o r z y ty c h p r a c , j a k m .in . J . S . B a n d t k i e , A .Z .H e l c e l , R .H ube, J . L e - le w e l c z y t e ż P . J . S a f a r i k u trz y m y w a li k o n t a k t y naukowe z Ma­

c ie jo w s k im . P o za i c h p ra c a m i w ym ienionym i p r z e z W ild e r a , Ma­

c ie j o w s k i m ia ł w swym k s i ę g o z b i o r z e t a k ż e in n e d z i e ł a ty c h u c z o n y c h , u w z g lę d n io n e w in w e n ta r z a c h r ę k o p iś m ie n n y c h .

Wiemy, że in w e n ta r z s p a d k o b ie rc ó w b y ł p e ł n i e j s z y n i ż i n ­ w e n ta rz M a c ie jo w s k ie g o , p o n ie w a ż z o s t a ł s p o rz ą d z o n y po ś m i e r ­ c i u c z o n e g o . Od c h w i l i s p o r z ą d z e n ia i n w e n ta r z a p r z e z M a cie ­ jo w s k ie g o do d a ty je g o ś m i e r c i u p ły n ę ło 19 l a t , a M a c ie jo w s k i z a b i e g a ł o o trz y m a n ie k s i ą ż e k j e s z c z e w w ie k u 85 l a t 1 5 . J e s t w ię c f a k te m o c z y w isty m , że in w e n ta r z s p a d k o b ie rc ó w m u s ia ł być p e ł n i e j s z y i z a w i e r a ł o 605 opisów druków w ię c e j n i ż in w en ­ t a r z M a c ie jo w s k ie g o . Gdyby w ię c do 1936 p o z y c j i z a r e j e s t r o w a ­ nych p r z e z sa p d k o b ie rc ó w d o d ać 723 p o z y c je o d n a le z io n e byó mo­

ż e p r z e z W il d e r a , wykaz c a łe g o k s i ę g o z b i o r u p o w in ie n l i c z y ć o k o ło 2700 p o z y c j i , a w ł a ś c i w i e o k o ło 2 9 6 0 , p o n iew aż i n w e n ta r z s p a d k o b ie rc ó w n i e u w z g lę d n ia 260 p o z y c j i p o d a n y c h p r z e z Ma­

c i e j o w s k i e g o . F a k t t e n p rz e m a w ia z a h i p o t e z ą o częściow ym r o z ­ p r o s z e n i u k s i ę g o z b i o r u w l a t a c h 1 8 8 7 -1 9 1 2 , a j e d n o c z e ś n i e d o ­ w o d z i, ż e k a t a l o g W ild e r a p o d a ją c y ty lk o 1795 opisów dru ków , n i e j e s t p e ł n y . Pow yższe o b l i c z e n i a o r a z i n f o r m a c ja o p r ó b i e s p r z e d a ż y k s i ę g o z b i o r u 1 p rz e m a w ia ją t e ż z a h i p o t e z ą , że k s i ę g o z b i ó r u l e g ł częścio w em u r o z p r o s z e n i u zanim z o s t a ł y s p o ­ r z ą d z o n e je g o wykazy p r z e z s p a d k o b ie rc ó w M a c ie jo w sk ie g o i p r z e z W ild e r a o r a z d a lsz e m u u s z c z u p l e n i u p r z e d l i c y t a c j ą p r z e ­ p ro w ad zo n ą p r z e z W il d e r a , P o z a wzmiankami o p ró b a c h s p r z e d a ż y n i e wiemy j a k i e b y ły l o s y k s i ę g o z b i o r u zanim d o t a r ł do W ild e ­ r a . Może c z ę ś ć k s i ą ż e k b y ł a p rz e c h o w a n a w innym m ie js c u n i ż w m ag a z y n ie Banku P o l s k i e g o , g d z ie z ło ż o n o k s i ę g o z b i ó r M a cie ­ jo w s k ie g o po je g o ś m i e r c i i byó może in w e n ta r z sp a d k o b ie rc ó w

z o s t a ł s p o rz ą d z o n y n a p o d s ta w ie t y l k o te g o fra g m e n tu b i b l i o ­ t e k i , k t ó r y b y ł w B anku. N a s t ę p n i e c z ę ś ć k s i ę g o z b i o r u , w ł a ś ­ n i e t a n i e u w z g lę d n io n a p r z e z W ild e r a , m o g ła z o s t a ć r o z p r z e ­ d a n a zan im d o t a r ł a do n i e g o , a z k o l e i W ild e r mógł o d n a le ź ć

c z ę ś ć k s i ę g o z b i o r u n i e z n a n ą s p a d k o b ie rc o m i u w z g lę d n ić j ą w

swoim w y k a z ie . Można r ó w n ie ż w ysunąć d r u g ą h i p o t e z ę , ż e g r u p a k s i ą ż e k n i e u w z g lę d n io n a p r z e z in w e n ta r z e rę k o p iś m ie n n e n i e p o c h o d z ił a z b i b l i o t e k i M a c ie jo w s k ie g o , a z in n e g o k s i ę g o ­ z b io r u b ą d ź k s ię g o z b io r ó w . W il d e r , b ę d ą c an tykw arzem mógł w łą c z y ć c z ę ś ć druków do s p u ś c i z n y k s ią ż k o w e j po M aciejo w sk im z k s ię g o z b io r ó w , k t ó r e m ia ł w swym a n t y k w a r i a c i e .

W n i n i e j s z y m a r t y k u l e z a podstaw ow y dokum ent do a n a l i z y p r y w a tn e j b i b l i o t e k i M a c ie jo w s k ie g o p rz y jm ie m y in w e n ta r z s p a ­ d k o b ie rc ó w , ja k o p e ł n i e j s z y i l e p i e j o p ra c o w a n y .

K s i ę g o z b i ó r zgrom ad zo n y p r z e z M a c ie jo w s k ie g o , l i c z ą c y ponad 2000 wolum inów , p e ł n i ł r o l ę je g o podstaw ow ego w a r s z t a t u p r a c y . 0 f u n k c j a c h u ż y tk o w y c h te g o z b i o r u , o je g o z a w a r t o ś c i , c e l u i d r o d z e p o w s ta w a n ia mówi sam w ł a ś c i c i e l we w s t ę p ie do s p o rz ą d z o n e g o p r z e z s i e b i e i n w e n ta r z a . P o z a fra g m e n ta m i c y t o - wanymi p r z e z H ,W ild e r a w j e g o k a t a l o g u 17 , t e k s t t e n n i g d z i e n i e b y ł p u b lik o w a n y w c a ł o ś c i . Z a c y tu je m y w ię c t e n dokum ent z zachow aniem je g o o r y g i n a l n e j p is o w n i:

„W stęp do k a ta l o g u b i b l i o t e k i m o je j. S p o c z y w a jąc y w Bogu Sam uel B a n d tk ie , z k tó ry m s i ę przypadkow o p rzy b y w szy w 1812 n a n a u k i do Krakowa p o z n a łe m o p i e k u j ą c s i ę mną g o r l i w i e j n i ż n i e j e d e n z ojców w łasnym synem w y tk n ą ł mi d r o g ę , k t ó r ą k s z t a ­ ł c ą c s i ę n a u n i w e r s y t e c i e i ś ć m ia łe m . K ie ru n k o w i p r z e z to stud y o m moim danem u, t u d z i e ż o k o l i c z n o ś c i o k t ó r e j w sp o m n ia- łem g d z i e I n d z i e j w in n a p o c z ą t e k sw ój i ro zw ó j h i s t o r y a p r a - wodawstw s ł o w i a ń s k i c h . W tym c e l u t e ż z a c z ą łe m z b i e r a ć b i b l i o ­

t e k ę , k t ó r e j k a t a l o g p r z e d s ta w ia m .

P o n iew aż prawo k a ż d e g o l u d u z je g o d z i e j a m i , o s o b li w i e w ew nętrznym i w ią ż e s i ę ś c i ś l e , w ię c b a d a ją o t o s z c z e g ó l n i e p r a wo, k t ó r e u ludów s ło w ia ń s k i c h i z a s ło w ia ń s z o z o n y o h praw o ­

sław n eg o i r z y m s k o k a lo tic k ie g o w y z n a n ia d z i ś b ę d ą c y c h , a n i e ­ gdyś M onarchów r o s y j s k i c h poddan ych p o w s t a ło , m u siałem t e ż z b i e r a ć d z i e ł a do w y ro z u m ie n ia w e w n ętrzy c h d z ie jó w ludów t y c h ­ ż e p o t r z e b n e .

