Konspekt lekcji przyrody: Skąd „przybył” ziemniak do Polski? Badanie niektórych właściwości fizycznych ziemniaka. Dla klasy 5.
Temat: Skąd „przybył” ziemniak do Polski? Badanie niektórych właściwości fizycznych ziemniaka.
CEL GŁÓWNY:
- uczeń pozna „wędrówkę” ziemniaka do Polski,
- zapozna się poprzez doświadczenia z właściwościami ziemniaków i zjawiskami fizycznymi zachodzącymi w przyrodzie
CELE OPERACYJNE:
- uczeń omawia „wędrówkę” ziemniaka do Polski na podstawie tekstów źródłowych, - wskazuje na mapie świata i Europy miejsca pojawiania się ziemniaków,
- poznaje proces: osmozy, dyfuzji, przewodzenia prądu i wykrywa skrobię FORMY PRACY:
- podział na zespoły, METODY PRACY:
- podająca (wprowadzenie nauczyciela),
- eksponująca (samodzielne wykonywanie doświadczeń), - programowa (użycie tekstów źródłowych),
- praktyczna (wykorzystanie mapy świata i Europy), ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
teksty źródłowe, kolorowe kartki, bulwy ziemniaka, cukier, sól, gwoździe ocynkowane i miedziane, druty miedziane, atrament, mapy, pipety, jodyna, diody, brzęczyki, ręcznik papierowy, magnesy, woda, łyżeczka.
Zajęcia zaplanowane na 2 godziny lekcyjne.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Faza wstępna:
Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie opisania: „Wędrówki” ziemniaka do Polski. Uczniowie odliczają do 8 i dzielą się na 2-3 osobowe zespoły. Każdy zespół zajmuje miejsce wokół jednego stolika. Wybierany jest lider zespołu.
2. Faza realizacji:
Każda z grup otrzymuje tekst źródłowy. Uczniowie mają za zadanie przedstawić miejsce i czas , w którym pojawiła się uprawa ziemniaków. Wyszukują także zawarte w tekście ciekawostki historyczne i obyczajowe. Lider każdej grupy za pomocą kolorowych pasków i magnesów zaznacza na mapie trasę
„wędrówki” uprawy ziemniaków z państwa do kolejnego państwa, z kontynentu na inny kontynent.
Na każdym pasku jest wypisany wiek. Na koniec widać na mapach kolejne miejsca „pojawiania” się ziemniaków i kierunki „wędrówki” ziemniaków z kontynentów na kontynent, z państwa do państwa jak również „wędrówka” w czasie.
W dalszej części uczniowie otrzymują przekrojone i całe bulwy ziemniaków, pipety, gwoździe, druty, diody, brzęczyki, atrament, jodynę, sól, cukier, wodę.
Przed każdym doświadczeniem uczniowie otrzymują instrukcję wykonania doświadczenia. Nauczyciel kontroluje wykonywanie doświadczeń i pomaga uczniom w ich przebiegu.
3. Faza podsumowująca:
1. Notatka:
Ojczyzną ziemniaka jest Ameryka Południowa, a w Europie pojawiły się za sprawą Francisco Pizarro.
Do Polski trafiły po odsieczy wiedeńskiej (Jan III Sobieski).
2. Wnioski z doświadczeń:
- W doświadczeniu 1 uczniowie powinni zauważyć zmianę barwy jodyny z brązowej na czarno- filetową.
- W doświadczeniu 2 uczniowie obserwują po upływie 3-4 godzin wygląd ziemniaków z dodanymi substancjami (wodą, solą i cukrem). Ziemniak z wodą nie zmienił się jest nadal twardy i jędrny.
Ziemniaki z solą i cukrem są miękkie i pomarszczone. To wskazuje na wystąpienie zjawiska osmozy.
- W doświadczeniu 3 na połówkach ziemniaków z kroplami atramentu powinna być widoczna większa plama cieczy atramentowej. W przypadku obserwacji penetracji atramentu w głąb bulwy ziemniaka powinno się zauważyć wnikanie cieczy w głąb ziemniaka.
- W doświadczeniu 4 uczniowie budują obwód elektryczny wg schematu podanego przez nauczyciela.
Uczniowie powinni zauważyć świecenie diody i usłyszeć dźwięk piszczenia brzęczyka.
3. Ocena pracy uczniów. Uprzątnięcie miejsc pracy.
PIŚMIENNICTWO;
http://zhistorii.blogspot.com/2013/10/jak-ziemniaki-zawojoway-polske-i-europe.html http://www.swietoziemniaka.pl/ziemniak.php
http://groole.pl/o-ziemniakach/historia/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemniak totylkofizyka.pl
Załącznik nr 1.
Zespół nr 1.