V P a t r z a r t y k u ł : J e r z y Sam uel B a n d tk ie w s to s u n k u do s p o ­ ł e c z n o ś c i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j w to m ie 2 / n a s , 3 2 1 - 3 7 2 / Kwa­

r t a l n i k a naukowego p r z e z A n t.Z y g m .H e lc ia w K rakow ie w 1 8 35 -3 6 wydanym.

* * P a t r z przedm owa do tomu 1 H i s t o r y i praw o d aw st s ło w ia ń ­

s k i c h w y d a n ia d r u g ie g o .

B i b l i o t e k a w ię c m o ja s k ł a d a s i ę n a p r z ó d : 1 ° z d z i e ł w s f e r ę p r a n a rz y m sk ie g o

2° t u d z i e ż g e rm a ń s k ie g o w c h o d z ą c y ch , a z praw am i ludów owych z o s t a j ą c y c h w zw iązk u

3 ° s k ł a d a s i ę d a l e j ze z r z ó d e ł praw odaw stw a S ło w ia n w o g ó l e , a w s z c z e g ó l e ,

4 ° p ra w a p o l s k i e 5 ° l i t e w s k i e

6 ° s t a r o r o s y j s k i e i d z i s i e j s z e o b j a ś n i a j ą c y c h .

S k ła d a s i ę po w tó re b i b l i o t e k a m o ja z d z i e ł w e w n ętrzn e d z i e j e rz e c z o n y o h ludów w y ja ś n ie w a ć p o m a g a ją c y c h , j a k ie m i g łó w n ie s ą :

7° d z i e j e t e , k t ó r e p ie r w o b y t n a ro d u i o y w i l i z y c j i je g o opo­

w i a d a j ą , t u d z i e ż 8° z w y c z a je i o b y c z a je ,

9° j ę z y k i p iś m ie n n ic tw o b a d a j ą .

Łatwo p o j ą ć , że z b i ó r t a k i o g r a n ic z y ć s i ę m u s ia ł n a d z i e ł a c h n a jn o w s z y c h i że z D a w n ie jsz y c h k s i ą g po z n a k o m its z y c h b i b l i o t e k a c h p u b lic z n y c h i p ry w a tn y c h , w s t a r o ż y t n e j i d z i ­ s i e j s z e j s ło w ia ń s z c z y ź n i e / k t ó r ą s z c z e g ó l n i e j w l a t a c h 1 8 4 2 - 1854 p o c z ąw szy od B e r l i n a , D re z n a i W ie d n ia aż do Moskwy, a od G d ańska do P e s z tu n a W ęgrzeoh z w ie d z iłe m / p r z e z e m nie c z y ­ tyw anych n o t a t y t y lk o r o b i ć i takow e j u ż d l a h i s t o r y i p ra w o - d aw stw , j u ż d l a d z i e ł s tu d y a do n i e j z a w i e r a ją c y c h , ju ż w niem ałym s z e r e g u w ydanych, zu ży tk o w ać mogłem.

D la t e j p rz y c z y n y b i b l i o t e k a m oja m u s i a ła s t a ć s i ę s p e c - y a l n ą , p o t r z e b n ą d l a k a ż d e g o , k t ó r y po m nie h i s t o r y ę r z e c z o ­ ny ch praw odaw stw opracow ywać z e c h c e . N ie m a l każd y e g z e m p la rz d z i e ł j e s t p o k r e ś lo n y uwagami i d o p e łn ie n ia m i w ł a s n o r ę c z n ie s p is a n e m i p o n a p e łn ia n y i t p . D la b a d a c z a t a k i c h d z ie jó w mogą m ieć w a r to ś ć r ę k o p i s y ty c h o s o b liw ie tomów h i s t o r y i p raw o ­ d aw stw , k t ó r e j a k 2 , 3 , 4 i 5 po k i l k a r a z y p r z e r a b i a ł e m .

M ają t e ż w ię c s z c z e g ó ln ą w a r to ś ć p ism a K o ro w ic k ie g o , u n i w e r s y t e t u n a p rz ó d w i l e ń s k i e g o , n a s t ę p n i e m o sk iew sk ieg o P r o - f e s s o r a , praw o l i t e w s k i e i r o s s y j s k i e now sze p r z e d o g ł o s z e ­ niem Swodu zakonów o b o w ią z u ją c e , k t ó r e a u t o r do ponownego og­

ł o s z e n i a ic h d ru k ie m p rz y g o to w a w sz y , m n ie , gdy n a k ła d c y n i e

mógł z n a le ź ć d l a w y d a n ia i c h k ie d y ś p o w i e r z y ł . N ie może być

o b o ję tn y 1 r ę k o p i s h i s t o r y ą p r a n a rz y m s k ie g o z e w n ę tr z n ą i we­

w n ę tr z n ą , p r z e z Ig n a c e g o O łd ak o w sk ieg o P r o f e s s o r a u n i w e r s y t e ­ t u w i l e ń s k i e g o o p raco w an ą z a w i e r a j ą c y , k t ó r y n i e wiadomo sk ą d n ab y w szy , P r o f e s s o r K o ro w ic k i n a t e n sam c e l p o w ie rz y ć mi r a ­ c z y ł . N ie może z a ś byó o b o j ę t n y d l a t e g o , ż e w y k a z u je , j a k s i ę u n a s n a h i s t o r y a c h owego p raw a w r ó ż n y c h c z a s a c h z a p a ­ try w an o i j a k j e o b r a b i a n o .

Mogą n a k o n ie c m ieć w a r to ś ć i s k r y p t a m oje u n i w e r s y t e c ­ k i e , z w ła s z c z a gdy n i e k t ó r e z n i c h z a w i e r a j ą w y k ła d y n a j s ł y n ­ n i e j s z y c h owego c z a s u P r o f e s s o r ó w , p r z e z a u to ró w i c h d ru k ie m n i e o g ło s z o n e n ig d y . Zamyka s z e r e g rę k o p is ó w mych w ła s n y c h tom d r u g i d z i e ł a o p r a w ie rzym skim r o z p o o z ę te g o , k tó r e g o tom i pod n a p is e m „P r in c i p io r u m i u r i s ro m an i a d i t i o s e o u n d a " w 1825 r . w W arszaw ie w y s z e d ł. Z nim m ają z w ią z e k s k r y p t a , we­

d łu g k tó r y c h h i s t o r y ę p ra w a rz y m s k ie g o w W arszaw ie w l a t a c h 18 19-18 25 w y k ła d a łe m . W ykład t e n n a nowo p r z e r o b i o n y w d ru k u s i ę n a s t ę p n i e / r . 1 8 2 5 /, a l e t y l k o w to m ie i , j a k w y żej r z e - kłem u k a z a ł . In n e r ę k o p i s y k a t a l o g p r z e d s t a w i " .

Z cy to w an eg o w s tę p u w y n ik a , że M a c ie jo w s k i z a c z ą ł grom a­

d z i ć p u b l i k a c j e s ł u ż ą c e mu ja k o p o d s ta w a ź ró d ło w a do b a d a ń nad praw odawstw em s ło w ia ń s k im . W ł a ś c i c i e l k s i ę g o z b i o r u c h a r a ­ k t e r y z u j e ró w n ie ż je g o z a w a r t o ś ć , z w r a c a ją c s z c z e g ó ln ą uwagę n a d z i e ł a t r e ś c i p r a w n e j. P o d k r e ś l a f a k t , ż e k s i ę g o z b i ó r s k ­ ł a d a s i ę p r z e d e w s z y s tk im z p r a c w s p ó łc z e s n y c h , a z d z i e ł d a ­ w n ie js z y c h s p o r z ą d z a ł o d p is y lu b w y c i ą g i.

W omawianym k s i ę g o z b i o r z e n a j l i c z n i e j s z a b y ł a g r u p a wy­

daw nictw w ję z y k u p o ls k im , a obok n i c h b y ły p r a c e w j ę z y k a c h : r o s y j s k im , n ie m ie c k im , f r a n c u s k im i ł a c i ń s k i m . J ę z y k p u b l i k a ­ c j i b y ł t e ż , obok z a w a r t o ś c i t r e ś c i o w e j , podstawowym - z a s t o ­ sowanym p r z e z W ild e r a - k r y te r iu m p o d z i a ł u k s i ę g o z b i o r u n a 4 z a s a d n i c z e g ru p y : „ r o l o n i k a " , „ H u s s ik a " , „ S l a v i k a " i „ V a r ia o b c e " .

W d z i a l e „P o lo n ik ó w " W ild e r z g ru p o w a ł m a t e r i a ł w 12 p o d ­

d z i a ł a c h , co p o z w a la z o r ie n to w a ć s i ę , k t ó r e z d z i e d z i n w ie d z y

n a j b a r d z i e j i n t e r e s o w a ł y w ł a ś c i c i e l a k s i ę g o z b i o r u i k t ó r e by ­

ł y n a j l i c z n i e j r e p r e z e n to w a n e . W d z i a l e tym b y ło o k o ło 30 b i ­

b l i o g r a f i i , l i c z n e c z a s o p is m a i b a rd z o c e n n e p r a c e k r o n i k a r s -

k i e . M a o ie jo w s k i s t a l e w s p ó łp r a c u ją c y z ró żn y m i r e d a k o ja m i c z a s o p is m p o l s k i c h i ob cy ch m ia ł 9 kom pletów c z a s o p is m p o l s ­ k i c h , a w śró d n i c h k o m p le t „ B i b l i o t e k i Naukowego Z a k ła d u im . O s s o l i ń s k i c h " /Lwów 1 8 4 2 -1 8 4 4 , 1 8 4 7 -1 8 4 8 / o r a z 35 ro c z n ik ó w

„ B i b l i o t e k i W a rs z a w s k ie j" /W arszaw a 1 8 4 1 - 1 8 6 4 /, z k t ó r ą b y ł n a j b l i ż e j z w ią z a n y i p r a w ie c a ł y k o m p le t, bo 30 tomów „P am ię­

t n i k a R e lig ijn o - M o r a ln e g o " /W arszaw a 1 8 4 1 - 1 8 6 2 /1 8 , g d z ie d r u ­ kow ał swe r o z p ra w y . P o n a d to z g ro m a d z ił r o c z n i k i i p o je d y n c z e num ery w i e l u o z a so p ls m p o l s k i c h i o b o y c h .

W d z i a l e „P o lo n ik ó w " b y ł a g r u p a p u b l i k a c j i f i l o z o f i c z ­ n y c h l i c z ą c a o k o ło 20 p o z y c j i , a w śró d n i c h p r a c e r e l i g i o z n a ­ w c z e .

N a j o b s z e r n i e j s z y , s i ę g a j ą c y 300 p o z y c j i p o d d z ia ł s t a n o ­ w i ł y p o l s k i e w ydaw nictw a h i s t o r y c z n e . B y ły w t e j g r u p ie p r a c e p o św ię o o n e k w e s t i i w ł o ś c i a ń s k i e j , s p r a w ie h a n d lu i p r z e m y s łu ; p u b l i k a c j e , w k t ó r y c h omawiano sp raw y p o l i t y c z n e i s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e o r a z s t o s u n k i p o l s k o - r o s y j s k i e . M a c ie jo w s k i m ia ł k s i ą ż k i z z a k r e s u h i s t o r i i s t a r o ż y t n e j , m e d ie w is ty k i i h i ­ s t o r i i n o w o ż y tn e j; g r o m a d z ił w ydaw nictw a ź ró d ło w e , p a m i ę t n i k i b i o g r a f i e o r a z ro z p ra w y n a te m a t h i s t o r i i s z k o ln i c tw a i o ś ­ w i a t y . B y ły t u ró w n ie ż p r a c e z z a k r e s u n a u k p o m o cn iczy ch h i ­ s t o r i i t a k i o h j a k : e t n o g r a f i a , n u m izm aty ka c z y a r c h e o l o g i a .

P o d d z ia ł „ K o ś o ió ł i w ia r a " s k u p i a ł o k o ło 70 p u b l i k a o j i , p r z e d e w s z y s tk im n a te m a t p o c h o d z e n ia i ro z w o ju c h r z e ś c i j a ń ­ s tw a w P o l s o e . M a c ie jo w s k i g r o m a d z ił t e ż k a z a n i a i z b i o r y p i e ś n i r e l i g i j n y c h , o r a z l i t e r a t u r ę r e f o r m a c y jn ą . Z e b ra n e t u m a t e r i a ł y s ta n o w ił y b a z ę ź ró d ło w ą do je g o „P am iętn ik ó w o d z i e j a c h , p i ś m i e n n i c tw ie i p raw o d a w stw ie S ło w ia n " / t . i - 2 , W arsza­

wa 1 8 3 9 /1 9 .

W k s i ę g o z b i o r z e b y ło 20 k r o n i k , a w śró d n i c h 2 w y d a n ia k r o n i k i G a l l a Anonima 20 , 3 w y d a n ia „ K r o n ik i p o l s k i e j ” W in cen -

2*1 2 2

te g o K a d łu b k a , k i l k a wydań k r o n i k i J a n a D łu g o s z a 1 3 wy- d a n i a k r o n i k i T h ie tm a r a 23 .

M a o ie jo w s k i m ia ł w swym k s i ę g o z b i o r z e o k o ło 180 wydaw­

n ic tw z z a k r e s u f i l o l o g i i , w tym zarów no t e k s t y l i t e r a c k i e ,

j a k i o p ra c o w a n ia f i l o l o g i o z n e , p o e z j e , p a m i ę t n i k i , b i o g r a f i e

z b i o r y p i e ś n i lu d o w y ch , p r z e k ł a d y z l i t e r a t u r y o b c e j o r a z

p r a c e Ję z y k o z n a w o z e , a z w ła s z c z a g ra m a ty c z n e i o r t o g r a f i e 2 A. .

M a c ie jo w s k i - a u t o r „ P ie rw o tn y c h d z ie jó w P o l s k i i L i t - w y . . . " /W arszaw a 1 8 4 6 / 25 z g ro m a d z ił o k o ło 50 p u b l i k a c j i z z a ­ k r e s u h i s t o r i i , p raw a i ję z y k o z n a w s tw a l i t e w s k i e g o . B y ły t u p r a c e n a te m a t o byczajó w l i t e w s k i c h , d z ie jó w p o s z c z e g ó ln y c h m ia s t i o só b p a n u ją c y c h o r a z z b i o r y p l e ś n i i p o d a ń .

W d z i a l e „P o lo n ik ó w " b y ło ponad 30 m o n o g r a f ii p o ś w ię c o ­ n y c h p o sz c z e g ó ln y m m ia sto m ta k im j a k : Ł ó d ź , K raków , K ru s z w ic a , T o ru ń , L u b l i n , P o z n a ń , S a n d o m ie rz , c z y t e ż województwom i r e ­ gionom . M a c ie jo w s k ie g o i n t e r e s o w a ł y : h i s t o r i a , d a n e s t a t y s t y ­ c z n e , o b y c z a j e , z a b y t k i , p r z e m y s ł, h a n d e l i z n a c z e n ie p o s z c z e ­ g ó ln y c h m ie js c o w o ś c i o r a z i n f o r m a c je n a te m a t z n a jd u ją c y o h s i ę w n io h k o ś c io łó w i k l a s z t o r ó w . W w yn iku ty c h z a i n t e r e s o ­ wań p o w s t a ł a je g o p r a c a : „ H i s t o r i a m ia s t i m ie s z c z a n w k r a -

J a c h dawnego p a ń s tw a p o l s k i e g o . . . " /P o z n a ń 1 8 9 0 / fi .

P o d d z i a ł „Praw a" s t a n o w i ł n a j o b s z e r n i e j s z ą po „ H i s t o r i i "

g ru p ę w d z i a l e „ P o lo n ik ó w " . B y ło t u o k o ło 130 p r a c z z a k r e s u p raw a rz y m s k ie g o , h i s t o r i i p ra w a i praw a n o w o ż y tn e g o . M a c ie ­ jo w s k i z g ro m a d z ił w ydaw nictw a ź ró d ło w e z a w i e r a j ą c e p o m n ik i dawnego p raw a p o l s k i e g o ; s ło w n ik i p r a w n ic z e , u s ta w y , u c h w a ły i k o d e k sy p raw n e 27 •

S z c z e g ó ln ie u p r z y w ile jo w a n e m ie js c e w śró d p r a o praw ników p o l s k i c h z a jm o w a ły , j a k p o d k r e ś l a ł sam M a c ie jo w s k i we w s t ę p ie do swego i n w e n ta r z a , p r a c e A le k s a n d r a K o ro w ic k ie g o /1 7 9 7 - 1 8 6 4 / , k t ó r e d l a a u t o r a „ H i s t o r i i praw odaw stw s ło w ia ń s k i c h " / t , l - 4 , W arszaw a 1 8 3 2 -1 8 3 5 ; w y d .2 , t . i - 6 , W arszaw a 1 8 5 6 -1 8 6 5 / b y ły p o d n i e t ą do b a d a ń nad praw odawstw em r o s y j s k i m . W k s i ę g o z b i o ­ r z e b y ły r ę k o p i s y 4 p r a c K o ro w ic k ie g o z j e g o lic z n y m i p o p raw ­ kami i u z u p e łn i e n i a m i .