Ameryka Południowa
Ojczyzną ziemniaków jest Ameryka Południowa. Zostały tam udomowione ok. 8 000 lat temu. Pierwsi uprawiali je Inkowie, budując na górskich zboczach, poletka i systemy nawadniające. Pierwsze ślady upraw odnaleziono w Andach na wysokości ok. 4000 m n.p.m, koło jeziora Titicaca . Odporny na surowy, zimny klimat i mało żyzną glebę ziemniak, szybko stał się podstawowym produktem spożywczym w państwie Inków. Argumentem za tym może być fakt, że uprawiali oni ok. 250 różnych odmian ziemniaków. Francisco Pizarro, konkwistador hiszpański, podbijając Imperium Inków na początku szesnastego stulecia, skupiał swoją uwagę głównie na złocie. Wówczas ziemniak nie zwrócił specjalnie niczyjej uwagi. Indianie nazywali ziemniaka papas lub patata i spożywali go po ugotowaniu lub upieczeniu.
Zespół nr 2.
Hiszpania
W XVI wieku ziemniaki przywędrowały do Europy. Jednak nie zdobyły serc Europejczyków. Uważano, iż bulwy tych roślin wywoływały liczne choroby. Miały one szkodzić nie tylko ludziom ale i zwierzętom. Z tego powodu, jak i również ze względu na piękne kwiaty, ziemniak stał się tylko rośliną ozdobną. Podobno kwiatkami ziemniaka przystrajali się nawet, dostojnicy z papieskiego dworu. Hiszpanie nie zapałali jednak miłością do ziemniaka. Warzywo wkrótce trafiło do Włoch. Jak się okazało, uprawy zostały tam wkrótce porzucone.
Zespół nr 3.
Irlandia
W 1565 roku, John Hawkins przywiózł bulwy do Irlandii. Brak żywności doprowadził tam do wyludniania się całych wsi. Ludzie jedli co się dało, dlatego często zapadali na choroby takie jak : tyfus czy cholera. Dzięki ziemniakom złagodzono skutki głodu.
Zespół nr 4.
Anglia
Ziemniaki zaczęły być uprawiane na dużą skalę za sprawą Anglików. W Anglii ziemniaki szybko zdobyły zainteresowanie i już w XVII wieku, stały się jedną z najważniejszych roślin uprawnych. Stało się to za sprawą żeglarza Francisa Drake,a. Ciekawostką jest, że Drake ma swój pomnik w niemieckim Offenburgu, ufundowany w 1853 roku. Przedstawia on postać Drake’a trzymającego w ręku kwiat ziemniaka. Napis na postumencie głosi: „Sir Francisowi Drake’owi, który rozpowszechnił ziemniaki w Europie. Miliony rolników całego świata błogosławią jego nieśmiertelną pamięć. To ulga dla biedaków, bezcenny dar Boży, łagodzący okrutną nędzę”.
Zespół nr 5.
Belgia i Holandia.
Na kontynencie europejskim uprawy ziemniaków rozpowszechniły się ok. 1700 roku, głównie na terenie Niderlandów, czyli na obszarze dzisiejszej Belgii i Holandii . Do rozpowszechnienia bulw szczególnie przyczynili się opaci z klasztoru św. Piotra pod Gandawą (dzisiejsza Belgia). Zobowiązali oni dzierżawców pól do płacenia czynszu ziemniakami, które były ich przysmakiem.
Zespół nr 6.
Francja
We Francji bulwy przyjęto z małymi oporami. Wierzono, że po spożyciu wywołują wysoką gorączkę.
Sytuacja zmieniła się wraz z zainteresowaniem się bulwami ekonomisty Anne Roberta Turgota.
Za jego pośrednictwem zaczęto rozdawać za darmo sadzonki ziemniaków, głównie rolnikom i proboszczom wiejskim. Turgot podczas wizytacji czy przejazdu przez wsie, kazał sobie podawać dania wyłącznie z ziemniaków. To między innymi pod jego wpływem król Francji Ludwik XVI bardzo często jadał ziemniaki, zaś królowa Maria Antonina nosiła kwiaty ziemniaka wpięte w garderobę.
Zespół nr 7.
Prusy
Ziemniaki przyjęły się także w Prusach. Stąd wywodzi się ich spolszczona nazwa „kartofle”. W połowie XVIII wieku, królestwo Prus przygotowywało się do wojny z Austrią. Pobór do wojska objął wielu młodych mieszkańców ze wsi. Obawiano się, że uprawy zbożowe mogą zmarnieć na polach.
Fryderyk II Wielki wydał specjalny dekret, w którym zobowiązał chłopów na Pomorzu i Śląsku do sadzenia ziemniaków, rośliny ledwo znanej na terenie ówczesnych Niemiec. Wydał także rozkaz, aby pola kartofli znajdujące się wokół Poczdamu i Berlina były chronione przez straże. Gdy do zagranicznej bulwy przekonali się chłopi, uprawy stawały się coraz bardziej powszechne. Sadzonki były rozdawane za darmo. Decyzja Fryderyka II miała ochronić Prusy przed klęską głodu.
Zespół nr 8.