Do d z i a ł u „P o lo n ik ó w " W ild e r w łą c z y ł ró w n ie ż 15 p r a c p o ­ św ię c o n y c h U k r a i n i e . M a c ie jo w s k i m ia ł p r a c e w ję z y k u p o ls k im i r o s y j s k im n a te m a t h i s t o r i i U k ra in y i sto su n k ó w p o l s k o - u k r a i ń s k i c h , p u b l i k a c j e p o św ię c o n e s z l a c h c i e r o s y j s k i e j i Ko­

zakom o r a z z b io r y p i e ś n i ludow ych i p r a c e ję z y k o z n a w c z e .

O s t a t n i ą g ru p ę w ydaw nictw p o l s k i c h s ta n o w ił o o k o ło 20 p r a c p o św ię c o n y c h s p ra w ie ż y d o w s k ie j w P o l s c e .

W k s i ę g o z b i o r z e M a c ie jo w s k ie g o b y ło o k o ło 100 p r a c w łą c z o ­

nych p r z e z W ild e r a do d z i a ł u „ h u s s ik ó w " . P rz e w a ż a ły t u p r a c e

a u to ró w r o s y j s k i c h z z a k r e s u h i s t o r i i , p raw a i ję z y k o z n a w s tw a .

O koło 300 p r a c a u to ró w p o l s k i c h i r o s y j s k i c h , a p r z e d e w s z y s tk im c z e s k i c h 1 s ło w a c k ic h p o św ię c o n y c h s z e ro k o p o j ę t e j k u l t u r z e s ł o w i a ń s k i e j - W ild e r s k u p i ł w d z i a l e „ S l a v i k a " .

K a ta lo g k s i ę g a r e k i zam yka d z i a ł „ V a r ia o b c e " , do k tó r e g o w łą c z o n o o k o ło 450 r ó ż n o ję z y c z n y c h p o z y c j i . R ów nież w tym d z i a l e , p o d o b n ie j a k w „ R u s s ik a c h " i „ S l a v i k a c h " , można wy­

r ó ż n i ć p odstaw ow e g ru p y k s i ą ż e k z z a k r e s u h i s t o r i i , p raw a i f i l o l o g i i .

W omawianym k s i ę g o z b i o r z e b y ł y p r z e d e w sz y stk im p r a c e a u to ró w w s p ó łc z e s n y c h M a cie jo w sk ie m u , n i e j e d n o k r o t n i e zn a n y ch mu o s o b i ś c i e . 1 t a k p o d c z a s stu d ió w w K rak o w ie p o z n a ł J . S . B a n d tk ie g o i A .Z .H e lc l a , a z o k r e s u s tu d ió w w N iem czech d a t u ­ j e s i ę je g o zn ajo m o ść z K .S a v ig n y ’m i 6 . Hugonem. P e ł n i ą c f u n ­ k c j e w ykładow cy w Liceum W arszaw skim u trz y m y w a ł k o n t a k t y z S .B .L in d e m i F .B e n tk o w sk im , a n a U n i w e r s y te c ie W arszaw skim p o z n a ł m .i n . R .H ubego.

N aw iązan e k o n t a k t y o s o b i s t e M a c ie jo w s k i p o d trzy m y w ał p ó ź ­ n i e j p ro w a d z ą c o b s z e r n ą k o r e s p o n d e n c ję , w k t ó r e j p r z e w i j a j ą s i ę dwa podstaw ow e w ą t k i : t r o s k a o p o p u l a r y z a c j ę w ła s n y c h p r a c i z a b i e g i m a ją c e n a c e l u w z b o g a o e n ie k s i ę g o z b i o r u / g r a t i s o w o - o i l e to b y ło m o ż liw e /. Przew odnim motywem g ro m a d z e n ia s p e ­ c j a l i s t y c z n y c h w ydaw nictw naukowych b y ł y z a i n t e r e s o w a n i a i p r a c e M a c ie jo w s k ie g o , a je g o k o n ta k ty o s o b i s t e i l i s t o w n e by ­ ł y ś ro d k ie m p o m n a ż a n ia k s i ę g o z b i o r u . D la te g o l e ż t e t r z y e le m e n ty : p r a c a naukowa M a c ie jo w s k ie g o , je g o k o n ta k ty 1 k s i ę g o z b i ó r s ą t a k ś c i ś l e z w ią z a n e i w z a jem n ie u z a ­ l e ż n i o n e . D la te g o w ł a ś n ie osobow ość i d z i a ł a l n o ś ć Ma­

c ie jo w s k ie g o r y s u j ą s i ę p e ł n i e j i b a r d z i e j w y r a z i ś c i e w ś w ie ­ t l e b a d a ń nad je g o b i b l i o t e k ą .

Z g o d n ie z z a d a n ia m i n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u z a i n t e r e s o w a n i a

M a c ie jo w s k ie g o z o s ta n ą p r z e d s t a w io n e w k o l e j n o ś o i i c h p o w s ta ­

w a n ia i w p o w ią z a n iu z je g o p ra c a m i naukow ym i. R ów nocześnie z

podejm owanym i p r z e z M a c ie jo w s k ie g o b a d a n ia m i i z je g o tw ó r ­

c z o ś c i ą p o w sta w a ł k s i ę g o z b i ó r b ę d ą c y w a r s z ta te m p r a o y n a u k o ­

w e j. D a t u ją c e s i ę od czasów s tu d e n c k i c h z a i n t e r e s o w a n i e p r a ­

wem rzym skim z n a l a z ł o o d b i c i e zarów no w tw ó r c z o ś c i M a c ie jó w -

s k i e g o , o czym ś w ia d c z y j e g o p u b l i k a c j a n a te m a t h i s t o r i i p ra w a rz y m s k ie g o , j a k i w je g o k s i ę g o z b i o r z e , w k tó ry m *było

s z e r e g p r a c z te g o z a k r e s u .

I n t e r e s u j ą c s i ę h i s t o r i ą p ra w a , M a c ie jo w s k i z g ro m a d z ił p r a c e w y b itn y c h p r z e d s t a w i c i e l i h i s t o r y c z n e j s z k o ły p ra w a i sam z a c z ą ł p i s a ć „ H i s t o r i ę praw odaw stw s ł o w i a ń s k i c h " , z n a c z ­ n i e j ą po tem r o z s z e r z a j ą c , ja k o że praw o ujm ow ał n a t l e s z e ­ ro k o p o j ę t y c h d z ie jó w k u l t u r y . Podejm ow ał w ię c r o z l e g ł e s t u ­ d i a j u ż n i e t y l k o nad d z i e j a m i p ra w a , a l e ró w n ie ż nad h i s t o ­ r i ą ś r e d n io w ie c z n ą i n o w o ż y tn ą p r a ż nad d z ie j a m i r e l i g i i od n a jd a w n ie js z y c h c zasó w . S t u d i u j ą c ję z y k o z n a w stw o i l i t e r a t u r ę s ło w ia ń s k ą z b i e r a ł n i e t y l k o n a jd a w n ie js z e t e k s t y praw odaw stw s ł o w i a ń s k i c h , a l e t a k ż e z a b y t k i p iś m ie n n ic tw a S ło w ia n , k r o n i ­ k i , dokum enty ź ró d ło w e i w y c ią g i z n i c h . W w yniku ty c h b a d a ń w z b o g a c a ły s i ę n i e t y l k o je g o w ia d o m o ś c i, a l e ta k ż e je g o s p e ­ c j a l i s t y c z n a b i b l i o t e k a , k t ó r ą s t a l e u z u p e ł n i a ł n ajn o w szy m i p u b l i k a c j a m i , c z ę s t o k r o ć otrzym yw anym i od z n a n y ch s o b ie a u t o ­ ró w . P o w sta w a ły nowe p r a c e te g o u c z o n e g o - p a n s la w i s ty , pomy­

ś l a n e n a j c z ę ś c i e j ja k o d o p e ł n i e n i a do „ H i s t o r i i praw odaw stw s ł o w i a ń s k i c h " . P rz y b y w a ło t e ż a rty k u łó w w c z a s o p is m a c h i r o z ­ s z e r z a ł y s i ę k o n ta k ty M a c ie jo w s k ie g o , d z i ę k i k tó ry m c i ą g l e p o w ię k s z a ł s i ę je g o k s i ę g o z b i ó r .

i . Prawo

Prawo rz y m s k ie

S t u d i u j ą c w K rak o w ie n a W y d z ia le F i lo z o f ic z n y m U n iw e rsy ­ t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o , M a o ie jo w s k i p o g ł ę b i a ł z n a jo m o ść języków ł a c i ń s k i e g o i g r e c k i e g o o r a z l i t e r a t u r y k l a s y c z n e j pod k i e - ru n k ie m J e r z e g o Sam uela B a n d tk ie g o / 1 7 6 8 - 1 8 3 5 / 29 .

Z a i n te r e s o w a n i a p iśm ie n n ic tw e m e p o k i a n t y c z n e j u g r u n to ­ w a ły s i ę p o d c z a s s tu d ió w M a c ie jo w s k ie g o we W ro c ła w iu , g d z ie

b y ł s łu c h a c z e m wykładów p ra w a rz y m sk ie g o p ro w adzon y ch p r z e z

K a r la A u g u s ta U n t e r h o l z n e r a / 1 7 8 7 - 1 8 3 8 / . Wśród je g o p r a c z g ro

m adzonych p r z e z M a c ie jo w s k ie g o b y ły 3 w y d a n ia „D ie L e h re von

d e r V e r jä h r u n g d u rc h f o r t g e s e t z t e n B e s i t z " / B r e s l a u 1 8 1 5 /

o r a z „ C o n ie c tu r a e de s u p p le n d i s l a c u n i s q uae i n G a ii I n s t i t u -

tio n u ra C om m entario q u a r t o o c c u r u n t" / W r a t i s l a v i a e 1 8 2 3 /.

W c z a s i e s tu d ió w w G e ty n d z e M a c ie jo w s k i b y ł s łu c h a c z e m G u staw a H ugona / 1 7 6 4 - 1 8 4 4 / - h i s t o r y k a p raw a r z y m s k ie g o , p r o ­ m o to ra je g o d y s e r t a c j i d o k t o r s k i e j p t . „De v i t a e t c o n s t i t u - t i o n i b u s C .Q .M e s s ii T r a i a n i D e c i i" o b r o n io n e j i w ydrukow anej w G e ty n d z e w 1818 r . W omawianym k s i ę g o z b i o r z e n i e b y ło n a j ­ w a ż n i e j s z e j , wysoko c e n io n e j p r a c y Hugona p t . „ G e s c h ic h te d e s R öm isch en R e c h t s " , k t ó r a do 1836 r . m ia ła i i w ydań. B yły n a ­ t o m i a s t in n e je g o p r a c e , a w śród n i c h „ H i s t o r i a i u r i s Romani e t G e rm a n ic! i n L atin u m sermonem c o n v e r s a " / v . l , A m stelad am i 1 8 2 7 /3 0 .

K o re sp o n d en te m M a c ie jo w s k ie g o b y ł ró w n ie ż r e k t o r u n iw e r ­ s y t e t u w L ip s k u - C h r i s t i a n Bogum ił H aubold / 1 7 6 6 - 1 8 2 4 / 3 1 , a u t o r p r a o z z a k r e s u p ra w a rz y m sk ie g o i s a s k i e g o . W omawianym k s i ę g o z b i o r z e b y ły n a s t ę p u j ą c e je g o p r a c e : „ A n t l q u i t a t l s Ro­

m anae m onum enta l e g a l i a e x t r a l i b r o s i u r i s Romani s p a r s a . . . "

/ B e r l i n 1 8 3 0 / 1 „ H e in e c o l - A n t i q u i t a t e s Romanae sy n ta g m a "

/ L i p s k 1 8 2 3 /. 0 u k a z a n iu s i ę t e j o s t a t n i e j M a c ie jo w s k i p i s a ł w l i ś c i e do L e le w e la z d n i a 8 I 1823 o o .

W tym samym l i ś c i e in fo rm o w a ł o u k a z a n iu s i ę p r a c y K a r la F r i e d r i c h a C h r i s t i a n a Wenoka /1 7 8 4 - 1 8 2 8 / p t . „ H i s t o r i a i u r i s Romani t a b u l i s s y n o p t i c i s secundum Bachium " / L i p s k 1 8 2 2 /, k tó r e j n i e m ia ł w k s i ę g o z b i o r z e . M iał n a to m ia s t in n e p r a c e swego k o r e s p o n d e n t a 33 , a w śród n i o h : „ O r a ti o de i u r i s n a t u r a e i n s t u d i o i u r i s c i v i l i s u su nuno s i n e r a t i o n s s p r e t o " / L i p s i a e 1 8 2 1 /.

R ów nież w L ip s k u w y k ła d a ł Gustaw H a e n e l /1 7 9 2 - 1 8 7 8 / , b a - d ao z h i s t o r i i p raw a rz y m s k ie g o 1 a u t o r m . i n . : „ D l s s e n s i o n e s dom inorum s i v e c o n t r o v e r s i a e v e te ru m i u r i s Romani i n t e r p r e t u m q u i g l o s s a t o r e s v o o a n tu r " / L i p s i a e 1 8 3 4 /. M a c ie jo w s k i m ia ł t ę p r a o ę obok 5 in n y c h p u b l i k a c j i H a e n e la , z k tó ry m t a k ż e p ro w a - d z l ł k o r e s p o n d e n c ję o ¿ .

W ś ro d o w is k u p o ls k im prawem rzym skim obok W.A .M a d e jo w s - k le g o - a u t o r a „ P r i n o i p i a i u r i s Romani" / t . i , V a r s a v ia e 1820;

w y d .2 , 1 8 2 5 / , p o m y śla n e g o Ja k o p o d r ę c z n ik d l a s tu d e n tó w Wy­

d z i a ł u P raw a U n iw e r s y te tu W a rsz a w sk ie g o , g d z ie w y k ła d a ł „ I n ­

s t y t u c j e p raw a rz y m s k ie g o " - zajm ow ał s i ę j e g o b r a t a n e k F r a ń -

o ls z e k M a ciejo w sk i / 1 7 9 8 - 1 8 7 8 / . Od 1839 r . b y ł p r o feso r e m kursów prawnych w W arszaw ie, a od 1863 r . p r o feso r e m h i s t o r i i i i n s t y t u o j i prawa rzy m sk ieg o w S z k o le G łó w n ej, W .A .M aciejow - s k l m iał 3 p ra ce swego b r a ta n k a , z którym z e tk n ą ł s i ę w c z a - s i e stu d ió w w Krakowie , a wśród n ic h 2 egzem p la rze „Zasad prawa rzy m sk iego p o s p o l it e g o p odług i n s t y t u c j i j u s t y n ia ń s k ic h "

/W arszawa 1 8 6 2 /.

Z u n iw e r sy te c k im śro d o w isk iem w ile ń sk im b y ł zw ią za n y Lud­

w ik A lo j z y C a p p e lli / 1 7 7 6 - 1 8 3 8 / , k tó r y p od ob n ie ja k M aciejow ­ s k i n a l e ż a ł do zw olenników n ie m ie c k ie j s z k o ły h i s t o r y c z n e j praw a. C a p p e lli o s tr o sk ry ty k o w a ł p o d r ę o z n ik prawa r z y m sk ie ­ go M a ciejo w sk ieg o w swej r o zp ra w ie p t . „R ozb iór d z i e ł a V a o la i A le x a n d r i M a ciejo w sk i „P rin o ip io ru m i u r i s Romani" t o - mus 1 , h is t o r la m h u iu s i p s i u s i u r i s c o n t in e n s , e d i t i o seo u n d a , V a r sa v ia e 1825" /W iln o 1 8 2 6 / . Rozprawa t a b y ła w omawianym k s i ę g o z b i o r z e .

H i s t o r i a prawa

Gorącym zw olen n ik iem h i s t o r y o z n e j s z k o ły prawa s t a ł ^ s l ę M a ciejo w sk i w c z a s i e swyoh stu d ió w u n iw e r s y te c k ic h w B e r l i n i e i w G ety n d z e . Jako p ie r w s z y p r z e n ió s ł na g r u n t p o l s k i j e j z a ­ ł o ż e n i a , p r z e d sta w io n e p r z e z t e o r e t y k a i tw órcę t e j s z k o ły - K arla F r ie d r ic h a Savigny^ ego /1 7 7 9 - 1 8 6 1 / w p ra cy p t . „Vom B e - r u f u n s e r e r Z e it ftir G esetzgeb u n g und R e c h ts w is s e n s c h a ft" /H e i d e lb e r g 1 8 1 4 / 3T . W b i b l i o t e c e M a c ie jo w sk ieg o n i e b y ło t e j p r a ­ c y , b y ła n a to m ia s t p ó ź n i e j s z a rozprawa S a v ig n y ’ ego p t . „Das R echt d es B e z lt z e s " / G i e s s e n 1 8 1 8 /.