Polska
W Polsce uprawy ziemniaka jako rośliny ozdobnej rozpoczęły się prawdopodobnie od króla Jana III Sobieskiego. Ze słynnej wyprawy do Wiednia w roku 1683 król miał przywieźć sadzonki specjalnie dla ukochanej, królowej Marysieńki. Były one podarunkiem od cesarza austriackiego Leopolda I, z jego wiedeńskich ogrodów. Uprawę ziemniaka rozpoczął w Warszawie, w ogrodzie na Nowolipkach ogrodnik Łuba. Uprawy na większą skalę miały miejsce za Augusta III Sasa. Na koniec panowania Augusta III kartofle znane były wszędzie w Polsce, w Litwie i na Rusi. Warto wspomnieć, że pod koniec XVIII wieku zaczęto wyrabiać z ziemniaków skrobię oraz alkohol. W związku z tym powierzchnia upraw w Polsce stale się powiększała.
Załącznik nr 2.
Doświadczenie nr 1 Wykrywanie skrobi.
Skrobia jest białą, bezpostaciową substancją, pozbawioną smaku, nierozpuszczalną w zimnej wodzie i etanolu. Skrobia ziemniaczana to inaczej mąka ziemniaczana. W połączeniu z jodyną wydziela się jod i barwa początkowo brązowa zmienia się na czarno-filetową.
Przebieg doświadczenia:
Na połówkę bulwy ziemniaka zakropl pipetą kilka kropel jodyny. Odczekaj kilka minut. Obserwuj zmianę barwy lub jej brak na ziemniaku.
Doświadczenie nr 2
Osmoza to przechodzenie wody przez błonę półprzepuszczalną z mniejszego stężenia do większego stężenia, czyli prowadzi do wyrównania stężeń obu roztworów.
Przebieg doświadczenia:
W trzech połówkach ziemniaka należy wydrążyć otwory do każdego z nich należy dodać po 1 łyżeczce wody, soli i cukru. Po upływie 3-4 godzin należy opisać co się dzieje z ziemniakiem i substancjami wewnątrz otworów.
Doświadczenie 3
Dyfuzja to proces samorzutnego rozprzestrzeniania się cząsteczek lub energii w każdym ośrodku (np. w gazach, cieczach lub ciałach stałych), będącym konsekwencją chaotycznych zderzeń cząsteczek dyfundującej substancji między sobą lub z cząsteczkami otaczającego ją ośrodka. Dyfuzja zachodzi w każdej temperaturze. Obserwujemy ją pomiędzy gazami, cieczami i ciałami stałymi. Szybkość dyfuzji wzrasta przy podwyższaniu temperatury.
Przebieg doświadczenia:
Przekroić ziemniaka wzdłuż. Na jedną połowę zakroplić pipetą 1-2 krople atramentu. Złożyć połówki ziemniaka ze sobą. Po kilku minutach rozłożyć połówki i zaobserwować zmianę położenia atramentu.
Ponadto można przekroić każdą połówkę ziemniaka i obserwować wnikanie atramentu w głąb bulwy.
Doświadczenie 4 Przepływ prądu
Ogniwo elektrochemiczne to reakcja chemiczna zachodząca pomiędzy sokiem roślinnym, a metalami.
Jest ona źródłem prądu, czyli przepływu elektronów. Podobnie działają ogniwa baterii. Obudowa wykonana jest zwykle z cynku, a w środku jest pręcik węglowy.
Przebieg doświadczenia.
Każdy zespół otrzymuje 4 bulwy ziemniaka, 4 gwoździe ocynkowane, 4 gwoździe miedziane, 5 drucików miedzianych, 1 diodę, 1 brzęczyk. Uczniowie budują obwód elektryczny. Łączą drutem 1 gwóźdź miedziany i 1 gwóźdź ocynkowany. Wbijają gwoździe w bulwy ziemniaka, tak by na przemian znajdowały się gwoździe ocynkowany i miedziany. Do wolnych końców drucików podłączają diodę lub brzęczyk. Uczniowie powinni zauważyć świecenie diody i usłyszeć piszczenie brzęczyka. Oznacza to, że prąd popłynął.
Wnioski:
W doświadczeniu 1 uczniowie powinni zauważyć zmianę barwy jodyny z brązowej na czarno-filetową.
W doświadczeniu 2 uczniowie obserwują po upływie 3-4 godzin wygląd ziemniaków z dodanymi substancjami (wodą, solą i cukrem). Ziemniak z wodą nie zmieni się jest nadal twardy i jędrny.
Ziemniaki z solą i cukrem są miękkie i pomarszczone.
W doświadczeniu 3 na połówkach ziemniaków z kroplami atramentu powinna być widoczna większa plama cieczy atramentowej. W przypadku obserwacji penetracji atramentu w głąb bulwy ziemniaka powinno się zauważyć wnikanie cieczy w głąb ziemniaka.
W doświadczeniu 4 uczniowie budują obwód elektryczny wg schematu podanego przez nauczyciela.
Uczniowie powinni zauważyć świecenie diody i usłyszeć dźwięk piszczenia brzęczyka.
Schemat budowy obwodu elektrycznego
Opracowała: Aneta Letkiewicz