S a v lg n y p o l e c i ł M a c ie jo w s k ie g o ,/z którym utrzym ywał p ó ź - n i e j k o n ta k ty l i s t o w n e / 38 - swemu w spółpracow nikow i K arlow i F r ie d r io h o w i Eiohhornow i / 1 7 8 1 - 1 8 5 4 / , p r o fe s o r o w i h i s t o r i i prawa n ie m ie o k ie g o w G etyndze /w c z a s i e ta m te js z y c h stu d ió w M a c ie jo w s k ie g o /. W omawianym k s ię g o z b io r z e b y ła podstawowa p r a c a E ich h orn a „ D eu tsch e S t a a t s und R e c h ts g e s c h lo h te " / t . 1 - 4 , w y d .5 , G etynga 1 8 4 3 - 1 8 4 4 /.

K ontynuatorem badań p o d ję ty c h p r z e z S a v ig n y ’ ego i E io h - h orna b y ł Georg F r ie d r ic h P u ch ta / 1 7 9 8 - 1 8 4 6 / , p r o f e s o r u n i­

w e r sy te tó w w Monachium, Mahrburgu, L ipsku 1 B e r l i n i e , a u to r

p raoy p t . „ D i s s e r t a t l o de i t l n e r e , a o tu e t v ia " /E r la n g a e

1 8 2 0 / 39 . M aciejo w sk i m ia ł t ę rozprawę w s w o je j b i b l i o t e o e .

W ś ro d o w is k u w arszaw sk im b a d a n ia nad h i s t o r i ą p raw a p r o ­ w a d z ił J a n W in c e n ty B a n d tk ie / 1 7 8 3 - 1 8 4 6 / , z k tó ry m M aciejo w ­ s k i z e t k n ą ł s i ę w c z a s i e swych zab iegó w o p r z y z n a n ie s t y p e n ­ dium z a g r a n ic z n e g o 4 0 , a p ó ź n i e j ja k o w ykładow ca U n iw e r s y te tu W a rsz a w sk ie g o n a t e j ż e u c z e l n i . P o za w ykładam i J .W .B a n d tk le g o z z a k r e s u p ra w a p o l s k i e g o p t . „ H i s t o r i a p raw a p o l s k i e g o " /W ar­

szaw a 1 8 5 0 /, o g ło s z o n e j d ru k ie m po ś m i e r c i a u t o r a , M aciejo w ­ s k i m ia ł j e g o g ł o ś n ą p r a c ę : „ I u s P o lo n ic u m c o d ic i b u s v e t e r i b u s m a n u s o r i p t i s e t e d i t i o n i b u s q u ib u s q u e c o l l a t i s . . . " /W arszaw a 1 8 3 1 /. O p r a c y t e j - z a w i e r a j ą c e j t e k s t y p raw a p o l s k i e g o s p o ­ c z y w a ją c e w r ę k o p is a o h - M a c ie jo w sk i p i s a ł w l i ś c i e do H e l c i a datow anym 18 X II 1864 r . , n a r z e k a j ą c n a s ł a b e do n i e j i n ­ d e k s y 4 4 .

A n to n i Zygmunt H e l c e l /1 8 0 8 - 1 8 7 0 / m ia ł n a jw ię k s z e o s i ą ­ g n i ę c i a w z a k r e s i e o p rac o w y w a n ia w ydaw nictw ź ró d ło w y c h z d z i e ­ d z in y p r a w a . M a c ie jo w s k i z n a ją c y H e l c i a o s o b i ś c i e z c z a s u swych s tu d ió w k r a k o w s k ic h , u trz y m y w a ł z nim p ó ź n i e j p r z y j a z n e k o n - t a k t y , o czym ś w ia d c z y zacho w an a k o r e s p o n d e n c ja . M a c ie jo w s k i p i s a ł do H e l c i a o sw ej w s p ó łp ra c y z p o ls k im i c z a s o p is m a m i, a z w ła s z c z a z „ B i b l i o t e k ą W arszaw ską" i o w ła s n y c h z a m ie r z e n ia c h naukow ych. D z i e l i ł s i ę ró w n ie ż z H e lo le m sw oim i w ra ż e n ia m i n a te m a t u k a z u ją c y c h s i ę p r a c naukow ych. W l i s t a c h M a c ie jo w s k ie ­ go p o w t a r z a ją s i ę p r o ś b y o pomoc w r o z p r z e d a n i u je g o w ła s n y c h p r a c , n p . w l i ś c i e z 10 X 1838 r . p r o s i H e l c i a , aby z n a l a z ł w K rakow ie nabywców „ H i s t o r i i praw odaw stw s ł o w i a ń s k i c h " . W ko­

r e s p o n d e n c j i obu u c z o n y ch p r z e w i j a j ą s i ę d y s k u s je n a te m a t p r a c naukow ych H e l c i a , a z w ła s z c z a wydawanyoh od 1852 r . „ S t a ­

tu tó w W i ś l i c k i c h " . H e l c e l p r z e s y ł a ł M aciejo w sk iem u n a b ie ż ą c o a r k u s z e t e j p r a c y , p r o s z ą c o j e j o cenę i o pomoo w z n a l e z i e ­ n i u n a k ł a d c y . P i s a ł o tym w l i ś c i e z Krakowa z 23 X II 1852 r . 43 L i s t y H e l c i a z a w i e r a j ą uw agi n a te m a t w ła s n y c h p r a c i n a te m a t tw ó r c z o ś c i naukow ej M a c ie jo w s k ie g o . H e l c e l p o r u s z a ł w n i c h ró w n ie ż spraw ę p o w s ta n ia i w ydaw ania r e d a g o ­ wanego p r z e z s i e b i e „ K w a r ta ln ik a N aukow ego", z a p r a s z a j ą c Ma­

c ie jo w s k ie g o do w s p ó łp ra c y z tym czaso p ism e m .

M a c ie jo w s k i - z n a n y w s z e r o k i c h k r ę g a c h naukow ych - p o ś ­

r e d n i c z y ł w n a w ią zy w a n iu p r z e z H e l c i a k o n ta k tó w z inn ym i

u c z o n y m i. W l i ś . c i e do M a c ie jo w s k ie g o p isa n y m 21 XI 1855 r .

H e l c e l d z i ę k u j e R.Hubemu z a p r z e s ł a n i e o p isó w dwóoh kodeksów p e t e r s b u r s k i c h 44 . Na r ę c e M a c ie jo w s k ie g o p rz e k a z y w a ł l i s t y do K .S tr o n c z y ń s k i e g o , J . B a r t o s z e w i c z a 1 do P .B e n tk o w s k ie g o 4 5 . 0 swych p la n a c h w ydaw nlazyoh H e l c e l p l s z e n p . w l i ś c i e d a to w a ­ nym 28 V 1857 r . , p r z e d s t a w i a j ą c w nim z a m ia r w y d a n ia k o r e s - p o n d e n o ji J a n a I I I . W tym że l i ś c i e p r o s i M a c ie jo w s k ie g o o r e c e n z j ę sw ej p e d sta w o w e j p u b l i k a c j i ź r ó d ło w e j p t . „ S ta ro d a w ­ ne p o m n ik i p raw a p o l s k i e g o " /K raków 1 8 5 6 - 1 8 7 0 /, a w k o le jn y m l i ś c i e z 29 X 1869 r . o b i e c u j e p r z e s ł a ć mu n a s tę p n e 10 a r k u - s z y 2 tomu „ P o m n ik ó w ..." A *7 M a c ie jo w s k i n a p i s a ł r e c e n z j ę t e j p r a c y , o czym in f o r m u je J a n a Nepom ucena J a n o w s k ie g o / 1 8 0 3 -

A

1 8 8 8 / w l i ś c i e z 12 V 1874 r . O próoz te g o w y d aw n ictw a, Ma- o ie jo w s k i m ia ł w swym k s i ę g o z b i o r z e in n e p u b l i k a c j e H e l c i a , a w śró d n i c h „Prawo p o s p o l i t e K r ó le s tw a P o l s k ie g o G o tf r y d a L e n - g n ic h a " w p r z e k ł a d z i e M o s z c z e ń sk ie g o / t . 1 - 2 , Kraków 1 8 3 6 / , o k t ó r e j e g z e m p la rz sam p r o s i ł 49 .

Uwagami n a te m a t p r a c d o ty c z ą c y c h p ra w a M a c ie jo w s k i d z i e ­ l i ł s i ę t a k ż e z L e lew ele m . W k s i ę g o z b i o r z e m ia ł 3 je g o p u b l i ­ k a c j e o p ro b le m a ty o e h i s t o r y c z n o - p r a w n e j , ohoó u w ażał go z a d y l e t a n t a w t e j d z i e d z i n i e 5 0 . Wśród n i c h b y ły „ K s ię g i u s ta w p o l s k i c h i m az o w ie c k ic h n a j ę z y k p o l s k i w l a t a c h 1 4 4 9 -1 4 5 1 i 1503 p r z e k ł a d a n e " /W iln o 1 8 2 4 /, z a w i e r a j ą c e r ę k o p iś m ie n n e t e ­ k s t y p raw a p o l s k i e g o .

U czniem J .W .B a n d tk ie g o , J . L e l e w e l a i A.W. M a c ie jo w s k ie g o b y ł Rom uald Hubę / 1 8 0 3 - 1 8 9 0 / , k t ó r y w swych b a d a n ia o h z w r a c a ł s z c z e g ó ln ą uwagę n a h i s t o r i ę praw odaw stw s ł o w i a ń s k i c h . W sp ól­

ne z a i n t e r e s o w a n i a Hubego i M a c ie jo w s k ie g o o r a z i c h ugodow a p o s ta w a wobec c a r a t u s p r a w i ł y , ż e w p ó ź n i e j s z y c h l a t a c h o z ę -

s t o łą c z o n o t e dwa n a z w is k a . Zachow ało s i ę 5 l i s t ó w M a c ie jó w -

s k ie g o do Hubego z l a t 1 8 4 4 -1 8 7 6 5 l . M a c ie jo w s k i in f o r m u je w

l i s t a c h o o d k r y ty c h p r z e z s i e b i e „p om nikach" praw odaw stw s ł o ­

w i a ń s k ic h , k t ó r e z a m ie r z a z a m ie ś c ić w nowym w y dan iu „ H i s t o ­

r i i . . . " , p o r u s z a ró w n ie ż sp raw y o s o b i s t e , n p . w l i ś c i e z 14 V

1876 r . p r o s i o p r o t e k c j ę d l a swego wnuka H e n ry k a M aciejo w ­

s k i e g o . Hubę z k o l e i w l i ś c i e z 27 X 1842 r . p r o s i M aciejo w ­

s k ie g o o p r z y s ł a n i e n i e k t ó r y c h „dyplom atów " z je g o k s i ę g o ­

z b i o r u i p rz y p o m in a o o b i e t n i c y d a n e j p r z e z a u t o r a „ H i s t o r i i

praw odaw stw s ł o w i a ń s k i c h " , że o trz y m a k i l k a e g z e m p la rz y te g o

d z i e ł a 52 • M a c ie jo w s k i m ia ł dw ie p r a o e ź ró d ło w e Hubego z z a ­ k r e s u ś r e d n io w ie c z n e g o p ra w a p o l s k i e g o : „Prawo p o l s k i e w X I I I w ie k u " / c z . i - 2 , W arszaw a 1 8 7 4 / 53 u z u p e łn io n e uwagami M a cie jó w -

s k ie g o K4. i „Praw o p o l s k i e z XIV w iek u " /W arszaw a 1 8 8 1 /. W oma­

w ia n e j b i b l i o t e c e b y ł a t e ż p u b l i k a c j a „ A n tią u is s im a e c o n s t i - t u t l o n e s s i n o d a l e s p r o v i n c i a e G n e s n e n s is " / 1 8 5 6 / wydana w c z a ­ s i e p o b y tu Hubego w P e t e r s b u r g u .

W o p a r c i u o z e b r a n e p r z e z Hubego r ę k o p i s y z e sła ń c ó w s y ­ b e r y j s k i c h n a te m a t praw tu b y lc ó w p o c h o d z ą c e z l a t 2 O -ty o h XIX w ie k u , D y m itr Samokwasow / i 8 4 3 - 1 9 1 l / , b a d a c z h i s t o r i i p r a ­ wa r o s y j s k i e g o w y k ła ć a ją o y w M oskwie i W a rsz a w ie , w ydał

„ S b o r n ik oby&nogo p r a v a s i b i r s k i o h in o ro d o e v " /W arszaw a 1 8 7 6 /.

M a c ie jo w s k i m ia ł e g z e m p la rz t e j p r a c y dedykow any mu p r z e z au ­ t o r a .

T w órcą r o s y j s k i e j h i s t o r y c z n e j s z k o ły p raw a b y ł Jo h a n n F i l i p G ustaw E v e rs / 1 7 8 7 - 1 8 3 0 / , a u t o r : „Das ä l t e s t e R e c h t d e r R u sse n i n s e i n e r g e s c h i c h t l i c h e n E n tw ic k lu n g " / D o r p a t 1 8 2 6 /.

P r a c a t a b y ł a w k s i ę g o z b i o r z e M a c ie jo w s k ie g o .

R e c e n z e n t „ H i s t o r i i praw odaw stw s ło w ia ń s k ic h " - I g n a c y D a n iło w lo z /1 7 8 7 - 1 8 4 3 / z a r z u c a ł j e j a u to r o w i , że o p a r ł s i ę w n i e j b e z k r y t y c z n i e n a p o w y ż s z e j p r a c y E v e r s a 55 . K o m isja A r­

c h e o lo g i c z n a p o łą c z o n a z Muzeum S t a r o ż y t n o ś c i w W iln ie p r z e ­ s ł a ł a M a cie jo w sk ie m u , k t ó r y b y ł J e j c z ło n k ie m rz e o z y w is ty m , e g z e m p la rz p r a c y D a n iło w ic z a p t . „ S k a r b ie c dyplom atów p a p i e s ­ k i c h , c e s a r s k i c h , k r ó le w s k i c h , k s ią ż ę c y o h , uchw ał n aro d o w y c h , p o s ta n o w ie ń ró ż n y c h w ła d z i u rz ę d ó w , p o s łu g u ją c y o h do k r y t y c z ­ nego w y j a ś n i e n i a d z ie jó w L itw y , R u s i L i t e w s k i e j i o ś c ie n n y c h

im k ra jó w " / t . i - 2 , W ilno 1 8 6 0 - 1 8 6 2 /.

H i s t o r i ą p r a s s ł o w i a ń s k i c h , a z w ła s z c z a p raw a r o s y j s k i e ­ go zajm o w ał s i ę u czo n y n ie m ie c k i A le k s a n d e r R e u tz / 1 7 9 9 - 1 8 6 2 / . W l i ś c i e do M a c ie jo w s k ie g o z 23 X 1833 r . R e u tz p r o s i o o cen ę

sw ej p r a c y n a te m a t h i s t o r i i p raw a r o s y j s k i e g o w K u r l a n d i i i z a c h ę c a p o l s k i e g o u c z o n e g o , ab y p r z y j e c h a ł do D a lm a c ji i n a - w ią z a ł z nim w s p ó łp ra o ę nad b ad an iem praw s ło w ia ń s k ic h er o . Ma­

c i e j o w s k i m ia ł m .in . p ra o ę R e u tz a p t . „ V e rsu c h ü b e r d i e , g e ­

s c h i c h t l i c h e A u s b ild u n g d e r r u s s i c h e n S t a a t s und R e c h t s - V e r f a ­

s s u n g " / M i t t a u 1 8 2 9 /.

W ś ro d o w is k u c z e s k im h i s t o r i ą p raw a zajm ow ał s i ę J a n Erazm W ooel / 1 8 0 3 - 1 8 7 1 / , h i s t o r y k , p o e t a i a r c h e o lo g , p r o f e ­ s o r u n i w e r s y t e t u w P r a d z e . M a c ie jo w s k i m ia ł 5 je g o p u b l i k a c j i , a w śród n i c h 2 e g z e m p la rz e p r a c y p t . „0 s ta r o c e s k e m ' d ed io k em p r a v u " / l 8 6 i / . U c z e n i u trz y m y w a li z e s o b ą k o n t a k t l i s t o w n y 1.

B a d a n ia nad prawem zwyczajowym p o łu d n io w y o h S ło w ia n p r o ­ w a d z ił a u t o r c z a r n o g ó r s k ie g o k o d e k su c y w iln e g o , p r o f e s o r u n i ­ w e r s y t e t u w O d e s s ie i m i n i s t e r s p r a w ie d l iw o ś c i C z a rn o g ó ry w

l a t a c h 1 8 9 3 -1 8 9 9 - V a l t a z a r B o g is io / 1 8 3 4 - 1 9 0 8 / , t a k ż e k o r e s - p o n d e n t M a c ie jo w s k ie g o . W śród 7 d z i e ł p ra w n ic z y c h B o g l s i c a , M a c ie jo w s k i m ia ł n a j w a ż n i e j s z ą je g o p r a c ę p t . „ P i s a n i z a k o n l n a s lo v e n sk o m ju g u . B i b l i o g r a f s k l n a o r t " /Z a g r o b 1 8 7 2 /.

2 . H i s t o r i a

J a k o p r z e d s t a w i o i e l s z k o ły h i s t o r y c z n e j w p ra w o z n a w s tw ie { M a o le jo w s k i ł ą c z y ł b a d a n ia h i s t o r i i u s t r o j u 1 p ra w a z b a d a ­ n ia m i h i s t o r i i k u l t u r y . Prawo p o l s k i e b a d a ł w s z e ro k im kon­

t e k ś c i e d z ie jó w narodów s ł o w i a ń s k i c h . P o d e jm u ją c t e b a d a n ia z g ro m a d z ił w i e le cennyo h w ydaw nictw ź ró d ło w y c h , ze z n a c z n ą p rz e w a g ą p u b l i k a c j i z a n l e r a j ą o y o h ź r ó d ł a p o l s k i e ; p r a c e p o ś ­ w ię c o n e p o l s k i e j h i s t o r i i ś r e d n i o w i e c z n e j i n o w o ż y tn e j o r a z p u b l i k a c j e z z a k r e s u h i s t o r i i l o k a l n e j i n a u k p o m o cn ic zy c h h i s t o r i i .

W k o n t a k t a c h naukowyoh M a c ie jo w s k ie g o w y b itn e m ie js o e zajm ow ał J o a c h im L e le w e l / 1 7 8 6 - I 8 6 i / . Wymownym obrazem p r z y ­ ja z n y c h , choć k o n tr o w e r s y jn y c h k o n ta k tó w M a c ie jo w s k ie g o z Le­

lew elem s ą zachow ane l i s t y obu u c z o n y ch o r a z f a k t , ż e w oma­

wianym k s i ę g o z b i o r z e tw ó rc z o ś ć L e le w e la b y ł a r e p r e z e n to w a n a

n a j o b f i c i e j / b y ł y t u je g o 33 p r a c e / . W zajemne s t o s u n k i obu

u c z o n y c h , i c h p o g lą d y naukowe o r a z z a c h o d z ą c e m ięd zy n im i p o ­

d o b ie ń s tw a i r ó ż n i c e p r z e d s t a w i ł P r o f e s o r B a rd a c h w sw e j mo-

n o g r a f i i p o ś w ię c o n e j M aciejo w sk iem u 59 . W r o z d z i a l e p t . „Ma-

c ie jo w s k ie g o z L elew elem r ó ż n i o e z d ań i d y s k u s je " fiO J .B a r d a c h

c y t u j e o b s z e r n e f ra g m e n ty i c h k o r e s p o n d e n c j i , z a w i e r a j ą c e j

wymianę poglądów n a te m a t i c h p r a o w ła s n y c h i u k a z u ją o y c h s i ę

wówozas n o w o śc i naukow yoh, n p . „ S ta tu tó w K a z im ie r z a W ie lk ie g o "

w ydanych p r z e z H e l c i a , o zy t e ż „ Z b io ru praw sądow ych" A .Z a - m o y sk ieg o / 1 7 7 4 / L e le w e l I n t e r e s o w a ł s i ę tw ó r c z o ś c ią Ma­

c ie j o w s k i e g o a z w ła s z c z a „ H i s t o r i ą praw odaw stw s ł o w i a ń s k i c h " , k t ó r e j p i e r w s z e w y d a n ie o tr z y m a ł od a u t o r a . Z a l e ż a ło mu b a r ­ dzo n a z a i n t e r e s o w a n i u n i ą s z e r s z e g o g r o n a c z y te ln ik ó w i c h c i a ł sk o m p leto w ać to w ydaw nictw o d l a b i b l i o t e k i „ I n s t i t u t de F r a n c e " . Z a b ie g a ł t e ż g o r l i w i e o p r z e t łu m a c z e n ie te g o d z i e ł a n a j ę z y k f r a n c u s k i 6 2 .

M a c ie jo w s k i m ia ł w swym k s i ę g o z b i o r z e m .in . p r a c ę L e l e ­ w e la p t . „ P o ls k a wieków ś r e d n i c h " / t . 3 - 4 , w y d .i , P oznań 1 8 5 0 -

1851; t . 1 - 3 , w yd.2 1 8 5 5 -1 8 5 6 / - czo ło w e o s i ą g n i ę c i e m e d ie w i- s t y k l p o l s k i e j ^ n a k t ó r ą pow oływ ał s i ę u z a s a d n i a j ą c swą t e o r i ę swewską , L e le w e l d edy k ow ał M aciejo w sk iem u egzem­

p l a r z swego n a j w y b i t n i e j s z e g o d z i e ł a z z a k r e s u g e o g ra ­ f i i p t . „ G é o g ra p h ie du moyen â g e " / t . i - 4 , B r u x e l l e s 1 8 49 - 1 8 5 7 /. Z in n y c h w a ż n ie js z y c h p r a c L e le w e la zgrom adzo­

n y ch w k s i ę g o z b i o r z e M a c ie jo w s k ie g o n a le ż y w y m ien ić:

„ B i b l i o g r a f i c z n y c h k s ią g d w o je" / t . i - 2 , W ilno 1 8 2 3 -1 8 2 6 /,

„ D z ie je L itw y i R u s i aż do u n i i z P o ls k ą " / P a r y ż 1 8 3 9 /,

„ H i s t o i r e de P o lo g n e " /V .1 - 2 i a t l a s razem opraw ne w p ó ł s k ó r e k , P a r i s 1 8 4 4 /, „ P o ls k a d z i e j e i r z e c z y j e j "

/ t . l , P o z n a ń 1 8 5 4 / i p a m i ę tn i k L e le w e la z a w i e r a ją c y o cen ę j e ­ go w ł a s n e j tw ó r c z o ś c i p t . „P rzy g o d y w p o s z u k iw a n ia c h i b a d a ­ n i u r z e c z y narodow yoh p o l s k i c h " /P o z n a ń 1 8 5 8 /. Z z a k r e s u n a u k p o m o cn ic zy c h h i s t o r i i M a c ie jo w s k i m ia ł podstaw ow ą p r a c ę num i­

z m a ty c z n ą L e le w e la p t . „ E tu d e s ü u m is m a tiq u e s e t a r c h é o l o g i ­ q u e s" / B r u x e l l e s 1 8 4 1 / - b a rd z o wysoko o c e n io n ą p r z e z b e l g i j - s k i e T ow arzystw o N um izm atyczne 64 •

W ś ro d o w is k u w arszaw sk im m e d ie w is ty k ą z a jm o w a li s i ę Do­

m in ik S z u lc /1 7 9 7 - 1 8 6 0 / i A le k s a n d e r P r z e ź d z i e c k i / l 8 l 4 - 1 8 7 i / . M a c ie jo w s k i m ia ł 3 p r a c e S z u lc a z z a k r e s u h i s t o r i i , a w śró d n i c h „0 T a rn o w ie M azow ieckim / T h o r n / do K o p e rn ik a " /W arszaw a 1 8 4 3 / z d e d y k a c ją od a u t o r a .

A .P r z e ź d z i e c k i w ydał dokum enty ź ró d ło w e p t . „ L i s t y A n n i- b a l a z K ap u i a r c y b i s k u p a n e a p o l i t a ń s k i e g o n u n c ju s z a w P o l s c e , o b e z k r ó le w iu po S t e f a n i e B atorym i p ie r w s z y c h l a t a c h panow a­

n i a Z ygm unta I I I " /W arszaw a 1 8 5 2 /, z w łasnym kom entarzem k r y ­

ty cz n y m . P o z a t ą p r a c ą , M a c ie jo w s k i, z n a ją c y o s o b i ś c i e P r z e ź -